23 giờ 30 phút ngày 12/9/2023, xảy ra vụ cháy đặc biệt nghiêm trọng tại tòa nhà Chung cư mini số 37 ngách 29/70 phố Khương Hạ, phường Khương Đình, quận Thanh Xuân, Hà Nội. Ngôi nhà có diện tích mặt bằng khoảng 200 mét vuông, cao 9 tầng, 1 tum, là nơi cư trú của khoảng 150 người. Vụ cháy đã làm chết 56 người, 37 người bị thương. Điều đặc biệt đáng quan tâm là hiện nay ở Hà Nội nói riêng và các đô thị lớn nói chung, số lượng các chung cư mini, nhà cao tầng cho thuê đều ở trong tình trạng ngôi nhà chung cư mini vừa cháy, tức là mật độ người trong tòa nhà rất cao, ngõ vào nhỏ, hẹp, và chung cư không bảo đảm hệ thống phòng cháy chữa cháy.
Vụ cháy tòa nhà Chung cư mini - số 37 ngách 29/70 phố Khương Hạ, phường Khương Đình, quận Thanh Xuân, Hà Nội - đã làm chết 56 người, 37 người bị thương.
Tại sao lại nói, những cái chết được báo trước ? Người viết đã từng có 3 năm sống trong một tòa nhà chung cư mini, khu vực quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Hiện nay, có một số tòa nhà chung cư mini được xây dựng mới trong ngõ rộng, bảo đảm mật độ người trên diện tích mặt bằng cũng như độ cao cho phép (những tòa nhà chung cư này rất ít). Còn lại, tuyệt đại đa số các chung cư mini, tòa nhà cao tầng cho thuê, được xây dựng nhiều căn hộ với mật độ người ở rất cao, hoàn toàn không bảo đảm việc phòng cháy chữa cháy. Các chung cư mini, tòa nhà cao tầng cho thuê không bảo đảm có các đặc điểm chung như sau : hoàn toàn không có lối thoát hiểm khi xảy ra cháy nổ, các căn phòng không có hoặc có rất ít cửa sổ. Tòa nhà chỉ có một lối vào duy nhất, nhiều nơi là các nhà dân cải tạo thành chung cư mini. Tầng 1 để xe quá tải, mặc dù chỉ là xe máy, xe đạp điện và xe đạp… chính vì vậy, khi xảy ra cháy nổ, thường là từ khu vực để xe máy, sạc xe máy điện, sạc xe đạp điện ở tầng một. Khói lửa bốc lên trong khi tòa nhà không có lối thoát khác khiến cho những người ở tầng trên không thể thoát ra ngoài. Có thể nói, đây là tình trạng chung cho các chung cư mini, nhà cao tầng cho thuê hiện nay.
Nguyên nhân chung, cơ bản ai cũng biết. Đầu tiên là tình trạng cấp phép xây dựng tràn lan không hề quan tâm tới mật độ dân cư cho phép tại đô thị lớn, nhất là Hà Nội. Tiếp theo là việc ăn hối lộ, đút lót để chủ xây dựng xây vượt tầng, thay đổi thiết kế cho phép (trong vụ cháy nhà vừa qua, cho phép xây 6 tầng, chủ xây 9 tầng), ăn hối lộ không xử lý sai phạm (nhà xây vượt 3 tầng từ năm 2015 đến nay không xử lý). Cơ quan phòng cháy chữa cháy ăn đút lót, hối lộ không xử lý sai phạm khi các tòa nhà không bảo đảm phòng cháy chữa cháy. Tóm lại là toàn bộ cơ chế hiện nay và những người chịu trách nhiệm quản lý đã gây ra cái chết của 56 người trong tòa nhà chung cư mini vừa qua.
Tuy nhiên, trong bài viết này, người viết tập trung vào một đặc điểm cụ thể trong chính sách của Hà Nội về quản lý nhà xây dựng. Theo một số người thạo về chính sách, Hà Nội đã bỏ qua một chính sách quan trọng, đó là hoàn công. Hoàn công là việc cập nhật tài sản vào sổ đỏ, tức là ngôi nhà xây dựng đúng thiết kế cho phép, cán bộ quản lý xây dựng địa phương phải ký vào hồ sơ kiểm tra xây dựng. Như vậy sau này ngôi nhà mới được mua bán, giao dịch cũng như làm tài sản thế chấp ở ngân hàng được. Khi cán bộ quản lý xây dựng địa phương bắt buộc phải ký vào hồ sơ kiểm tra xây dựng thì sẽ không xảy ra tình trạng chủ xây dựng thay đổi thiết kế, xây vượt số tầng cho phép được. Việc thực hiện chính sách hoàn công nghiêm túc khiến cho Thành phố Hồ Chí Minh và các đô thị khác không xảy ra tình trạng ngõ, hẻm nhỏ có nhiều nhà xây 5-7 tầng như ở Hà Nội. Hà Nội cần phải thực hiện ngay chính sách này trước khi mật độ dân số bùng nổ khủng khiếp (hiện nay đã bùng nổ rồi).
Một vấn đề quan trọng nữa, đó là giải quyết tình trạng các chung cư mini không đủ điều kiện phòng cháy chữa cháy như thế nào ? Kinh nghiệm giải quyết vụ việc các quán karaoke không đủ điều kiện phòng cháy chữa cháy không thể áp dụng trong trường hợp này được. Bởi vì người dân vẫn đang sống và sinh hoạt trong các chung cư mini, không thể cấm, đuổi người dân đi được. Như vậy, cần có một giải pháp cho vấn đề phòng cháy chữa cháy ở các khu nhà cao tầng và chung cư mini. Hiện nay, cần khẳng định, các khu nhà cao tầng và chung cư mini không thể hiện được được yêu cầu về lối thoát hiểm, bởi vì đặc điểm xây dựng chung, sẵn có là chỉ có một lối vào, không thể đập nhà đi xây lối thoát hiểm được. Chính vì vậy, cần có giải pháp thay thế lối thoát hiểm bằng các phương án khác.
Là người đã từng ở trong chung cư mini, biết rõ bất cập trong việc thoát hiểm ở các tòa nhà này, người viết nghĩ rằng cần tập trung vào hai cải tiến nhà chung cư mini, để sử dụng thoát hiểm thay thế. Đó là việc xây ban công ở các tầng và mở các cửa sổ ở các phòng, các căn hộ.
Mỗi một tầng có ban công là một lối thoát hiểm. Việc cải tạo chung cư mini, bằng cách các phòng, căn hộ ở các tầng giáp mặt ngõ cần được cải tạo thêm thành các ban công. Và các ban công này được sử dụng như một lối thoát hiểm. Tuy không bằng lối thoát hiểm được xây dựng từ đầu, xong cũng là một lối thoát trong tình trạng bế tắc, đặc biệt là phương án này khả thi.
Các phòng của các căn hộ chung cư mini cũ phần lớn không có cửa sổ. Lý do là chủ xây dựng xây hết đất, cửa sổ cần có đi văng sẽ chiếm khoảng không nhà hàng xóm, đồng thời xây cửa sổ tốn kém hơn. Trong tình trạng không thể có lối thoát hiểm hiện tại, cần phải có cửa sổ ở các phòng căn hộ (những phòng có thể mở cửa sổ ra phía ngoài được) để làm lối thoát hiểm. Các cửa sổ này cần có cấu tạo có thể tháo khung từ bên trong để thoát hiểm trong trường hợp có hỏa hoạn. Như vậy, yêu cầu mở cửa sổ ở các phòng trong căn hộ chung cư làm lối thoát hiểm là một yêu cầu thay thế bắt buộc.
Giải quyết vấn đề chung cư mini không đủ điều kiện phòng cháy chữa cháy cần thực tế và cần có cái tâm, tức là vì người dân. Từ trước tới nay quan chức cộng sản chưa bao giờ có tâm thực hiện một việc gì, chưa bao giờ làm vì người dân một việc gì. Thời thế cũng đang dần thay đổi, hãy thử một lần vì người dân xem sao !
Hà Nội, ngày 15/9/2023
Nguyễn Vũ Bình