Tàu USS Carl Vinson - một tàu sân bay Mỹ sẽ ghé thăm Việt Nam, đánh dấu đỉnh điểm trong mối quan hệ Mỹ-Việt trong nhiều thập kỷ và thắng lợi hiếm hoi của Washington khi Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng kinh tế và quân sự ở những nơi khác nhau trong khu vực Đông Nam Á.
Bộ trưởng quốc phòng Mỹ James Mattis, trái, tiếp kiến Chủ tịch Trần Đại Quang tại Phủ Chủ tịch Hà Nội tháng 01/2017 - Ảnh Getty
Cộng sản Việt Nam sẽ đón tiếp sự hiện diện quân sự lớn nhất của Hoa Kỳ trên đất liền kể từ những năm 1970, khi hàng không mẫu hạm USS Carl Vinson cập bến trong những ngày tới, chuyến viếng thăm sau chiến tranh đầu tiên của một hàng không mẫu hạm Mỹ.
Chuyến thăm này được sắp xếp sau cuộc gặp tại Việt Nam giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Trần Đại Quang vào tháng 11, cho thấy mối quan ngại của họ về sự hiện diện của Trung Quốc trên biển Hoa Nam, đường biển nơi Bắc Kinh đã xây dựng các hòn đảo nhân tạo có đường băng và các hầm tránh tên lửa.
Những nỗ lực để giải quyết các tranh chấp trên tuyến đường biển thông qua ngoại giao và luật pháp quốc tế đã bị xói mòn do mối quan hệ nồng ấm hơn của Trung Quốc với một số quốc gia. Đáng chú ý nhất trong số đó là Philippines, dưới thời Tổng thống Rodrigo Duterte đã gạt qua những tranh chấp và kết bạn với Bắc Kinh, giành được hàng tỷ đô la cam kết đầu tư và làm tổn hại mối liên minh của Philippines với Mỹ.
Sơ đồ chú thích khu vực tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông : Hoàng Sa và Trường Sa. Trung Quốc thiết lập làn ranh 9 đoạn đã có từ thời chính quyền Trung Hoa Quốc Dân Đảng năm 1947, nhưng không chỉ rõ vị trí. Nguồn : Center for Strategic and International Studies (tranh chấp lãnh hải)
Tuy nhiên, Việt Nam đã từng chống trả trong cuộc chiến với Trung Quốc năm 1979 và có đường bờ biển dài 3.000 km dọc theo Biển Đông, đã tìm cách cải thiện quan hệ với Washington. Mỹ đã bãi bỏ lệnh cấm buôn bán vũ khí sát thương cho Việt Nam vào cuối năm 2016 và năm ngoái đã tặng tàu Cảnh sát biển cho Hà Nội khi đó đã yêu cầu 18 chiếc.
Trong các cử chỉ hữu nghị khác, Washington đã huy động các nguồn quỹ để loại bỏ chất độc chiến tranh, trong khi Việt Nam đã hoan nghênh các tàu chiến Mỹ đến căn cứ hải quân được tân trang lại mà quân đội Hoa Kỳ đã sử dụng trong Chiến tranh Việt Nam.
Các mối quan hệ kinh tế đang phát triển mạnh, theo số liệu của cả hai chính phủ có tốc độ tăng gấp đôi trong năm năm lên tới hơn 50 tỷ đô la vào năm 2017. Hai nước đã công bố các thỏa thuận thương mại trị giá 12 tỷ đô la mỹ khi ông Trump đến Việt nam hồi tháng Mười Một.
Binh chủng hải quân Việt Nam trong buổi diểu hành tại Hà Nội tháng 3/2016. Ảnh Getty
Murray Hiebert, một chuyên gia về Đông Nam Á tại Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế tại Washington cho biết : "Chuyến thăm này tạo cho Việt Nam một hàng rào chống lại Trung Quốc vào thời điểm Bắc Kinh quyết đoán trong việc thúc đẩy các yêu sách ở Biển Đông.
Việt Nam và Hoa Kỳ không phải là một cặp rõ ràng. Tư tưởng của Đảng Cộng sản cầm quyền đối chọi với chủ nghĩa tư bản của Washington, và Hà Nội thường bắt giam các nhà chỉ trích. Trong tháng hai, Bộ Ngoại giao Mỹ đã chỉ trích việc giam giữ hai nhà hoạt động chính trị.
Trong khi đó, quan hệ Việt Nam với Trung Quốc lại căng thẳng. Các cuộc bạo loạn chống Trung Quốc đã làm rung chuyển Việt Nam vào năm 2014 sau khi Bắc Kinh đưa một giàn khoan dầu vào vùng biển đang tranh chấp.
Nhiều quốc gia Đông Nam Á cùng có tranh chấp hàng hải với Trung Quốc với tuyên bố chủ quyền hầu như toàn bộ Biển Nam Trung Hoa. Trong năm vừa qua, Trung Quốc đã xây dựng thêm cơ sở hạ tầng trên các hòn đảo nhân tạo ở vùng biển đang tranh chấp, bao gồm các đường hầm và thiết bị radar, bổ sung cho các đường băng và tên lửa đã hoàn thành trước đó.
Việt Nam đã tìm kiếm và thất bại trong việc sử dụng các diễn đàn khu vực nhóm họp hai năm một lần ở Đông Nam Á
Các nhà lãnh đạo Châu Á đã gây áp lực với Bắc Kinh, một lý do mà họ đã làm để nâng cao quan hệ với Hoa Kỳ, Carlyle Thayer, giáo sư danh dự tại Học viện Quân đội Úc ở Canberra nói.
Bộ Ngoại giao Hà Nội đã không trả lời yêu cầu bình luận. Theo ông Trần Công Trực, cựu quan chức tham vấn chính phủ Việt Nam về các vấn đề quốc phòng, chuyến thăm của Hàng không mẫu hạm Carl Vinson là một phần của một chính sách sâu rộng hơn ở Việt Nam nhằm cải thiện quan hệ với tất cả các nước, đặc biệt là các cường quốc.
Bộ trưởng Quốc phòng Việt - Mỹ gặp nhau tại Hà Nội. Ảnh : NYT
Trong khi đó, các mối quan hệ của Washington ở Đông Nam Á đang được thách thức khi Trung Quốc mở rộng quan hệ kinh tế với các quốc gia nhỏ hơn như Campuchia, Myanmar và Philippines - thường là thông qua các hứa hẹn về khoản cho vay cơ sở hạ tầng.
Cách tiếp cận "Nước Mỹ trước tiên" của Trump cũng làm rung động một số mối quan hệ của Mỹ ở Châu Á. Khi nhậm chức, ông Trump đã đưa Hoa Kỳ ra khỏi một hiệp ước thương mại Thái Bình Dương TPP vốn được xem như là một sự phản đối đối với sự hiện diện của kinh tế Trung Quốc, và Việt Nam đã trở thành một trong những nước hưởng lợi lớn nhất.
Trong một tài liệu chính sách được xuất bản vào tháng 12, chính quyền Trump đã phác họa chiến lược an ninh quốc gia mới miêu tả thế giới như là một trong những cuộc cạnh tranh gia tăng và ganh đua nguy hiểm tiềm ẩn, đặc biệt là từ Trung Quốc.
Quan điểm đó đã gạt các đối tác Châu Á không muốn lựa chọn cạnh tranh ra ngoài lề. Bà Hương Lệ Thu, chuyên gia phân tích cao cấp của Viện Chính sách Chiến lược Australia cho biết : "Tôi nghĩ hơn ở bất cứ khu vực nào, sự cạnh tranh về quyền lực đang diễn ra ở khu vực Đông Nam Á.
Trong hai tuần vừa qua, Hàng không Mẫu hạm Carl Vinson đã đi qua Biển Đông, ghé cảng Manila và chào đón giới truyền thông và các quan chức lên tàu để chứng tỏ cam kết của Hoa Kỳ. Theo các quan chức, hãng có khoảng 4.500 nhân viên và 1.500 nhân viên hộ tống đi kèm.
Đại úy John Fuller, chỉ huy nhóm tàu sân bay tấn công cho hay, Hải quân Hoa Kỳ cam kết đóng vai trò là người xây dựng mối quan hệ, thông qua chuyến thăm cảng và tập trận chung. "Đó là những gì mà Hải quân Hoa Kỳ chúng tôi làm", ông nói.
Jake Maxwell Watts
Nguyên tác : In China’s Shadow, Communist Vietnam Links Arms With Old Enemy, the U.S., The Wall Street Journal, 02/03/2018
Phương Thảo dịch
Nguồn : VNTB, 04/03/2018