Chính quyền Trump chỉ muốn đánh Mexico làm gương cho nhiều trận chiến mậu dịch khác. Trong chưa đầy 10 ngày ở Nhà Trắng, tổng thống Trump khai mào cuộc chiến thương mại với nước láng giềng phương nam : ngăn cản các tập đoàn xe hơi đầu tư vào Mexico, đòi đàm phán lại hiệp định tự do mậu dịch NAFTA liên kết Hoa Kỳ với Canada và Mexico, quyết định xây bức tường biên giới giữa Hoa Kỳ và Mexico, đòi đánh thuế 20 % vào hàng Mexico nhập vào Mỹ.
Cờ Mỹ gần bức tường biên giới chung với Mexico, ở Tijuana (Ảnh chụp ngày 28/01/2017) REUTERS/Jorge Duenes
Chính quyền Trump chỉ muốn đánh Mexico làm gương cho nhiều trận chiến mậu dịch khác. Trong chưa đầy 10 ngày ở Nhà Trắng, tổng thống Trump khai mào cuộc chiến thương mại với nước láng giềng phương nam : ngăn cản các tập đoàn xe hơi đầu tư vào Mexico, đòi đàm phán lại hiệp định tự do mậu dịch NAFTA liên kết Hoa Kỳ với Canada và Mexico, quyết định xây bức tường biên giới giữa Hoa Kỳ và Mexico, đòi đánh thuế 20 % vào hàng Mexico nhập vào Mỹ.
Dù không là bạn hàng để Mỹ bị nhập siêu lớn nhất, nhưng tân chính quyền Washington chọn Mexico là đối tượng đầu tiên, để làm gương cho các nước khác, từ Trung Quốc đến Đức hay Nhật Bản.
Cố tổng thống Porfirio Diaz cuối thế kỷ XIX đầu XX đã có câu nói đi vào lịch sử "Tội thay cho Mexico : Thượng Đế thì xa, nước Mỹ thì gần". Mexico trở thành mục tiêu tấn công đầu tiên trong chính sách bảo hộ mậu dịch của tân chính quyền Trump. Thế kẹt của Mexico nằm ở chỗ : 80 % xuất khẩu của nước này đổ vào thị trường Hoa Kỳ, ngoại thương chiếm 30 % GDP ; nhờ Hiệp Định Tự Do Mậu Dịch Bắc Mỹ- NAFTA mà Mexico đã đẩy lui được nạn nghèo khó và khu vực bắc Mexico phát triển nhờ trở thành sân sau của các tập đoàn Mỹ đầu tư tại quốc gia có nhân công rẻ này.
Đâu là tính thực hư về những đòn hù dọa của Nhà Trắng, từ dự án xây "bức tường biên giới" mà mọi phí tổn sẽ do phía Mexico đài thọ, theo như tuyên bố của tổng thống Donald Trump, đến đề xuất đánh thuế hàng Mexico nhập vào thị trường Mỹ 20 % để lấy tiền xây bức tường đó ?
Các tập đoàn Mỹ tính sao khi đã đầu tư vào các cơ sở sản xuất ở Mexico để dùng quốc gia có nhân công rẻ này như một cánh cổng mở ra thị trường với 44 quốc gia mà Mexico đã ký kết hiệp định tự do mậu dịch ? Người tiêu dùng Mỹ nghĩ liệu có chịu chi ra 1.150 đô la cho một chiếc điện thoại Iphone của Apple thay vì 690 đô la (giá trung bình) nếu điện thoại thông minh của nhãn hiệu Quả Táo được sản xuất 100 % trên lãnh thổ Mỹ một khi các nhà máy ở Mexico và nhất là Châu Á đã phải đóng cửa ?
Cuộc đọ sức cả về mặt ngoại giao lẫn thương mại giữa tân chính quyền Trump với Mexico City đã vượt ra ngoài địa hạt kinh tế và thương mại, như phân tích sau đây của chuyên gia Nguyễn Xuân Nghĩa từ Hoa Kỳ.
Nguyễn Xuân Nghĩa : Hoa Kỳ với nước láng giềng tại miền Nam là Mexico có quan hệ lâu đời từ hơn trăm năm trước và nhiều tiểu bang miền Nam hay miền Tây của Mỹ vẫn còn địa danh gốc Latinh, từ tiếng Mễ, trong một khu vực tôi gọi là "biên vực" tương tự như đất Alsace-Lorraine của Pháp tiếp cận với Đức hay An Giang Châu Đốc của ta bên xứ Miên. Chi tiết này thật ra rất quan trọng nếu ta nhớ đến bối cảnh.
Gần đây hơn, sau khi Hoa Kỳ ký Hiệp Ước Tự Do Mậu Dịch Bắc Mỹ là NAFTA vào năm 1994 với Canada ở phía bắc và Mexico ở phía nam thì kinh tế Mexico đã từ nhập siêu được xuất siêu, là xuất nhiều hơn nhập với Hoa Kỳ. Năm 1994 Mỹ nhập 65 tỷ đô la từ Mexico và năm 2016, nhập khoảng 295 tỷ đô la. Ngược lại, Mexico xuất cảng từ 68 tỷ thì năm qua xuất 235 tỷ. Khác biệt giữa 295 tỷ và 235 tỷ là 60 tỷ thặng dư thương mại hay xuất siêu của Mexico mà chính quyền Donald Trump nói tới.
Để so sánh, xuất siêu của Canada vào Mỹ chỉ có 9 tỷ đô la mà thôi.
Đa số hàng hóa nước Mỹ mua tại Mexico là phụ tùng xe hơi, xe vận tải lớn và nhiều loại xe nhỏ khác. Chi tiết nên chú ý là chuỗi cung ứng hàng hóa từ Mexico bán vào Mỹ còn có thể có sản phẩm từ các nước Âu hay Á, để hưởng chế độ quan thuế ưu đãi trong khuôn khổ NAFTA. Ngược lại, Mexico mua của Mỹ nhiều mặt hàng điện cơ hay điện tử và các sản phẩm gốc dầu hỏa.
Mục tiêu an ninh của "bức tường biên giới"
Nguyễn Xuân Nghĩa : Làn sóng di dân từ Mexico vào Mỹ đã giảm sau khủng hoảng tài chính và kinh tế năm 2008-2009 và số di dân nhập lậu vào Mỹ không chỉ có công dân Mễ mà còn là dân Nam Mỹ chạy qua Mexico để vào Mỹ. Người ta ít chú ý đến sự kiện chính quyền ở Mexico City kiểm soát rất khắt khe biên giới tại miền nam để chặn làn sóng di dân từ Trung Mỹ và Nam Mỹ trong khi dễ dàng cho dân Mexico vào Mỹ kiếm việc và gửi tiền về cho gia đình.
Do quan hệ lịch sử giữa hai nước, nhiều người Mexico coi miền nam của Hoa Kỳ là lãnh thổ của mình và dù sống tại Mỹ họ vẫn coi Mexico là quê hương. Khác hẳn các di dân từ Âu Châu hay Á Châu được phân tán trong lãnh thổ Mỹ, số dân cử người Mỹ gốc Mexico tập trung tại "vùng biên vực", từ Florida, Louisiana qua Texas, New Mexico, Arizona hay California lên tới Oregon, có thể củng cố ảnh hưởng của họ nhờ thành phần gốc Mexico này. Đấy là vấn đề trường kỳ của Hoa Kỳ.
Sau cùng, không thể quên rằng Mexico còn xuất cảng loại cần sa ma túy vào Mỹ và nhiều tổ chức ma túy cũng là mạng lưới tổ chức cho dân Mexico nhập cư bất hợp pháp vào Hoa Kỳ. Vì vậy, chính quyền Donald Trump mới coi việc kiểm soát biên giới Mỹ-Mexico là một ưu tiên về an ninh và đòi xây tường chạy dọc biên giới giữa hai nước.
Tính khả thi của những đòn hù dọa ?
Nguyễn Xuân Nghĩa : Dân số Hoa Kỳ chỉ bằng 5% toàn cầu mà có tới 70% luật sư của thế giới. Mỹ là vô địch về đánh võ luật pháp, điều ấy cũng giải thích vì sao đa số chính trị gia Mỹ đều xuất thân là các luật gia. Ngoại lệ là chính quyền Trump, chỉ có một chính khách gốc luật gia trong nội các, còn lại là doanh gia hay chiến tướng. Nhưng ban tham mưu về thương mại của ông Trump lại có nhiều luật gia đầy kinh nghiệm đấu tranh cho quyền lợi ngoại thương của Mỹ.
Việc chính quyền Trump đe dọa một trận chiến mậu dịch với Mexico để có tiền xây dựng bức tường tại biên giới là đòn hư hư thực thực, có võ mồm mà cũng có võ thật.
Khi dọa tăng thuế nhập nội 20% trên hàng hóa từ Mexico thì đấy là võ mồm, chứ chính quyền Trump có tám cách diễn giải các đạo luật thương mại của mình từ những năm 1930, 1962, 1974 hay 1977 để gây sức ép và hành pháp có thể đặt thuế suất 15% trên hàng Mexico trong vòng năm tháng mà chẳng cần lập pháp chấp thuận. Ta không quên là sau vụ tổng khủng hoảng 1929-1933, luật pháp Hoa Kỳ đã cho hành pháp nhiều quyền hạn khá rộng rãi về thương mại mà khỏi cần Quốc hội phê chuẩn.
Ngược lại, chính quyền của tổng thống Pena Nieto thuộc đảng Cách mạng Định chế PRI mới lâm thế kẹt. Thuần về kinh tế, Hoa Kỳ tiếp nhận 80% tổng số xuất cảng của xứ Mexico nên là nguồn sống của kinh tế Mexico. Nếu không chấp nhận lối suy diễn lại hiệp ước NAFTA với Washington mà đòi ra khỏi NAFTA thì lập tức Mexico bị khủng hoảng.
Ngay hiện tại chính phủ Mexico bị quần chúng phản đối khi tăng giá xăng dầu từ đầu năm và khi nhượng bộ Mỹ thì càng bị dân phản đối. Thứ hai, năm tới, Mexico có bầu cử tổng thống và hai đảng đối lập từ cánh trung tả là Đảng Quốc Gia Hành Động PAN và Phong Trào Phục Hưng Quốc Gia MORENA đang chiếm thế mạnh.
Nếu chính quyền Nieto nhượng bộ Mỹ thì sẽ bị tấn công từ sau lưng. Nếu họ vận động các doanh nghiệp Mỹ làm giầu nhờ thị trường Mexico để gây khó cho chính quyền Trump thì chưa chắc thành công vì ông Trump đang gây áp lực trên các doanh nghiệp này nhờ sự ủng hộ của đông đảo quần chúng Mỹ.
Mexico có thể tìm hậu thuẫn chính trị từ giới dân cử Mỹ để gây khó cho chính quyền Trump nhưng vẫn bị tổn thất trong trận đánh dai dẳng này trong khi bất cứ một tai họa nào từ di dân nhập lậu hay các tổ chức ma túy gốc Mexico đều chi phối dư luận.
Sau cùng, Mexico chưa tìm ra thị trường xuất cảng khác, như Trung Quốc, Liên Hiệp Châu Âu hay Đông Á, để thay thị trường Hoa Kỳ. Vì vậy, hy vọng duy nhất của Mexico City là tiến trình đàm phán có thể kéo dài nhiều năm và từ nay đến đó tìm cách thương lượng kín đáo hơn khi biết hồ sơ Mỹ-Mexico không chỉ là kinh tế mà còn là an ninh.
Dùng Mexico để "đánh phủ đầu" các đối tác thương mại lớn hơn
Nguyễn Xuân Nghĩa : Hoa Kỳ bị nhập siêu, là nhập hơn xuất, gần 700 tỷ đô la một năm, trong đó, phần 60 tỷ với Mexico không là lớn nhất, chiếm chưa tới 9%. Do đó, hồ sơ kinh tế với Mexico chỉ là phụ. Chính quyền Trump muốn xác định lại chủ quyền quốc gia và nói đến việc bảo vệ biên cương như một ưu tiên. Ưu tiên đó thật ra thiên về an ninh hơn kinh tế, thậm chí thiên về khái niệm bản sắc quốc gia, chứ luật lệ Hoa Kỳ đã có quy định về việc xây tường bảo vệ biên cương mà chưa được các chính quyền tiền nhiệm chấp hành đúng đắn.
Khi Hoa Kỳ muốn thu hẹp mức nhập siêu thì chọn xứ Mexico là đối tượng tranh đấu đầu tiên cho các nước khác, từ Trung Quốc cho tới Đức hay Nhật, đều biết ý chí của mình.
Thực chất vấn đề của bức tường biên giới là kỷ cương quốc gia và nếu chính quyền Mexico hợp tác với Hoa Kỳ, không chỉ vì nạn di dân nhập lậu mà trong nhiều hồ sơ khác, như an ninh và ma túy, thì vẫn có thể dàn xếp được. Nói cho phũ phàng về kinh tế thì chính quyền Trump chỉ muốn đánh Mexico làm gương cho nhiều trận chiến mậu dịch khác.
Thanh Hà
Nguồn : RFI tiếng Việt, 31/01/2017