Ngày 1 tháng 10 đã đến và là một dấu mốc buồn với nhiều gia đình người Ba Lan, khi một điều luật mới của chính phủ cánh hữu vừa được hiện thực hóa.
Cảnh sát chống biểu tình thời Xã hội chủ nghĩa ở Ba Lan - ảnh tư liệu
Theo một thống kê chưa đầy đủ trên trang Onet.pl, đã có ít nhất năm người tự tử và nhiều trường hợp chết về nhồi máu cơ tim.
Kể từ ngày 1/ 10 năm nay, ít nhất 50 nghìn người từng làm việc trong ngành an ninh từ tháng 7/1945 tới tháng 7/1990 sẽ bị hạ lương hưu.
Đây là con số được Viện Hồi Ức Dân Tộc (IPN) đưa ra sau khi xem xét hàng trăm ngàn bộ hồ sơ.
Đã mấy lần thanh lọc
Giờ đây, cứ mỗi năm tham gia vào hệ thống an ninh của chế độ cộng sản, họ sẽ bị trừ 10% lương, nhưng sẽ không thấp hơn mức hưu tối thiểu cho công dân Ba Lan.
Với quyết định này, nhiều người bị mất tới 2/3 thậm chí 3/4 lương hưu.
Điều luật mới động chạm tới mọi đối tượng đã từng làm việc trong cơ quan an ninh thời cộng sản, kể cả những bác sĩ trong các bệnh viện công an, vận động viên từng thi đấu dưới màu áo công an ; hay những người đơn thuần chỉ làm tạp vụ, lái xe, cấp dưỡng nhưng biên chế trong lực lượng an ninh và Bộ Công an.
Ngay cả những người chỉ tham gia các khóa học, đào tạo nghiệp vụ an ninh cũng sẽ bị hạ lương.
Sau thay đổi chế độ, Đại tướng công an Czeslaw Kiszczak (bìa phải), đã bị đem ra tòa xử. Hình ông Kiszczak cùng các lãnh đạo cao nhất của Đảng Công nhân Thống nhất Ba Lan những ngày cuối của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Ba Lan
Và tất nhiên, giáo viên trong các trường an ninh cũng sẽ chung số phận.
Việc cắt giảm cũng đánh vào những người thân 'ăn theo' chế độ trợ cấp xã hội như vợ góa hay những đứa con côi, con tàn tật của một nhân viên hay sĩ quan an ninh.
Sau thay đổi chế độ, từ 1990 Ba Lan đã trải qua vài lần thanh lọc, sát hạch nhằm loại khỏi chính quyền những người từng ở trong bộ máy đàn áp thời cộng sản.
Nhưng rất nhiều công an cấp thấp được cho là 'không có vấn đề gì' và vẫn tiếp tục được ở lại làm việc trong chế độ dân chủ.
Nhiều người trong số họ sau này đã lập công, đã được tuyên dương, trở thành sĩ quan cấp cao. Nhưng, điều luật mới ra đã không buông tha cho họ.
Mặc dù trong mấy tháng qua, báo chí đã gióng lên những hồi chuông, nhưng chưa làm lay động trái tim của đảng cầm quyền Công lý và Pháp luật (PiS) - nhất là khi đảng này luôn ở thế thượng phong trong các cuộc trưng cầu dân ý về tỉ lệ ủng hộ.
Vài trường hợp tiêu biểu
Đối với nhiều người, quyết định cứng rắn của chính quyền giống như một bản án tử hình.
Mariusz Czerwiec vào ngành công an năm 1985.
Năm 1990 ông đã qua được cuộc kiểm tra lý lịch của chế độ mới và được tiếp tục làm việc ở bộ phận điều tra.
Trong suốt quá trình công tác luôn được đánh giá và một cảnh sát tốt, được yêu mến.
Năm 2006 ông về hưu sớm và mở một tiệm tạp hóa nhỏ trong trường học.
Ông đã treo cổ bên cửa tiệm ở tuổi 56 khi biết lương hưu của mình sẽ về mức tối thiểu.
Cũng chọn giải pháp kết kiễu cuộc đời là Jerzy C. ở thành phố Rzeszów.
Ông từng làm nhân viên cảnh sát từ thời 'chế độ cũ' sang tới năm 2002 mới nghỉ hưu.
Biểu tượng Công đoàn Đoàn kết và đoàn biểu tình bị một nhóm cảnh sát Ba Lan thời cộng sản vây lại - ảnh tư liệu
Còn Sławomir Wojciechowski, người tự tử mới đây còn 'oan uổng' hơn nữa.
Ông chưa từng có ngày nào kịp khoác chiếc áo ngành an ninh mật lên người.
Nhưng chính quyền hiện nay đã tìm ra hồ sơ của ông và thấy ông tốt nghiệp học viện an ninh với cấp bậc sĩ quan vào năm 1988, đúng một năm trước khi chế độ cộng sản sụp đổ.
Antoni Wójtowicz - một lái xe trong cơ quan an ninh cũ đã đứt mạch máu não chết khi biết sổ hưu của mình bị vơi một nửa, để lại người vợ góa và đứa con gái tàn tật...
Bi kịch cũng đến với những người hùng một thuở.
Đó là các nhân viên tình báo Ba Lan từng xuất hiện trên mặt các trang báo lớn, các hãng truyền hình lớn khi họ giải cứu thành công các điệp viên CIA kẹt lại Iraq, trước khi Mỹ tấn công nước này trong Cuộc chiến Vùng Vịnh năm 1991.
Chiến dịch diễn ra năm 1990, có tên SAMUN, liên quan tới sáu điệp viên CIA.
Trong lúc các cơ quan tình báo của Nga, Anh và Pháp đều từ chối giúp đỡ vì lý do an toàn, thì Ba Lan đã vào cuộc.
Các nhân viên CIA đã được cấp hộ chiếu Ba Lan, với sự dàn xếp của tình báo, họ trà trộn vào các công nhân xây dựng và di tản khỏi một nước Iraq sắp chiến tranh.
SAMUN đã được dựng thành phim với những tình tiết nghẹt thở, khi một lính biên phòng Iraq nói thành thạo tiếng Ba Lan đứng ra kiểm tra hộ chiếu.
Thắng lợi của chiến dịch giải cứu được cho là đã góp phần quan trọng vào việc Mỹ xóa 50% số nợ nước ngoài - tương đương với 16,5 tỉ USD - cho cho Ba Lan.
Nó cũng giúp cho những người anh hùng được phép tiếp tục công việc trong lúc phần lớn đồng nghiệp của họ phải ra đi sau chuyển giao chế độ.
Hai trong số những người hùng ngày đó vẫn còn sống, giờ 84 và 72 tuổi, một người là đại tá và người kia về hưu với cấp tướng.
Kể từ tháng 10 năm nay, theo luật họ sẽ chỉ còn được hưởng mức lương tối thiểu.
Bài học cho người Việt Nam
Công an Ba Lan từng được đãi ngộ, là con cưng của chế độ cộng sản, là ngành có nhiều quyền lực nhưng họ đã "lãnh đủ" khi thời thế đổi thay.
Sau khi thay đổi chế độ, các sĩ quan an ninh cảnh sát từng tham gia đàn áp biểu tình đều bị đem ra tòa xử và trở thành phạm nhân.
Những người còn lại bị thanh lọc, sa thải khỏi ngành, và giờ đây là mất phần lớn lương hưu.
Nhưng kinh nghiệm đau buồn của họ dường như không ảnh hưởng gì tới trào lưu đang rất thịnh hành ở Việt Nam và gia nhập ngành công an.
Mấy kỳ tuyển sinh gần đây cho thấy điểm vào các trường khối công an luôn bỏ xa các ngành nghề quan trọng cho tương lai đất nước như sư phạm, nông nghiệp.
Nhà nước không có định hướng dài hạn cho giới trẻ, khiến họ bị cuốn vào những cám dỗ trước mắt như miễn học phí, dễ kiếm việc, lương cao, gia đình được ưu đãi.
Nghề nghiệp là lựa chọn của cả cuộc đời.
Vì thế, nhìn vào Ba Lan, có lẽ các bạn trẻ ở Việt Nam nên nghĩ kỹ hơn khi chọn nghề nghiệp với một cái nhìn xa về tương lai, khi mọi thay đổi đều có thể diễn ra.
Mạc Việt Hồng
Nguồn : BBC, 02/10/2017
Tác giả là nhà báo tự do sống tại Warsaw, Ba Lan.