Những người theo chủ nghĩa tự do sẽ phải tranh đấu lâu dài khi lực lượng dân tộc dân túy trỗi dậy ở cả Mỹ và Châu Âu.
Tôi đã có mặt tại đại sứ quán Pháp ở London vào ngày 7 tháng 5 năm 2017, ngày mà Emmanuel Macron lần đầu tiên đắc cử tổng thống. Khi màn hình hiện lên tin tức về chiến thắng quyết định của ông trước Marine Le Pen, các vị khách có mặt đã vui vẻ reo hò.
Đảng Tập Hợp Dân Tộc (Rassemblement National) của bà Marine Le Pen vừa giành được tỷ lệ phiếu bầu lớn nhất trong vòng đầu tiên của cuộc bầu cử lập pháp Pháp. Reuters
Bảy năm sau, Đảng Tập hợp Dân tộc (Rassemblement National, RN) của Le Pen vừa giành được tỷ lệ phiếu bầu lớn nhất trong vòng đầu tiên của cuộc bầu cử Quốc hội ở Pháp, còn đảng của Macron đã bị đánh bại. Người được Le Pen bảo trợ, Jordan Bardella, có thể sẽ sớm trở thành thủ tướng, trong khi chính Le Pen trở thành ứng viên được các nhà cái lựa chọn cho chức tổng thống vào năm 2027. Hy vọng rằng Macron đã vĩnh viễn chôn vùi mối đe dọa từ phe cực hữu hóa ra chỉ là ảo tưởng.
Công bằng mà nói, người Pháp không phải là quốc gia duy nhất chứng kiến buổi bình minh ảo tưởng của chủ nghĩa tự do. Chiến thắng của Barack Obama trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2008 đã mở đường cho đủ loại bình luận về sự nổi lên của một nước Mỹ hậu chủng tộc và một Đảng Dân chủ chiếm đa số lâu dài. Obama rất ngầu, đẹp trai, và xuất thân từ Harvard. Ông cũng làm hài lòng người hâm mộ của mình bằng cách hạ nhục Donald Trump trong bữa tối của Văn phòng Thông tin Nhà Trắng năm 2011.
Mười ba năm sau, Trump, người đàn ông luôn nghĩ đến việc báo thù, lại là kẻ giành chiến thắng cuối cùng. Obama đang bất lực ngồi bên lề trong lúc nhiệm kỳ tổng thống của Biden sụp đổ, còn Trump thì tiến gần hơn đến nhiệm kỳ thứ hai.
Ở Mỹ và Pháp, những người theo chủ nghĩa trung dung và chủ nghĩa tự do đều đang ở trạng thái hoảng loạn tột độ. Chủ nghĩa dân tộc dân túy giờ đây trông giống như một đặc điểm lâu dài và mang tính định hình của nền chính trị phương Tây, chứ không phải là một sai lầm tạm thời. Sự chia rẽ tả-hữu của thế kỷ 20 đã nhường chỗ cho một sự chia rẽ mới, giữa những người theo chủ nghĩa quốc tế tự do và những người theo chủ nghĩa dân tộc dân túy.
Ở cả hai bờ Đại Tây Dương, các lực lượng dân tộc dân túy đều thúc đẩy các chính sách tương tự về nhập cư, thương mại, khí hậu, "cuộc chiến thức tỉnh" và cuộc chiến ở Ukraine. Kiên quyết phản đối nhập cư vẫn là nền tảng kêu gọi sự ủng hộ của họ. Trump và Le Pen lập luận rằng những thành viên giới tinh hoa theo chủ nghĩa toàn cầu hóa đang để mặc cho đất nước của họ bị hủy diệt bởi làn sóng di cư tự do. Chủ nghĩa bảo hộ và nhu cầu về "ưu tiên quốc gia" cũng là những yêu cầu then chốt.
Quá trình chuyển đổi xanh cũng trở thành mục tiêu mới của những người theo chủ nghĩa dân tộc dân túy. Nó được miêu tả như một mối bận tâm của giới thượng lưu, một mối bận tâm đã dẫn đến việc tăng giá đối với người dân bình thường. Cả Le Pen và Trump từ lâu đã gần gũi với nhà lãnh đạo Nga, Vladimir Putin. Nhiều người trong phe của họ xem Putin là người đấu tranh cho các giá trị truyền thống và quốc gia. Sự hỗ trợ của liên minh phương Tây dành cho Ukraine đang bị những người theo chủ nghĩa dân tộc dân túy mô tả là nguy hiểm và lãng phí tiền bạc.
Những người theo chủ nghĩa dân tộc dân túy cũng có thiên hướng đưa ra các thuyết âm mưu về mọi thứ, từ đại dịch Covid-19 đến ảnh hưởng của những cá nhân giàu có, như George Soros hay Bill Gates.
Cuộc bầu cử ở Pháp và Mỹ có nghĩa là Trump và Le Pen hiện đã trở thành tiêu chuẩn quan trọng nhất cho chủ nghĩa dân tộc dân túy ở phương Tây. Nhưng những nhân vật tương tự cũng đang nổi lên khắp châu Âu.
Bạn của Trump, Nigel Farage, và Đảng Cải cách của ông, nhiều khả năng sẽ đạt được thành tích cao trong cuộc bầu cử ở Anh. Hồi năm ngoái, Đảng Tự do của Geert Wilders cũng đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Hà Lan. Đảng Sự lựa chọn Thay thế cho Nước Đức (AfD) – hiện đã trở nên quá cực đoan, ngay cả đối với Le Pen – đứng thứ hai trong cuộc bầu cử nghị viện châu Âu gần đây ở Đức, trong khi Đảng Tự do của Áo đứng đầu trong các cuộc thăm dò.
Nhà lãnh đạo Hungary, Viktor Orbán, đã trở thành một nhân vật chủ chốt trong phong trào dân tộc dân túy. Khả năng củng cố quyền lực của ông khiến những người thân cận với Trump cũng phải ngưỡng mộ, và ông vẫn thân thiết với các nhân vật dân túy chủ chốt khác ở châu Âu, chẳng hạn như Le Pen.
Thủ tướng Ý, Giorgia Meloni, là một nhân vật quan trọng và khó nắm bắt. Bà xuất thân từ cánh hữu "hậu phát xít" và có mối quan hệ lâu dài với cả Le Pen và Orbán. Nhưng khi nhậm chức, bà đã tránh một số phần trong chương trình nghị sự theo chủ nghĩa dân tộc dân túy – bao gồm sự ngưỡng mộ đối với nước Nga của Putin và thái độ thù địch với EU. Nếu Trump thắng, Meloni có thể trở thành "trung gian" quan trọng – cố gắng giữ cho ranh giới giữa EU và nước Mỹ của Trump luôn rộng mở.
Sự trỗi dậy của Trump – và giờ là Đảng RN – đã làm dấy lên lo ngại về tương lai của nền dân chủ ở phương Tây. Những lo ngại đó là chính đáng, nếu xét đến việc Trump từng khuyến khích một cuộc đảo chính vào năm 2021 và mối liên hệ lịch sử của phe cực hữu Pháp với những người cộng tác trong thời chiến.
Tuy nhiên, những người theo chủ nghĩa tự do không nên hoảng sợ. Phá bỏ nền dân chủ ở Mỹ hay Pháp không phải là một nhiệm vụ đơn giản. Hy vọng về một chiến thắng quyết định trước chủ nghĩa dân tộc dân túy – do Macron và Obama khuấy động – hóa ra chỉ là ảo tưởng. Nhưng nỗi sợ về một thất bại mang tính quyết định đối với chủ nghĩa quốc tế tự do có lẽ cũng đã bị phóng đại.
Cử tri có thể nhanh chóng chán nản với phe dân túy một khi chứng kiến họ hành động. Ở Anh, đại đa số hiện nay cho rằng Brexit, dự án dân túy trung tâm của vương quốc này, đã thất bại. Đất nước giờ đây đã sẵn sàng bầu Keir Starmer, một người theo chủ nghĩa trung dung không hào nhoáng, làm thủ tướng. Những người theo chủ nghĩa dân tộc dân túy cũng đã để mất quyền lực ở Ba Lan và Brazil, đồng thời chịu thất bại trong bầu cử ở Thổ Nhĩ Kỳ và Ấn Độ.
Cử tri Mỹ đã phản đối Trump sau nhiệm kỳ đầu tiên đầy hỗn loạn của ông. Giờ đây, sự hồi sinh của Trump phần nào phản ánh thực tế rằng ông đang đối đầu với Joe Biden, vị tổng thống đương nhiệm 81 tuổi vốn đã quá yếu.
Các giải pháp đơn giản mà phe dân tộc dân túy đưa ra sẽ thất bại khi được áp dụng vào thực tế. Hai nước Pháp và Mỹ có lẽ sắp phải học lại bài học đau đớn này. Đáng buồn thay, hậu quả của sự điên rồ của họ sẽ được cảm nhận trên khắp thế giới.
Gideon Rachman
Nguyên tác : "Le Pen, Trump and liberal panic," Financial Times, 01/07/2024
Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 03/07/2024