Cộng hòa Liên bang Nga, hậu thân của Liên Xô cũ, vẫn có vai trò quan trọng trong chiến lược ngoại giao của Việt Nam. Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, chuyên gia về quan hệ quốc tế hiện đang làm việc tại Singapore, nhận định như vậy, mặc dù chuyến đi Nga kỳ này của ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng không được chú ý nhiều như những chuyến đi của bản thân ông và các nhà lãnh đạo Việt Nam khác đến phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ.
"Từ góc nhìn của các nhà hoạch định chiến lược của Việt Nam, nước Nga mặc dù có sự suy giảm nhất định về vị thế, nhưng mà vẫn là một đối tác quan trọng mà Việt Nam muốn duy trì, và phát triển các mối quan hệ, trong một tổng thể trật tự thế giới mà Việt Nam mong muốn là trật tự đa cực. Và trong cái trật tự đa cực đấy thì nước Nga có một vai trò nhất định".
Khu trục hạm Nga Đô đốc Panteleyev, bỏ neo tại Cảng Tiên Sa, Đà Nẵng, 31/7/2015. AFP
Lý do đầu tiên cho tầm quan trọng của nước Nga đối với Việt Nam, được Tiến sĩ Hiệp nêu lên là sự tin tưởng về chính trị, xuất phát từ thời Liên Xô cũ trước năm 1991, khi đó Liên Xô là một đồng minh quan trọng nhất của nước Việt Nam cộng sản.
Lý do tiếp theo là tiềm lực của chính nước Nga hiện nay, mặc dù đã bị suy giảm, nhưng theo Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, Nga vẫn là một cường quốc kinh tế, quân sự, trong đó Việt Nam có quan hệ mạnh mẽ ở hai lĩnh vực là dầu khí và thương mại quốc phòng, với con số 90% vũ khí hiện nay của Việt Nam là mua từ nước Nga.
Và cuối cùng còn một lý do nữa là lý do cảm xúc, vì hiện nay có khá nhiều các lãnh đạo cao cấp của Việt Nam đã từng được đào tạo tại nước Nga thời Liên Xô, trong đó có bản thân ông Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng.
Theo một nguồn tin mà chúng tôi có được, thì trong đoàn người tháp tùng ông Nguyễn Phú Trọng đến nước Nga có ông Bế Xuân Trường, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, người phụ trách việc mua sắm vũ khí, trang thiết bị quân sự của Việt Nam.
Kết quả được nhiều người quan tâm nhất trong sau chuyến thăm nước Nga của ông Nguyễn Phú Trọng lần này là số tiền trị giá một tỷ đô la Mỹ mà Việt Nam đặt hàng để mua vũ khí từ Nga. Theo Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, việc mua vũ khí từ nước Nga có hai lý do, đó là giả cả tương đối rẻ, và sự tương thích với những trang thiết bị mà quân đội Việt Nam hiện đang có, vốn được Liên Xô trang bị từ hàng chục năm nay.
Điều này cũng đã được ông Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ James Mattis nhắc đến hồi tháng tư năm 2018, khi ông đề nghị Quốc hội Hoa Kỳ cho phép Việt Nam, Indonesia, và Ấn Độ được miễn trừ, không bị Washington trừng phạt khi mua vũ khí của Nga. Lý do được ông Mattis nêu ra là phải để cho các quốc gia này thích ứng một cách từ từ, họ phải có nguồn cung cấp thích hợp hiện nay cho số vũ khí mà họ đang có.
Theo nguồn tin không muốn nêu danh tánh của chúng tôi, thì có thể hợp đồng vũ khí 1 tỷ đô la này với nước Nga sẽ làm tiền đề để Việt Nam tiến sâu hơn trong những hợp đồng mua bán vũ khí với Hoa Kỳ.
Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Nga Putin, Sochi, Nga, 9/2018. AFP
Tuy nhiên việc mua vũ khí của Nga cũng có những bất lợi cho Việt Nam, vì Trung Quốc cũng có trang bị những vũ khí tương tự, mà Trung Quốc lại là quốc gia thách thức Việt Nam nhất về quân sự hiện nay.
Điều này được kỹ sư Đỗ Thành, một người từng làm việc trong ngành quốc phòng của Pháp nói với chúng tôi :
"Có thể gọi đó là những vũ khí truyền thống của Việt Nam, nhưng khả năng tài chính lại không bằng người Trung Quốc được, cho nên những gì mà Việt Nam mua thì người Trung Quốc cũng có với những thiết bị cao cấp hơn, số lượng nhiều hơn, tối tân hơn. Việt Nam có 6 chiếc tàu ngầm Kilo, thì theo chỗ tôi biết người Trung Quốc có 56 chiếc với những thiết bị đặc biệt hơn".
Đồng tình với quan sát này, Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp nhấn mạnh :
"Nếu mà Việt Nam và Trung Quốc sử dụng các loại trang thiết bị vũ khí, khí tài giống nhau, thì phía Trung Quốc có thể nắm rất rõ các thông số kỹ thuật, các biện pháp sử dụng, chiến thuật,… cho nên họ có thể kềm chế Việt Nam được, ở một mức độ nhất định trong việc triển khai tác chiến".
Tuy nhiên ông cũng cho rằng chính điều bất lợi này đã khuyến khích Việt Nam đi tìm những nguồn cung cấp vũ khí khác. Trong những năm qua người ta đã nghe nói nhiều đến những vụ mua vũ khí, trang thiết bị quốc phòng của Việt Nam từ Israel, Hà Lan, Canada, và gần đây nhất là tin nói Việt Nam chuẩn bị mua lô vũ khí Mỹ đầu tiên trị giá 100 triệu đô la Mỹ.
Một chi tiết thứ hai được chú ý trong chuyến thăm nước Nga của ông Nguyễn Phú Trọng là việc tập đoàn khí đốt lớn nhất của Nga là Gazprom ký thỏa thuận với Việt Nam về năng lượng và khai thác khí đốt từ mỏ Báo Vàng trên thềm lục địa Việt Nam. Việc này làm người ta nhớ và so sánh trường hợp khoan dầu trong thềm lục địa Việt Nam của công ty Rosneft của Nga và Repsol của Tây Ban Nha.
Vào tháng 5/2018, Rosneft lên tiếng lo ngại bị Trung Quốc đe dọa khi khoan dầu tại thềm lục địa Việt Nam. Nhưng sau đó không nghe nói gì nữa, trái với trường hợp công ty Repsol phải rút đi trước đó vài tháng trước áp lực của Trung Quốc. Cả hai công ty này đều khoan dầu trong đường đứt khúc 9 đoạn mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền của mình trùm lên hầu như toàn bộ Biển Đông.
Việc cho phép các công ty Nga khoan dầu trong thềm lục địa Việt Nam là điều mà Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp đánh giá là quan trọng, như một công cụ để kềm chế Trung Quốc ở Biển Đông.
"Trong trường hợp Việt Nam và Nga thì chúng ta thấy Nga có một quan hệ tương đối tốt với Trung Quốc, chính vậy mà nếu có những va chạm về mặt lợi ích trên Biển Đông, thì Nga có thể dùng quan hệ với Trung Quốc đó để làm một đòn bẩy, để giảm, hoặc chống lại các áp lực của Trung Quốc. Và như vậy nó rất phù hợp với lợi ích của Việt Nam".
Theo Giáo sư Ngô Vĩnh Long, một chuyên viên về quan hệ quốc tế tại Hoa Kỳ, Trung Quốc nhập khẩu nhiều dầu khí từ nước Nga, chỉ riêng công ty Rosneft đã xuất sang Trung Quốc trị giá 70 tỉ đô la Mỹ hàng năm.
Nhưng lá bài Nga không phải lúc nào cũng có lợi cho Việt Nam trong việc đối đầu với Trung Quốc, nhất là trong vấn đề tranh chấp ở Biển Đông, Nga đã từng tuyên bố có lợi cho Trung Quốc, về phán quyết phủ nhận chủ quyền của Trung Quốc của Tòa trọng tài quốc tế trong vụ Philippines kiện Bắc Kinh.
Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp cho rằng Nga không có nhiều quyền lợi ở Biển Đông cho nên có thái độ nước đôi, khi đi với Bắc Kinh thì tuyên bố có lợi cho Trung Quốc, còn trong bản tuyên bố chung với Việt Nam sau chuyến thăm Nga của ông Nguyễn Phú Trọng thì lại đồng tình với Việt Nam về việc giải quyết tranh chấp bằng con đường hòa bình.
Tiến sĩ Hiệp kết luận rằng Việt Nam không trông chờ gì về thái độ của Nga trong tranh chấp Biển Đông với Trung Quốc mà chỉ có lợi khi quan hệ với Nga về mặt thương mại quốc phòng và khai thác dầu khí.
Quan điểm này khá gần với Giáo sư Ngô Vĩnh Long, ông cho rằng Việt Nam không thể dùng Nga để chống Trung Quốc, nhưng có thể làm cho Nga đừng ngã về phía Trung Quốc.
Kính Hòa
Nguồn : RFA, 12/09/2018