 | Tổng quan: | 3638011 |
Ở Biển Đông, bất cân xứng giữa Trung Quốc và các nước láng giềng Đông Nam Á không chỉ tồn tại về khả năng, mà còn về tầm quan trọng của các tranh chấp.
Ngoại trừ trong quá trình đệ trình trọng tài của Philippines đối với các yêu sách lịch sử của Trung Quốc vào năm 2013 và Tòa án Hague 2016, Biển Đông chưa bao giờ chiếm vị trí hàng đầu trong chương trình nghị sự chính sách đối ngoại của Bắc Kinh, trước những cải cách kinh tế, các cuộc biểu tình ở Hồng Kông, nhiệm kỳ mới của Tổng thống Thái Anh Văn (Đài Loan), các phản đối chính sách an ninh ở Tân Cương, cạnh tranh thương mại và siêu quyền với Hoa Kỳ, và cuộc khủng hoảng virus corona chủng mới hiện đang diễn ra,…
Sự bất cân xứng này có thể kích thích sự sẵn sàng của những nhóm yêu sách lớn nhất thừa nhận và đàm phán với các tranh chấp khác. Điều này rất phù hợp với ý định đã nêu của Trung Quốc nhằm thiết lập mối quan hệ láng giềng tốt và giải quyết các vấn đề giữa các bên yêu sách mà không có sự can thiệp của các cường quốc bên ngoài (như Mỹ).
Đồng thời, các bên yêu sách khác rất coi trọng tranh chấp, điều đó có nghĩa là họ sẽ dùng các biện pháp phòng vệ, ngoại giao và biện pháp pháp lý rộng lớn để bảo vệ lợi ích của họ. Chẳng hạn, Việt Nam đã kết thúc Hội nghị thường niên Biển Đông lần thứ 11 tại Học viện Ngoại giao vào tháng 11 năm 2019, thu hút các chuyên gia trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, xu hướng chống lại cuộc xâm lược của Trung Quốc thường là một trở ngại. Bản chất của mối đe dọa gây ra bởi các hành động của Trung Quốc và mức độ quan hệ kinh tế với Trung Quốc là các biến quan trọng cần xem xét ở đây.
Nhưng việc chống lại các sự bành trướng của Trung Quốc có xu hướng khi mạnh khi yếu, và với cách tiếp cận khác nhau giữa các bên yêu sách. Mối đe dọa do các hành động của Trung Quốc gây ra và mức độ quan hệ kinh tế với Trung Quốc là các điều quan trọng cần xem xét ở đây.
Việt Nam mất Hoàng Sa vào năm 1974 và Đá Gạc ma năm 1988. Việt Nam luôn đứng trước những lựa chọn khó khăn nhất. Hà Nội có thể sử dụng các phương tiện pháp lý và các diễn đàn quốc tế, đặc biệt là Hà Nội là quốc gia chủ trì ASEAN năm nay và là thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (2020-2021), những điều này sẽ đa dạng hóa công cụ chống lại Trung Quốc của Hà Nội.
Trong khi đó, Philippines đã có đường lối cứng rắn sau khi mất rạn san hô Devil năm 1995 và mất quyền kiểm soát Bãi cạn Scarborough vào năm 2012.
Vụ việc đầu tiên đã thúc đẩy Philippines hiện đại hóa lực lượng vũ trang (1995) và cuối cùng đã ký Hiệp ước quân sự (1999) với đồng minh lâu đời là Hoa Kỳ.
Vụ việc thứ hai đã buộc nước này phải thách thức về mặt pháp lý các yêu sách quá mức của Trung Quốc (2013) và, thông qua Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (2014), cho phép các lực lượng Hoa Kỳ thay phiên hiện diện tại các địa điểm được hai bên thống nhất trên toàn quốc.
Năm ngoái, Manila cũng đãxem xét lại Hiệp ước phòng thủ chung Mỹ – Philippines. Tuy nhiên việc bãi bỏ Thoả thuận Tham gia quân sự gần đây của Manila có thể làm suy yếu giá trị của liên minh tại thời điểm Trung Quốc hiện diện ngày càng tăng trong vùng biển tranh chấp.
Malaysia và Brunei cách xa Trung Quốc và từ lâu đã theo đuổi ngoại giao thầm lặng. Nhưng khi các tiền đồn của Trung Quốc hiện cho phép các đội tàu đánh cá xa bờ và tuần tra thường xuyên vùng biển phía nam, cuối cùng hai quốc gia này có thể điều chỉnh lại các chiến lược của họ. Phản ứng cứng rắn của Indonesia gần đây trước việc Bắc Kinh ngang nhiên đánh bắt cá bất hợp pháp trong vùng biển của họ, và lập trường mạnh mẽ của họ ở Natunas đã làm đảo lộn mối quan hệ với Trung Quốc và với các nước láng giềng ASEAN như Việt Nam. Kết quả là, sự ngang ngược của Trung Quốc và phản ứng từ những nước yêu sách nhỏ hơn đã tạo ra những xung đột tiềm tàng.
Ngoài ra, để có được tính hợp pháp, các bên yêu sách nhỏ hơn đã kết hợp các yêu sách hàng hải của họ với luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển.
Malaysia đã đệ trình một yêu sách thềm lục địa mở rộng (ECS) thứ hai ở Biển Đông vào tháng 12 năm ngoái. Trước đó, Việt Nam và Malaysia đã cùng nộp đơn yêu cầu ECS vào năm 2009, một động thái buộc Bắc Kinh phải chính thức làm rõ yêu sách đòi hỏi chín đoạn của mình. Trong khi đó, Philippines và Indonesia đã phê chuẩn thỏa thuận phân định biên giới trên biển đầu tiên vào năm ngoái. Những nền tảng pháp lý này có thể gây áp lực lên Bắc Kinh khi tuyên bố rằng các yêu sách của họ phù hợp với luật pháp quốc tế. Điều này đặc biệt đúng sau khi phán quyết trọng tài năm 2016 vô hiệu hoá tuyên bố Trung Quốc về "quyền lịch sử" và phán quyết đưa ra cho thấy, tất cả các chức năng của Quần đảo Trường Sa đang tranh chấp không thể tạo ra vùng đặc quyền kinh tế (EEZ). Những nhóm nước yêu sách khác có thể tiếp tục theo đuổi đệ trình ECS và phân định vùng đặc quyền kinh tế ở Biển Đông.
Các bên yêu sách Đông Nam Á cũng sẽ phản đối đề xuất của Trung Quốc về việc phá vỡ các liên hệ an ninh và khai thác, thăm đo năng lượng ngoài khơi với các nước khác ở Biển Đông. Malaysia và Việt Nam 2019 ấn hành Sách trắng quốc phòng đều thừa nhận nền tảng cạnh tranh quyền lực lớn. Một mặt, Hà Nội đã bổ sung những cảnh báo mới cho chính sách quốc phòng của mình, bày tỏ sẵn sàng phát triển quan hệ quân sự với các nước khác, trong khi vẫn tuân thủ bốn chính sách bốn không. Đây là một sự khởi đầu lớn từ tư duy chiến lược của Việt Nam và cho thấy các hành động của Trung Quốc đã đóng góp bao nhiêu cho sự thay đổi này.
Liên quan đến nguồn khí ở Biển Đông, các bên yêu sách ở Đông Nam Á đã từ chối yêu cầu của Trung Quốc chấm dứt hợp đồng với các công ty nước ngoài, vì làm như vậy sẽ ảnh hưởng xấu đến niềm tin của nhà đầu tư. Chẳng hạn, mặc dù Việt Nam buộc phải đình chỉ hoạt động của công ty Repsol của Tây Ban Nha vào năm 2017 và 2018, nhưng Việt Nam khuyến khích các công ty năng lượng ở Nga, Nhật Bản, Ấn Độ và Hoa Kỳ hoạt động trong vùng đặc quyền kinh tế ở Biển Đông. Philippines cũng gợi ý rằng họ sẽ chào đón Rosneft, một công ty năng lượng của Nga, tham gia vào các dự án dầu khí của nước này. Cũng có tin nói rằng, việc các nhà đầu tư phương Tây rút khỏi các dự án ngoài khơi ở Biển Đông có thể khiến các nước láng giềng của Bắc Kinh có rất ít lựa chọn và từ đó thúc đẩy mô hình phát triển chung được đề xuất của Bắc Kinh. Ví dụ, việc Chevron (Mỹ) rút khỏi Malampaya, mỏ khí đốt tự nhiên lớn nhất ở Philippines ở Biển Đông và việc mua lại cổ phần của Tập đoàn Udenna có thể mở đường cho Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc mua lại vốn chủ sở hữu. Luzon cung cấp tới 40% điện năng cho Manila. Năm ngoái, Phoenix Oil, một trong những công ty của Udenna, đã ký một thỏa thuận với công ty nhà nước Trung Quốc để phát triển một nhà ga khí đốt tự nhiên hóa lỏng. Cũng có tin đồn rằng việc Exxon Mobil rút khỏi Dự án Cá voi xanh Việt Nam là một phần trong nỗ lực thoái vốn của công ty.
Tóm lại, bất chấp những nỗ lực song phương và khu vực trong quản lý tranh chấp và xây dựng lòng tin, tầm quan trọng của các bên tranh chấp đối với tranh chấp Biển Đông và mức độ họ sẽ chống lại sự ép buộc sẽ báo hiệu sự hỗn loạn của Biển Đông vào năm 2020.
Lucio Blanco Pitlo III
Diễm My dịch
Nguồn : VNTB, 19/02/2020
Vừa có thêm hàng loạt diễn biến liên quan đến tình hình Biển Đông nhưng đối chiếu các diễn biến này với nhau, rõ ràng rất khó xác định tình hình Biển Đông sẽ như thế nào…
Năm 2020 rất khó xác định tình hình Biển Đông sẽ như thế nào…
***
Tuy hoạt động của các tổ chức Hồi giáo cực đoan ở Châu Phi trở nên đáng ngại hơn (hồi thượng tuần tháng này, một nhóm khủng bố Hồi giáo vừa tấn công vào phi trường quân sự ở vịnh Manda - Kenya, khiến một quân nhân Mỹ và hai công dân Mỹ làm việc cho Bộ Quốc phòng Mỹ tại đó thiệt mạng) (1) nhưng cách nay vài ngày, một số cơ quan truyền thông am tường lĩnh vực quốc phòng cho biết, Bộ Quốc phòng Mỹ vẫn tiếp tục xem xét kế hoạch cắt giảm quân số trú đóng tại Châu Phi, tái phối trí lực lượng này cho việc thực hiện nhiệm vụ chiến lược ở khu vực Thái Bình Dương (2).
Toàn Châu Phi chỉ có chừng 6.000 quân nhân Mỹ trú đóng. Họ đảm trách hai nhiệm vụ: Vừa huấn luyện cho quân đội nhiều quốc gia ở Châu Phi vừa hỗ trợ chính phủ nhiều quốc gia ở Châu Phi nâng cao khả năng kiểm soát – ngăn chặn hoạt động của phiến quân thuộc nhiều tổ chức Hồi giáo cực đoan. Dẫu Bộ Chỉ huy khu vực Châu Phi của quân đội Mỹ cảnh báo, việc cắt giảm quân số đồn trú ở Châu Phi có thể khiến các nhóm khủng bố phát triển mạnh hơn, nguy hại cho an ninh quốc gia nhưng Bộ Quốc phòng Mỹ vẫn khẳng định, kiềm chế Nga (ở Châu Âu) và Trung Quốc (ở Châu Á) là ưu tiên hàng đầu.
Ý tưởng giảm quân số ở Châu Phi, tập trung sức mạnh quân sự vào khu vực Châu Âu, đặc biệt là Châu Á đã được Ryan McCathy – Bộ trưởng Lục quân Mỹ, giới thiệu khá cặn kẽ vào cuối tuần trước với cử tọa của Viện Brookings. Lục quân Mỹ hiện có 85.000 quân nhân ứng trực ở nhiều vị trí khác nhau (bang Alaska, bang Washington, bang Hawaii, Nhật, Nam Hàn) và sẵn sàng hành động bất kỳ lúc nào ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Để gia tăng khả năng ứng phó, lục quân Mỹ sẽ tăng số lượng quân nhân tham gia vào những cuộc tập trận thường niên với quân đội các quốc gia trong vùng.
Lục quân Mỹ cũng sẽ gia tăng cả phương tiện quân sự lẫn khả năng phối hợp tấn công trên bộ, trên không, trên biển, trên Internet giữa các đơn vị với nhau và giữa lục quân, không quân, hải quân, thủy quân lục chiến (vốn cũng đã có những kế hoạch riêng để gia tăng sức mạnh và khả năng ứng phó tại Châu Á – Thái Bình Dương). Mc Cathy nhấn mạnh, tất cả những nỗ lực này là nhắm vào Trung Quốc – quốc gia đang tìm mọi cách, từ viện trợ đến sức mạnh quân sự để gia tăng ảnh hưởng trong khu vực. Theo Mc Cathy, Mỹ không muốn chiến tranh nhưng phải sẵn sàng để đáp ứng ngay lập tức (3)…
***
Không chỉ có Mỹ kiềm chế sự hung hăng và nỗ lực gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc tại Châu Á. Giữa tuần này, ông Toshimitsu Motegi - Ngoại trưởng Nhật và ông Carlos Dominguez – Bộ trưởng Tài chính Philippines, chính thức loan báo: Nhật sẽ là quốc gia hỗ trợ Philippines cải tạo hải cảng, phát triển các dịch vụ hàng hải tại nơi vốn là quân cảng cũ của Mỹ ở vịnh Subic (4). Subic nằm một bên Biển Đông, gần như đối diện với vịnh Cam Ranh ở bờ bên kia. Tuy Mỹ giao trả quân cảng ở vịnh Subic cho Philippines năm 1992 nhưng từ đó đến nay, Subic vẫn là nơi nhiều chiến hạm của Mỹ chọn thả neo và Thủy quân lục chiến Mỹ đổ đến tập luyện với quân đội Philippines.
Năm ngoái, hải quân Mỹ loan báo, sau khi khảo sát, họ nhận thấy hệ thống doanh nghiệp của Philippines hoạt động tại khu vực vịnh Subic có khả năng cung cấp dịch vụ bảo trì và tiếp liệu cho những chiến hạm của Mỹ thực hiện các đợt tuần tra ở Biển Đông và Thái Bình Dương. Song cũng năm ngoái, một trong những doanh nghiệp chuyên cung ứng dịch vụ bảo trì tàu của Philippines tại vịnh Subic tuyên bố phá sản. Có đến hai doanh nghiệp của Trung Quốc cùng ngỏ ý mua lại toàn bộ doanh nghiệp đã phá sản này ngay lập tức!
Trung Quốc đã từng bỏ ra 987 triệu Mỹ kim, tài trợ cho việc xây dựng một tuyến đường sắt dài khoảng 70 km, nối Clark Freeport với vịnh Subic. Clark Freeport là một đặc khu kinh tế của Philippines hình thành sau khi Mỹ bàn giao cả căn cứ không quân Clark (Clark Air Base) cho Philippines hồi đầu thập niên 1990. Tuy nhiên đề nghị mua doanh nghiệp chuyên cung ứng dịch vụ bảo trì tàu tại vịnh Subic của hai doanh nghiệp Trung Quốc khiến cả Philippines lẫn nhiều quốc gia… giật mình. Giờ, Cơ quan Hợp tác Quốc tế của Nhật (JICA) sẽ đứng ra hỗ trợ chính Philippines phát triển vịnh Subic.
***
Tuần này, tại Việt Nam, một số cơ quan truyền thông thuộc chính quyền, công bố thêm một số thông tin, hình ảnh về Gạc Ma. Bãi đá mà Trung Quốc từng thảm sát 64 người lính Hải quân nhân dân Việt Nam rồi chiếm đóng từ năm 1988 đến nay đã được bồi đắp thành một hòn đảo nhân tạo, diện tích khoảng 13 héc ta. Gạc Ma hiện có một cao ốc tám tầng, có hệ thống điện tử giám sát hoạt động hàng hải ở Biển Đông, có quân cảng cho những con tàu tải trọng 4.000 tấn ra vào, có bãi đáp trực thăng và rõ ràng là một căn cứ hỏa lực rất mạnh (5).
Cũng tuần này, "nhân dịp Tết cổ truyền Canh Tý và kỷ niệm 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt – Trung", ông Nguyễn Phú Trọng – Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam kiêm Chủ tịch Nhà nước Việt Nam đã gọi điện thoại cho ông Tập Cận Bình – người đồng nhiệm phía Trung Quốc. Ông Trọng "Chúc mừng đảng, chính phủ và nhân dân Trung Quốc về những thành tựu trong xây dựng, phát triển đất nước… Chúc nhân dân Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc tiếp tục giành được những thắng lợi mới trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc" (6).
Suốt 70 năm bang giao giữa Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa có bao nhiêu người Việt thiệt mạng, bao nhiêu gia đình ở Việt Nam tan nát vì sự trịch thượng và tham vọng vô lối của đảng, chính phủ Trung Quốc ? Trước nay, đảng, chính phủ Trung Quốc vẫn xem việc cưỡng đoạt toàn bộ quần đảo Hoàng Sa, chiếm đóng bảy bãi đá của Việt Nam tại quần đảo Trường Sa, bao gồm Gạc Ma thuộc nhóm "thành tựu trong xây dựng, phát triển đất nước". Chẳng lẽ Tổng Bí thư Đảng cộng sản Việt Nam kiêm Chủ tịch Nhà nước Việt Nam chúc mừng cả những… "thành tựu" này?
Ngoài tham vọng vô lối, sự càn rỡ và vô số thủ đoạn nhằm gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc trên thế giới nói chung, tại Châu Á nói riêng và đặc biệt là ở Biển Đông đang làm cộng đồng quốc tế lo ngại. Giữa lúc cộng đồng quốc tế công khai bày tỏ sự lo ngại ấy và giữa lúc càng ngày càng nhiều quốc gia, tổ chức quốc tế "chỉ mặt, gọi tên" Trung Quốc, có nên xem việc "Chúc nhân dân Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc tiếp tục giành được những thắng lợi mới trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc" là một biểu hiện "tài tình, sáng suốt" về đối ngoại ?
***
Các diễn biến như đã thấy tại Biển Đông, sự chênh lệch về khả năng, sức mạnh ở nhiều khía cạnh khác nhau giữa Việt Nam, Trung Quốc, khiến nhiều người ở cả bên trong lẫn bên ngoài Việt Nam liên tục thúc giục hệ thống chính trị, hệ thống công quyền Việt Nam "quốc tế hóa vấn đề Biển Đông". Mãi đến gần đây, đảng, nhà nước Việt Nam mới thôi xem khuyến cáo này là "âm mưu, luận điệu của các thế lực thù địch, phản động". Đáng ngạc nhiên là cho dù phản ứng của cộng đồng quốc tế về hiện trạng Biển Đông đã khác trước nhưng Việt Nam vẫn thế, vẫn "tranh thủ tất cả các bên".
Trong bang giao quốc tế, vì nhiều lý do (lợi ích quốc gia, tình thế, tương quan giữa thế và lực…) không thể xem thường "khéo léo, mềm mỏng" nhưng nếu "khéo léo, mềm mỏng" vì Trung Quốc không thôi vỗ về như ông Tập Cận Bình vừa vỗ về ông Nguyễn Phú Trọng khi cả hai điện thoại chúc mừng nhau nhân dịp Tết cổ truyền (chỉ có Tân Hoa Xã tường thuật, không thấy báo chí Việt Nam đề cập): "Đảng Cộng sản Trung Quốc sẵn sàng chung tay nỗ lực với Đảng Cộng sản Việt Nam, nâng sự nghiệp xã hội chủ nghĩa hai nước và quan hệ song phương trong thời đại mới lên tầm cao mới" - thì hành xử của Việt Nam trong vấn đề Biển Đông vẫn là một dấu hỏi (7) !
Trân Văn
Nguồn : VOA, 17/01/2020
Chú thích :
(2) https://www.stripes.com/news/africa/pentagon-mulling-cuts-to-force-in-africa-milley-says-1.614749
(7) https://www.voatiengviet.com/a/ong-tap-va-ong-tap-dien-dam-chuc-tet/5247974.html
