Ngày 16/01 báo chí Việt Nam đồng loạt đưa tin Viện công tố Hàn Quốc đề nghị Tòa án ra lệnh bắt giữ Phó chủ tịch tập đoàn Samsung liên quan đến các cáo buộc phạm tội. Đến hôm 19/1 Tòa án trung tâm Seoul đã ra thông báo bác bỏ đề nghị bắt giữ của Viện công tố.
Người thừa kế Samsung Lee Jae-Yong là tâm điểm trong vụ điều tra ở Hàn Quốc
Samsung là nhà đầu tư lớn vào Việt Nam, có mặt từ năm 1996 đến nay đã hơn hai mươi năm, Samsung đã đầu tư hàng chục tỷ USD và tạo ra hàng trăm nghìn công ăn việc làm. Với hai nhà máy lớn ở Bắc Ninh và Thái Nguyên, giá trị hàng xuất khẩu của Samsung đóng góp lớn cho tăng trưởng GDP của Việt Nam.
Sự việc được báo chí Việt Nam đưa tin rộng rãi và phần nhiều được nhìn nhận theo góc độ kinh tế, nhưng nhìn theo góc độ tư pháp sự việc sẽ cho thấy nhiều điều.
Bắt giữ do Tòa án
Đầu tiên có thể thấy là Viện công tố Hàn Quốc tuy nắm quyền điều tra nhưng lại không được ra lệnh bắt giữ mà phải đề nghị tòa án ra lệnh bắt, nếu tòa án bác bỏ thì việc bắt giữ không thành. Khác với Việt Nam, pháp luật cho phép cả Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát đều được quyền ra lệnh bắt mà không phải xin phép Tòa án.
Việc Tòa án Seoul từ chối bắt giữ đã giúp Samsung tránh được một cuộc khủng hoảng gây hại cho doanh nghiệp, việc Tòa án từ chối bắt giữ không phải vì lo lắng cho lợi ích kinh tế của Samsung mà đó là sự cân nhắc dựa trên các căn cứ cơ sở pháp lý.
Nhưng Viện công tố hẳn cũng đã có những cơ sở thích đáng cho đề nghị bắt giữ, và nếu quyền nằm trong tay họ thì họ đã bắt rồi.
Bất chấp những khác biệt giữa Việt Nam và Hàn Quốc, điểm thấy rõ nhất trong trường hợp này là nền tư pháp Hàn Quốc đã vận hành theo hướng có lợi cho doanh nghiệp và doanh nhân.
Nếu trường hợp này không phải là cá biệt, nếu Tòa án không hề ưu ái và đó chỉ là sự thực thi dựa trên các quy định pháp luật và bản chất sự việc, thì có thể nhận định cơ chế tư pháp như này là cơ chế bảo vệ tốt cho doanh nghiệp.
Một trường hợp khác là hồi tháng 5/2015 Tòa án quận trung tâm Seoul cũng bác bỏ đề nghị bắt giữ của Viện công tố đối với một Phó chủ tịch tập đoàn POSCO. Hay như hồi tháng 9/2016 cũng tòa án này đã bác đề nghị bắt giữ của Viện công tố đối với Chủ tịch tập đoàn Lotte. Những sự kiện này đều được báo chí Việt Nam đưa tin rộng rãi.
Đó là ba trường hợp Tòa án đã không bắt trong khi Viện công tố muốn bắt, và đó chỉ là ba trong số hàng nghìn hàng vạn vụ việc xảy ra mỗi năm ở Hàn Quốc có liên quan đến doanh nghiệp và doanh nhân.
Hãy hình dung là nếu Viện công tố được quyền bắt thì họ đã bắt và với hàng nghìn hàng vạn trường hợp tương tự thì khả năng là họ cũng bắt và tỉ lệ bị bắt giữ là cao hơn rất nhất. Và đó thực sự là một môi trường tư pháp đen tối thảm họa cho cộng đồng doanh nghiệp và doanh nhân.
Việt Nam thì sao ?
Áp dụng luật pháp như thế nào trên các trục lộ giao thông Việt Nam ?- Ảnh minh họa
Pháp luật Việt Nam hiện tại cho phép cả cơ quan điều tra và viện kiểm sát đều được ra lệnh bắt mà chẳng ai thấy là bất bình thường.
Từ lâu nay biết bao giám đốc doanh nghiệp đã bị bắt bởi cơ quan điều tra và viện kiểm sát mà chẳng ai phản đối được về vấn đề thẩm quyền. Chẳng thể nào biết được là nếu chỉ Tòa án mới được ra lệnh bắt thì liệu đã có biết bao nhiêu người đã không bị bắt và số phận pháp lý của họ cũng như doanh nghiệp của họ hẳn đã khác đi nhiều.
Các doanh nghiệp và doanh nhân ở Việt Nam đã không được Tòa án bảo hộ như pháp luật Hàn Quốc, và đây là một trong những nguyên nhân đưa đến sự còi cọc yếu kém của tầng lớp doanh nhân và doanh nghiệp Việt Nam. Nền tư pháp đã không kiến tạo ra được môi trường pháp lý an toàn thân thiện cho hoạt động của doanh nhân và doanh nghiệp.
Việc quy định tới ba thay vì chỉ một cơ quan được quyền bắt giữ đã làm tăng nguy cơ xấu, tạo ra môi trường pháp lý kém an toàn cho các quyền công dân. Trong khi theo Hiến pháp và các văn bản pháp luật hiện tại thì chỉ có Tòa án mới có chức năng bảo vệ Công lý, còn cơ quan điều tra và viện kiểm sát thì không.
Do vậy số phận pháp lý của doanh nhân và doanh nghiệp sẽ tốt đẹp hơn nếu họ được định đoạt bởi Tòa án là cơ quan có thẩm quyền thực thi công lý thay vì những cơ quan không có thẩm quyền.
Kém bảo vệ doanh nhân
Cơ chế tư pháp về việc bắt giữ như hiện tại gây hại cho các quyền công dân và đặc biệt gây hại cho tầng lớp doanh nhân.
Vì tầng lớp doanh nhân được xem là thành phần có tiền sẽ không thoát khỏi con mắt soi mói đánh giá khai thác của đủ các thành phần, doanh nhân lại không chịu được lối sống lăn lóc vất vưởng như các tội phạm về trật tự xã hội khác.
Cho nên muốn không bị bắt hoặc môi trường sống giam giữ thế nào tùy thuộc vào sự 'biết điều' của nghi phạm.
Tức là tình trạng lạm quyền và tham nhũng trong lĩnh vực tư pháp tạo ra tình thế rất bất lợi cho tầng lớp doanh nhân.
Có thể nói không ngoa rằng cả nền tư pháp chống lại giới doanh nhân. Người doanh nhân bị bủa vây bởi mạng lưới của lạm quyền và tham nhũng sẽ bị làm cho kiệt quệ.
Các bất cập trong lĩnh vực tư pháp hình sự lâu nay ít được nhìn nhận đánh giá theo góc độ kinh tế, tôi chưa thấy có phân tích thống kê nào về vai trò của nền tư pháp hình sự đã tạo thuận lợi hay gây khó khăn gì cho phát triển kinh tế.
Nay đứng trước bài toán tìm cách thúc đẩy phát triển nền kinh tế, Chính phủ và các ban ngành cần nhìn ra vấn đề và giải pháp.
Nếu muốn nền kinh tế phát triển, doanh nghiệp và tầng lớp doanh nhân phát triển được như của Hàn Quốc thì cần xây dựng thiết lập một thể chế tư pháp giống họ để vừa có thể xử lý được tội phạm, mà vẫn bảo vệ được doanh nghiệp và doanh nhân.
Ngô Ngọc Trai
Nguồn : BBC, 03/02/2017 từ Hà Nội
Tác giả là luật sư đang hành nghề tại Hà Nội.