Có thể nói Donald Trump là một nhà lãnh đạo đầu tiên và có lẽ duy nhất của nước Mỹ, đã lãnh đạo đất nước không cần chính sách, đường lối, chiến lược, chiến thuật, kế hoạch hay các phương pháp khoa học. Ông thường hành động theo những suy nghĩ thô sơ của mình hay, như ông tự nhận, theo "bản năng của tôi" (my instinct), chẳng cần biết luật pháp quốc gia và quốc tế là gì. Ông rất thích làm các chuyện lặt vặt để "biểu dương khí thế".
Nói cách khác, Donald Trump thường nói và làm theo cảm tính, theo ngẫu hứng và có khi theo sự xúi biểu của những "cố vấn" cực đoan như Steve Bannon hay Sebastian Gork (ngưu tầm ngưu, mã tầm mã !), nên trong 8 tháng cầm quyền, ông làm cái gì cũng hỏng.
Sau nhiều thất bại liên tục, có dấu hiệu cho thấy Donald Trump đang chấp nhận từ bỏ lối lãnh đạo theo "bản năng" để theo chính sách và đường lối của các nhà chiến lược Mỹ và đuổi dần các "cố vấn" làm việc theo cảm tính đi. Afghanistan là một vụ điển hình !
Những lời thú nhận
Trên Business Insider, số ra ngày 21/8/2017, dưới đầu đề "Trump : Bản năng của tôi là rút khỏi Afghanistan- đây là lý do tại sao tôi thay đổi ý định" (Trump : My instinct was to pull out of Afghanistan - here's why I changed my mind), phóng viên Maxwell Tani đã tường thuật lại bài phát biểu của Tổng thống Trump vào tối 21/8 về chính sách mới của Mỹ đối với Afghanistan. Bài phát biểu này đã khiến nhiều người ngạc nhiên vì từ trước ông luôn kêu gọi rút quân khỏi Afghanistan.
Tổng thống Trump phát biểu tại Fort Myer, Arlington, ngày 21/08/2017
Dĩ nhiên, đây không phải là một bài phát biều do chính ông viết mà do một ban biên tập đã biên soạn với những cân nhắc rất kỷ càng và khéo léo. Nhưng ông chịu đọc là coi như ông đã chấp nhận.
Nói chuyện với các thành viên quân sự ở Fort Myer, Arlington, Trump cho biết ông thông cảm với những người Mỹ "mệt mỏi vì chiến tranh mà không có chiến thắng" và nói ông chia sẻ "sự thất vọng của người dân Mỹ" với "một chính sách đối ngoại tốn quá nhiều thời gian, nghị lực, tiền bạc, và quan trọng nhất là những sinh mạng để cố gắng xây dựng lại những đất nước theo hình ảnh của chúng ta".
Ông cũng thừa nhận sự đảo chiều trong quyết định tăng cường sự hiện diện của quân đội Hoa Kỳ tại một quốc gia mà trước đó ông đã kêu gọi Hoa Kỳ hãy đi ra. Ông đọc :
"Theo khuynh hướng bẩm sinh của tôi là phải rút ra, và từ trước đến nay tôi thích làm theo những bản năng của mình, nhưng tôi nghe rằng những quyết định đưa ra sẽ khác khi anh đã ngồi trong Phòng Bầu Dục".
"Tôi đã nghiên cứu tình hình ở Afghanistan một cách chi tiết và từ những góc độ khác nhau. Sau những cuộc họp kéo dài nhiều tháng, chúng tôi đã tổ chức một cuộc họp vào ngày Thứ sáu vừa qua tại Camp David với Nội các của tôi và các tướng lãnh, để hoàn thành chiến lược của chúng ta".
Ông than phiền rằng ông đã phải giải quyết một "lá bài xấu và phức tạp". Ông nói một số nhân tố đã dẫn ông tới việc thực hiện "một sự thay đổi từ phương thức tiếp cận theo thời gian đến cách đánh giá căn cứ vào các điều kiện".
Ông thừa nhận rằng nếu Mỹ rút quân khỏi chiến trường này, các phần tử khủng bố của al-Qaeda và tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng sẽ nhanh chóng tràn vào. Ông kêu gọi các đồng minh khác của Mỹ cùng tham gia. Nhưng Trump lại nhấn mạnh rằng chiến lược của Mỹ tại Afghanistan vẫn sẽ được thực hiện dựa trên kế hoạch mà ông đề ra từ khi còn tranh cử tổng thống : Quân đội Mỹ sẽ không tập trung vào việc "xây dựng nhà nước" ở Afghanistan và nước này phải đạt được những mục tiêu quân sự và kinh tế nào đó mới được Mỹ hỗ trợ.
Nội dung kế hoạch mới
CBS News đã tóm lược bài phát biểu của Tổng thống Trump về chính sách mới của Mỹ đối với Afghanistan như sau :
1. Chuyển từ cách tiếp cận phụ thuộc yếu tố thời gian sang một hướng mới dựa trên những điều kiện thực tế. Ông nói : "Từ bây giờ, những điều kiện trên thực địa phải là yếu tố quyết định chiến lược của chúng ta, chứ không phải là những thời biểu bó buộc".
2. Chỉ dựa vào sức mạnh quân sự sẽ không mang lại hòa bình cho Afghanistan. Theo ông, cuộc chiến tại Afghanistan cần phải được giải quyết trên tất cả các mặt trận từ ngoại giao, kinh tế đến quân sự.
3. Mỹ phải thay đổi cách tiếp cận trong vấn đề Nam Á, khu vực đang là mảnh đất màu mỡ cho các thế lực khủng bố. Ông kêu gọi tăng cường mối quan hệ với các nước đối tác. Ông đưa Ấn Độ ra làm thí dụ, ông cho rằng New Delhi có thể hỗ trợ Kabul trong các lĩnh vực kinh tế.
Tuy nhiên, ông không tiết lộ về số lượng binh sĩ Mỹ hay kế hoạch triển khai thêm quân tại Afghanistan như thế nào.
Thật ra đây chỉ là những chuyện mơ tưởng. Trong lịch sử, chưa cường quốc nào đã làm được những chuyện đó ở Afghanistan. Các nhà phân tích cho rằng trong bối cảnh như vậy, Mỹ không có nhiều lựa chọn và cũng không dễ dàng thoát khỏi tình thế "tiến thoái lưỡng nan" khi sa lầy quá lâu ở Afghanistan. Trong 16 năm qua, đã có 2.403 quân nhân Mỹ thiệt mạng ở Afghanistan và Mỹ cũng đã tiêu tốn gần 2.000 tỉ USD.
Phản ứng của các nước lien hệ
Ấn Độ, Anh và NATO ủng hộ chiến lược mới ở Afghanistan mà Tổng thống Donald Trump vừa công bố, trong khi Pakistan, Trung Quốc và Nga lại tỏ ra khá lạnh nhạt.
Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg hoan nghênh "cách tiếp cận dựa trên các điều kiện" của Tổng thống Donald Trump và cho biết liên minh do Mỹ cầm đầu này cam kết gia tăng hiện diện tại Afghanistan. Ông Stoltenberg nói : "Mục tiêu của chúng tôi là đảm bảo Afghanistan không bao giờ trở thành nơi ẩn náu an toàn cho quân khủng bố, vì chúng sẽ tấn công các nước của chúng tôi".
Nhắc lại, hơn 12.000 binh sĩ NATO và các nước đối tác đã giúp "đào tạo, tư vấn và trợ giúp" Lực lượng An ninh Afghanistan từ tháng 1/2015, sau khi liên minh không trực tiếp tham chiến ở nước này nữa.
Ấn Độ vốn là kẻ thù truyền kiếp của Pakistan, đã hoan nghênh việc Tổng thống Trump yêu cầu Pakistan chấm dứt cung cấp nơi trú ẩn an toàn cho các nhóm khủng bố vũ trang và khẳng định sẽ tham gia chính sách viện trợ tái thiết Afghanistan.
Zabiullah Mujahid, một phát ngôn viên Taliban, cảnh báo rằng Donald Trump chỉ "lãng phí" mạng sống của binh sĩ Mỹ. Ông ta nói : "Nếu Mỹ không chịu rút quân thì Afghanistan sẽ trở thành một nghĩa địa khác cho siêu cường này trong thế kỷ 21".
Trong khi đó, phát ngôn viên của quân đội Pakistan, ông Asif Ghafoor bác bỏ các cáo buộc của Donald Trump và quả quyết rằng Pakistan đã có những hành động và biện pháp ngăn chặn và chống lại các nhóm vũ trang trên lãnh thổ nước này : "Không có nơi ẩn náu nào cho những kẻ khủng bố ở Pakistan". Ngoại trưởng Pakistan đã gặp đại sứ Hoa Kỳ David Hale và nhấn mạnh rằng nước ông muốn tiếp tục hợp tác với cộng đồng quốc tế nhằm loại bỏ mối đe dọa khủng bố.
Sắc tộc Pashtun, nguồn nhân lực chính của quân Taliban, sống một nửa trên lãnh thổ Afghanistan và một nửa trên lãnh thổ Pakistan, nên Taliban chạy qua chạy lại giữa hai nước là chuyện thường. Hiện Mỹ đang sử dụng các căn cứ trên đất liền ở Pakistan để tấn công quân Taliban. Đã nhiều lần Mỹ làm áp lực buộc Pakistan phải ngăn chặn du kích quân Taliban tràn qua Afghanistan, nhưng mỗi lần Pakistan làm theo ý Mỹ, Taliban liền mở các cuộc khủng bố khắp nơi ở Pakistan. Để bào vệ an ninh của nước mình, Pakistan đã bắt tay với Nga và Trung Quốc và từ chối yêu cầu của Mỹ.
Sau khi kế hoạch mới của Trump được công bố, Bắc Kinh tuyên bố Pakistan đang "đứng mũi chịu sào" trong cuộc chiến chống khủng bố và đã "hy sinh to lớn" và "đóng góp quan trọng" trong cuộc chiến này. Trung Quốc đang đứng bên Pakistan thật ra trước hết là vì chính mình. Lâu nay, Islamabad luôn là đối tác quan trọng nhất trong chiến lược mở cửa ra Nam Á của Bắc Kinh. Với sự hợp tác đặc biệt của Pakistan, Trung Quốc nhắm gây dựng ảnh hưởng ở Afghanistan thời hậu chiến, để đối phó và ganh đua với Ấn Độ cũng như thực thi kế hoạch quy mô "Một vành đai và Một con đường".
Hãng Interfax trích dẫn một nguồn tin giấu tên của Bộ Ngoại giao Nga nói Nga không tin rằng chiến lược Afghanistan mới của Donald Trump sẽ dẫn đến những thay đổi tích cực đáng kể ở Afghanistan.
Taliban, con ngựa bất kham
Afghanistan có diện tích 647.500 cây số vuông, tức chỉ bằng tiểu bang Texas của Hoa Kỳ, nhưng rừng núi chiếm đa số. Khi Mỹ bắt đầu chiếm đóng Afghanistan năm 2001, dân số Afgahnistan là 19.701.940 người, hầu hết theo Hồi giáo : 84% theo giáo phái Sunni và 15% theo giáo phái Shiite, và 1% các tôn giáo khác. Mặc dầu đã trải qua một chuộc chiến tranh kéo dài 16 năm, dân số Afghanistan đã tăng quá nhanh, tới tháng 8/2017 đã lên đến 34.274.000 người. Người gốc Pashtun chiếm 49% dân số, Tajik 18%, Hazara 9%, Uzbek 8%, Aimaq 4%, Turkmen 3% và các sắc tộc khác 9%.
1. Lãnh địa của Taliban
Lực lượng Taliban phát xuất từ sắc tộc Pashtun. Sắc tộc này hiện nay có khoảng 17 triệu người sống ở phía đông và phía nam Afghanistan, và khoảng 10 triệu người trên đất Pakistan nằm sát với biên giới Afghanistan. Tổ chức này áp dụng luật Sharia của Hồi giáo khắt khe giống IS. Họ công nhận chế độ đa thê và trẻ gái từ 12 hay 13 tuổi đã có thể lấy chồng. Với chính sách "đẻ mau, đẻ mạnh, đẻ vững chắc", dân số Afghanistan đã tăng chóng mặt.
Sau vụ tấn công khủng bố ở Mỹ ngày 11/9/2001, Tổng thống Bush đã đổ quân sang lật đổ chế độ Taliban ở Afghanistan. Ông Hamid Karzai là người Afghanistan mang quốc tịch Mỹ lên cầm quyền. Nhưng Taliban không từ bỏ ý định "giải phóng" Afghanistan khỏi "quân xâm lược nước ngoài".
Theo đánh giá của NATO, chính quyền Afghanistan chỉ còn kiểm soát 57% lãnh thổ và 62% dân số, phần còn lại rơi vào tay Taliban. Trên thực tế, diện tích do Taliban kiểm soát đã lên đến 50%. Đôi lúc Taliban đánh chiếm được một thành phố lớn và kiểm soát một thời gian rồi rút.
2. Chiến thuật mới của Taliban
Nhà chức trách ở tỉnh Helmand phía nam Afghanistan cho biết quân đội đang đối mặt với lực lượng nổi dậy thiện chiến, có tổ chức và nhiều kỹ năng nhất từ trước đến nay. Lực lượng này được gọi là Sara Khitta (Nhóm Đỏ) khởi đầu với khoảng 200 tay súng, nay tăng lên khoảng 300 do Haji Nasar chỉ huy.
Sara Khitta áp dụng nhiều chiến thuật tác chiến tương tự như các quân đội tinh nhuệ nhất trên thế giới. Mỗi đơn vị nhỏ đều có một nhóm lính bắn tỉa trang bị hiện đại, chốt ở các vị trí trọng yếu để tiêu hao sinh lực đối phương và gây rối loạn đội hình. Họ được trang bị thiết bị nhìn đêm giúp nâng cao khả năng tấn công. Những thiết bị này có thể là do chiếm được từ các đơn vị cảnh sát, quân đội Afghanistan. Chỉ 4 tay súng Taliban đã chiếm một đồn cảnh sát và bắt giữ 20 binh sĩ ở đó. Tướng John Nicholson, chỉ huy lực lượng Mỹ tại Afghanistan cho biết, lực lượng chính phủ hứng chịu khoảng 20.000 trường hợp thương vong trong năm 2015. Con số nầy năm 2016 cao hơn khoảng 20%. Taliban đang kiểm soát 80% tỉnh Helmand.
Từ 2012, lãnh đạo các tổ chức Taliban ở Pakistan công bố chủ trương mở rộng hoạt động ở nước ngoài, nhắm tấn công các mục tiêu Anh và Mỹ như IS.
3. Nguồn tài trợ cho Taliban
Với Taliban, Helmand là vùng đất trung tâm. Họ chia sẻ sản lượng thuốc phiện, phần lớn từ khu vực người dân sắc tộc Pashtun. Họ hô hào người người trồng cây anh túc, nhà nhà cấy mủ và làng làng chế biến thuốc phiện. Cứ đến "mùa gặt", Taliban cho lái buôn đi thu mua rồi chế biến thành heroin và bán qua Âu Châu. Quân chính phủ thường xuyên đi phá, nhưng phá rồi dân sẽ trồng lại và có nhiều nơi quân đội không thể đến được. Thuốc phiện trở thành vừa là nguồn tài trợ chính cho cuộc chiến chống chính phủ Kabul trong 15 năm qua, vừa là nguồn lợi của người dân, nên dân theo Taliban.
Trái cây anh túc dùng để chế biến thuốc phiện ở Afghanistan
Nguồn tài trợ của Taliban không chỉ từ doanh thu do bán ma túy mà còn lấy từ các loại thuế khác. Taliban tống tiền không chỉ từ người nông dân mà còn cả các tập đoàn viễn thông. Hãng tin Deutsche Welle của Đức cho biết trong một cuộc họp bí mật diễn ra vào tháng 12/2015 gần thành phố Quetta ở Pakistan, lực lượng Taliban đã áp đặt một chính sách "thuế bảo kê" với số tiền kếch xù từ các Công ty viễn thông Afghanistan.
Taliban còn được cho là đã nhận các khoản đóng góp tài chính từ các tổ chức từ thiện Hồi giáo và các tổ chức khác bên ngoài lãnh thổ Afghanistan. Những khoản tiền này đến từ những quốc gia tại khu vực Vịnh Ba Tư và quốc gia láng giềng Pakistan.
IS xâm nhập Afghanistan
Tháng 1/2015, một tác nhân mới xuất hiện trên bàn cờ Afghanistan. Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở Iraq và Syria bắt đầu xâm nhập và mở mặt trận mới tại Afghanistan. IS hoạt động ở miền Đông và Taliban hoạt động ở miền Nam và khu vực nông thôn.
Cả Taliban và IS cùng có chung một mục đích là lật đổ chính quyền Afghanistan. Tuy nhiên, Taliban và IS vẫn là đối thủ của nhau trong hoạt động tranh giành lãnh địa. Chúng vừa đánh chính quyền Afghanistan vừa đánh lẫn nhau. Trang Sputnik của Nga ngày 30/6 cho biết phiến quân IS đã đánh bật Taliban và giành quyền kiểm soát nhiều vùng trong tỉnh Nangarhar, miền đông Afghanistan. IS đã phát động chiến dịch chiếm căn cứ ở Afghanistan từ đầu tháng 6. Hiện tại, IS đã kiểm soát ít nhất 6 quận thuộc tỉnh Nangarhar, đồng thời tham chiến ở các quận Khogyani và Pachir Agam
Chuyên gia Olivier Guillard đánh giá ranh giới giữa Taliban và IS rất mờ nhạt. Cả hai bên đều thuộc giáo phái Sunni, chỉ cần bỏ ra vài triệu USD tuyên truyền chiêu dụ, quân bên này có thể rời bỏ hàng ngũ sang bên kia đánh nhau. Nhưng cho dù đứng bên nào, những tay súng này đều là mối đe dọa đối với Mỹ.
Trong quá trình hoạt động, Taliban và IS tấn công bất kể địa bàn nào. Từ một năm nay, tại thủ đô Kabul thường xuyên xảy ra các vụ đánh bom tự sát gây thương vong nặng nề. Taliban tố cáo các vụ đánh bom làm chết dân thường là do IS chủ mưu nhưng thật ra Taliban cũng không tha gì thường dân vô tội.
Trump khó đụng đến Afghanistan được
Chuyên gia Michael O’Hanlon thuộc Viện Brookings của Mỹ, là người từng ủng hộ việc đưa thêm quân Mỹ đến Afghanistan, cho rằng viễn cảnh tốt nhất cũng chỉ giúp quân đội Afghanistan áp đảo hơn trên chiến trường. Ông nói : "Tôi không nghĩ sẽ có nhiều người tin vào một chiến thắng".
Khi chính quyền Donald Trump bị bắt buộc phải gia tăng áp lực đối với Nga và Trung Quốc về kinh tế và chính trị, hai cường quốc này đã bí mật yểm trợ võ khí và kỹ thuật cho Taliban để Taliban đặt Mỹ vào cái thế đứng ngồi không yên. Sự đối phó của Mỹ trở nên phức tạp hơn.
Ngoài việc bảo vệ Afghanistan để nước này không trở thành trung tâm lãnh đạo các tổ chức khủng bố của Taliban và IS tấn công vào Mỹ và trên toàn thế giới, Afghanistan còn là thị trường tiêu thụ vũ khí còn tồn động từ sau cuộc chiến Iraq đến nay của các công ty tài phiệt quốc phòng Mỹ, để sáng chế các vũ khí mới. Donald Trump không đụng vào chiến lược của Mỹ ở Afghanistan được.
Ngày 31/8/2017
Lữ Giang