 | Tổng quan: | 3636746 |
Sự kiện tiếp theo vụ EVFTA (Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Châu Âu) bị Hội Đồng Châu Âu hoãn vô thời hạn vào tháng Hai, 2019 là cuộc đối thoại nhân quyền giữa Liên Hiệp Châu Âu với chính thể độc trị Việt Nam tại Brusells vào đầu tháng Ba, 2019. Nhưng khác hẳn với những cuộc đối thoại nhân quyền trước đây mà EU thường bị giới quan chức Việt Nam khôn lỏi và ranh ma ăn hiếp, tình thế và tương quan lực lượng vào lần này là "Châu Âu nắm đằng chuôi".
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng bí thư kiêm Chủ tịch nước cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng bắt tay trước cuộc họp ở Phủ Chủ tịch tại Hà Nội hôm 27 tháng Hai, 2019. (Hình : Lương Thái Linh/ Getty Images)
Hành hạ và hành xác
"Triển vọng phát triển còn tốt lắm !", Nguyễn Phú Trọng thốt lên ngay sau khi xảy ra tin xấu với Việt Nam vào tháng Ba, 2017 : chỉ mới nhậm chức tổng thống được vài tháng, Donald Trump đã lôi ngược nước Mỹ ra khỏi TPP (Hiệp định Đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương) mà Việt Nam đã mất nhiều công sức để đàm phán từ năm 2010 với hy vọng nền kinh tế và cả chế độ cầm quyền ở quốc gia này sẽ được hưởng lợi nhiều nhất vì Mỹ chiếm đến 60% giá trị sản lượng của khối TPP, nếu cái bào thai này thành hình nguyên vẹn.
Khi thốt ra lời tán thán đầy tính tự an ủi trên, Nguyễn Phú Trọng đã nói về triển vọng của hàng chục FTA (hiệp định thương mại song phương) mà chính quyền của ông ta đã ký kết với nhiều quốc gia, trong đó đặc biệt là EVFTA, khi đó đang trong giai đoạn rà soát pháp lý sau khi ký kết thúc đàm phán và mở ra hy vọng cho Việt Nam không những duy trì được hơn 30 tỷ USD xuất siêu vào thị trường Châu Âu, mà còn gia tăng lượng xuất khẩu để mang lại nguồn ngoại tệ còn quý hơn máu, nguồn máu giúp cho chế độ cầm quyền của Trọng có thể "cầm hơi" thêm một ít năm nữa trước khi cạn kiệt hoàn toàn ngoại tệ và vỡ nợ trước núi nợ nước ngoài lên tới ít nhất 105 tỷ USD, chưa kể hàng trăm tỷ đô la nợ nước ngoài của các tập đoàn và doanh nghiệp nhà nước mà đã bị Luật về Nợ công của Việt Nam tống phắt ra ngoài để làm đẹp bảng cân đối ngân sách quốc gia.
Thế nhưng thái độ tự tin có vẻ quá khiên cưỡng và giả tạo của người mà vào lúc đó chưa trở thành "tổng chủ" có thể đã khiến ông ta trở nên mụ mẫm trước một tương lai vô cùng khó đoán dành cho EVFTA : một Liên Hiệp Châu Âu (EU) tưởng như dễ chơi và dễ bắt nạt, với bằng chứng là giới chức EU luôn bị các quan chức khôn ranh và giảo quyệt của Việt Nam qua mặt trong các kỳ đối thoại nhân quyền EU-Việt Nam vào những năm gần đây, lại đã biến EVFTA thành một trò hành xác đối với những kẻ chuyên nghề hành hạ người dân của mình.
Giới chóp bu Hà Nội đã thất bại cay đắng : chiến thuật câu giờ nhân quyền và chỉ hứa không làm của họ đã không còn ma mị được EU theo cái cách mà họ đã qua mặt Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) để được tham gia vào tổ chức này vào năm 2007. Quá nhiều "thành tích nhân quyền" của chính thể Việt Nam trong một thập kỷ qua, đặc biệt vụ "bắt cóc Trịnh Xuân Thanh", đã khiến cả Châu Âu được "sáng mắt sáng lòng".
Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Jean-Claude Juncker (phải) và Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Donald Tusk (trái) và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại Hội Nghị Thượng Đỉnh Á-Âu tại Hội Đồng Châu Âu ở Brussels vào ngày 18 tháng Mười, 2018. (Hình : Ben Stansall/Getty Images)
"Đường về nhà còn xa lắm"
Bây giờ thì "đường về nhà còn xa lắm"-như tựa đề một bộ phim của Việt Nam của dĩ vãng ba chục năm trước. Chưa ký và không biết chừng nào mới ký EVFTA thì không thể hình dung ra tương lai hiệp định này khi nào mới được đưa vào lịch trình làm việc của Hội Đồng Châu Âu để phê chuẩn. Càng không thể mơ màng đến việc bản hiệp định này được tiến hành bước tiếp theo là trình ra Nghị Viện Châu Âu để bỏ phiếu thông qua.
Chưa kể đến một thủ tục khác và quan trọng không kém vai trò phê chuẩn của Hội Đồng Châu Âu : Ủy Ban Thương Mại Quốc Tế Châu Âu-một cơ quan tham mưu cho Nghị Viện Châu Âu về EVFTA. Thậm chí ngay cả trường hợp Hội Đồng Châu Âu muốn phê chuẩn EVFTA nhưng ủy ban này phản đối thì cũng rất khó để Nghị Viện Châu Âu gật đầu cho hiệp định này "qua đò".
Vậy quan điểm của Ủy Ban Thương Mại Quốc Tế Châu Âu ra sao ?
Vào tháng Giêng, 2019, bất chấp thái độ nôn nóng muốn thúc đẩy nhanh thủ tục hiệp định này của một số nghị sĩ và doanh nghiệp Châu Âu, cùng sự vận động ráo riết của giới quan chức Việt Nam, Bernd Lange-Chủ tịch Ủy ban Thương mại Quốc tế của Quốc hội EU-tuy là người được xem là ôn hòa, đã phản ứng cứng rắn hiếm thấy : "Nếu không có tiến bộ nào về nhân quyền, và đặc biệt là quyền của người lao động, thì sẽ không có bất cứ hiệp định nào được Quốc Hội Châu Âu thông qua hết".
Giờ đây, hy vọng còn nước còn tát của chính thể Việt Nam chỉ là "đề nghị EU phê chuẩn EVFTA trong quý một năm 2019"-giống như một lời khẩn cầu của Thủ tướng Phúc khi ông ta tiếp xúc với các quan chức Châu Âu tại Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới Davos ở Thụy Sỹ vào tháng Giêng, 2019.
Tại diễn đàn trên, Phúc đã tìm cách tiếp xúc với lãnh đạo của nhiều quốc gia để vận động cho EVFTA, trừ việc gặp gỡ với Thủ tướng Đức Angela Merkel. Một lý do sâu thẳm và cực kỳ khó nói ra : trong một cuộc gặp với bà Merkel tại Đức vào tháng Năm, 2017, Thủ tướng Phúc cày cục đề nghị phía Đức cho dẫn độ Trịnh Xuân Thanh về Việt Nam, nhưng Đức không chịu vì giữa hai nước chẳng có hiệp định dẫn độ nào. Rồi Phúc về. Vài tháng sau đó bất thần nổ ra vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh ngay tại Berlin, và mật vụ Việt Nam bị cáo buộc đã tiến hành điệp vụ quá ghê tởm theo lối "xin không được thì cướp" này.
Thủ tướng Đức Angela Merkel hôm 27 tháng Hai, 2019 tại điện Chancellery ở Berlin. (Hình : Tobias Schwarz/AFP/Getty Images)
Một cách chính thức và minh bạch, phương án "EVFTA trước, nhân quyền sau" và cả "EVFTA cùng nhân quyền" như một phương án đối phó dự phòng của giới chóp bu láu cá ở Việt Nam đã bị EU đảo ngược thành quyết sách "nhân quyền trước, hiệp định sau".
Cũng một cách chính thức, kịch bản ký kết và phê chuẩn EVFTA ở cấp Hội Đồng Châu Âu vào cuối năm 2018 đã tuyệt đối phá sản. EVFTA không chỉ bị hoãn, mà còn là hoãn vô thời hạn.
Vậy những kịch bản tiếp theo vụ hoãn EVFTA có thể là gì ?
Không thể ký trước tháng Năm ?
EVFTA, trong trường hợp lạc quan nhất cho chính thể Việt Nam, sẽ được ký kết và phê chuẩn tại Hội đồng Châu Âu vào tháng 3 năm 2019, để ngay vào tháng đó Nghị viện Châu Âu sẽ họp và bỏ phiếu thông qua hiệp định này chăng ?
Nhưng một nghị viện Châu Âu đang quá bận rộn với nhiều việc và nhất là đang phải chuẩn bị cho cuộc bầu cử nghị viện mới vào tháng Năm, 2019 sẽ quá khó để thu xếp một cuộc gặp với 28 nước thành viên chỉ để bỏ phiếu xem xét EVFTA cho Việt Nam.
Cho đến cuối tháng Hai, 2019, vẫn không có bất kỳ tin tức hay dấu hiệu nào về việc Nghị Viện Châu Âu sẽ họp bàn về EVFTA.
Một kịch bản khác có vẻ khả dĩ hơn : Hội đồng Châu Âu ưu ái ký EVFTA trước khi cuộc bầu cử Nghị viện Châu Âu diễn ra, và nghị viện mới sẽ tiếp tục xem xét có phê chuẩn hay không hiệp định này, có thể vào nửa cuối năm 2019 hoặc sang năm 2020.
Nhưng nếu Việt Nam vẫn không chịu cải thiện nhân quyền và do đó Hội Đồng Châu Âu vẫn chẳng có lý do xác đáng nào để phê chuẩn EVFTA trước tháng Năm, 2019 thì sao ?
Đó chính là kịch bản tồi tệ nhất, đen tối nhất cho nền chính thể độc đảng độc trị ở Việt Nam-đang quá cần ngoại tệ để trả nợ nước ngoài. Không có bất kỳ bảo chứng nào hay chữ ký nào của những người tiền nhiệm, các thành viên mới của Nghị Viện Châu Âu mới sẽ thật khó để tìm ra lý lẽ dù thuyết phục khiến họ mau chóng gật đầu với EVFTA theo đúng cái cái mà Quốc Hội Việt Nam thường gật đầu quá dễ dãi trước ý chỉ của "cương lĩnh đảng quan trọng hơn hiến pháp" của Nguyễn Phú Trọng.
Khi đó, tương lai EVFTA sẽ là một màn u tối và không biết sẽ mất bao nhiêu năm nữa để hiệp định này trở thành "cứu cánh" cho một chính thể chỉ biết ăn không chịu làm, nhung nhúc tham nhũng và chuyên nghề đàn áp quyền con người.
Lối thoát duy nhất của chính thể độc đảng ở Việt Nam về EVFTA chỉ còn là cải thiện nhân quyền, và phải cải thiện một cách thực tâm, thực chất và mang tính chứng minh được, chứ không như vô số hứa hẹn trơn tuột tại các kỳ đối thoại nhân quyền mà sau đó thực tế đã biến diễn hoàn toàn ngược lại đến độ vô liêm sỉ.
Phạm Chí Dũng
Nguồn : Người Việt, 03/03/2019
Khó nuốt hơn hẳn
Mặc dù đã kết thúc đàm phán từ cuối năm 2015, nhưng quá trình rà soát pháp lý đối với EVFTA (Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam-Châu Âu) đã kéo dài đến hai năm rưỡi, thay vì chỉ từ sáu tháng đến một năm đối với các hiệp định thương mại khác. Trong thời gian đó, chính quyền Việt Nam vẫn vừa "nhai lại" không chán đề nghị "EU thúc đẩy sớm thủ tục để EVFTA được ký kết và phê chuẩn", vừa tha hồ đàn áp nhân quyền trong nước. Thậm chí vào năm 2017 là năm rộn rã các đoàn công du Châu Âu của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân, Phó Thủ Tướng Vương Đình Huệ, và quan chức còn chưa chết đột ngột gây nghi ngờ là Chủ tịch nước Trần Đại Quang, đã nổ ra vụ "bắt cóc Trịnh Xuân Thanh" như một trái bom tàn phá toàn bộ hệ thống nhà nước pháp quyền của nước Đức và EU.
Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc gặp Chủ tịch Nghị Viện Châu Âu Antonio Tajani vào tháng Mười, 2018. (Hình : Tạp chí Luật Khoa)
Chẳng quá đáng để cho rằng kể từ vụ Trịnh Xuân Thanh, không chỉ người Đức mà một phần lớn các nước Châu Âu đã thực sự được "mở mắt" về bản chất của lời tuyên rao "Việt Nam luôn quan tâm và bảo đảm quyền con người". Cũng kể từ đó, EVFTA trở nên khó nhai nuốt hơn hẳn.
Đến tháng Mười Hai, 2017 khi chính quyền Việt Nam hùng hổ khoe khoang bản thành tích đã tóm cổ được hơn ba chục tên phản động (chỉ những người bất đồng chính kiến và hoạt động nhân quyền) trong năm đó, một cuộc đối thoại nhân quyền giữa EU với Việt Nam đã được tổ chức tại Hà Nội mà không mang lại kết quả khả quan nào ngoài những hứa hẹn bất tận bao giờ cũng thế của Việt Nam, cộng thêm việc vài khách mời của Phái đoàn EU tại Việt Nam bị công an trơ tráo bắt cóc.
Rốt cuộc, việc gì phải đến đã đến. Hai tháng sau đó, vào tháng Hai, 2018, một cuộc họp của EU tại Brussels, Bỉ đã thông qua một loạt điều kiện chưa từng có : muốn vào EVFTA, Việt Nam phải ký kết 3 công ước còn lại trong tổng số 8 công ước quốc tế về lao động của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), trong đó đặc biệt là công ước quốc tế về quyền tự do lập hội (dành cho công đoàn độc lập), phải trả tự do cho tất cả tù nhân lương tâm cùng liên quan đến một số đòi hỏi về nhân quyền và cả vụ Trịnh Xuân Thanh.
Cùng lúc, ngành kinh tế thủy sản Việt Nam bị EU giơ "thẻ vàng" – một hình thức chế tài và trừng phạt thương mại nghiêm khắc mà nếu không tìm cách thoát khỏi sự trầm luân đó, tôm cua cá Việt Nam sẽ còn phải nhận "thẻ đỏ" và có thể hết đường vào thị trường Châu Âu.
Trong lúc đó, giới chóp bu Việt Nam vẫn như thiêu thân trong cuộc chiến nội bộ thời hậu Nguyễn Tấn Dũng và say sưa đàn áp nhân quyền mà không đếm xỉa gì đến cánh tay đưa ra với những cử chỉ biểu cảm cuối cùng của EU. Thậm chí khi Bernd Lange – Chủ tịch Ủy ban Thương mại Quốc tế Châu Âu, cơ quan có thẩm quyền rất quan trọng trong việc tham mưu EVFTA cho nghị viện Châu Âu – lặn lội đến Hà Nội vào tháng Tám, 2018 để thuyết phục các quan chức cao cấp Việt Nam cải thiện nhân quyền, trong đó có cả cuộc gặp với Tô Lâm Bộ Trưởng Công An, ông đã chẳng nhận được bất kỳ tín hiệu hồi âm nào ngoài những lời xã giao mọc rễ đằng miệng mà một nhà ngoại giao phương Tây phải lắc đầu ngao ngán khi ẩn dụ hình ảnh "đánh đĩ cả mười phương".
Đó cũng là cái cách mà một số quan chức cao cấp Việt ngoe nguẩy đi Châu Âu để "quốc tế vận" vào thời điểm Ủy Ban Châu Âu – cơ quan cấp dưới của Hội Đồng Châu Âu – mở một cuộc điều trần về EVFTA – nhân quyền vào tháng Mười, 2018 tại Brussels. Nhưng bất chấp không ít ý kiến của giới nghị sĩ Châu Âu về sự cấp thiết hoãn lại việc ký kết và phê chuẩn EVFTA để Việt Nam phải có những hành động cải thiện nhân quyền một cách rõ rệt chứ không phải chỉ hứa suông, Ủy Ban Châu Âu vẫn làm tờ trình cho Hội Đồng Châu Âu để xem xét phê chuẩn EVFTA – một kết quả khá mỹ mãn mà đã khiến chuyến công du ba nước châu Âu vào thời điểm đó của Thủ Tướng Nguyễn Xuân Phúc trở thành bảng vàng chói lọi ghi nhận thành tích của ông ta, cũng như đã ghi thêm một điểm cho Phúc trên cung đường chạy đua vào cái ghế tổng bí thư của Đảng cộng sản Việt Nam tại đại hội 13 vào năm 2021.
Nhưng người tính cuối cùng lại không bằng… người khác tính.
Gieo gió ắt gặt bão
Vào giữa tháng Mười Một, 2018 khi mọi việc đã tưởng chừng xong xuôi và giới chóp bu Việt Nam chỉ còn xoa tay chờ đón kết quả Hội Đồng Châu Âu chính thức phê chuẩn EVFTA và trình hiệp định này cho Nghị Viện Châu Âu để bỏ phiếu thông qua lần chót, chính nghị viện này đã tung ra một bản nghị quyết cứng rắn chưa từng có về dòi hỏi Việt Nam phải thỏa mãn nhiều cải thiện nhân quyền về tự do tôn giáo tự do báo chí, tự do Internet, hủy bỏ hay hoãn Luật An ninh mạng, trả tự do cho các tù nhân lương tâm, phải ký kết 3 công ước quốc tế còn lại về lao động…
Sau bản nghị quyết nhân quyền trên là một thời gian mặt hồ lặng ngắt không sủi tăm. Cả hai phía đều chờ đợi, chờ lẫn nhau. Hình thể vận động quốc tế của Việt Nam như tạm ngừng thở và giới chóp bu Hà Nội giương mắt nhìn về phía châu Âu để chờ, nhưng lại không chịu làm bất cứ hành đông nào về cải thiện nhân quyền, dù chỉ là hành động nhỏ nhất hay chỉ mang tính tượng trưng.
Ngày 1 tháng Giêng, 2019, Luật An ninh mạng vẫn chính thức giương nanh múa vuốt theo lịch trình mà "Tổng Chủ" Nguyễn Phú Trọng đã sắp xếp, bất chấp phản ứng của cộng đồng quốc tế và chính phủ nhiều nước phương Tây.
Trong vài tháng cuối năm 2018 đã chẳng có bất kỳ thứ gì thay đổi trên nhân dạng xấu xí của "Việt Nam luôn quan tâm và bảo đảm các quyền con người".
Cao ủy Thương mại EU Cecilia Malmstrom (giữa) và Bộ trưởng Công thương Trần Tuấn Anh (trái) tại Manila tháng Mười, 2017. (Hình : RFA)
Đã quá rõ là từ cuộc điều trần ở Bỉ vào tháng Mười, 2018 cho đến nay, chính thể độc đảng ở Việt Nam đã chẳng chịu làm một điều gì để cải thiện nhân quyền. Trong não trạng chủ quan cùng căn bệnh duy ý chí của chế độ chuyên quyền và một chiều này, hẳn họ vẫn cho rằng bản nghị quyết về nhân quyền của Nghị Viện Châu Âu chỉ là một thứ văn bản cho có lệ, để cuối cùng chính thể Việt Nam vẫn bỏ túi EVFTA mà chẳng phải trả cái giá đáng kể nào.
Nhưng cũng đã quá rõ là chính vì nguyên do rất chính yếu trên mà Cộng Đồng Châu Âu đã không cho phép Ủy Ban Châu Âu ký EVFTA với Việt Nam, cho dù bản thảo của hiệp định này đã khá đầy đủ và nằm sẵn trên bàn chỉ chờ ký.
Ngay cả chuyến công du của nữ phó Chủ tịch Nghị Viện Châu Âu – bà Heidi Hautala – đến Hà Nội vào tuần đầu tiên của năm 2019 cũng chẳng hé ra chút hy vọng nào cho chính thể Việt Nam : trong lúc Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Nguyễn Thị Kim Ngân lại một lần nữa "mong muốn trên cương vị của mình, phó chủ tịch sẽ ủng hộ và thúc đẩy EP sớm phê chuẩn EVFTA khi được ký kết", bà Heidi Hautala đã chẳng hé môi bất cứ từ nào về bản hiệp định phải được đánh đổi bằng quyền con người này.
Trong khung cảnh lặng như tờ đó, một chút hy vọng mà Hà Nội ngầm ngấm xúc tiến chỉ còn là thúc đẩy giới doanh nghiệp châu Âu có văn phòng ở Việt Nam tác động vào nghị trường Châu Âu để Hội Đồng Châu Âu sớm mở một cuộc họp thông qua EVFTA.
Cuộc họp đó cuối cùng đã tới vào tháng Giêng, 2019, trễ gần hai tháng so với dự liệu của cả hai bên.
Nhưng một lần nữa, việc gì phải đến đã đến. Ngay sau khi tin tức về EVFTA bị EU quyết định hoãn lại việc phê chuẩn lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội và trong dư luận (trừ mặt báo nhà nước) vào ngày 24 tháng Giêng, 2019, một số nguồn tin từ nội bộ Đảng cộng sản Việt Nam đã xác nhận tâm trạng chung của giới lãnh đạo cao cấp là bị bất ngờ và thất vọng đến mức "mặt cứ thượt ra" mà không biết phải nói gì.
Quyết định hoãn EVFTA của Hội Đồng Châu Âu là bằng chứng rõ ràng nhất cho tới nay về việc Liên Minh Châu Âu không còn đáng bị xem là yếu thế và nhu nhược trong con mắt của chính quyền Hà Nội, và quyết định này là sự tuân thủ một cách triệt để và kiên định tinh thần bản nghị quyết nhân quyền của Nghị Viện Châu Âu ban hành vào giữa tháng Mười Một, 2018.
Ngay cả Bernd Lange – Chủ tịch Ủy ban Thương mại Quốc tế của Quốc hội EU và là người được xem là hiền hòa, giờ đây cũng phải quyết liệt : "Nếu không có tiến bộ nào về nhân quyền, và đặc biệt là quyền của người lao động, thì sẽ không có bất cứ hiệp định nào được Quốc hội Châu Âu thông qua hết".
Hẳn là đến lúc này, giới chóp bu Việt Nam đã phải "sáng mắt sáng lòng" : rõ là EVFTA cũng có luật nhân quả. Kẻ nào gieo gió ắt phải gặt bão.
Phạm Chí Dũng
Nguồn : Người Việt, 10/02/2019
