Nhìn từ Paris, Bruxelles hay Luân Đôn, do bị phương Tây trừng phạt từ khi khởi động chiến tranh xâm lược Ukraine, Nga "trả giá" bằng sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Tại Moskva, chẳng mấy ai lo ngại vì điều đó : Không có chuyện Liên bang Nga trở thành "chư hầu" của Bắc Kinh. RFI xin giới thiệu bài viết của Arnaud Dubien, giám đốc Đài Quan Sát Pháp Nga tại Moskva, trên nguyệt san Le Monde Diplomatique số tháng 3/2024.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và tổng thống Nga Vladimir Putin tại Bắc Kinh, đúng 20 ngày trước khi điện Kremlin đưa quân xâm chiếm Ukraine. Ảnh 04/02/2022. AP - Alexei Druzhinin
Mở đầu bài viết, tác giả nhắc lại từ tháng 2/2022 trước khi đưa quân xâm chiếm Ukraine, tại Bắc Kinh tổng thống Vladimir Putin đã nói đến "tình bạn vô bờ bến" với Trung Quốc. Từ đó, nhất cử nhất động trong "đối tác Nga - Trung" đều được Âu - Mỹ mổ xẻ, phân tích dưới mọi góc độ.
Theo quan điểm của phương Tây, trục Vladimir Putin -Tập Cận Bình là một mối quan hệ "bất cân xứng", một "liên minh tình thế, giả tạo, miễn cưỡng". Do bị cô lập trên trường quốc tế vì chiến tranh Ukraine, Nga phải chấp nhận "lệ thuộc càng lúc càng nhiều vào nước láng giềng phương đông mạnh mẽ và bướng bỉnh". Nhìn từ Moskva, nơi Arnaud Dubien điều hành Đài Quan Sát Pháp Nga , tình hình hoàn toàn khác.
Trước hết tác giả điểm lại đôi chút về quan hệ giữa Nga với Trung Quốc : Rút kinh nghiệm từ lục đục giữa cựu lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushchev với Mao Trạch Đông cuối thập niên 1950, khi mà "tình bạn vĩnh cửu chỉ thọ được chừng một chục năm", giới lãnh đạo Nga ngày nay "không bao giờ" sử dụng hai chữ "liên minh" khi nói đến quan hệ song phương và cũng khó mà nói đến "một liên minh giữa hai cường quốc nguyên tử". Do vậy Moskva sử dụng cụm từ "đối tác chiến lược" để chỉ quan hệ nồng thắm với Bắc Kinh.
Năm 2001, hai nước đã ký kết "thỏa thuận hữu nghị" và kể từ tháng 2/2022 thì "tình bạn ấy càng lúc càng thắm thiết" : Vào thời điểm mà nước Nga đang chủ trương "phi phương Tây hóa", điện Kremlin càng thấy "xoay trục sang phương đông" là thượng sách.
Theo quan điểm của Moskva, "Trung Quốc không có lợi ích gì nếu Nga bại trận ở Ukraine. Khác với phương Tây, Bắc Kinh không can thiệp vào công việc nội bộ của Moskva và lại càng không có ý định làm thay đổi mô hình chính trị của nước Nga".
Kinh tế : Trung Quốc, một cánh tay đắc lực
Trước khi Vladimir Putin tiến hành "chiến dịch quân sự đặc biệt" tại Ukraine, trao đổi mậu dịch là nhược điểm trong quan hệ song phương. Tổng trao đổi mậu dịch hai chiều đang từ 63,7 tỷ đô la năm 2016 nhảy vọt lên tới 240 tỷ vào năm 2023. Trung Quốc qua mặt Liên Âu, trở thành đối tác thương mại quan trọng nhất của Nga. Lại cũng Trung Quốc và Ấn Độ trở thành những khách hàng mua dầu hỏa quan trọng nhất của Nga.
Theo lời thủ tướng Mikhail Mishustin, hiện tại 90% trao đổi mậu dịch song phương được thanh toán bằng đồng rúp của Nga và nhân dân tệ của Trung Quốc, "Exit đồng đô la Mỹ". Trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, "riêng trong năm 2022, sự hiện diện của các ngân hàng Trung Quốc tại Nga đã được nhân lên gấp bốn". Xe hơi Trung Quốc đã "nhanh chóng thế chỗ các tập đoàn phương Tây như Renault hay Volkswagen" và các hãng xe Trung Quốc đã bắt đầu sản xuất trên lãnh thổ Nga.
Ngoài ra, "tình báo Mỹ khẳng định Nga đã bắt đầu nhập khẩu linh kiện bán dẫn của Trung Quốc qua các trung gian ở Hồng Kông ; (…) 12 triệu drone Trung Quốc (…) ; trang thiết bị radar và gây nhiễu sóng (…) một trăm ngàn áo, mũ chống đạn (…)", tiếp sức cho cỗ máy chiến tranh của Vladimir Putin.
Năm hạt sạn trong đối tác chiến lược Nga-Trung
Nhưng bên cạnh đó, cũng có nhiều "hạt sạn" trong tình bạn vô bờ bến giữa Moskva và Bắc Kinh. Arnaud Dubien, Đài Quan Sát Pháp Nga, ghi nhận ít nhất 5 hồ sơ gây bất đồng.
Trước hết, đàm phán bế tắc về dự án Altai gas pipiline (Power of Siberia 2) đưa 50 tỷ mét khối khí đốt của Nga từ Yamal đến Trung Quốc. Tổng thống và bộ trưởng năng lượng Nga cố trấn an công luận rằng dự án được khởi động từ 2019 sẽ hoàn tất trước cuối thập niên này. Đây vốn được xem là một biểu tượng cho chính sách "hướng đông" của ngành năng lượng Nga. Khúc mắc nằm ở chỗ các điều kiện của phía Trung Quốc rất gắt gao. Trên bàn đàm phán cho dự án khổng lồ đó, dường như Bắc Kinh đã gạt những "tình cảm" sang một bên.
Hạt sạn thứ nhì là các doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư vào Nga bị giới hạn vì một số lệnh trừng phạt của Âu - Mỹ nhắm vào Moskva. Thí dụ như một số ngân hàng Trung Quốc thận trọng trong các khoản giao dịch với các đối tác Nga, tránh để bị "liên lụy" hay bị đưa vào danh sách đen. Hồ sơ thứ ba liên quan đến một số hoạt động của tập đoàn viễn thông Trung Quốc Hoa Vi trên lãnh thổ Nga. Theo tác giả bài viết trên nguyệt san Le Monde Diplomatique , Hoa Vi đã đầu tư rất nhiều vào Nga, nhưng rồi đã phải tạm dừng một số hoạt động, cho dù là trong thời gian gần đây tập đoàn này được cho là đã "âm thầm khởi động lại nhiều thương vụ với các đối tác Nga".
Nhưng nếu như tình hữu nghị vô bờ bến giữa Vladimir Putin và Tập Cận Bình bị rạn nứt, thì có thể là do hai hồ sơ cuối cùng được Arnaud Dubien nêu lên : Ảnh hưởng của Moskva và Bắc Kinh với vùng Trung Á và tham vọng của Trung Quốc ở Bắc Cực. Đó là hạt sạn thứ 4 và thứ 5 làm vẩn đục quan hệ trong sáng Nga - Trung.
Tác giả bài viết không loại trừ khả năng phương Tây nhấn mạnh đến thế "bất cân đối trong quan hệ Nga - Trung" để tự trấn an rằng các biện pháp trừng phạt áp dụng từ hai năm nay "không thất bại". Chưa có những lập luận vững chắc nào cho phép khẳng định điều đó, nhưng rõ ràng là có hai hồ sơ nhậy cảm trong trục Moskva - Bắc Kinh :
"Tại Trung Á, trong một vài năm trở lại đây, Nga đã củng cố vị thế, ngoại trừ đối với Khazakhstan, và điện Kremlin sẽ bằng lòng nếu Bắc Kinh không vượt qua lằn ranh đỏ. Chẳng hạn như là để Moskva vẫn đóng vai trò chủ đạo về an ninh tại khu vực này, thông qua Tổ Chức Hiệp Ước An Ninh Tập Thể (CSTO/OTSC)".
Nhìn lên Bắc Cực, đành rằng, Nga đã mở cửa, mời Trung Quốc nhập cuộc, song giám đốc Đài Quan Sát Pháp - Nga, trụ sở tại Moskva nhắc lại việc "đẩy mạnh hợp tác song phương tại Bắc Cực chỉ giới hạn ở các khoản đầu tư và không dẫn tới việc Nga mất quyền kiểm soát hay mất chủ quyền" tại khu vực nhạy cảm này.
Không bao giờ chống đối nhau nhưng không nhất thiết phải luôn bên nhau
Trở lại câu hỏi do khởi động chiến tranh Ukraine, Vladimir Putin có đặt mình vào thế "chư hầu" cho ông Tập hay không ?
Tác giả bài viết trả lời : "Từ ngày 24/02/2022, điện Kremlin không đưa ra bất kỳ một quyết định nào, không làm bất kỳ điều gì theo hướng nhượng bộ Trung Quốc mà vượt ngoài khôn khổ quan hệ song phương". Vả lại, "Bắc Kinh cùng không đòi hỏi điều đó", không cần phải cưỡng ép Moskva. "Nội kinh nghiệm quân sự của Nga tại Ukraine và cách Moskva đối phó với các biện pháp trừng phạt của Âu Mỹ đã là những bài học quý giá cho Trung Quốc (trong trường hợp xảy ra một cuộc đối đầu quân sự với phương Tây hay Washington gia tăng áp lực kinh tế với Bắc Kinh)".
Ngoài ra, nhìn từ Moskva, nếu phải lệ thuộc vào công nghệ cao của nước ngoài thì "lệ thuộc vào công nghệ Trung Quốc có vẻ như ít nguy hiểm hơn là so với Mỹ". Sau cùng Arnaud Dubien trích dẫn một số quan điểm tại Moskva cho rằng, dường như điện Kremlin không sợ mất đi bản sắc hay trở thành chư hầu của Trung Quốc, bởi vì nước Nga có một nền văn hóa hoàn toàn "khác biệt" với Trung Quốc và trước hết, văn hóa của Nga là "văn hóa Châu Âu".
Năm 2016, Dmitri Trenin, giám đốc trung tâm nghiên cứu Carnegie của Mỹ tại Moskva (nay đã bị cấm hoạt động) từng nhận định như sau về quan hệ Nga -Trung : "Không bao giờ chống đối lẫn nhau, nhưng không có nghĩa là mai mãi bên nhau". Theo Arnaud Dubien, nguyên tắc đó trong quan hệ giữa hai ông Putin và Tập vẫn còn mang tính thời sự.
Arnaud Dubien
Nguyên tác : Moscou est-il le vassal de Pékin ?, Le Monde diplomatique, 02/03/2024
Thanh Hà lược dịch
Nguồn : RFI, 04/03/2024