Những bước tiến hành dự án giữa triều đại Cha và Con
Biết mình biết người, trăm trận không nguy
Tri kỷ tri bỉ, bách chiến bất đãi – Tôn Tử
知己知彼, 百戰不殆_孫子
Gửi 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long không được quyền cất tiếng nói
Gửi Nhóm bạn Cửu Long
Một triều đại Cha và Con
Hun Sen đã chính thức chuyển quyền cho contừ ngày 22/8/2023. TuyHun Manet là Thủ tướng mới nhưng Hun Sen vẫn có một ảnh hưởng gần như tuyệt đối từ phía sau hậu trường. Hun Sen viết trên trang Facebook – "Đây chưa phải là kết thúc. Tôi còn tiếp tục phục vụ ở những cương vị khác ít nhất cũng tới năm 2033" (tức là mười năm nữa, lúc đó Hun Sen 81 tuổi). Tìm hiểu về giới lãnh đạo bao gồm hai thế hệ Cha và Con của chính trường Cam Bốt hiện nay và ít ra trong 10 năm tới thiết nghĩ là điều rất cần thiết.
Cựu tiểu đoàn trưởng Khmer đỏ Hun Sen tiếp xúc với dân quân Khmer trong những ngày đầu năm 1979, sau khi bộ đội Việt Nam giải phóng Phom Penh
Tiểu sử Hun Sen
Sinh năm 1952 tại một ngôi làng nhỏ thuộc tỉnh Kampong Cham bên bờ sông Mekong, nhưng khai sinh sớm hơn [4/4/1951], để đủ tuổi gia nhập Khmer đỏ. Tên thật là Hun Bunal, học vấn qua bậc tiểu học, sau đó tham gia các phong trào tranh đấu.
Khi hơn 100 ngàn quân cộng sản Việt Nam tràn qua Cam Bốt, lật đổ được chính quyền Khmer đỏ, Hun Sen được Việt Nam đưa lên làm Ngoại trưởng trong một chính phủ mới do Việt Nam thiết lập. Lúc đó Hun Sen mới 27 tuổi, rồi trở thành Thủ tướng Cam Bốt từ tháng 1/1985 lúc mới 33 tuổi, được coi là trẻ nhất, và giữ ghế Thủ tướng lâu nhất không chỉ ở Châu Á mà cả với thế giới hiện nay. Hun Sen thống lĩnh chính trường Cam Bốt và là khuôn mặt lớn của khối ASEAN trong mấy thập niên qua.
Hun Sen lãnh đạo Đảng Nhân dân Cam Bốt (Cambodia People's Party-CPP), được giới ngoại giao và báo chí coi như một thứ "Người Hùng".
Hun Sen từng tham gia lực lượng Khmer đỏ những năm 1970s với cấp bậc Tiểu đoàn trưởng. Bị chiến thương hư một mắt trái khi theo Pol Pot tấn công thủ đô Phnom Penh tháng 4/1975. Sợ bị Khmer đỏ thanh trừng, Hun Sen đào ngũ năm 1977 tham gia chiến đấu trong hàng ngũ quân đội Việt Nam, có tên Việt là Hai Phúc (The New York Review 23/7/2012)
Năm 1987, Hun Sen bị Amnesty International lên án vi phạm nhân quyền vì các vụ tra tấn tù nhân chính trị. Từng bị các đối thủ lên án là "bù nhìn" của Hà Nội, nhưng thực tế Hun Sen đã rất bản lãnh và độc lập khi chọn tách ra khỏi Việt Nam và đưa đất nước Cam Bốt đi vào quỹ đạo của Bắc Kinh. Nổi tiếng cai trị bằng đôi bàn tay sắt, nhưng cũng không thiếu tai tiếng về các vụ tham nhũng về đất đai, dầu khí và các hợp đồng khai thác tài nguyên của Cam Bốt.
Sẽ thiếu sót, nếu không ghi nhận ở đây, trong thời gian làm Thủ tướng, Hun Sen đã nhận được khoảng hơn 10 học vị Tiến sĩ Danh dự từ các đại học khác nhau trên khắp thế giới, trong đó có 2 học vị Tiến sĩ của Hà Nội : một về Chính trị học (1991), và một về khoa Giáo dục (2007) ; chưa kể tới hàm Giáo sư về khoa Bang giao Quốc tế của một Đại học Costa Rica, Trung Mỹ. Với từng ấy quyền lực và hào quang, Hun Sen được cố Quốc vương Sihanouk phong cho phẩm tước cao quý "Samdech" [Wikipedia] và còn được mệnh danh là "Đứa Con của Đế quốc Khmer (The Son of the Khmer Empire)".
Hun Manet được cấp bằng tốt nghiệp Trường võ bị West Point, New York, của Mỹ tháng 5/1999 và là người Khmer đầu tiên xuất thân từ học viện quân sự danh tiếng này của Hoa Kỳ (Phnom Penh Post)
Tiểu sử Hun Manet
Hun Manetvới tước hiệu đầy đủ là Samdech Moha Bovorthipadi Hun Manet, sinh ngày 20/10/1977, là một tướng lãnh quân đội Hoàng gia và chính khách thuộc thế hệ thứ hai của Cam Bốt sau thời kỳ Khmer đỏ. Hun Manet học trung học tại Phnom Penh. Năm 1995, ở tuổi 18, gia nhập Quân đội Hoàng gia Cam Bốt. Cùng năm, Hun Manet được nhận vào Học viện Quân sự West Point nổi tiếng nhất của Hoa Kỳ. Tốt nghiệp West Point 4 năm sau ở tuổi 22 (1999) với học vị Cử nhân, là người Khmer đầu tiên tốt nghiệp học viện này. Manet có thêm hai bằng cấp về kinh tế : Thạc sĩ M.A. Đại học New York và Tiến sĩ Ph.D. Đại học Bristol Anh Quốc.
Hun Sen đã chuẩn bị rất kỹ lưỡng trước khi quyết định chuyển quyền cho con trai Hun Manet với đầy đủ mọi nghi thức trước đó : ngày 7/8/2023, Vua Norodom Sihamoni đã ký văn bản chính thức bổ nhiệm Hun Manet làm Thủ tướng kế vị Hun Sen, để thành lập nội các mới với điều kiện được Quốc hội thông qua. Dĩ nhiên phiên họp Quốc hội khoáng đại lần thứ 7 đã bỏ phiếu thuận với đa số tuyệt đối ngày 22/8/2023 cũng là ngày Hun Manet tuyên thệ nhậm chức.
Không giống như thân phụ trưởng thành và vươn lên từ một đất nước Cam Bốt tao loạn và chiến tranh, Hun Manet được lớn lên trong một gia đình đã bước vào giai cấp quyền quý, được hưởng một nền giáo dục Tây phương sâu đậm với văn võ gần như song toàn. Nhưng xem ra, Hun Manet chưa đủ khả năng thoát ra khỏi vòng kiềm tỏa của thân phụ – ít nhất là ở những năm đầu, cho dù có ước muốn thay đổi hướng đi của Cam Bốt hay không. Giới quan sát am hiểu tình hình xứ Chùa Tháp cho đây là một ước đoán với kỳ vọng quá sớm.
Thủ tướng Hun Sen và con trai Hun Manet gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong chuyến thăm Trung Quốc hôm 11/02/2023. Ảnh Kiripost
Một bảo đảm mối quan hệ với Trung Quốc
Trong cuộc họp báo ngày thứ Tư, 26/7/2023, Hun Sen chính thức thông báo sẽ từ chức sau ngót 40 năm cầm quyền và Hun Manet sẽ là Thủ tướng mới của nội các. Chu đáo hơn nữa, Hun Sen trước đó còn gửi thư cho Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường (Li Qiang), với cam kết đảm bảo sẽ tiếp tục mối liên hệ thắm thiết với Bắc Kinh sau khi chuyển quyền cho người con trai lớn của ông vào tháng tới.
Ngày 14/9/2023, bảy tháng sau, Hun Manet chính thức viếng thăm Bắc Kinh lần thứ hai nhưng với cương vị là tân Thủ tướng Vương Quốc Cam Bốt.
Thủ tướng Campuchia Hun Manet bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong lễ đón tiếp ở Bắc Kinh hôm 15/09/2023 - AP
Trục Phnom Penh – Bắc Kinh và Dự án Kênh Phù Nam
Chiếu theo điều khoản 4.3.2 của Hiệp định Sông Mekong 1995, tuy không một quốc gia nào có quyền phủ quyết nhưng Dự án Kênh Phù Nam Techo vẫn phải trải qua 3 giai đoạn : Thông báo, Tham vấn và Thỏa thuận, viết tắt là PNPCA (Procedures of Notification, Prior Consultation and Agreement).
Vậy Dự án Kênh Phù Nam Techo hôm nay đang ở giai đoạn nào ?
Tuy mới là Giai đoạn I, với Thủ tục Thông báo (Procedures of Notification) tới các thành viên của 4 quốc gia trong Ủy ban sông Mekong (Mekong River Commission – MRC). Do Thái Lan và Lào là hai quốc gia phía trên nguồn, Dự án kênh Phù Nam Techo sẽ không ảnh hưởng xuyên biên giới trực tiếp tới hai quốc gia này nên họ không có nhiều quan tâm và có lẽ sẽ không phản đối. Kênh Phù Nam Techo trở thành vấn đề của hai nước láng giềng Việt Nam và Cam Bốt. Do Việt Nam ở phía cuối nguồn, giáp ranh với Cam Bốt nên ảnh hưởng xuyên biên giới (transboundary effects) hiển nhiên là có thật nên đã làm dấy lên mối lo ngại về phía Việt Nam khi mà Đồng bằng sông Cửu Long đang thiếu nước và ngày càng bị nhiễm mặn [4] .
Nhận được Thông báo của Chính phủ Cam Bốt ngày 8/8/2023, lẽ ra là bắt đầu bước vào Giai đoạn II, mỗi nước thành viên có thời gian 6 tháng để Tham vấn trước (Prior Consultation).
Dự án Kênh Phù Nam Techo qua các cuộc nghiên cứu sâu rộng không chỉ về giao thông đường thủy mà còn bao gồm mọi khía cạnh về những lợi ích kinh tế và xã hội.
Nhưng chính phủ Cam Bốt và các công ty xây dựng Trung Quốc đã rầm rộ khẩn trương tiến hành Dự án với liên tiếp những ký kết :
- Ngày 11/10/2023 lễ ký kết Khung Thỏa thuận sơ bộ [Framework Agreement-FA] ở Nam Vang
Vào ngày 11/10/2023, Sun Chanthol, Đệ nhất Phó Thủ tướng kiêm Phó Chủ tịch Hội đồng Phát triển Cam Bốt, đã chủ trì một cuộc họp để thảo luận với ông Chu Dũng (Zhou Yong)* đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc (CRBC) về một bản dự thảo khung Thỏa thuận FA (Framework Agreement) về Dự án Hệ thống Tonle Bassac Thủy lộ và Hậu cần (Tonle Bassac Navigation & Logistics System Project), còn có tên là "Funan Techo Canal Project".
Khung Thỏa thuận (FA) sau khi ký kết, sẽ được xem xét, để xác định tiềm năng của Dự án Kênh Phù Nam Techo qua các cuộc nghiên cứu sâu rộng không chỉ về giao thông đường thủy mà còn bao gồm mọi khía cạnh về những lợi ích kinh tế và xã hội.
Lễ ký kết Khung Thỏa thuận sơ bộ về Dự án Kênh Phù Nam Techo ở Nam Vang ngày 11/10/2023 giữa Đệ nhất Phó Thủ Tướng Cam Bốt Sun Chanthol và ông Chu Dũng, đại diện công ty Cầu Đường Trung Quốc. Ảnh bên phải là ông Chu Dũng, Phụ tá Tổng Giám đốc Cầu Đường của Trung Quốc, kiêm Tổng Giám đốc các dự án cầu đường ở Cam Bốt [SOHU, Beijing] [1]
Ngày 17/10/2023, chỉ 6 ngày sau lễ ký kết Khung Thỏa thuận sơ bộ ở Nam Vang, là lễ ký kết chính thức cấp chính phủ đặt dưới quyền chủ tọa của Thủ tướng Cam Bốt Hun Manet ở tại Bắc Kinh, theo đó Vương quốc Cam Bốt đã ký một thỏa hiệp cho phép các công ty Trung Quốc thực hiện cuộc nghiên cứu tính khả thi của Dự án Kênh Phù Nam Techo.
Phó Thủ tướng Sun Chanthol, kiêm Đệ nhất Phó Chủ tịch Ủy ban Phát triển Cam Bốt (CDC - Council of the Development of Cambodia) đã ký bản thỏa hiệp với các đại diện Công ty Cầu Đường của Trung Quốc (CRBC -China Bridge and Road Corporation). Chanthol nhấn mạnh, "Lễ ký kết hôm nay là một bước khác tiến tới thành công trong dự án tiếp vận quan trọng của Cam Bốt". Ông hy vọng sẽ khởi công xây dựng dự án vào năm 2024
Chiều thứ Ba 17/10/2023 tại Bắc Kinh, đặt dưới quyền chủ tọa của Thủ tướng Cam Bốt Hun Manet, Phó Thủ tướng Sun Chanthol, kiêm Đệ nhất Phó Chủ tịch Ủy ban Phát triển Cam Bốt đã ký bản thỏa hiệp với các đại diện Công ty Cầu Đường của Trung Quốc cho phép họ thực hiện cuộc nghiên cứu tính khả thi của Dự án Kênh Phù Nam Techo.
Lễ ký kết cũng bao gồm cả các quan chức của Bộ Bưu điện và Viễn thông (Ministry of Posts and Telecommunications- MPTC) Cam Bốt với các đối tác của Công ty Kỹ thuật Viễn thông, tư vấn và quản lý công nghệ đa phương tiện Hoa Vi Trung Quốc (Huawei Technologies Co., Ltd.) [2]
Ngày 25/10/2023, sau chuyến viếng thăm chính thức từ Bắc Kinh về, Hun Manet đã tới tỉnh Kampong Cham, trong một chương trình có tên "cùng gặp nhau (get-together)", và trước đông đảo các công nhân may mặc Khmer, Hun Manet đã rất tự tin và hùng biện khi nói về Dự án Kênh Funan Techo có tính cách lịch sử của dân tộc Khmer, sẽ đem lại cho đất nước Cam Bốt bao nhiêu phúc lợi về kinh tế (economic dividends).
Dự án lịch sử thủy lộ vận tải đầu tiên của Cam Bốt nối liền hệ thống sông Mekong và đường biển, không chỉ có mục đích đơn thuần nhằm giải quyết những thách đố khó khăn trong lãnh vực vận chuyển đường thủy, nhưng xa hơn thế, đây là một Con kênh đa năng (Multipurpose Canal) với nhiều tham vọng, nhằm kích hoạt các hoạt động kinh tế và xã hội tới một tầm mức cao mới. Với tầm nhìn là bảo đảm sự độc lập có tính cách chiến lược cho một quốc gia nhỏ bé chỉ với ngót 17 triệu dân, ít hơn dân số Đồng bằng sông Cửu Long là 20 triệu.
Với những bước tiến hành ồ ạt tới mức báo động về Dự án Kênh Phù Nam Techo về phía Cam Bốt, rõ ràng chính phủ Phnom Penh đã đốt 2 giai đoạn II (Tham vấn trước) và III (Thỏa thuận) và quyết tâm nhanh chóng bằng những bước "nhảy vọt" thực hiện cho bằng được dự án này, đặt Việt Nam trước một tình trạng đã rồi (fait accompli), trong khi Việt Nam vẫn trong giai đoạn thu thập ý kiến (25/10/2023) và rồi sẽ thảo luận giữa các chuyên gia, sau đó mới có tổng kết báo cáo lên Thủ tướng chính phủ. [sic]
Ngày 25/10/2023 Thủ tướng Hun Manet với phong cách rất bình dị và gần gũi khi tới tỉnh Kampong Cham thăm một xưởng may mặc, gặp gỡ đông đảo các công nhân nam nữ ở lứa tuổi thế hệ trẻ hơn ông, Hun Manet đã rất tự tin và hùng biện khi nói về Dự án Kênh Funan Techo có tính cách lịch sử, sẽ đem lại cho đất nước Cam Bốt bao nhiêu phúc lợi về kinh tế. [Khmer Times]
Di sản Hun Sen : một thế hệ cha ăn mặn
Hun Sen đã để lại cho Hun Manet một di sản về môi sinh rất nặng nề và cũng không dễ dàng gì để chuyển đổi. Khi mà Hun Sen đã dứt khoát chọn đi với một "láng giềng xa" là Trung Quốc với bất cứ giá nào, với cái giá rất đắt mà các "láng giềng gần" phải trả, kể cả với chính đất nước Cam Bốt.
Khi nói về những con đập dòng chính sông Mekong, Hun Sen đã có một tiếng nói nhất quán hậu thuẫn cho chuỗi những con đập bậc thềm Vân Nam (Mekong Cascades) của Trung Quốc, và cả các con đập dòng chính ở Lào, cho dù điều đó đã đi ngược với tất cả mối quan tâm của các quốc gia hạ lưu khác, trong đó có Việt Nam là quốc gia cuối nguồn bị thiệt hại nhất.
Ngay trên đất nước Cam Bốt, các khu rừng nguyên sinh (rainforest) và rừng lũ (flood forest) đã bị tàn phá rộng rãi, một Biển Hồ như trái tim của Cam Bốt chỉ còn một nhịp đập thoi thóp do thiếu nước, không còn 6 tháng với nước sông Mekong chảy ngược vào Biển Hồ, nơi cũng là vựa cá lớn nhất và là nguồn protein chính của người dân Cam Bốt. Tất cả ngày một cạn kiệt, chưa kể vấn nạn cả một hệ sinh thái bị ô nhiễm : nước, không khí và thực phẩm đang hàng ngày đầu độc người dân Cam Bốt.
Những cánh rừng lũ (flooded forest) của Biển Hồ là cái nôi nuôi dưỡng và tái sinh nguồn thực phẩm khổng lồ chủ yếu là cá, chiếm tới hơn 60% lượng cá của Cam Bốt. Chính con sông Mekong và Biển Hồ từng là cái nôi của nền Văn minh Angkor Khmer và nay vẫn là mạch sống (lifeline) của 17 triệu dân xứ Chùa Tháp.
Thủ tướng Hun Sen, thì vẫn bình chân như vạitrong suốt ngót 40 năm cầm quyền, với ông thì chẳng có gì phải lo lắng. Hồi tháng 6/2005, nhân buổi lễ thả cá giống vào một hồ phía đông Cam Bốt, Hun Sen đã tỏ ra thỏa mãn với tình hình khai thác con sông Mekong lúc bấy giờ. Trước khi bay sang dự Hội nghị Thượng đỉnh Côn Minh, ông đã công khai lên tiếng ủng hộ Bắc Kinh đối với kế hoạch khai thác sông Mekong, cho dù điều ấy đi ngược lại ý kiến quan ngại gần như báo động của các chuyên gia bảo vệ môi sinh. Đi xa hơn thế nữa, ông Hun Sen còn cho rằng ý kiến chỉ trích chỉ để chứng tỏ là họ chú ý tới môi sinh, và đôi khi họ dùng đó như thứ rào cản nhằm ngăn chặn sự hợp tác nên có giữa 6 quốc gia [AFP, 29/06/2005].
Ngày 17/11/2010, tại thủ đô Nam Vang bên bờ con sông Tonle Sap, một lần nữa Thủ tướng Hun Sen, sau Hội nghị Thượng đỉnhACMECS [Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong Economic Cooperation Strategy] gồm 5 nước Cam Bốt, Miến Điện, Lào, Thái Lan và Việt Nam, đã phủ nhận và bác bỏ mọi mối quan ngại về ảnh hưởng của các đập thủy điện trên thượng nguồn đối với dòng chảy sông Mekong. Ông khẳng định rằng chu kỳ lũ lụt hay hạn hán mới đây là hậu quả của thay đổi khí hậu chứ chẳng liên hệ gì tới chuỗi những con đập thủy điện của Trung Quốc.
Khi nói chuyện với các phóng viên báo chí, Hun Sen đã "giễu cợt (mocked)" họ về các ý tưởng cho rằng các con đập trên thượng nguồn sông Mekong đưa tới hậu quả làm tụt giảm mực nước có tính cách lịch sử trong thời gian vừa qua. Như một thách đố, ông đưa ra câu hỏi : "Liệu mực nước lên xuống dọc theo sông Mekong có phải là do các đập thủy điện hay không ?". Rồi cũng rất tự tin, ông Hun Sen tự đưa ra câu trả lời bằng những con số : "Năm 1998, mực nước sông Mekong tụt thấp tới mức kỷ lục 7,5 mét, nhưng tới năm 2000, mực nước lại cao tới 12 mét.
Cần mở một dấu ngoặc ở đây về hai thời điểm mà ông Hun Sen nêu ra :
- Năm 1998, đã có con đập thủy điện lớn đầu tiên của Trung Quốc chắn ngang dòng chính sông Mekong : đập Mạn Loan (Manwan) 1.500 MW hoàn tất từ 1993, tiếp tục lấy nước và hoạt động toàn công suất từ 1995 ; lại thêm con đập thứ hai Đại Chiếu Sơn (Dachaoshan) 1.350 MW cũng đang được xây cất. Không đủ mưa, lại bị giữ nước trong hồ chứa, đã khiến mực nước hạ lưu sông Mekong xuống rất thấp tới 7,5 mét.
- Năm 2010, mực nước lại xuống thấp tới mức kỷ lục trong vòng 50 năm qua ở vùng đông bắc Thái và Lào, gây bao nhiêu lo ngại về an toàn thực phẩm, nước uống và thủy lộ giao thông. Đây cũng là thời kỳ con đập thứ tư Tiểu Loan (Xiaowan) 4.200 MW, sau con đập Cảnh Hồng (Jinghong), còn được gọi là "con đập mẹ" với dung lượng hồ chứa lên tới 15 tỉ mét khối – bằng tổng số dung lượng tất cả các hồ chứa khác của tỉnh Vân Nam, đang lấy nước vào hồ chứa và bắt đầu hoạt động phát điện.
Nhưng cũng vẫn theo ông Hun Sen, thì đơn giản đó chỉ là do "biến đổi khí hậu và khí thải carbon ; chính khí thải carbon đã làm những cơn mưa thay đổi bất thường". Rồi ông mạnh miệng khuyên nhủ : "Vậy các nhà hoạt động môi sinh đừng có quá đáng (don’t be too extreme), và cũng đừng nói rằng vì các đập thủy điện mà thiếu nước ở hạ nguồn. Đó là một sai lầm".[6]
Ai cũng biết rằng trái tim Biển Hồ chỉ còn nhịp đập khi sông Mekong trong Mùa Mưa còn đủ nước đổ vào con sông Tonlé Sap tạo dòng chảy ngược vào Biển Hồ như một hiện tượng thiên nhiên kỳ diệu. Biển Hồ trong Mùa Khô chỉ với diện tích 2.500 km2, nhưng từ tháng 5 đến tháng 9 bước sang Mùa Mưa, khi nước con sông Mekong dũng mãnh đổ về, khiến con sông Tonlé Sap đổi chiều, chảy ngược vào Biển Hồ làm nước hồ dâng cao hơn từ 8 tới 10 mét và tràn bờ ; diện tích Biển Hồ tăng gấp 5 lần, khoảng hơn 12.000 km2.
Phải nhìn bức tranh toàn cảnh phức tạp, với những tác hại tích lũy và dây chuyền của các con đập thủy điện trên nguồn nước, nguồn cá, nguồn phù sa, lúa gạo, và cả gây ô nhiễm nơi hạ nguồn, chứ không thể như ông Hun Sen giản lược một cách thô thiển bằng "vài con số" và một cụm từ "thay đổi khí hậu" rất thời thượng.
Trong khi chính Bắc Kinh đang phải vất vả chống đỡ với sức ép của dư luận và cả cố gắng xoa dịu sự chống đối của các nhóm cư dân vùng Bắc Thái và Lào đang là nạn nhân trực tiếp của các con đập Vân Nam, thì ông Hun Sen lại tự nguyện biến mình thành "một luật sư hùng biện cho Trung Quốc, nhưng bất cần lý lẽ".
Ông Hun Sen lãnh đạo quốc gia Cam Bốt, khi đứng trước nguy cơ cả một hệ sinh thái của con sông Mekong và Biển Hồ đang bị suy thoái "một cách hiển nhiên và nhãn tiền" thì chính ông đã lại cố ý phủ nhận bao nhiêu mối quan tâm chính đáng và đầy trí tuệ trong suốt mấy thập niên qua của rất nhiều chuyên gia bảo vệ môi trường và của các tổ chức môi sinh phi chính phủ như TERRA (Towards Ecological Recovery and Regional Alliance), IRN (International River Network), Viet Ecology Foundation…
Thái độ của ông Hun Sen rõ ràng là "phủi tay rũ bỏ trách nhiệm" bằng cách đổ lỗi "cho thiên nhiên, cho thay đổi khí hậu" thay vì do sự bất lực của chính quyền do ông lãnh đạo từ bấy lâu nay. Trước hết ông đã không màng gì tới bao nhiêu nỗ lực để bảo vệ Biển Hồ – là trái tim của Cam Bốt, cũng là nguồn cá nguồn lúa gạo của ngót 17 triệu người dân Cam Bốt, rộng hơn là bảo vệ nguồn tài nguyên mong manh của con sông Mekong, đang đe dọa trên đời sống của ngót 70 triệu cư dân của 7 quốc gia ven sông.
Cứu Trái Tim Biển Hồ – là cứu được cả hai vùng Châu thổ Tonle Sap và Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam ; phục hồi hệ sinh thái : đất, nước và rừng của Cam Bốt là một thách đố và là nhiệm vụ vô cùng khăn của Hun Manet, của thế hệ lãnh đạo mới có trí tuệ và có tầm nhìn xa cho những bước phát triển bền vững (sustainable development) và tương lai thịnh vượng của xứ Chùa Tháp.
Mekong : sợi dây xích định mệnh
Trong một bài viết nhan đề "Ngoại giao Láng giềng Cam Bốt, hướng đi trên Con vước cuộn sóng" (Cambodia’s Neighbourhood Diplomacy, Navigating Turbulent Waters) (Khmer Times 25/10/2023), khi đề cập tới thời kỳ lãnh đạo của Thủ tướng mới Hun Manet, học giả Chheang Vannarith, Chủ tịch của một think tank có tên là Học viện Viễn kiến Á Châu (Asian Vision Institute) đã viết :
Viễn cảnh một Đồng bằng sông Cửu Long khô hạn và sa mạc hóa, không lẽ đây là "gia tài của mẹ", một di sản thế hệ này để lại cho các thế hệ con cháu trong tương lai. Đây là cái giá rất đắt mà Việt Nam phải trả cho chuỗi những con đập thủy điện thượng nguồn và các dự án chuyển dòng lấy nước từ con sông Mekong, trong đó có con Kênh Phù Nam Techo. (Người Lao Động online 01/04/2020, Đồng bằng sông Cửu Long đang đối diện hạn, mặn nghiêm trọng - Ảnh : Vân Du)
"Cam Bốt đang tiến sâu hơn nữa trong kết hợp vùng (regional integration) – với tin tưởng rằng tương lai hay định mệnh của Cam Bốt không thể tách rời ra khỏi vùng. Chuyển đổi Cam Bốt thành một cửa ngõ (gateway), một trục (hub), hay là một quốc gia cầu nối (bridging state) trong lưu vực sông Mekong là một nỗ lực lâu dài (long-term endeavor)".
Chheang Vannarith viết tiếp : "Chính sách ngoại giao láng giềng của Cam Bốt (Cambodia’s Neighbourhood Diplomacy) phải bắt rễ từ những nguyên tắc cơ bản (fundamental principles) mà ông viết tắt bằng 4 chữ M và 2 chữ P theo tiếng Anh [M4P2] : kính trọng nhau (Mutual respect), hiểu biết nhau (Mutual understanding), tin cậy nhau (Mutual trust) và cùng quan tâm tới Hòa Bình và Thịnh Vượng (Mutual interest of Peace and Prosperity)". [3]
Nhận định của người viết
Vận mệnh hai dân tộc Khmer và Việt Nam, giống như bối cảnh thu hẹp của một tác phẩm điện ảnh lừng danh của đạo diễn Stanley Kramer, phim Xiềng xích (La Chaine) (1958) : câu chuyện của hai tù nhân khác chủng tộc một trắng, một đen vừa vượt thoát ra khỏi tù, cả hai vốn không ưa nhau nhưng lại bị trói buộc chung vào một sợi xích không sao tách ra được, cứ thế mà họ tìm cách hành hạ nhau để rồi cuối cùng cả hai hiểu được rằng họ phải sống hòa hợp để thoát cảnh trở lại với cuộc sống ngục tù.
Ảnh Bác sĩ Ngô Thế Vinh đang băng qua Biển Hồ, tới khu Bảo tồn sinh thái Tonle Sap. [12/2001]
Sau bao nhiêu đau thương và thăng trầm lịch sử, cuối cùng, đã đến một lúc cả hai dân tộc Khmer và Việt Nam sớm nhận thức ra rằng, Sông Mekong là sợi xích ràng buộc định mệnh của cả hai dân tộc, và Biển Hồ là trái tim chung, sớm muộn họ phải tìm cho ra một giải pháp lâu dài, làm sao giải được lời nguyền để hai dân tộc cùng tồn tại, cùng phát triển thịnh vượng và chung sống trong hòa bình.
Ngô Thế Vinh
California, 01/11/2023
Bác sĩ Ngô Thế Vinh, tác giả 2 cuốn sách : Cửu Long cạn dòng, Biển Đông dậy sóng [2000], và ký sự Mekong dòng sông nghẽn mạch [2007] ; liên quan tới các vấn đề môi sinh và phát triển Lưu vực sông Mekong và Đồng bằng sông Cửu Long.
Tham khảo :
1. Progress of the Funan Techo Canal Project, Harbor Property, Latest news 12/10/2023
2. China to Conduct Feasibility Study on "Funan Techo Canal" Project, Beijing (FN), October 18, 2023
3. Chheang Vannarith, Cambodia’s Neighbourhood Diplomacy, Navigating Turbulent Waters, Khmer Times, Oct 25, 2023
4. Ngô Thế Vinh, Từ Đế chế Phù Nam Khmer tới con Kênh Lịch sử Funan Techo của Vương quốc Cam Bốt, Việt Ecology Press, 10/10/2023 :
5. Phạm Phan Long, Đại vận hà Phù Nam của Vương quốc Cam Bốt - Âm mưu thâm độc của Bắc Kinh, Việt Ecology Foundation, 10/10/2023
6. Ngô Thế Vinh, Thủ tướng Hun Sen với Thảm họa môi sinh lớn nhất khi "Trái tim Biển Hồ" ngưng đập, Việt Ecology Foundation