 | Tổng quan: | 3709800 |
Nguyễn Đình Tú, RFA, 29/08/2023
Đông Nam Á đang ngày càng trở thành đấu trường cạnh tranh quyền lực quyết liệt giữa Mỹ và Trung Quốc vì vị trí và vai trò của nó trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Một số học giả có quan điểm rằng "Đông Nam Á có tầm vóc lớn như một nơi thử nghiệm cho sự phát triển của Trung Quốc với tư cách là một cường quốc và là cửa ngõ cho sự bành trướng toàn cầu của nước này trong tương lai" [1].
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và ông Vương Nghị - Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban Công tác Ngoại sự Trung ương Trung Quốc tại cuộc họp bên lề Hội nghị các Ngoại trưởng ASEAN ở Jakarta, Indonesia hôm 13/7/2023 (minh họa) - AFP
Mặc dù cạnh tranh quyền lực lớn đã tồn tại ở khu vực này từ khá lâu nhưng hiện nay nó đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại vì điều này dẫn đến quá trình quân sự hóa nhanh chóng trong khu vực.
Một mặt, Trung Quốc vẫn đang dùng các lợi ích kinh tế trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) để tăng cường ảnh hưởng, đồng thời, Bắc kinh cố gắng thể hiện nỗ lực hợp tác với các nước Đông Nam Á thông qua ký kết Bộ quy tắc ứng xử (COC) nhằm giúp xoa dịu tình hình ở Biển Đông. Tuy nhiên, nước này vẫn đang tiếp tục những hành động hung hăng, hiếu chiến tại Biển Đông, với vụ việc gần đây nhất là việc Philippines cáo buộc lực lượng Cảnh sát biển Trung Quốc xịt vòi rồng vào một tàu Philippines đang tiếp tế cho binh lính nước này đang đồn trú tại Bãi Cỏ Mây [2].
Ngoài ra, đã từ lâu, truyền thông Mỹ đã đưa tin về khả năng Trung Quốc xây dựng căn cứ quân sự ở Campuchia [3]. Nhưng giờ đây, các hình ảnh vệ tinh từ Maxar Technologies cho thấy sự chuyển đổi mạnh mẽ mà căn cứ hải quân Campuchia, tức là căn cứ hải quân Ream gần Sihanoukville trên Vịnh Thái Lan. Đã có báo cáo cho rằng căn cứ này có thể trở thành "tiền đồn nước ngoài thứ hai của Trung Quốc sau khi mở căn cứ ở quốc gia Đông Phi Djibouti vào năm 2017" [4]. Hình ảnh vệ tinh được công bố vào tháng 6/2023 cho thấy việc xây dựng một số tòa nhà, đường sá mới và một bến tàu lớn hơn nhiều so với kích thước cầu cảng ban đầu của căn cứ [5]. Báo cáo của Chatham House nêu rõ rằng chính phủ Campuchia trước đây đã trao cho Trung Quốc một khu đất rộng 157 ha để xây dựng các công trình phòng không, cơ sở chỉ huy chung và lắp đặt radar hải quân gần căn cứ [6]. Các phương tiện truyền thông Campuchia cũng được cho là đã đưa tin về các kế hoạch trong tương lai như xây dựng cơ sở lưu trữ mới, bệnh viện, ụ tàu và đường trượt tại Ream [7]. Mặt khác, Chính phủ Campuchia đã nhiều lần nhấn mạnh rằng Hiến pháp nước này không cho phép bất kỳ nước ngoài nào xây dựng căn cứ quân sự và đó chỉ là một trong nhiều dự án phát triển cơ sở hạ tầng mà Trung Quốc đang đầu tư vào Campuchia [8]. Trung Quốc cũng đã đầu tư vào việc phát triển Sân bay Quốc tế Siem Reap-Angkor và có thông tin cho rằng 86% công việc đã được hoàn thành và kế hoạch là bắt đầu vận hành máy bay trên cơ sở thí điểm vào tháng 6 năm nay và vận hành chính thức tháng 10/2023 [9].
Để đối trọng lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở khu vực Đông Nam Á, Mỹ đang tăng cường quan hệ đối tác an ninh với đồng minh hiệp ước trong khu vực là Philippines. Vào tháng 2/2023, Philippines và Mỹ đã khôi phục Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (ECDA) [10]. Theo EDCA, Hoa Kỳ có quyền tiếp cận tổng cộng chín căn cứ quân sự của Philippines, trong đó có 4 căn cứ bổ sung được xác định vào tháng 4/2023. Các căn cứ này nằm gần Đài Loan và cả Biển Đông. Mỹ cũng đã lên tiếng chỉ trích Trung Quốc trong các trường hợp xảy ra căng thẳng giữa Trung Quốc và các quốc gia ASEAN ở Biển Đông.
Tàu hải cảnh của Trung Quốc bao vây tàu dân sự được Hải quân Philippines thuê để vận chuyển đồ tiếp tế ra tiền đồn ở Biển Đông hôm 22/8/2023. AFP
Phản ứng của các nước Đông Nam Á rất khác nhau. Trong khi các nước như Việt Nam và Indonesia lo ngại trước sự hiếu chiến của Trung Quốc, họ cũng đang thu được lợi ích từ cả Mỹ và Trung Quốc. Khi nói đến Indonesia, nước này vẫn có nhu cầu và mong muốn thu hút đầu tư của Trung Quốc để phát triển cơ sở hạ tầng trong nước. Trong chuyến thăm Trung Quốc gần đây của Tổng thống Indonesia Jokowi vào tháng 7 năm 2023, ông đã thảo luận với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình về "một số chương trình nghị sự ưu tiên trong lĩnh vực đầu tư hoặc các dự án chiến lược khác nhau của Indonesia và Trung Quốc, cùng với các lĩnh vực thương mại và y tế, cũng như các vấn đề khu vực và toàn cầu khác" [11]. Ngoài ra, ông cũng đã gặp gỡ các doanh nhân và doanh nhân Trung Quốc để thảo luận về triển vọng đầu tư của Trung Quốc vào Indonesia. Sau Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN vào tháng trước, Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia, Retno Marsudi, đã tuyên bố : "Trung Quốc phải là đối tác đáng tin cậy của ASEAN trong việc nuôi dưỡng một cấu trúc khu vực cởi mở và toàn diện. Chỉ khi đó chúng ta mới có thể đạt được sự hợp tác cùng có lợi vì hòa bình, ổn định và thịnh vượng chung ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương" [12]. Bà cũng nói thêm rằng cần có sự hỗ trợ của Trung Quốc để thực hiện Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và Diễn đàn Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương ASEAN dự kiến được tổ chức vào tháng 9 năm 2023 [13].
Ngay cả khi Mỹ đang cố gắng hết sức để lấy lại ảnh hưởng đã mất trong khu vực thì đó cũng sẽ là một nhiệm vụ khó khăn vì Trung Quốc đang là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN. Thương mại song phương đạt 975 tỷ USD [14]. Trung Quốc cũng là nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn thứ tư vào ASEAN. Ký ức vẫn còn nguyên về việc Mỹ rút khỏi các hiệp định thương mại quan trọng như Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Mặc dù Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (IPEF) đã được chính quyền Biden đưa ra để giải quyết vấn đề bất thường này, nhưng có rất ít thông tin rõ ràng về loại hình tiếp cận thị trường mà các quốc gia Châu Á sẽ nhận được và nó sẽ mang lại lợi ích bao nhiêu cho các nước ASEAN. Một nghiên cứu gần đây của một think tank Mỹ đã đưa ra khuyến nghị : Nếu Mỹ phải khôi phục ảnh hưởng đã mất ở khu vực này thì cần phải đưa ra các sáng kiến chính sách thực sự có lợi cho khu vực chứ không chỉ xuất hiện như một cơ chế ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc [15].
Chưa kể, nhiều nhà quan sát đang đặt ra nghi ngờ về những cam kết lặp đi lặp lại của Washington với Đông Nam Á sau khi Nhà Trắng thông báo Tổng thống Joe Biden sẽ bỏ qua hội nghị thượng đỉnh ASEAN tại Jakarta vào tháng tới và cử phó tổng thống đi thay [16] .
Mặc dù ASEAN đang nỗ lực thúc đẩy hợp tác với các cường quốc và duy trì vai trò trung tâm trong khu vực, nhưng việc thực hiện các sáng kiến và sự hợp tác liên quan sẽ phải đối mặt với những thách thức không nhỏ :
Thứ nhất, vấn đề đoàn kết nội bộ. "Phương thức ASEAN", với đặc trưng là không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, tham vấn đồng thuận và chú ý đến sự thoải mái của các thành viên, có thể bị hoài nghi nhiều hơn. Cho đến nay, nhiều vấn đề mà ASEAN không thể giải quyết do ý kiến bất đồng.
Thứ nhất là vấn đề Myanmar. Thứ hai là vấn đề Biển Đông và COC. Một khi ASEAN mất đi sự đoàn kết nội bộ, vai trò trung tâm của hiệp hội này trong hợp tác khu vực Đông Á cũng sẽ bị ảnh hưởng, đây là điều mà ASEAN không thể chịu đựng được.
Thứ hai, vấn đề động lực và bảo đảm của hợp tác khu vực. Cùng với cuộc đọ sức nước lớn ngày càng gay gắt, sự bất đồng giữa các nước liên quan liên tục xuất hiện, việc làm thế nào để hàn gắn bất đồng giữa các nước lớn, tìm kiếm lợi ích chung giữa các bên và thúc đẩy một cách thiết thực hợp tác khu vực đã trở thành thách thức thực tế đối với ASEAN. Tại các hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao lần này, sự đối đầu giữa các nước lớn tại các hội nghị quan trọng như Diễn đàn khu vực ASEAN, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao EAS… khiến ASEAN cảm thấy bất lực. Sự bất đồng giữa các nước lớn trong các cơ chế liên quan của ASEAN có thể chỉ mới bắt đầu, trong tương lai ASEAN có thể sẽ phải đối phó với cuộc đọ sức nước gay gắt hơn, hợp tác khu vực cần phải tìm ra động lực và bảo đảm mới.
Thứ ba, vấn đề tự chủ chiến lược. Dưới áp lực của cạnh tranh Mỹ - Trung, sức ép buộc các nước ASEAN phải "chọn bên" sẽ tăng. Một khi các quốc gia thành viên "chọn bên", về cơ bản sẽ làm lung lay vai trò trung tâm của ASEAN trong khu vực, hậu quả của việc này vô cùng tai hại. Ngay cả khi ASEAN có thể đối mặt với các nước bên ngoài bằng một tiếng nói chung, nhưng làm thế nào để thực sự giải quyết và điều tiết mối quan hệ giữa các nước lớn, và không trở thành người đại diện của cuộc đọ sức nước lớn cũng là một vấn đề nan giải, điều này thử thách trí tuệ chính trị của ASEAN.
Nguyễn Đình Tú
Nguồn : RFA, 29/08/2023
Tham khảo :
[1] https://www.brookings.edu/articles/the-testing-ground-chinas-rising-influence-in-southeast-asia-and-regional-responses/
[2] https://www.theguardian.com/world/2023/aug/06/philippines-accuses-china-of-water-cannon-attack-in-spratly-islands
[3] https://www.wsj.com/articles/secret-deal-for-chinese-naval-outpost-in-cambodia-raises-u-s-fears-of-beijings-ambitions-11563732482
[4] https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/china-secretly-building-foreign-base-in-cambodia/articleshow/92063493.cms ?from=mdr
[5] https://www.chathamhouse.org/publications/the-world-today/2023-08/china-building-military-base-cambodia
[6] https://www.chathamhouse.org/publications/the-world-today/2023-08/china-building-military-base-cambodia
[7] https://www.livemint.com/news/world/chinas-new-military-base-in-cambodia-threatens-indias-maritime-security-heres-why-11691234289762.html
[8] https://warontherocks.com/2019/05/hiding-in-plain-sight-chinese-expansion-in-southeast-asia/
[9] https://www.khmertimeskh.com/501251138/chinese-firm-to-promote-siem-reap-angkor-international-airport/#
[10] https://www.fpri.org/article/2023/06/us-philippines-enhanced-defense-cooperation-agreement-revived/
[11] https://kemlu.go.id/portal/en/read/5022/berita/president-jokowi-begins-working-visit-to-china#:~:text=Jakarta, Indonesia - In a bid,departed to PRC from Halim
[12] https://kemlu.go.id/portal/en/read/4956/berita/asean-china-agree-on-guidelines-to-accelerate-negotiations-for-the-code-of-conduct-in-the-south-china-sea#
[13] https://kemlu.go.id/portal/en/read/4956/berita/asean-china-agree-on-guidelines-to-accelerate-negotiations-for-the-code-of-conduct-in-the-south-china-sea#
[14] https://kemlu.go.id/portal/en/read/4956/berita/asean-china-agree-on-guidelines-to-accelerate-negotiations-for-the-code-of-conduct-in-the-south-china-sea#
[15] https://asiasociety.org/sites/default/files/2023-08/Prioritizing Southeast Asia in American China Policy_0.pdf
[16] https://www.eurasiareview.com/26082023-observers-question-us-commitment-to-southeast-asia-as-biden-to-skip-regional-summit/
**************************
Cam kết của Mỹ với Đông Nam Á bị nghi ngờ khi Biden bỏ qua Hội nghị thượng đỉnh khu vực
Tria Dianti & Shailaja Neelakantan, RFA, 28/08/2023
Các nhà quan sát tỏ ý nghi ngờ những cam kết liên tiếp của Washington đối với khu vực Đông Nam Á sau khi Nhà Trắng tuyên bố Tổng thống Joe Biden sẽ không tham dự Hội nghị thượng đỉnh ASEAN ở Jakarta trong tháng 9 tới và cử Phó tổng thống Kamala Harris đi thay.
Tổng thống Indonesia Joko Widodo (bên trái) đón chào Tổng thống Mỹ Joe Biden tại một sự kiện trồng cây đước ở Rừng Ngurah Rai bên lề Hội nghị Thượng đỉnh G20 ở Denpasar, Indonesia, ngày 16/11/2022. Dita Alangkara/AP Photo/ Pool
Biden sẽ công du Châu Á vào đầu tháng 9 để tham dự Hội nghị G20 tại New Delhi nhưng sẽ bỏ qua Hội nghị thượng đỉnh Đông Nam Á dự kiến diễn ra từ 5-7/9. Theo một số nhà phân tích, điều này có thể báo hiệu rằng Mỹ không tin cái gọi là "vai trò trung tâm của ASEAN" có thể giúp chống lại ảnh hưởng quá lớn của Trung Quốc trong khu vực.
Nhưng Tổng thống Mỹ có thể sẽ không phớt lờ khu vực này một cách hoàn toàn. Theo Tòa Bạch Ốc và Bộ Ngoại giao Việt Nam, tổng thống Mỹ sẽ đến thăm Hà Nội trong hai này 9 và 10/9 nhiều khả năng để nâng cấp mối quan hệ của Mỹ với Việt Nam – một đồng minh hữu ích trong khu vực vào thời điểm căng thẳng với Trung Quốc đang gia tăng.
Nhưng có mặt ở cuộc hội nghị có những giá trị riêng của nó và việc này không thể coi nhẹ - các nhà phân tích nói.
"Hiện diện trực tiếp và quan hệ giữa các nhà lãnh đạo và ngoại giao vẫn còn quan trọng trong lĩnh vực/chính sách đối ngoại" – ông Muhammad Waffaa Kharisma thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Jakarta nói với tờ BenarNews của Đài Á Châu Tự do.
"Những cam kết của Mỹ với Đông Nam Á liên tục bị đặt câu hỏi. Người ta đang so sánh sự tham dự của Biden ở các diễn đàn và hội nghị thượng đỉnh khác với các bạn hữu thân thiết như Nhật Bản và Hàn Quốc với sự không xuất hiện của ông ta ở hội nghị của ASEAN".
Ông Muhammad Waffaa cũng lưu ý rằng một số nước như Philippines – đồng minh lâu năm của Mỹ - đã nhận được sự đảm bảo riêng về sự hỗ trợ của Washington.
Về phần mình, Nhà Trắng cho rằng những can dự của chính quyền Biden với Đông Nam Á không chỉ mạnh mẽ mà còn hơn thế nữa.
Mỹ đã xây dựng được mối quan hệ và các liên minh vững mạnh từ Đông Bắc Á tới Philippines, tới Australia và có quan hệ đối tác với Ấn Độ và hợp tác với ASEAN – Cố vấn An ninh Quốc gia Jake Sullivan nói hôm 22/8. Ngài tổng thống cũng đã hai lần cử Phó Tổng thống Kamala Harris tới Đông Nam Á, ông Sullivan nói.
"Tôi cho rằng những thành tựu và sự tham gia của chúng ta tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ngang bằng với bất kỳ tổng thống Mỹ hay bất kỳ quốc gia nào trên thế giới trong vòng hai năm rưỡi qua" – ông Sullivan nói với báo giới trong một cuộc họp.
Tuần trước, ông Biden đã gặp những người đồng nhiệm Nhật Bản và Hàn Quốc tại Camp David - nơi nghỉ dưỡng của tổng thống ở Maryland - để mở rộng quan hệ an ninh và kinh tế.
Trong một tuyên bố chung, ba nhà lãnh đạo nói rằng họ "toàn tâm khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN cũng như sự ủng hộ [của họ] đối với cấu trúc khu vực do ASEAN dẫn dắt".
Họ cũng lưu ý về "những hành xử nguy hiểm và hung hăng" của Trung Quốc nhằm hỗ trợ "những tuyên bố chủ quyền hàng hải bất hợp pháp" của nước này ở khu vực Biển Đông đang có tranh chấp. Các nhà lãnh đạo cũng nói rằng họ phản đối những hành động đi ngược với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.
Brunei, Malaysia, Philippines và Việt Nam - bốn trong số 10 thành viên ASEAN - có tuyên bố chủ quyền chồng lấn với các tuyên bố chủ quyền rộng lớn của Trung Quốc ở Biển Đông. Mặc dù Indonesia không coi mình là một bên trong tranh chấp Biển Đông nhưng Trung Quốc thường tuyên bố quyền lịch sử đối với một số khu vực biển chồng lấn với vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Indonesia.
Tổng thống Mỹ Joe Biden, cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen và Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres xem biểu diễn văn nghệ tại một buổi tiệc tối trong Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN tại Phnom Penh, ngày 12/11/2022. Ảnh : Kevin Lamarque/Reuters
Nhận thấy những lợi ích chồng chéo, ông Biden đã bắt đầu cố gắng thay đổi chiến lược Đông Nam Á của người tiền nhiệm Donald Trump. Ông Trump chỉ tham dự hội nghị Thượng đỉnh ASEAN một lần duy nhất vào năm 2017 tại Manila trong suốt thời gian bốn năm cầm quyền (2017-2021).
Ông Biden đã tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - ASEAN và Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á tại Phnom Penh vào tháng 11 năm ngoái khi Campuchia giữ chức chủ tịch luân phiên của ASEAN. Ông cũng tham dự các hội nghị thượng đỉnh thường niên này được tổ chức trực tuyến vào năm 2021 trong bối cảnh đại dịch COVID-19. Tháng 5/2022, ông Biden đã chủ trì Hội nghị Thượng đỉnh Đặc biệt Mỹ -ASEAN diễn ra tại Washington.
Bên cạnh đó, ông đã đưa ra chương trình Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nhằm chống lại những ảnh hưởng kinh tế khổng lồ của Bắc Kinh ở Đông Nam Á mặc dù có rất nhiều người gièm pha chương trình này.
"Chỉ đơn giản là xuẩn ngốc"
Ông Biden lẽ ra nên duy trì đà phát triển đó – ông Jeffrey D. Bean thuộc Tổ chức Nghiên cứu Quan sát viên Mỹ viết trên nền tảng mạng xã hội X, tên gọi mới của Twitter.
"Mỗi khi bạn nghĩ chính quyền Biden có được chính sách Châu Á tốt thì họ lại làm cái gì đó như thế này. Chỉ đơn giản là xuẩn ngốc khi Biden bỏ qua [Hội nghị thượng đỉnh Đông Á] và Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - ASEAN" – ông này nói.
Bỏ qua một sự kiện như Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN và Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, diễn ra đồng thời, sẽ khiến Washington có vẻ như "nói một đằng làm một nẻo" – ông Zack Cooper – nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Doanh nghiệp Mỹ viết trong một bài bình luận cho Tạp chí An ninh Quốc gia Texas.
"Nếu xu hướng này tiếp tục, nó có thể khiến các nhà lãnh đạo nước ngoài bắt đầu tin rằng công khai chống lại Trung Quốc là tiêu chuẩn để có được sự tham gia/cam kết đáng kể của Mỹ" – ông Copper nói.
"Các nhà lãnh đạo Mỹ dường như có cách tiếp cận khu vực hai cấp độ : Hợp tác mạnh mẽ với các quốc gia đang công khai đối trọng, chống lại Trung Quốc, nhưng dành ít thời gian cho những quốc gia có thái độ thận trọng. Nói tóm lại, Biden đang đầu tư vào những quốc gia có vai trò đối trọng, cân bằng, không phải là những quốc gia thận trọng".
Trung Quốc thường bị cáo buộc về những quan hệ mang tính giao dịch và Mỹ cần cẩn trọng để trông không giống như đang làm điều tương tự - ông Cooper nói.
Chuyến thăm bên lề tới Hà Nội ?
Tuy nhiên, chuyến công du tiềm năng đến Việt Nam của ông Biden sẽ cho thấy điều hoàn toàn ngược lại - Alexander Vuving, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á - Thái Bình Dương ở Honolulu viết trong một status đăng trên nền tảng X.
"Chắc chắn sự vắng mặt của ông Biden trong cuộc họp ASEAN đặt ra câu hỏi về sự ủng hộ của Mỹ đối với [vai trò trung tâm] của ASEAN, nhưng điều đó không có nghĩa là Mỹ ít cam kết hơn với Đông Nam Á. Thay vì đến Indonesia, ông ấy đang có kế hoạch đến Việt Nam để nâng cấp quan hệ song phương lên tầm chiến lược" – ông Vuving nói.
Logo của Hội nghị Cấp cao ASEAN 2023 được trưng bày tại Jakarta, ngày 10/8/2023. Ảnh : Yasuyoshi Chiba/AFP
Và như Peter Mumford từ công ty đánh giá rủi ro địa chính trị Eurasia Group lưu ý : "Ông Tập Cận Bình cũng rất hiếm khi tham dự các hội nghị thượng đỉnh ASEAN và thường cử thủ tướng đi thay".
Ông Biden đang không thờ ơ với Đông Nam Á hay khu vực Châu Á - Thái Bình Dương mà chỉ không dựa hoàn toàn vào ASEAN trong chiến lược khu vực của mình - Vinsensio Dugis, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu ASEAN tại Đại học Airlangga ở Surabaya, nói.
Theo ông Vinsensio, ông Biden đang sử dụng các cơ chế như AUKUS - một hiệp ước an ninh với Australia và Anh ; QUAD - một nhóm hợp tác giữa bốn nền dân chủ, trong đó có Ấn Độ, Nhật Bản và Australia ; và APEC - một diễn đàn dành cho 21 nền kinh tế Thái Bình Dương để theo đuổi chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Washington.
Bên cạnh đó, Phó Tổng thống Kamala Harris, một người gốc Á, có thể mang tới cái nhìn khác biệt cho các vấn đề khu vực như biến đổi khí hậu, thương mại và an ninh – ông này nói.
"Chúng ta vẫn cần phải xem bà ấy mang những vấn đề gì và trình bày những vấn đề này như thế nào tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN" – ông nói.
Tria Dianti & Shailaja Neelakantan (BenarNews)
Nguồn : RFA, 28/08/2023
Bài viết này đã được cập nhật thêm thông tin về chuyến thăm chính thức của Tổng thống Mỹ đến Việt Nam chứ không còn là đồn đoán nữa. Bản cũ viết sai chức danh của bà Kamala Harris là Phó Thủ tướng.
Biển Đông : ASEAN vẫn có thể dựa Mỹ để chống Bắc Kinh bành trướng (RFI, 13/11/2017)
Vào lúc tổng thống Mỹ Donald Trump, hiện đang công du Châu Á, không che giấu chủ trương "Nước Mỹ Trên Hết", và từ từ rút chân ra khỏi chính trường quốc tế, tại vùng Đông Nam Á, cụ thể là trong khối ASEAN, thách thức đặt ra là làm sao tránh được sự lệ thuộc vào Trung Quốc vốn không ngừng bành trướng ảnh hưởng và không ngần ngại áp đặt yêu sách chủ quyền quá đáng trên Biển Đông, vùng biển chung của toàn khu vực.
Tổng thống Mỹ Donald Trump dự thượng đỉnh Mỹ-ASEAN, Manila, 13/11/2017. Reuteurs/Jonathan Ernst
Như rất nhiều nhà phân tích từng nhận định, cái khó đối với ASEAN là bị chia rẽ, không đưa ra được một mặt trận thống nhất để đối phó với Trung Quốc. Bắc Kinh lại biết lợi dụng tình trạng này, tăng cường trợ giúp các nước thân cận với mình trong khối Đông Nam Á để phá vỡ mọi toan tính kháng lại sức bành trướng của Trung Quốc.
Ví dụ mới đây nhất là trường hợp của Philippines, từ một nước đi đầu trong việc chống lại Trung Quốc trên hồ sơ chủ quyền Biển Đông, đã trở thành lá bài của Bắc Kinh trong ASEAN, công khai nhấn chìm hồ sơ nhạy cảm này trong các hội nghị toàn khối để khỏi làm phật ý đồng minh mới. Cùng với Cam Bốt đã ngả theo Trung Quốc từ lâu, Bắc Kinh đã có hai chỗ dựa vững chắc để hóa giải các phản ứng của khối nước Đông Nam Á.
Trả lời phỏng vấn của RFI, bà Valérie Niquet, chuyên gia Pháp về Châu Á và Đông Nam Á, cho rằng ngoài việc lợi dụng các nước thân cận trong ASEAN, Bắc Kinh còn có những kế sách khác để chia rẽ khối Đông Nam Á.
"Các nước như Lào hay Cam Bốt là những nước cực kỳ yếu và nằm trong số những quốc gia nghèo nhất trên thế giới, đang ngày càng bị lôi cuốn vào quỹ đạo của Trung Quốc. Bắc Kinh đã có những khoản đầu tư kinh tế rất quan trọng vào trong hai nước này, và có ảnh hưởng rất lớn đến chính quyền Phnom Penh và Vientiane. Và cho dù đôi khi họ cũng thấy miễn cưỡng, nhưng họ hầu như đã bị trói tay trong việc chống lại Bắc Kinh.
Trong khối ASEAN, chúng ta đã nhiều lần thấy lời lẽ chống Trung Quốc trong các thông cáo chung bị giảm nhẹ đáng kể, chính là vì do sự phản đối của các nước như Lào hay Cam Bốt, bác bỏ bất kỳ tuyên bố nào bị coi là quá gay gắt với Bắc Kinh.
Do vậy, dĩ nhiên là Bắc Kinh có lợi khi đào sâu sự chia rẽ trong ASEAN, đặc biệt bằng cách phô trương dự án Con Đường Tơ Lụa Trên Biển của Trung Quốc như là những cơ may kinh tế quan trọng cho các nước trong khu vực, qua đó khoét sâu chia rẽ trong nội bộ khối Đông Nam Á, và tránh được một mặt trận thống nhất chống lại lập trường của Trung Quốc trong vùng".
Vào lúc Trung Quốc nỗ lực gia tăng ảnh hưởng, thì Hoa Kỳ, nước duy nhất có thể cản đường Bắc Kinh thì lại có dấu hiệu bớt quan tâm đến Biển Đông, trong khuôn khổ một đường lối chung được tân tổng thống Mỹ Donald Trump đẩy mạnh là "Nước Mỹ Trên Hết".
Tuy nhiên, theo chuyên gia Valérie Niquet, ở những nơi khác, hay lãnh vực khác, thì có thể là tân chính quyền Mỹ có chủ trương bớt can dự, nhưng riêng tại Châu Á, tín hiệu mà Washington bắn đi nhân vòng công du đang diễn ra của tổng thống Donald Trump lại chính là Mỹ sẽ không để cho Trung Quốc "múa gậy vườn hoang" trong khu vực.
"Hiện nay, Mỹ vẫn còn hiện diện mạnh trong khu vực, cả về phương diện chiến lược và thậm chí quân sự : Hoa Kỳ đã thực hiện một số chiến dịch bảo vệ quyền tự do hàng hải, kể cả tại Biển Đông.
Ngoài ra, chuyến thăm khu vực của tổng thống Mỹ Donald Trump đã diễn ra một cách tốt đẹp, và trấn an được các đồng minh của Hoa Kỳ trong khu vực về quyết tâm của Washington, sẽ tiếp tục dấn thân vào Châu Á, không sẵn sàng nhường chỗ cho Bắc Kinh tự do tung hoành.
Tóm lại, ta thực sự cảm thấy là qua chuyến công du của tổng thống Trump, cũng như qua các tuyên bố của các bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng Mỹ, sẽ không có việc Washington từ bỏ khu vực cho ảnh hưởng độc quyền của Trung Quốc.
Và lập trường đó cũng phù hợp với kỳ vọng của đa số các nước trong khu vực, và ngay cả trong trường hợp một số quốc gia ASEAN thận trọng hơn, các nước này cũng muốn Hoa Kỳ có mặt trong khu vực để tạo ra một thế cân bằng trước sức mạnh của Trung Quốc, vừa là cơ hội kinh tế, vừa gây lo ngại".
Nếu tín hiệu mà tổng thống Donald Trump bắn đi nhân dịp ghé thăm Đông Nam Á trở thành hành động thực tế, điều đó sẽ hà hơi tiếp sức cho những nước trong ASEAN như Việt Nam, không muốn cả khu vực hoàn toàn rơi vào quỹ đạo của Trung Quốc.
Trọng Nghĩa
********************
Tân Hoa Xã : Trung Quốc-Việt Nam đạt ''đồng thuận'' về Biển Đông (RFI, 13/11/2017)
Ngày 12/11/2017, Trung Quốc và Việt Nam đã đạt được một "đồng thuận" về việc xử lý căng thẳng giữa hai nước tại Biển Đông, nơi Bắc Kinh tuyên bố phần lớn chủ quyền. Thông tin được Tân Hoa Xã công bố sau khi tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất làm "trọng tài" nếu Hà Nội yêu cầu.
Yêu sách của các bên tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông. Reuters
Theo Tân Hoa Xã, được AFP trích dẫn, hai bên "đã đạt được một đồng thuận quan trọng (…) để giải quyết một cách thích đáng các vấn đề hàng hải" và "cùng cố gắng duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông". Tuy nhiên, Tân Hoa Xã không nêu chi tiết nội dung bản thỏa thuận.
Hai bên đạt được thỏa thuận này sau buổi hội đàm giữa tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng và đồng nhiệm, kiêm chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, nhân chuyến công du cấp nhà nước của ông Tập tại Hà Nội.
Thỏa thuận Việt-Trung về Biển Đông được đưa ra chỉ vài giờ sau khi tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẵn sàng làm trung gian hòa giải. Có lẽ Bắc Kinh đã bất bình về tuyên bố này, vì từ lâu chính phủ Trung Quốc khẳng định Hoa Kỳ không có vai trò gì hết tại vùng biển chiến lược này và các vấn đề căng thẳng phải được giải quyết theo con đường song phương.
Từ khi lên năm quyền vào cuối năm 2012, ông Tập Cận Bình không ngừng cho củng cố các đảo và đá do Trung Quốc chiếm đóng để xây dựng những cơ sở hạ tầng, trong đó có nhiều công trình phục vụ mục đích quân sự.
Thu Hằng
Với chuyến công du Indonesia của phó tổng thống Mỹ Mike Pence, chính quyền Donald Trump đã bắn đi một tín hiệu trấn an tới các nước Đông Nam Á : Chính sách Châu Á của Mỹ sẽ không chỉ giới hạn ở khu vực Đông Bắc Á với hai hồ sơ nổi cộm là Bắc Triều Tiên và thâm thủng mậu dịch khổng lồ với Trung Quốc. Liên tiếp trong hai ngày, 20 và 21/04/2017, đã có những loan báo dồn dập thể hiện mối quan tâm của Washington đối với khu vực.
Phó tổng thống Mỹ Mike Pence (T) và bà Elizabeth Buensuceso, đại diện thường trực của Philippines tại ASEAN trong cuộc họp ở trụ sở Ban Thư Ký khối ASEAN, Jakarta, Indonesia, ngày 20/4/2017. REUTERS/Mast Irham/Pool
Nổi bật nhất trong các thông báo là lời xác nhận vào hôm qua 20/04 của phó tổng thống Mike Pence tại Jakarta theo đó tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ đến Philippines tham dự hội nghị thường niên của Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á (ASEAN) vào tháng 11/2017.
Vào thời điểm tháng 11, tổng thống Mỹ cũng sẽ ghé Việt Nam tham dự Thượng Đỉnh Diễn Đàn Kinh Tế Châu Á Thái Bình Dương APEC. Và hôm nay, 21/04, Việt Nam chính thức xác nhận việc thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc sẽ thăm Mỹ theo lời mời của tổng thống Trump.
Các thông tin nói trên có thể khiến cho nhiều quốc gia Đông Nam Á phần nào nhẹ nhõm, đặc biệt là các nước đang mong muốn được Mỹ hỗ trợ để kháng lại sức ép kinh tế và quân sự của Trung Quốc. Trong số này có thể kể đến Việt Nam, Malaysia, và cả Philippines, đang có tranh chấp với Trung Quốc tại Biển Đông.
Trong thời gian gần đây, đã xuất hiện tâm lý quan ngại rằng vùng Đông Nam Á có thể bị chính quyền Donald Trump lơ là trong bối cảnh Washington đang lộ rõ ưu tiên chống khủng bố ở vùng Cận Đông, quan tâm trở lại đến các đồng minh truyền thống ở Châu Âu, và tìm kế sách chống lại mối đe dọa tên lửa, hạt nhân đến từ Bắc Triều Tiên.
Chính trong bối cảnh lo âu đó mà theo ghi nhận của hãng tin Mỹ AP, ngoại trưởng Việt Nam Phạm Bình Minh đã đi thăm Mỹ trong tuần này, và hôm qua, đã có buổi tiếp xúc với đồng nhiệm Mỹ Rex Tillerson. Nhân dịp này, bộ Ngoại Giao Mỹ cũng loan báo sự kiện một hội nghị cấp ngoại trưởng giữa Mỹ và 10 nước ASEAN sẽ mở ra ngày 04/05 tới đây tại Washington để bàn về nhiều hồ sơ, trong đó có vấn đề tranh chấp lãnh thổ tại Biển Đông.
Trước mắt, ông Pence đã tranh thủ chuyến thăm Indonesia để trấn an các nước Đông Nam Á về quyết tâm tiếp tục dấn thân của Mỹ vào khu vực. Chỉ riêng chuyến thăm này đã là một tín hiệu theo chiều hướng đó vì phó tổng thống Mỹ là lãnh đạo cao cấp Mỹ đầu tiên đến thăm một nước Đông Nam Á từ ngày ông Donald Trump nhậm chức.
Tại thủ đô Jakarta, ông Pence đã khẳng định rằng Hoa Kỳ "đang có các bước đi nhằm củng cố quan hệ đối tác với ASEAN và làm sâu sắc thêm tình hữu nghị giữa hai bên ". Theo phó tổng thống Mỹ, Washington quyết tâm tăng cường quan hệ kinh tế và hợp tác an ninh trong việc chiến đấu với khủng bố và vấn đề Biển Đông.
Thông điệp trấn an của ông Pence tại Jakarta đã được ông Patrick Murphy, phó trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Nam Á nối tiếp tại Washington, khi nhân vật này xác định rằng Hoa Kỳ sẽ tiếp tục các chiến dịch tuần tra bảo vệ quyền tự do hàng hải tại Biển Đông. Đây là những chiến dịch đã được chính quyền Obama tiến hành định kỳ trước đây, nhưng chưa thấy chính quyền Trump khởi động trở lại.
Việc trấn an các nước Đông Nam Á trên vấn đề Biển Đông đang trở nên cần thiết vào lúc mà chính sách Trung Quốc chưa rõ ràng của tổng thống Trump đã làm dấy lên câu hỏi : Liệu ông có bỏ rơi các cam kết dấn thân của Mỹ ở Biển Đông để tìm kiếm sự hợp tác của Trung Quốc trong hồ sơ Triều Tiên hay không ?
Bà Amy Searight, chuyên gia Châu Á, một cựu quan chức quốc phòng cao cấp của Mỹ, đã tóm tắt như sau : "Khu vực này rất muốn biết Mỹ sẽ có lập trường như thế nào về Biển Đông, và rộng hơn là cách tiếp cận Trung Quốc của Mỹ sẽ như thế nào ".
Trọng Nghĩa
********************
Mỹ-Indonesia: Hợp đồng thương mại 10 tỷ đôla (RFI, 21/04/2017)
Tổng thống Joko Widodo (P) tiếp phó tổng thống Mỹ Mike Pence, tại phủ tổng thống, Jakarta, Indonesia, ngày 20/04/2017. REUTERS/Darren
Phó tổng thống Mỹ Mike Pence kết thúc chuyến viếng thăm hai ngày tại Indonesia để làm "sụp đổ" hàng rào quan thuế của cường quốc số một Đông Nam Á. Tổng cộng hai bên đã ký nhiều hợp đồng về năng lượng và vũ khí khoảng 10 tỷ đôla.
Theo tuyên bố của phó tổng thống Mỹ Mike Pence vào ngày thứ Sáu 21/04/2017, tại Jakarta, qua các hợp đồng vừa ký, giới doanh nhân Mỹ cảm nhận được "cơ hội tốt" tại Indonesia. Trong số các thỏa thuận, tập đoàn dầu khí Exxon Mobil, trước đây do ngoại trưởng Rex Tillerson làm chủ tịch, sẽ bán khí đốt hóa lỏng cho Indonesia. Tập đoàn General Electric cung cấp trang thiết bị cho các nhà máy điện của quần đảo trong khi hãng hàng không quân sự Lookheed Martin canh tân các oanh tạc cơ F-16.
Cũng theo ông Mike Pence, trong cuộc hội kiến với tổng thống Joko Widodo, hai bên "bàn thảo một cách chân thành và tương kính" làm cách nào giúp doanh nghiệp Mỹ xâm nhập dễ dàng hơn thị trường Indonesia. Quốc gia đông dân nhất Đông Nam Á này, 255 triệu dân, có tiếng khó khăn cho giới đầu tư quốc tế vì nạn tham nhũng, hành chính nhiêu khê và nhất là chính sách ưu tiên cho doanh nghiệp quốc gia.
Hôm qua, phó tổng thống Mỹ viếng ngôi đền Hồi giáo lớn nhất Indonesia và tham gia một cuộc thảo luận kín liên tôn giáo gồm Hồi giáo, đạo Phật, Ấn Độ giáo, Thiên Chúa và đạo Khổng.
Trong dịp này, phó tổng thống Mỹ khen ngợi "tinh thần ôn hòa" của Hồi giáo Indonesia. Theo AFP, nhân vật số hai của hành pháp Mỹ muốn xoa dịu Indonesia sau những lời tuyên bố bốc lửa của tổng thống Donald Trump và sắc lệnh hạn chế nhập cư gây bất bình trong thế giới Hồi giáo.
Tú Anh
