Nga và Ukraine đã để vuột mất cơ hội đạt thỏa thuận hòa bình như thế nào ?
Minh Anh, RFI, 17/05/2024
Không lâu sau khi Nga khởi động cuộc chiến xâm lược Ukraine, các nhà đàm phán của hai bên đã soạn thảo một dự án thỏa thuận hòa bình. Tài liệu dài 17 trang mà báo Đức "Die Welt" độc quyền tham khảo được, và được báo Pháp Le Figaro thuật lại, cho thấy, Kiev và Moskva vào thời điểm đó gần như đã đồng ý một lệnh ngưng bắn. Nhưng tài liệu này cuối cùng đã bị chôn vùi. Theo Ukraine, thất bại đàm phán có một phần trách nhiệm của cựu thủ tướng Anh Boris Johnson.
Một phụ nữ đi qua những ngôi nhà bị hư hại ở Mariupol, ngày 08/04/2022. Ukraine cho biết đang điều tra về việc Nga thả chất độc hóa học xuống thành phố Mariupol bị vây hãm. AP - Alexei Alexandrov
Ngay sau khi chiến tranh bùng nổ, các nhà đàm phán Nga và Ukraine ngay lập tức đã bắt đầu đàm phán với nhau để chấm dứt chiến tranh. Vào lúc thế giới và người dân Ukraine bị sốc về cuộc xâm lược của Nga, thì chính quyền Moskva hy vọng sẽ có được sự đầu hàng của Kiev trên bàn đàm phán.
Tuy nhiên, sau loạt thành công của quân Ukraine trên chiến trường, Nga thậm chí đã chấp nhận xem xét lại vài quan điểm của mình. Đôi bên bắt đầu vòng đàm phán trực tiếp đầu tiên tại Istanbul, dưới sự chủ trì của tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan vào cuối tháng 3/2022.
Những hình ảnh về cuộc gặp này bên bờ biển Bosphore đã từng làm dấy lên niềm hy vọng về việc giải quyết nhanh chóng cuộc xung đột, khi mà cả hai bên đã ngay lập tức lao vào soạn thảo một dự thảo thỏa thuận.
Thế trung lập vĩnh viễn !
Trong văn bản này, đôi bên gần như đã đạt được sự nhất trí về những nét chính cho hòa bình. Trong dự thảo này, Ukraine cam kết một "thế trung lập vĩnh viễn", nghĩa là : Không tham gia vào một liên minh quân sự nào (kể cả NATO) ; Không "tiếp nhận, sản xuất hay sở hữu" vũ khí hạt nhân ; Không cho phép sự hiện diện vũ khí và quân đội nước ngoài trên lãnh thổ ; Không trao quyền sử dụng cơ sở hạ tầng quân sự, bao gồm sân bay và cảng biển cho một nước khác, và nhất là Không tổ chức tập trận với sự tham dự của các nước khác cũng như là Không tham dự vào bất kỳ cuộc xung đột quân sự nào.
Trong dự thảo thỏa thuận, Kiev dự trù thừa nhận quyền kiểm soát của Nga đối với bán đảo Crimea và cảng Sebastopol và cũng như là một phần lãnh thổ tại Donetsk và Luhanks mà Moskva đã kiểm soát trước khi nổ ra chiến tranh.
Quyền tự vệ
Đổi lại, Nga cam kết không tấn công Ukraine và an ninh của đất nước sẽ do năm thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc là Anh, Hoa Kỳ, Nga, Pháp và Trung Quốc, cùng bảo đảm, dựa theo mô hình điều khoản 5 của NATO. Theo đó, trong trường hợp Ukraine bị tấn công, các nước bảo lãnh sẽ cùng nhau trợ giúp Kiev thực hiện quyền tự vệ, như quy định trong Hiến chương Liên Hiệp Quốc trong thời hạn tối đa là ba ngày.
Sự hỗ trợ này có thể được thực hiện dưới hình thức "hành động chung" của tất cả các cường quốc bảo lãnh hay một vài nước trong số này. Theo điều 15, thỏa thuận này lẽ ra phải được mỗi nước ký kết phê chuẩn nhằm bảo đảm tính chất ràng buộc theo luật pháp quốc tế.
Không chỉ dừng ở đó, việc bảo đảm an ninh được đặt trên bàn đàm phán hồi mùa xuân 2022 trong giai đoạn thứ hai, dường như đòi hỏi sự đồng thuận của Mỹ, Trung Quốc, Anh và Pháp. Hơn nữa, vào lúc đó, Nga và Ukraine mong muốn lần lượt bao gồm thêm cả Belarus và Thổ Nhĩ Kỳ. Mục tiêu hàng đầu của các nhà đàm phán tại Istanbul là đạt được một thỏa thuận giữa Kiev và Moskva nhằm sử dụng văn bản này như là một cơ sở cho các cuộc đàm phán đa phương.
Điều này rõ ràng được thực hiện theo yêu cầu của Ukraine nhằm chứng tỏ rằng Nga sẽ chấp nhận một cơ chế bảo vệ dựa trên mô hình của NATO. Trên thực tế, cho đến thời điểm đó, Ukraine đã thành công trong việc khẳng định các ý tưởng của mình trước Moskva. Cách diễn đạt của dự thảo thỏa thuận gần giống hoàn toàn với thông cáo Istanbul. Một tài liệu chỉ dài hai trang mà Die Welt đã được tham khảo một bản sao.
Trong văn bản này, Ukraine đã đưa ra các yêu cầu của mình trước cuộc họp của các nhà đàm phán được tổ chức tại Istanbul ngày 29/03/2022 dưới sự hòa giải của tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan. Kết thúc các cuộc thương lượng, hai phái đoàn đã soạn thảo một dự thảo thỏa thuận cho ngày 15/04 trong quá trình đàm phán được tiến hành qua mạng.
Những điểm bất đồng chưa giải quyết
Dù vậy, giữa Nga và Ukraine vẫn còn có nhiều điểm bất đồng chưa giải quyết được. Thứ nhất là vấn đề phi quân sự Ukraine. Trong cuộc đàm phán này, Nga báo hiệu sẵn sàng rút quân khỏi Ukraine, với điều kiện Kiev phải giảm quân số từ một triệu xuống còn 85 ngàn quân thấp hơn rất nhiều so với con số 250 ngàn do Ukraine đề xuất.
Moskva đề nghị Kiev giảm mạnh số xe tăng xuống còn 342 chiếc (800 theo phía Ukraine), xe bọc thép là 1029 (2400 theo Kiev), đại pháo là 519 (1900), bệ phóng rốc-kết tầm bắn đến 280 km còn 96 nhưng ở tầm 40 km (thay vì là 600 chiếc)… cùng nhiều loại vũ khí khác. Đặc biệt, không quân Ukraine là hầu như bị suy yếu hẳn. Nga yêu cầu chỉ duy trì 102 chiến đấu cơ và 35 trực thăng so với mức yêu cầu từ Ukraine là 160 và 144.
Thứ hai, Nga yêu cầu rằng tiếng Nga phải trở thành ngôn ngữ chính thức thứ hai tại Ukraine, các biện pháp trừng phạt lẫn nhau phải được dỡ bỏ và Kiev rút đơn kiện tại tòa án quốc tế cũng như là ra luật cấm "chủ nghĩa phát xít, chủ nghĩa quốc xã và chủ nghĩa dân tộc hung hăng".
Nhưng có lẽ điểm bất đồng lớn là việc phân định biên giới. Như đã trình bày ở trên, Kiev đồng ý gạt một số nơi do Moskva kiểm soát tại Luhansk và Donetsk ra khỏi sự bảo hộ của các nước bảo lãnh, phía Nga đòi hỏi việc phân định biên giới phải do đích thân Putin và Zelensky thực hiện và căn cứ trên một bản đồ.
Một đòi hỏi đã bị phái đoàn đàm phán Ukraine bác bỏ. Kiev đề nghị chính họ chỉ định nơi vạch biên giới theo cách diễn giải của Ukraine.
Một vấn đề khác, trong trường hợp bị tấn công, các nước bảo lãnh phải cùng kích hoạt cơ chế hỗ trợ, điều đó sẽ trao cho Nga một quyền phủ quyết cho phép nước này chặn cơ chế bảo hộ. Ngược lại, phía Nga cũng bác bỏ đề nghị của Ukraine cho thiết lập vùng cấm bay từ các nước bảo lãnh trong trường hợp bị tấn công.
Lỗi ở Boris Johnson ?
Trên nguyên tắc, Putin và Zelensky lẽ ra phải xử lý những điểm bất đồng còn lại này trong một cuộc hội đàm riêng. Nhưng sau cuộc họp cấp cao đầy hứa hẹn ở Istanbul, Moskva đã đặt ra những đòi hỏi khác mà Kiev không thể chấp nhận.
Cuối cùng, một chi tiết đáng chú ý : Trong một cuộc trả lời phỏng vấn truyền hình hồi tháng 11/2023, nhà đàm phán Ukraine David Arakhamia nhắc lại lý do vì sao Putin và Zelensky đã không bao giờ tham gia thượng đỉnh hòa bình đầy mong đợi. Theo ông, thủ tướng Anh lúc bấy giờ là ông Boris Johnson, có lẽ đã đến Kiev hôm 09/4 và có tuyên bố rằng Luân Đôn sẽ không ký "bất cứ điều gì" với ông Putin và Ukraine phải tiếp tục cuộc chiến này.
Đương nhiên, cựu thủ tướng Anh đã bác bỏ khẳng định này. Người ta có thể đoán rằng đề xuất này bảo đảm an ninh cho Ukraine trong khuôn khổ thỏa thuận với Nga đã thất bại ngay từ lúc đó !
Hơn hai năm sau, nhà đàm phán người Ukraine chua cay nhận định thỏa thuận năm đó dường như có lợi hơn bao giờ hết : "Đây là thỏa thuận tốt nhất mà lẽ ra chúng tôi đã có thể có !". Và ít nhất, người ta đã có thể chấm dứt chiến tranh, cứu sống được hàng trăm ngàn sinh mạng từ cả hai phía và nhất là Ukraine có lẽ sẽ không rơi vào tình trạng khó khăn và bi đát như hiện nay !
Minh Anh
**************************
Putin tuyên bố Nga đang thiết lập vùng đệm ở khu vực Kharkiv của Ukraine
Reuters, VOA, 17/05/2024
Tổng thống Vladimir Putin hôm thứ Sáu cho biết các lực lượng Nga tiến vào phía đông bắc Ukraine đang tạo ra một vùng đệm để bảo vệ Nga khỏi các cuộc tấn công và nói rằng phương Tây thật "bệnh hoạn" nếu họ nghĩ rằng họ có thể đưa ra các điều khoản cho Moscow.
Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Phát biểu với các phóng viên trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Trung Quốc sau khi thảo luận về Ukraine trong cuộc hội đàm với ông Tập Cận Bình, ông Putin nói rằng quân đội Nga đang tiến hành theo kế hoạch sau nhiều cuộc tấn công chết chóc của Ukraine vào khu vực Belgorod của Nga.
"Đối với những gì đang xảy ra ở hướng Kharkiv. Đây là lỗi của họ (Ukraine) vì họ đã pháo kích và thật không may, lại pháo kích vào các khu dân cư ở khu vực biên giới, bao gồm cả Belgorod", ông Putin nói.
"Thường dân đang chết ở đó. Đó là điều hiển nhiên. Họ đang bắn thẳng vào trung tâm thành phố, vào các khu dân cư. Và tôi đã nói công khai rằng nếu tình trạng này tiếp diễn, chúng tôi sẽ buộc phải tạo ra một vùng an ninh, một vùng đệm. Đó là những gì chúng tôi đang làm".
Khi được hỏi liệu quân đội Nga có kế hoạch giành quyền kiểm soát Kharkiv gần đó, thành phố lớn thứ hai của Ukraine hay không, ông Putin nói :
"Đối với Kharkiv, hiện nay chưa có kế hoạch nào như vậy".
Nga tuần trước đã mở một mặt trận mới trong cuộc chiến ở Ukraine bằng cách nhanh chóng đẩy nhanh qua biên giới vào phía đông bắc Ukraine với các nhóm nhỏ những đơn vị có tính cơ động cao, một động thái buộc Ukraine phải vội vã điều quân từ các khu vực khác tới.
Ông Putin đã điều hàng chục nghìn quân vào Ukraine vào năm 2022, gây ra cuộc chiến tranh trên bộ lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai. Xung đột ở miền đông Ukraine bắt đầu vào năm 2014 sau khi một tổng thống thân Nga bị lật đổ trong Cách mạng Maidan ở Ukraine và Nga sáp nhập Crimea, và những lực lượng được Nga hậu thuẫn đang chiến đấu với lực lượng vũ trang Ukraine.
Hòa bình ?
Ông Putin cho biết ông đã thảo luận nhiều câu hỏi quan trọng với ông Tập, trong đó có vấn đề Ukraine, và ông Tập đã tiết lộ chi tiết về các cuộc thảo luận mà ông đã tham dự trong chuyến đi tới châu Âu. Ông Putin ca ngợi ông Tập đã áp dụng cách tiếp cận linh hoạt để tìm ra giải pháp chấm dứt xung đột.
Trong khi đó, ông Putin chỉ trích phương Tây vì đã phá vỡ dự thảo lệnh ngừng bắn mà các nhóm đàm phán Nga và Ukraine đã đạt được ở Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2022.
"Họ muốn giành lợi thế trên chiến trường, gây ra thất bại chiến lược nhưng điều đó không thành công", ông Putin nói về phương Tây và Ukraine. "Đầu óc họ có vấn đề à ?"
Ông nói các cuộc đàm phán thất bại vào năm 2022 có thể là cơ sở cho hòa bình, mặc dù ông nói bất kỳ lệnh ngừng bắn nào cũng phải tính đến thực tế trên thực địa - nơi Nga kiểm soát khoảng 18% lãnh thổ Ukraine.
"Tất nhiên, chúng ta sẽ tiến hành từ thực tế đang hình thành trên thực địa. Điều đó là hiển nhiên", ông Putin nói.
Nhà lãnh đạo Nga nói thêm rằng Nga nghi ngờ hội nghị thượng đỉnh dự kiến diễn ra vào tháng 6 mà Thụy Sĩ hy vọng sẽ mở đường cho tiến trình hòa bình ở Ukraine là nhằm mục đích đưa ra tối hậu thư cho Nga.
Ông cho biết Nga đã sẵn sàng đàm phán nhưng chưa được mời. Khi được hỏi với những điều kiện nào ông sẽ sẵn sàng tham gia hội nghị Thụy Sĩ, ông nói rằng chính trị là về những thực tế cụ thể chứ không phải những tình huống giả định.
"Nhưng chúng tôi sẵn sàng thảo luận (hòa bình) - chúng tôi chưa bao giờ từ chối", ông Putin nói.
Theo ông, bất kỳ thỏa thuận nào có thể chỉ nên được ký kết với "nhà chức trách có thẩm quyền hợp pháp" của Ukraine.
Reuters
Nguồn : VOA, 17/05/2024
**************************
Ukraine : Kiev dồn dập oanh kích bán đảo Crimea
Thanh Hà, RFI, 17/05/2024
Theo thông cáo của Bộ Quốc phòng Nga, Ukraine tiến hành một cuộc tấn công bằng drone trong đêm 16 rạng sáng ngày 17/05/2024 nhắm vào bán đảo Crimea đã bị Moskva thôn tính. Nhiều khu vực tại thành phố Sevastopol bị mất điện, một kho xăng ở vùng tây nam nước Nga bị đốt cháy.
Ảnh vệ tinh cho thấy một kho nhiên liệu tại căn cứ không quân Belbek bị drone Ukraine phá hủy, Crimea ngày 16/05/2024 via Reuters - Maxar Technologies
Thông cáo của Bộ Quốc phòng Nga cho biết đã vô hiệu hóa được 51 drone của đối phương trong khu vực bán đảo Crimea, hơn 40 chiếc khác trong các vùng Krasnodar, Belgorod và Kursk thuộc lãnh thổ của Nga. Ít nhất 2 người thiệt mạng, một kho xăng bị đốt cháy. Thống đốc Krasnodar trên mạng Instagram xác nhận "nhiều cơ sở dân sự" tại hải cảng Novorossiik hướng ra Biển Đen bị tấn công. Nhiều khu vực trong thành phố cảng Sevastopol bị mất điện. Chính quyền Sevastopol ra lệnh đóng cửa các trường học và nhà trẻ trong ngày hôm nay. Trước mắt Ukraine chưa nhận trách nhiệm về các vụ tấn công nói trên.
Hãng tin Anh Reuters căn cứ vào ảnh vệ tinh do tập đoàn Mỹ Maxar cung cấp, cho biết trong tuần các đợt tấn công của Ukraine đã gây thiệt hại cho căn cứ không quân của Nga Belbek. Ba chiến đấu cơ và một kho xăng gần đó đã bị hư hại. Hãng tin Anh nhắc lại Ukraine sử dụng ngày càng nhiều drone có khả năng bay xa và tên lửa để nhắm vào các mục tiêu chiến lược ở cách xa các đường chiến tuyến.
Tại mặt trận miền đông, trong tuần quân Nga đã chiếm được hơn 270 km vuông. Tối qua, tổng thống Zelensky đến Kharkiv thị sát. Ông cho biết tình hình tại đây "tạm ổn định". Sáng nay, tư lệnh quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky trên mạng xã hội Facebook nhìn nhận quân Nga đã khởi động chiến dịch tấn công nhắm vào Kharkiv "sớm hơn dự báo" với mục đích buộc Kiev phải "huy động thêm lính dự bị".
Tại Washington, hôm qua, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Mỹ bà Sabrina Singh trong cuộc họp báo nhắc lại, hiện thời Washington chống đối việc Ukraine sử dụng vũ khí do Hoa Kỳ cung cấp để tấn công vào những mục tiêu trên lãnh thổ Nga. Tuyên bố này có phần trái ngược với quan điểm của ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken. Cách nay hai ngày, tại Kiev ông Blinken gián tiếp đề cập đến vấn đề nhạy cảm nói trên khi cho rằng "Ukraine là bên quyết định sử dụng vũ khí do Mỹ cung cấp như thế nào" để đối phó với cuộc xâm lược của Nga.
Thanh Hà