Lý giải chiến thắng thần tốc của quân nổi dậy Syria
BBC, 09/12/2024
Chiến thắng thần tốc của quân nổi dậy Syria đã khiến thế giới sửng sốt.
Hàng loạt yếu tố thuận lợi hội tụ đã dẫn tới chiến thắng nhanh chóng của quân nổi dậy Syria
Sau 13 năm nội chiến, các lực lượng dân quân đối lập ở Syria nhận thấy thời cơ làm lung lay chiếc ghế quyền lực của Tổng thống Bashar al-Assad đã tới, và chừng sáu tháng trước, họ trao đổi với Thổ Nhĩ Kỳ về kế hoạch tổng tấn công và nhận được sự đồng thuận ngầm từ Ankara, theo hai nguồn thạo tin tiết lộ với Reuters.
Thần tốc
Chỉ với hai tuần phát động, chiến dịch nhanh chóng đạt được mục tiêu ban đầu – giành quyền kiểm soát Aleppo, thành phố lớn thứ hai của Syria – và khiến hầu hết mọi người bất ngờ. Từ đó, chỉ trong vòng hơn một tuần, liên minh quân nổi dậy tiến tới Damascus và đặt dấu chấm hết cho năm thập kỷ cai trị của gia đình Assad.
Thành công thần tốc của chiến dịch này có thể nói là nhờ "thiên thời" : Quân đội của Assad kiệt quệ và rệu rã ; các đồng minh chính như Iran và Hezbollah bị suy yếu trầm trọng do xung đột với Israel ; và Nga, nhà viện trợ quân sự chính, bị phân tâm và thoái chí.
Theo các nguồn tin, gồm một nhà ngoại giao trong khu vực và một thành viên của quân nổi dậy, lực lượng nổi dậy sẽ không thể tiến công nếu không báo trước với Thổ Nhĩ Kỳ - vốn luôn là bên hậu thuẫn chính cho phe đối lập ở Syria từ những ngày đầu chiến sự. Thổ Nhĩ Kỳ có triển khai binh lính ở tây bắc Syria và hỗ trợ cho một vài lực lượng nổi dậy dự định tham gia chiến dịch, trong đó có cánh Quân đội Quốc gia Syria (SNA). Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ coi nhóm chủ lực trong liên minh này, Hayat Tahrir al-Sham (HTS), là một tổ chức khủng bố. Theo nhà ngoại giao nói trên, kế hoạch táo bạo của phe nổi dậy là con đẻ của HTS và thủ lĩnh của nhóm là Ahmed al-Sharaa (được biết tới nhiều hơn với cái tên Abu Mohammad al-Jolani).
Washington, Châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ coi Abu Mohammad al-Jolani là một phần tử khủng bố do ông này từng có mối liên kết với al Qaeda. Dù vậy, trong suốt thập kỷ vừa rồi, HTS, từng được biết tới là Mặt trận al-Nusra, đã tìm cách cải thiện hình ảnh trong khi điều hành một nhà nước bán chính thức tập trung ở Idlib. Tại đây, nhóm này đã thu thuế các hoạt động thương mại và từ người dân, theo các chuyên gia.
Chính phủ của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan, do thỏa thuận với Nga năm 2020 về giảm leo thang chiến sự ở tây bắc Syria, từ lâu đã phản đối một cuộc tấn công lớn của phe nổi dậy, lo ngại điều đó thể dẫn tới một làn sóng tị nạn mới tràn qua biên giới nước mình. Tuy nhiên, theo các nguồn tin, hồi đầu năm nay, phe nổi dậy nhận thấy lập trường của Ankara đối với Assad trở nên căng thẳng, sau khi ông Assad nhiều lần từ chối những đề xuất của ông Erdogan trong việc thúc đẩy một giải pháp chính trị nhằm phá thế bế tắc quân sự kéo dài khiến Syria bị chia cắt giữa chính quyền Assad và một liên minh các nhóm nổi dậy có sự hậu thuẫn từ các thế lực nước ngoài. Nguồn tin từ phe nổi dậy Syria nói rằng lực lượng này đã chia sẻ kế hoạch chi tiết với Thổ Nhĩ Kỳ, sau những nỗ lực của Ankara hợp tác với Assad thất bại.
Thông điệp là : "Con đường đó trong nhiều năm qua không hiệu quả – vậy hãy thử đi theo con đường của chúng tôi. Anh chẳng cần phải làm gì cả, miễn đừng can thiệp là được". Reuters không thể xác định chính xác bản chất của những trao đổi này.
Hadi al-Bahra, lãnh đạo phe đối lập Syria ở nước ngoài được quốc tế công nhận, nói với Reuters vào tuần trước rằng HTS và SNA lên kế hoạch "sơ bộ" với nhau trước chiến dịch và đã đồng thuận "đạt được hợp tác và tránh xung đột với nhau". Ông nói thêm rằng quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đã theo dõi hoạt động và nội dung thảo luận của những nhóm vũ trang.
Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan nói ở Doha (Qatar) hôm Chủ nhật rằng nỗ lực tiếp cận ông Assad của Tổng thống Erdogan trong vài tháng qua đã thất bại và Thổ Nhĩ Kỳ "đã biết có điều gì đó đang tới". Tuy nhiên, Thứ trưởng Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ Nuh Yilmaz, trong một hội thảo về các vấn đề Trung Đông tại Bahrain hôm Chủ nhật, khẳng định Ankara không đứng sau hay đồng tình với chiến dịch này, đồng thời nhấn mạnh rằng họ lo ngại về tình trạng bất ổn.
Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ không trả lời trực tiếp những câu hỏi từ Reuters về việc liệu có tồn tại một sự đồng thuận giữa HTS và Ankara về chiến dịch tại Aleppo hay không.
Trả lời câu hỏi về nhận thức của Thổ Nhĩ Kỳ đối với việc chuẩn bị của chiến dịch, một quan chức Thổ Nhĩ Kỳ nói với Reuters rằng HTS "không nhận lệnh hay chỉ đạo từ chúng tôi và cũng không phối hợp tác chiến với chúng tôi". Người này nói rằng "theo cách hiểu đó" nếu cho rằng chiến dịch tại Aleppo được tiến hành với sự đồng ý hay bật đèn xanh từ Thổ Nhĩ Kỳ thì là không đúng. MIT, cơ quan tình báo Thổ Nhĩ Kỳ, không phản hồi đề nghị bình luận của Reuters ngay lập tức. Reuters cũng không thể liên lạc được với đại diện của HTS.
Mong manh
Phe nổi dậy Syria tấn công Assad vào lúc ông suy yếu nhất. Bị phân tán với những cuộc chiến ở nơi khác, đồng minh quân sự của ông Assad (gồm Nga, Iran và nhóm Hezbollah ở Lebanon) đã không thể huy động đủ hỏa lực cần thiết như trong nhiều năm qua. Lực lượng vũ trang yếu kém của Syria đã không thể kháng cự.
Một nguồn tin từ chính quyền nói với Reuters rằng xe tăng và máy bay không có nhiên liệu vận hành do nạn tham nhũng và cướp bóc – một minh chứng cho sự suy kiệt nghiêm trọng của nhà nước Syria. Trong hai năm qua, nhuệ khí trong quân đội đã xuống dốc nghiêm trọng, theo nguồn tin ẩn danh do sợ bị trả thù.
Ông Aron Lund, một thành viên của Viện nghiên cứu Century International chuyên về Trung Đông, nhận định rằng liên minh nổi dậy do HTS dẫn đầu có sức mạnh và sự thống nhất lớn hơn bất kỳ lực lượng nổi dậy nào từng tham chiến trước đây, "và phần lớn điều đó là nhờ công của Abu Mohammad al-Jolani". Tuy nhiên, ông nói rằng yếu tố then chốt là sự suy yếu của chính quyền Syria. "Sau khi mất Aleppo như vậy, lực lượng của Assad đã không thể phục hồi và và quân nổi dậy càng tấn công thì quân chính phủ ngày càng yếu đi," ông nói.
Tốc độ tiến công của phe nổi dậy – chiếm được Hama vào ngày 5/12 và Homs khoảng ngày 8/12 và chiếm được luôn thủ đô Damascus cùng ngày – vượt xa mọi dự đoán. "Cơ hội là có, nhưng không ai ngờ chính quyền sụp đổ nhanh đến vậy. Mọi người đều nghĩ sẽ có giao chiến," ông Bassam al-Kuwatli, Chủ tịch Đảng Tự do Syria – một nhóm đối lập nhỏ có trụ sở ngoài Syria, nhận định.
Một quan chức Mỹ nói với điều kiện ẩn danh rằng dù Washington có biết về sự ủng hộ toàn diện của Thổ Nhĩ Kỳ dành cho phe nổi dậy, Mỹ không được thông báo về bất kỳ sự đồng thuận ngầm nào Thổ Nhĩ Kỳ dành cho chiến dịch tại Aleppo. Hội đồng An ninh Quốc gia của Nhà Trắng phản hồi ngay yêu cầu bình luận của Reuters về vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ.
Vào ngày 8/12, Tổng thống đắc cử Donald Trump nói rằng việc Nga bỏ mặc Assad đã khiến ông này thua cuộc, nói thêm rằng Moscow ngay từ đầu đáng lẽ đã không nên bảo vệ Assad và đã mất hứng thú do cuộc chiến ở Ukraine mà Nga không bao giờ nên khởi xướng.
Cùng ngày, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu lưu ý tới vai trò của Israel trong việc làm suy yếu Hezbollah. Các nguồn tin nói với Reuters rằng Hezbollah đã rút nốt lực lượng của mình ra khỏi Syria vào hôm 7/12.
Hậu quả từ Gaza
Những nguồn tin hiểu về cách Hezbollah triển khai nhân lực nói rằng lực lượng này, vốn được Iran hậu thuẫn và đóng vai trò trụ cột giữ vững quyền lực cho ông Assad từ những ngày đầu chiến sự, đã rút phần lớn binh lính tinh nhuệ khỏi Syria trong năm qua để tham gia vào cuộc chiến với Israel – cuộc xung đột bùng nổ từ cuộc chiến ở Gaza. Israel đã giáng những đòn nặng nề vào Hezbollah, đặc biệt sau khi chiến dịch tấn công hồi tháng 9 của Israel đã tiêu diệt thủ lĩnh Hassan Nasrallah cùng nhiều chỉ huy và chiến binh của nhóm này.
Chiến dịch tiến công của phe nổi dậy Syria được tiến hành trùng với thời điểm lệnh ngừng bắn của cuộc xung đột tại Lebanon có hiệu lực - ngày 27/11. Các nguồn thạo tin với Hezbollah cho biết nhóm này không muốn tham gia vào những trận chiến lớn tại Syria khi đang tập trung vào hành trình dài hồi phục sau những thiệt hại nặng nề.
Đối với liên minh nổi dậy, việc Hezbollah rút quân mang đến một cơ hội đắt giá. "Chúng tôi chỉ muốn chiến đấu một trận sòng phẳng với chính quyền," nguồn tin thuộc phe nổi dậy Syria chia sẻ.
Sự sụp đổ của đế chế Assad giáng một đòn chí mạng vào tầm ảnh hưởng Iran tại Trung Đông, diễn ra chỉ ít lâu sau cái chết của Nasrallah, cùng những thiệt hại do Israel gây ra cho Hezbollah. Mặt khác, Thổ Nhĩ Kỳ giờ có vẻ như là nhân tố nước ngoài mạnh nhất ở Syria, với việc triển khai binh lính trên bộ và khả năng tiếp cận đến giới lãnh đạo phe nổi dậy.
Ngoài việc đảm bảo hồi hương người tị nạn Syria, Thổ Nhĩ Kỳ còn có mục tiêu kiềm chế sức mạnh của những nhóm người Kurd đang kiểm soát các khu vực rộng lớn ở đông bắc Syria và được Mỹ hậu thuẫn. Ankara coi họ là khủng bố.
Trong khuôn khổ chiến dịch ban đầu, lực lượng SNA (Syrian National Army) do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn đã giành được quyền kiểm soát nhiều khu vực, bao gồm thành phố Tel Refaat, từ tay những lực lượng người Kurd do Mỹ hậu thuẫn. Hôm 8/12, một nguồn tin từ an ninh Thổ Nhĩ Kỳ cho biết phe nổi dậy đã tiến vào thành phố Manbij ở phía bắc Syria sau khi tiếp tục đẩy lùi lực lượng người Kurd.
"Ở đây, Thổ Nhĩ Kỳ là bên thắng cuộc ngoại bang lớn nhất. Erdogan hóa ra đã chọn đúng phe, hoặc ít nhất là bên thắng cuộc, của lịch sử vì lực lượng ủy nhiệm của mình ở Syria đã chiến thắng", ông Birol Baskan, một nhà khoa học chính trị ở Thổ Nhĩ Kỳ và cựu học giả không thường trú thuộc Viện Trung Đông, đánh giá.
Nguồn : BBC, 09/12/2024
***********************
Abu Mohammad al-Jolani : Thủ lĩnh lật đổ chính phủ Syria là ai ?
Mina al-Lami, BBC, 09/12/2024
Thủ lĩnh nhóm vũ trang nổi dậy Syria, Abu Mohammad al-Jolani, đã từ bỏ bí danh gắn liền với quá khứ thánh chiến của mình và sử dụng tên thật - Ahmed al-Sharaa - trong các thông cáo chính thức từ thứ Năm tuần rồi, ngay trước khi chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad sụp đổ.
Abu Mohammad al-Jolani phát biểu trước những người ủng hộ tại Nhà thờ Hồi giáo Umayyad ở Damascus vài giờ sau khi lật đổ Bashar al-Assad
Động thái này nằm trong nỗ lực của Jolani nhằm củng cố tính chính danh của mình trong bối cảnh mới, khi nhóm vũ trang Hồi giáo Hayat Tahrir al-Sham (HTS) do ông ta dẫn dắt cùng các phe phái vũ trang khác tuyên bố đã chiếm được thủ đô Damascus, củng cố quyền kiểm soát phần lớn lãnh thổ Syria.
Sự chuyển hóa của Jolani không phải là điều mới xảy ra mà đã được dày công xây dựng trong nhiều năm trời, thể hiện qua các phát biểu công khai, các cuộc phỏng vấn với các hãng tin quốc tế cũng như qua sự thay đổi về ngoại hình của ông ta.
Jolani từng mặc trang phục truyền thống của chiến binh thánh chiến, nhưng trong vài năm trở lại đây, ông ta đã chuyển sang lối ăn mặc theo phong cách phương Tây. Hiện nay, khi chỉ đạo các cuộc tấn công, ông ta mặc quân phục, tượng trưng cho vai trò chỉ huy của mình trong các chiến dịch.
Nhưng Jolani - hay Ahmed al-Sharaa - thực sự là ai, và tại sao và bằng cách nào ông ta đã thay đổi như vậy ?
Sợi dây giữa IS và Iraq
Trong một cuộc phỏng vấn với đài PBS vào năm 2021, Jolani đã tiết lộ rằng ông ta sinh năm 1982 tại Ả Rập Xê Út, nơi cha ông ta là một kỹ sư dầu khí cho đến năm 1989. Năm đó, gia đình Jolani trở về Syria và ông ta lớn lên tại khu Mezzeh, Damascus.
Hành trình trở thành một chiến binh thánh chiến của Jolani bắt đầu ở Iraq, gắn liền với al-Qaeda thông qua tiền thân của nhóm Nhà nước Hồi giáo (IS) là nhóm al-Qaeda tại Iraq, sau này là Nhà nước Hồi giáo Iraq (ISI).
Sau cuộc xâm lược Iraq do Mỹ dẫn dắt vào năm 2003, ông ta gia nhập các chiến binh nước ngoài khác tại Iraq và vào năm 2005, ông ta bị giam giữ ở trại Bucca. Chính tại nơi đây, ông ta đã củng cố các mối quan hệ thánh chiến của mình và sau đó được giới thiệu với Abu Bakr al-Baghdadi, một học giả trầm lặng, người sau này trở thành thủ lĩnh IS.
Năm 2011, Baghdadi cử Jolani đến Syria với nguồn quỹ để thành lập Mặt trận al-Nusra, một phe nhóm bí mật có liên hệ với Nhà nước Hồi giáo Iraq (ISI). Đến năm 2012, al-Nusra đã trở thành một lực lượng chiến đấu nổi trội ở Syria và vẫn che giấu mối liên hệ với IS và al-Qaeda.
Abu Bakr al-Baghdadi đã cử Jolanitới Syria để thành lập Mặt trận al-Nusra – Reuters
Căng thẳng nổ ra vào năm 2013 khi nhóm của Baghdadi ở Iraq đơn phương tuyên bố sáp nhập hai nhóm (ISI và Nusra), tuyên bố thành lập Nhà nước Hồi giáo Iraq và Levant (ISIL, hay còn gọi là ISIS), đồng thời lần đầu tiên tiết lộ công khai các mối liên hệ giữa họ. Jolani phản đối, vì ông ta muốn tách nhóm của mình ra khỏi các chiến thuật bạo lực của ISI và điều này đã dẫn đến rạn nứt.
Để thoát khỏi tình thế khó khăn đó, Jolani đã cam kết trung thành với al-Qaeda, biến Mặt trận al-Nusra trở thành một nhánh của tổ chức này tại Syria. Ngay từ đầu, Jolani đã ưu tiên tranh thủ sự ủng hộ của người Syria, tách bạch mình khỏi tính chất tàn bạo của IS và nhấn mạnh cách tiếp cận thánh chiến một cách thực tế hơn.
Gia nhập al-Qaeda
Vào tháng 4/2013, Mặt trận al-Nusra trở thành chi nhánh của al-Qaeda ở Syria, khiến tổ chức này ở thế đối đầu với IS. Mặc dù bước đi của Jolani phần nào là để duy trì sự ủng hộ của người dân địa phương và tránh việc khiến cho người Syria cùng các phe phái nổi dậy khác bị cô lập, mối liên kết với al-Qaeda cuối cùng không mang lại nhiều lợi ích cho nỗ lực này.
Vào năm 2005, thách thức trở nên cấp bách khi al-Nusra và các phe phái khác chiếm được tỉnh Idlib, buộc họ phải hợp tác trong việc quản lý khu vực này.
Jolani đổi tên Mặt trận al-Nusra thành Jabhat Fatah al-Sham vào năm 2016. Năm 2017, tổ chức này trở thành Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Reuters
Năm 2016, Jolani cắt đứt quan hệ với al-Qaeda, đổi tên nhóm thành Jabhat Fatah al-Sham và sau đó thành Hayat Tahrir al-Sham (HTS) vào năm 2017. Ban đầu động thái này có vẻ chỉ mang tính hình thức, nhưng sự phân tách đã phơi bày những chia rẽ sâu sắc.
Al Qaeda cáo buộc Jolani phản bội, dẫn đến sự ly khai và việc phải thành lập Hurras al-Din, một chi nhánh mới của al-Qaeda tại Syria nhưng Hurras al-Din đã bị HTS diệt trừ vào năm 2020. Tuy nhiên, các thành viên của Hurras al-Din vẫn duy trì hiện diện một cách thận trọng trong khu vực.
HTS cũng nhắm mục tiêu vào các tay súng IS và chiến binh nước ngoài tại Idlib, phá hủy mạng lưới của họ và buộc một số phải trải qua các chương trình "giảm bớt cực đoan". Những nước đi này được xem là minh chứng cho nỗ lực thống nhất các lực lượng nổi dậy và giảm đấu đá nội bộ, phát đi tín hiệu cho thấy chiến lược của Jolani nhằm định vị HTS là một lực lượng nổi trội và có tính khả thi về mặt chính trị tại Syria.
Mặc dù đã công khai đoạn tuyệt với al-Qaeda và thay tên đổi họ, HTS vẫn bị Liên Hiệp Quốc, Mỹ, Anh và nhiều quốc gia khác liệt vào danh sách các tổ chức khủng bố. Mỹ tiếp tục treo thưởng 10 triệu USD cho thông tin về nơi ở của Jolani. Các cường quốc phương Tây cho rằng sự tách bạch này chỉ là vỏ bọc.
Thành lập 'chính phủ' ở Idlib
Dưới sự dẫn dắt của Jolani, HTS trở thành lực lượng thống trị tại Idlib, thành trì lớn nhất của phe nổi dậy ở tây bắc Syria và là nơi sinh sống của khoảng bốn triệu dân, phần lớn trong số này là những người buộc phải di tản khỏi các tỉnh khác của Syria.
Để giải quyết mối lo ngại về việc một nhóm chiến binh cai quản khu vực, HTS đã thành lập một mặt trận dân sự, gọi là "Chính phủ Cứu quốc Syria" (SG-Salvation Government) vào năm 2017. Nhóm này được xem như cánh chính trị và hành chính của HTS. SG hoạt động giống như một nhà nước, với một thủ tướng, các bộ và cơ quan địa phương phụ trách các lĩnh vực như giáo dục, y tế và tái thiết, đồng thời duy trì một hội đồng tôn giáo theo định hướng của Sharia, tức luật Hồi giáo.
Để định vị lại hình ảnh của mình, Jolani tích cực tương tác với công chúng, đến thăm các trại của dân di tản, tham dự các sự kiện và giám sát các nỗ lực viện trợ, đặc biệt là trong các cuộc khủng hoảng như trận động đất năm 2023.
HTS nêu bật những thành tựu trong quản trị và hạ tầng để chính danh hóa vai trò cai quản của mình và chứng minh khả năng cung cấp cho người dân sự ổn định và các dịch vụ. Nhóm này từng ngợi ca Taliban khi Taliban trở lại nắm quyền vào năm 2021, xem Taliban như nguồn cảm hứng và hình mẫu về cách cân bằng hiệu quả giữa các nỗ lực thánh chiến và khát vọng chính trị, bao gồm cả việc thực hiện những thỏa hiệp mang tính chiến thuật để đạt mục tiêu.
Những nỗ lực của Jolani tại Idlib phản ánh chiến lược rộng hơn của ông ta nhằm chứng minh rằng HTS không chỉ có khả năng tiến hành các cuộc thánh chiến mà còn có thể quản trị hiệu quả. Bằng cách ưu tiên sự ổn định, cung cấp các dịch vụ công và tái thiết, Jolani muốn biến Idlib thành một hình mẫu thành công dưới sự cai quản của HTS, từ đó nâng cao tính chính danh của nhóm và tham vọng chính trị của chính mình. Tuy nhiên, dưới sự lãnh đạo của Jolani, HTS đã nghiền nát và gạt phăng các phe phái chiến binh khác, cả thánh chiến lẫn phe nổi dậy, trong nỗ lực củng cố quyền lực và thống trị khu vực.
Biểu tình chống HTS
Trong hơn một năm trước khi cuộc tấn công của quân nổi dậy do HTS dẫn dắt nổ ra vào ngày 27/11, Jolani đã phải đối diện với các cuộc biểu tình ở Idlib từ những người Hồi giáo cực đoan cũng như các nhà hoạt động Syria.
Những người chỉ trích so sánh sự cai trị của ông ta với Assad, cáo buộc HTS theo chủ nghĩa độc tài, đàn áp bất đồng chính kiến và bịt miệng những người lên tiếng phê phán. Người biểu tình gọi lực lượng an ninh của HTS là "Shabbiha," một thuật ngữ dùng để mô tả những tay sai trung thành của Assad. Họ còn cáo buộc rằng HTS đã cố tình tránh các cuộc giao chiến đáng kể chống lại lực lượng chính phủ và gạt ra rìa các chiến binh thánh chiến cùng những chiến binh nước ngoài tại Idlib, nhằm ngăn những người này tham gia vào các hành động như vậy, tất cả đều nhằm xoa dịu các tác nhân quốc tế.
Ngay cả trong cuộc tấn công gần đây nhất, các nhà hoạt động vẫn liên tục kêu gọi HTS trả tự do cho những người bị giam giữ tại Idlib - những người mà họ nói rằng đã bị giam do quan điểm bất đồng. Đáp lại những lời chỉ trích này, HTS đã thực hiện một số cải cách trong năm qua. Nhóm đã giải tán hoặc đổi tên một lực lượng an ninh gây tranh cãi bị cáo buộc vi phạm nhân quyền và thành lập một "Cục Khiếu nại" để người dân có thể nộp đơn khiếu nại. Tuy nhiên, giới phê phán cho rằng các biện pháp này chỉ là màn kịch nhằm kiềm chế sự bất mãn.
Để hợp thức hóa việc củng cố quyền lực ở Idlib và đàn áp sự đa dạng giữa các nhóm chiến binh, HTS lập luận rằng việc thống nhất dưới một ngọn cờ duy nhất là điều cốt yếu để đạt được tiến bộ và cuối cùng là lật đổ chính phủ Syria.
HTS và cánh dân sự của mình - Chính phủ Cứu quốc Syria (SG-Salvation Government) - như người đi trên dây khi một mặt phải cố gắng xây dựng một hình ảnh hiện đại, ôn hòa để được lòng dân và cộng đồng quốc tế, mặt khác vẫn duy trì bản sắc Hồi giáo để làm hài lòng những người theo đường lối cứng rắn trong các khu vực do quân nổi dậy kiểm soát và ngay trong nội bộ HTS.
Ví dụ, vào tháng 12/2023, HTS và SG đã vấp phải những phản ứng dữ dội sau khi một "lễ hội" được tổ chức tại một trung tâm mua sắm mới hào nhoáng bị những người theo đường lối cứng rắn lên án là "vô đạo đức". Và vào tháng 8 năm nay, một buổi lễ lấy cảm hứng từ Thế vận hội Paralympic cũng hứng chịu những chỉ trích gay gắt từ những người có quan điểm cứng rắn, khiến SG phải xem xét lại việc tổ chức những sự kiện như vậy.
Những sự việc này cho thấy thách thức mà HTS đang đối mặt trong việc dung hòa kỳ vọng giữa nền tảng Hồi giáo của mình với các yêu cầu rộng hơn từ người dân Syria, những người đang tìm kiếm tự do và sự chung sống hài hòa, sau nhiều năm nằm dưới ách cai trị chế độ độc tài Assad.
Hướng đến con đường mới ?
Khi cuộc tấn công mới nhất diễn ra, truyền thông toàn cầu tập trung vào quá khứ thánh chiến của Jolani, khiến một số người ủng hộ phe nổi dậy kêu gọi ông ta rút lui, coi ông ta là một gánh nặng. Mặc dù trước đây ông ta đã bày tỏ việc sẵn lòng giải tán nhóm và bước sang một bên, nhưng những hành động gần đây và các lần xuất hiện công khai của ông ta lại thể hiện một câu chuyện khác.
Thành công của HTS trong việc thống nhất các phe nổi dậy và nắm quyền kiểm soát gần toàn bộ đất nước trong vòng chưa đầy hai tuần đã củng cố vị thế của Jolani, át đi những lời chỉ trích từ những người cực đoan và những người cáo buộc rằng ông theo chủ nghĩa cơ hội. Jolani và Chính phủ Cứu quốc Syria (SG-Salvation Government) kể từ đó đã trấn an được cả công chúng trong nước và quốc tế.
Đối với người Syria, bao gồm cả các nhóm thiểu số, họ đưa ra cam kết bảo đảm an toàn ; đối với các quốc gia láng giềng và các cường quốc như Nga, họ hứa hẹn duy trì quan hệ hòa bình. Jolani thậm chí đã cam đoan với Nga rằng các căn cứ của Nga tại Syria sẽ không bị tổn hại nếu các cuộc tấn công chấm dứt. Sự chuyển hướng này phản ánh chiến lược "thánh chiến ôn hòa" của HTS từ năm 2017, nhấn mạnh tính thực dụng hơn là lý tưởng cứng nhắc.
Cách tiếp cận của Jolani có thể là dấu hiệu cho sự quá độ của các phong trào thánh chiến toàn cầu như IS và al-Qaeda, khi sự cứng nhắc của họ ngày càng cho thấy tính không hiệu quả và không bền vững. Con đường của ông ta có thể là nguồn cảm hứng cho các nhóm khác để thích nghi, đánh dấu một kỷ nguyên mới của "thánh chiến" có tính địa phương và linh hoạt về chính trị, hoặc chỉ là sự chệch khỏi tạm thời con đường truyền thống để đạt được các mục tiêu chính trị và lãnh thổ.
Mina al-Lami
Nguồn : BBC, 09/12/2024
**********************************
Syria : Sự sụp đổ của Assad là một đòn giáng vào uy tín của Nga
Steve Rosenberg, BBC, 09/12/2024
Tổng thống bị lật đổ của Syria, ông Bashar al-Assad, đã chạy tới Nga, nước đã bảo trợ ông ta trong nhiều năm.
Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Syria Bashar al-Assad thăm căn cứ không quân Hmeymim tại Syria vào năm 2017. Reuters
Chính sức mạnh quân sự của Nga đã giúp Tổng thống Bashar al-Assad duy trì quyền lực suốt chín năm qua. Tuy nhiên, chỉ trong vài ngày qua, dự án của Kremlin tại Syria đã sụp đổ và rõ ràng Moscow đã không thể làm gì để ngăn chặn.
Trong một tuyên bố vào hôm qua 8/12, Bộ Ngoại giao Nga thông báo rằng ông Assad đã rời khỏi ghế tổng thống và rời khỏi Syria (nhưng không cho biết ông ta đã đến đâu). Bộ này cũng cho biết Moscow đang "theo dõi các diễn biến kịch tính tại Syria với sự quan ngại sâu sắc". Sự sụp đổ của chế độ Assad là một đòn giáng mạnh vào uy tín của Nga.
Khi đưa hàng ngàn binh sĩ đến hỗ trợ Tổng thống Assad vào năm 2015, một trong những mục tiêu chính của Nga là khẳng định vị thế của mình như một cường quốc toàn cầu. Đây là thách thức lớn đầu tiên mà Vladimir Putin đưa ra để đương đầu với sức mạnh và sự thống trị của phương Tây, bên ngoài không gian của Liên Xô cũ. Và dường như bước đi này là một thành công. Năm 2017, Tổng thống Putin đã đến thăm căn cứ không quân Hmeimim của Nga tại Syria và tuyên bố rằng nhiệm vụ đã hoàn thành. Bất chấp các thông tin được phổ biến rộng rãi về việc các chiến dịch không kích của Nga gây thương vong cho dân thường, Bộ Quốc phòng Nga vẫn tự tin đến mức đưa các nhà báo quốc tế đến Syria để chứng kiến các chiến dịch quân sự của họ ở đây.
Trong một chuyến đi như vậy, tôi nhớ một sĩ quan đã nói với tôi rằng Nga tới Syria là "để ở lâu dài." Nhưng vấn đề không chỉ nằm ở uy tín.
Đổi lại sự hỗ trợ quân sự, chính quyền Syria đã trao cho Nga quyền thuê căn cứ không quân ở Hmeimim và căn cứ hải quân ở Tartus trong 49 năm. Nga đã thiết lập được một chỗ đứng quan trọng ở Đông Địa Trung Hải. Các căn cứ này trở thành trung tâm để đưa các nhà thầu quân sự ra vào Châu Phi.
Một câu hỏi quan trọng đối với Moscow lúc này là : điều gì sẽ xảy ra với các căn cứ của Nga ở Syria ?
Trong tuyên bố của mình, Bộ Ngoại giao Nga thông báo rằng các căn cứ của họ tại Syria đã được đặt "trong tình trạng báo động cao", nhưng khẳng định hiện tại "không có mối đe dọa nghiêm trọng nào đối với chúng".
Assad là đồng minh trung thành nhất của Nga ở Trung Đông. Kremlin đã đầu tư rất lớn vào ông ta, đổ nhiều nguồn lực – tài chính, quân sự và chính trị – để giữ ông ta tại vị. Giới chức Nga sẽ gặp khó khăn trong việc diễn giải sự sụp đổ của Assad theo cách nào đó, ngoài việc coi đây là một thất bại đối với Moscow.
Tuy nhiên, trong một bài đăng trên mạng xã hội, Konstantin Kosachev, Phó Chủ tịch Thượng viện Nga, đã viết : "Những gì đang xảy ra ở Syria rất khó khăn đối với tất cả mọi người, không có ngoại lệ nào… một thảm kịch cho tất cả. Đối với người Nga, ưu tiên của chúng tôi là đảm bảo an ninh cho công dân của mình, bao gồm cả dân thường – đặc biệt là các nhà ngoại giao và gia đình của họ – và tất nhiên là cả các quân nhân".
Steve Rosenberg
Nguồn : BBC, 09/12/2024
******************************
Tương lai bất định của Syria thời hậu al-Assad
Anh Vũ, RFI, 09/12/2024
Cuộc tấn công chớp nhoáng do liên minh các lực lượng nổi dậy, đứng đầu là tổ chức Hayat al-Tahrir al-Sham (HTS) dẫn đến sự sụp đổ của chế độ gia đình trị al-Assad là sự kiện mang tính bước ngoặt lớn nhất ở Syria. Ngay sau những hân hoan vui mừng chiến thắng, vấn đề tương lai lãnh đạo đất nước vừa được giải phóng đang được cấp bách đặt ra cùng với vô số điều bất định.
Bức hình tổng thống Syria Bashar al-Assad bị rạch và ném ra đường ở Qamishli, Syria, sau khi quân nổi dậy tuyên bố đã lật đổ chính quyền al Assad, ngày 08/12/2024. Reuters - Orhan Qereman
Lãnh đạo phong trào Hồi giáo cực đoan Hayat Tahrir al Sham (HTS), Abu Mohammad al Golani, sau khi tiến vào Damascus đã nói đến “sự khởi đầu một kỷ nguyên mới cho Syria”. Cựu lãnh đạo nhánh al Qaeda ở Syria, tên chính thức là Ahmed al Chareh, đã kêu gọi trong một thông cáo báo chí : “Cấm hoàn toàn các lực lượng quân sự ở thành phố Damascus tiếp cận các cơ quan chính quyền, những cơ quan này sẽ vẫn nằm dưới sự kiểm soát của cựu thủ tướng cho đến khi bàn giao chính thức”.
Ông Mohammad al Jalali, lãnh đạo chính phủ cũ, cũng đã cho biết sẵn sàng hợp tác với người lãnh đạo mới được nhân dân lựa chọn.
Nhưng đằng sau những tuyên bố tỏ thiện chí ôn hòa, mong muốn ổn định tình hình của phe nổi dậy là các câu hỏi : Ai sẽ lãnh đạo đất nước Syria, bị xé nát sau 13 năm nội chiến đẫm máu, giờ trong tình trạng kinh tế kiệt quệ ? Năng lực quản lý đất nước của bên thắng cuộc ra sao ?
Cùng HTS al Golani đã lãnh đạo gần như toàn bộ tỉnh Idlib từ năm 2019, nhưng với toàn bộ một quốc gia như Syria thì mọi chuyện không đơn giản. Giới chuyên gia lưu ý, HTS cũng như đối tác của họ là lực lượng Quân đội Quốc gia Syria đều là nhưng tổ chức chuyên quyền, phi dân chủ.
Chuyên gia Joseph Daher, thuộc đại học Lausane, Thụy Sĩ, nhận định : "HTS có ảnh hưởng lớn, nhưng sẽ không có năng lực quân sự và nhân lực để quản lý hết. Các lãnh đạo sẽ buộc phải chia sẻ quyền lực, đồng thời cố gắng duy trì trật tự, để quá trình chuyển tiếp không quá hỗn loạn, nhằm tạo cho mình một hình ảnh có trách nhiệm" đối với bên ngoài. Khi chiếm được thành phố Aleppo, thành phố lớn thứ 2 của Syria, thủ lĩnh của HTS cũng đã kêu gọi bảo đảm an toàn với người Công giáo.
Trong số vô số điều bất định của "kỷ nguyên mới này", có việc kiểm soát bờ biển Địa Trung Hải, nơi có đa số sắc dân Alaoui, trung thành với Bachar al-Assad sinh sống. Nguy cơ họ bị trả thù sau một cuộc nội chiến đẫm máu không phải là nhỏ. Bên cạnh đó, những tàn dư của tổ chức Nhà nước Hồi giáo, ẩn náu trong khu vực sa mạc giữa Homs và Irak, vẫn còn rất nguy hiểm, có thể nhân cơ hội Syria hỗn loạn để hồi sinh. Để phòng xa, từ khi Damascus thất thủ, ngày 08/12, không quân Hoa Kỳ đã liên tục tập kích vào các vị trí của các tổ chức khủng bố tại Syria, trong đó đặc biệt có các nhóm Nhà nước Hồi giáo.
Trước những nguy cơ đè nặng lên đất nước vừa được giải phóng và trong khi bàn cờ khu vực đang rối ren, Pháp hôm Chủ nhật nhắc lại tầm quan trọng của việc tôn trọng "chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Syria", ủng hộ "một giải pháp chính trị toàn diện, tuân theo nghị quyết 2254 của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc". Văn kiện năm 2015 này thiết lập lộ trình giải quyết xung đột thông qua tiến trình chính trị và tổ chức bầu cử tự do tại Syria.
Chuyên gia Joseph Daher tin rằng tổ chức một cuộc bỏ phiếu như vậy hiện không có trong các kế hoạch của HTS, nhưng cần phải đạt được điều này. Trên thực tế, hiện nay không lực lượng quân sự nào có khả năng một mình quản lý đất nước. Đây là cơ hội mà xã hội dân sự Syria phải nắm bắt, để trở thành một lực lượng đối trọng có đủ khả năng bảo vệ các giá trị dân chủ và xã hội. Đó sẽ là một cuộc chiến đấu mới cho Syria thời hậu Assad.
Anh Vũ
Nguồn : RFI, 09/12/2024