 | Tổng quan: | 3636663 |
Tổng quan
Trong thời gian gần đây, càng ngày càng có nhiều thông tin và hình ảnh cho thấy cuộc sống khó khăn của nông dân và ngư dân ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, vì giữa mùa lũ mà đồng ruộng khô cạn và nhiều nơi đã bị nước biển xâm nhập.
Hình minh họa. Tàu chở cát trên sông Mekong ở Cần Thơ hôm 16/12/2018 - Reuters
Nguyên do một phần vì thời tiết nhưng tình trạng nguy hại khác thường này phần lớn là hậu quả của chuỗi đập thủy điện do Trung Quốc xây cất ở thượng lưu, và Lào ở trung lưu, sông Mekong (hầu hết do Trung Quốc tài trợ). Lãnh đạo Bắc Kinh đã dùng chuỗi đập này để kiểm soát nguồn nước, ngăn chặn nguồn cá và phù sa do thiên nhiên cung cấp cho năm quốc gia ở hạ lưu Mekong là Myanmar, Thái Lan, Lào, Cam-bốt và Việt Nam. Nền kinh tế nông nghiệp của những quốc gia này, đặc biệt là Việt Nam, bắt buộc phải tùy thuộc vào quyết định điều hành lượng nước được xả từ các đập thủy điện ở Trung Quốc. Đây là một phần trong chiến lược bành trướng của Trung Quốc tại Biển Đông, loại bỏ vai trò và ảnh hưởng của Hoa Kỳ và khống chế toàn vùng Đông Nam Á. Như nhận định mới đây của tác giả David Hutt : "Trung Quốc hiện có khả năng ngăn chặn hoàn toàn dòng nước chảy xuống các quốc gia hạ nguồn, một điểm áp lực có thể được sử dụng để phá hoại nền kinh tế nông nghiệp của các nước ở hạ nguồn và tạo sự khan hiếm lương thực trong trường hợp xảy ra xung đột. Các nhà phân tích cho rằng Bắc Kinh cũng có thể sử dụng lợi thế này để đe dọa các nước Đông Nam Á phải nể sợ hay dọa trừng phạt nước nào chống lại chính sách bành trướng của Trung Quốc, gồm cả vấn đề Biển Đông hay các kế hoạch trong khu vực về Sáng kiến Vành đai và Con đường" [1].
Đồng bằng sông Cửu Long gồm thành phố Cần Thơ (được coi là thủ đô miền Tây) và 12 tỉnh : Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh, Hậu Giang, Sóc Trăng, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu và Cà Mau. Với tổng diện tích khoảng 41.000 km² và tổng số dân 20 triệu, Đồng bằng sông Cửu Long chiếm 13% diện tích nhưng hơn 19% dân số cả nước, tốc độ tăng trưởng cũng cao hơn cả nước (năm 2015 tăng 7,8% so với 6,8%). Chỉ riêng lúa đã chiếm 47% diện tích và 56% sản lượng lúa cả nước ; xuất khẩu gạo từ toàn vùng chiếm tới 90% tổng sản lượng. Chưa kể thủy sản chiếm 70% diện tích, 40% sản lượng và 60% xuất khẩu cả nước [2]. Sông Mekong chảy vào Việt Nam chia thành 2 sông Tiền Giang, Hậu Giang rồi tỏa ra thành 9 nhánh đổ ra biển qua 9 cửa : Tiểu, Đại, Ba Lai, Hàm Luông, Cổ Chiên, Cung Hầu, Định An, Ba Thắc (Bassac) và Trần Đề. Chín nhánh sông của Mekong như 9 con rồng uốn lượn, nên ở Việt Nam sông Mekong được đặt tên là sông Cửu Long. Qua nhiều năm tháng, hai cửa sông Ba Lai và Ba Thắc (Bassac) bị bùn đất bồi lấp và biến mất. Do đó, sông Cửu Long hiện chỉ còn 7 cửa đổ ra biển.
Bản đồ sông Mekong và các đập thủy điện Lê Xuân Khoa
Việt Nam là nước ở cuối nguồn sông Mekong nên phải chịu ảnh hưởng tổng hợp nặng nề nhất trong số các quốc gia miền hạ lưu, vì khi hoạt động sản xuất ở Đồng bằng sông Cửu Long bị hủy hoại thì nguồn lợi kinh tế của cả nước phải lãnh hậu quả trầm trọng. Cứ xem những con số trên đây về nông sản và thủy sản cùng với số lượng xuất khẩu của Đồng bằng sông Cửu Long thì đủ thấy mức phá hoại của Trung Quốc đối với tương lai không xa của Việt Nam sẽ ghê gớm đến thế nào. Các chuyên gia kinh tế và môi trường trong và ngoài nước đã nhiều lần lên tiếng báo động về tương lai đen tối của Đồng bằng sông Cửu Long và kêu gọi giải quyết các nguy cơ trước mắt và lâu dài, không riêng cho Việt Nam mà cho cả bốn nước liên quan khác là Myanmar, Thái lan, Lào và Cam-bốt.
Tại Hội nghị Bộ trưởng các nước Mekong ở Bangkok ngày 1/8 vừa qua, trong chiến lược ngăn chặn tham vọng bành trướng của Trung Quốc ở khu vực Đông Nam Á, Bộ trưởng ngoại giao Hoa Kỳ Mike Pompeo đã khởi động lại dự án "Sáng kiến vùng Hạ lưu Mekong" (Lower Mekong Initiative – LMI) do cựu ngoại trưởng Hillary Clinton thiết lập năm 2009 chú trọng vào mục tiêu giúp các nước miền hạ lưu phát triển bền vững trước những hành động hiếp đáp và chia rẽ của Trung Quốc. Sở dĩ phải có thêm sáng kiến LMI vì Ủy hội sông Mekong (Mekong River Commission - MRC) đã tỏ ra bất lực trước thái độ lấn át của Trung Quốc. Cho đến gần đây, các giám đốc điều hành của MRC thường phải chiều theo ý muốn của lãnh đạo Bắc Kinh và tham vọng của Lào là trở thành "bình điện của Đông Nam Á", như vậy rất có hại cho nhân dân các nước hội viên. Bộ trưởng Pompeo nhấn mạnh đến việc duy trì và phát triển quan hệ đối tác giữa Hoa Kỳ và các nước trong nhóm LMI và loan báo một số sáng kiến mới, như dự án Nhật-Mỹ về Quan hệ Đối tác Điện lực Mekong (Japan-U.S. Mekong Power Partnership – JUMP) và dự án tài trợ cho các nước LMI ngăn chặn các tội ác xuyên quốc gia như buôn lậu ma túy, hoạt động phi pháp vùng Tam giác Vàng, buôn bán phụ nữ và lao động.
Quan trọng hơn hết là vào cuối năm nay, Hoa Kỳ sẽ tổ chức một hội nghị Ấn Độ - Thái Bình Dương nhằm tăng cường quản lý minh bạch các dòng sông xuyên biên giới, chù yếu là sông Mekong. Ông Mike Pompeo cũng cho hay là tại Diễn đàn Kinh doanh Ấn Độ - Thái Bình Dương vào tháng Mười Một ở Bangkok, Hoa Kỳ sẽ trình bày những sáng kiến mới nhằm giúp các quốc gia LMI về phát triển cơ sở hạ tầng, năng lượng và kỹ thuật số. Hoa Kỳ cũng sẽ cùng với Cộng hòa Hàn quốc tài trợ cho một dự án chụp hình từ vệ tinh để thẩm định các mô hình lụt lội và hạn hán của dòng sông Mekong. Trong khi đó, các nước trong nhóm LMI cũng sẽ cùng nhau chia sẻ các dữ kiện về nguồn nước Mekong và một chương trình mới trong chiến lược hợp tác kinh tế ACMECS (Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong Economic Strategy) do Thái Lan đề nghị. Hoa Kỳ tuyên bố ủng hộ chiến lược này.
Sau hết, ngoại trưởng Pompeo đánh giá việc Việt Nam giữ vai trò chủ tịch của ASEAN năm 2020 là một cơ may tối hảo để công cuộc hợp tác Mekong tiếp tục tiến xa hơn, trong đó đề tài họp thường niên cấp bộ trưởng các nước LMI sẽ được tập trung, có tính chiến lược và hiệu quả hơn. Hoa Kỳ tuyên bố sẽ mãi mãi là người bạn của các nước trong nhóm LMI (không có gì bảo đảm nhưng đang rất có lợi cho Việt Nam, Thái, Lào, Cam-bốt cần được sử dụng tối đa). Một tín hiệu tốt mới đây là Cam-bốt đã quyết định hủy bỏ dự án xây cất hai con đập thủy điện Sambor và Stung Treng.
Mặc dù có sự hỗ trợ của Hoa Kỳ, khả năng các nước miền hạ lưu Mekong có thể thoát khỏi sự khống chế của Trung Quốc vẫn là một thách thức rất lớn, đặc biệt đối với Việt Nam, vừa là một nước nhỏ ở sát nách Trung Quốc vừa ở vào vị trí chiến lược quan trọng mà Trung Quốc cần phải chiếm đoạt để thực hiện quyền kiểm soát toàn khu vực. Vì những lý do trên, Việt Nam cần phải có một chiến lược khôn ngoan và một kế hoạch toàn diện, vừa vận dụng được nguồn nội lực mạnh mẽ của dân tộc vừa lôi cuốn được sự ủng hộ cần thiết của Hoa Kỳ và các nước quan tâm đến sự tồn tại và phát triển của Việt Nam, nhằm ngăn chặn Trung Quốc đang thực hiện chính sách bành trướng trong khu vực và tham vọng bá chủ toàn cầu. Cho đến nay, vì sợ Trung Quốc và vì lợi ích nhóm, chính phủ Việt Nam chưa làm được việc này.
Dự án Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long
Các nước miền hạ lưu Mekong bắt đầu nếm đòn ức hiếp của Trung Quốc đúng vào dịp Ủy hội Sông Mekong (Mekong River Commission – MRC) ra đời vào tháng 4/1995 thay thế cho Ủy ban Mekong (Mekong Committee) bị tê liệt 20 năm vì sự thay đổi chế độ chính trị ở Việt Nam, Lào và Cam-bốt năm 1975. Khi đó, để ăn mừng sự hóa thân của Mekong Committee và sự ra đời bản Thỏa hiệp 1995, MRC tổ chức một chuyến du hành trên sông Mekong từ Thái Lan qua Việt Nam. Chẳng may giữa đường tàu bị mắc cạn vì Trung Quốc đang chuyển nước Mekong vào hồ chứa của đập thủy điện Mạn Loan (Manwan) thuộc tỉnh Vân Nam.
MRC gồm sáu nước ở ven sông Mekong nhưng chỉ có 4 nước là hội viên chính thức gồm Thái, Lào, Cam-bốt và Việt Nam. Trung Quốc và Myanmar chỉ tham gia với tư cách đối tác đối thoại (dialogue partner) của MRC và tùy tiện ứng xử không có điều kiện ràng buộc. Hậu quả của hành động ngăn chặn nguồn nước Mekong của Trung Quốc là hai trận "hạn hán thế kỷ" xảy ra cho ba nước Thái Lan, Cam-bốt và Việt Nam vào tháng 4/2016 và tháng 7/2019.
Tác giả Ngô Thế Vinh cho thấy ở Bắc Thái Lan, đồng ruộng khô cháy, khúc sông Mekong trơ đáy với cá chết. Biển Hồ ở Cam-pu-chia luôn luôn dư nước mà nay có nhiều ghe thuyền mắc cạn, và Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam "cũng đang chịu ‘những cơn đau thắt ngực’ do trái tim Biển Hồ bị thiếu nước trầm trọng" [3]. Tin tức và hình ảnh trên báo chí trong nước cũng báo động về tinh trạng khô cạn hay ngập mặn của đồng ruộng và các nhánh sông Cửu Long, nạn đất lún hay sạt lở làm mất kế mưu sinh của hàng triệu nông, ngư dân ở nhiều tỉnh như Long An, Bến Tre, Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang [4]. Chắc chắn trong những năm sắp tới, các nước miền hạ lưu Mekong và Đồng bằng sông Cửu Long sẽ còn phải khốn đốn nhiều hơn nữa. Mới ít ngày trước đây, báo New York Times cho hay trong lúc Biển Hồ còn đang bị nguy cơ thiếu nước thì Trung Quốc lại cho xây thêm một đập thủy điện trên nhánh sông Mekong ở Lat Thahae thuộc Bắc Lào, phá hủy hàng chục ngôi làng gồm nhà ở, trường học, chùa chiền, đuổi dân chúng ở ven sông lui vào rừng dựng nhà lá sinh sống xa bờ [5].
Hình minh họa. Những căn nhà dọc sông Mekong ở thành phố Cần Thơ Reuters
Kỹ sư Phạm Phan Long, chuyên gia ngành môi trường, cho hay phát hiện mới nhất về tốc độ chìm của Đồng bằng sông Cửu Long được công bố trên Tạp chí khoa học Nature Communications ngày 28/8/2019 bởi nhóm nghiên cứu của Đại học Utrecht, Hòa Lan, cho thấy rằng Đồng bằng sông Cửu Long chỉ còn cao hơn mực nước biển 0,8m (so với mức 2,6m theo những dữ liệu trước kia,) đồng nghĩa với nguy cơ 12 triệu dân vùng đồng bằng này sẽ phải di cư trong 50 năm tới. Như vậy, nhu cầu đối phó với ô nhiễm, sụt lún và xâm mặn vào an ninh nguồn nước ở Đồng bằng sông Cửu Long vào lúc này quả là khẩn cấp [6].
Ở trên có nêu vấn đề Việt Nam cần phải có một chiến lược khôn ngoan và một kế hoạch toàn diện về đối nội và đối ngoại để có thể tự bảo vệ và cùng với quốc tế ngăn chặn Trung Quốc thực hiện tham vọng làm chủ Biển Đông Nam Á và thống trị toàn cầu. Vấn đề là liệu chính phủ Việt Nam có đủ bản lãnh biến thử thách thành cơ hội để thực hiện sứ mệnh lịch sử trước nguy cơ bị Trung Quốc chiếm đoạt đất nước và Hán hóa dòng giống Việt hay không.
Thực tế đau buồn là trong gần tròn ba mươi năm qua, kể từ sau hội nghị Thành Đô năm 1990, các tầng lớp lãnh đạo Việt Nam đã phục tùng Trung Quốc và ức hiếp chính dân mình đến độ đã bị nhân dân đưa lên bia miệng là "hèn với giặc, ác với dân". Chỉ đến gần đây, đầu tháng 7/2019, khi tàu thăm dò địa chất Hải Dương 8 của Trung Quốc được hộ tống bởi một đoàn tàu hải giám và dân quân xâm nhập vùng biển Bãi Tư Chính thuộc đặc quyền kinh tế của Việt Nam và là nơi tập trung nhiều nhất các lô dầu khí của Việt Nam, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao mới lên tiếng mạnh mẽ phản đối Trung Quốc, yêu cầu "chấm dứt ngay các hành vi vi phạm, rút toàn bộ tàu ra khỏi vùng biển Việt Nam ; tôn trọng quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam theo đúng các quy định của Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 mà Việt Nam và Trung Quốc đều là thành viên".
Đây là lần đầu tiên Việt Nam nêu đích danh Trung Quốc để phản đối hành động xâm phạm chủ quyền lãnh hải của Việt Nam, trái với quy định của luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, trong khi tỏ rõ ý muốn dựa vào Hoa Kỳ để thoát khỏi vòng lệ thuộc Trung Quốc, chính phủ Việt Nam vẫn tiếp tục ngăn cấm và đàn áp nhân dân chống chính sách xâm lược của Bắc Kinh. Tình trạng oái oăm và nghịch lý đó không thể kéo dài. Giới lãnh đạo Đảng và chính phủ ở Việt Nam đang cực kỳ lúng túng trước những diễn biến phức tạp của tình hình thế giới ảnh hưởng đến Việt Nam, cụ thể là : chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, chiến lược ngăn chặn Trung Quốc của liên minh "Bộ Tứ" (Mỹ-Úc-Nhật-Ấn) trong khu vực Ấn Độ -Thái Bình Dương, nguy cơ Trung Quốc tấn công Đài Loan vì hòn đảo này có xu hướng độc lập, và những cuộc biểu tình lên tới hai triệu dân ở Hong Kong đòi quyền tự chủ sau ba tháng đã khiến chính quyền thân Trung Quốc bắt đầu phải nhượng bộ nhưng cuộc tranh đấu của tuổi trẻ vẫn còn tiếp tục.
Chuyến đi Mỹ sắp tới, nếu có, của Tổng bí thư-Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, có thể nâng quan hệ Việt-Mỹ từ "đối tác toàn diện" sang "đối tác chiến lược" nhưng để đổi lấy quyết định gần Mỹ xa Trung, Tổng-Chủ Trọng sẽ yêu cầu Tổng Thống Trump xác nhận "tôn trọng thể chế chính trị, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau" như đã công bố trong bản Tuyên bố chung của hai nước sau hai cuộc gặp Obama-Sang năm 2013 và Obama-Trọng năm 2015. Nói cách khác, Nguyễn Phú Trọng sẽ dựa vào sự xác nhận của Tổng thống Trump để tiếp tục duy trì chế độ độc tài toàn trị theo mô hình Trung Quốc.
Từ nay đến Đại hội Đảng toàn quốc thứ 13 vào đầu năm 2021, dù những thành phần yêu nước và cấp tiến, trong và ngoài Đảng, có khả năng và điều kiện thuận lợi để xoay chuyển tình thế sang hướng "thoát Trung" và lộ trình dân chủ hóa hay không, công cuộc cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long vẫn là một nhu cầu cấp bách không thể trì hoãn. Việt Nam không thể chờ đợi cho đến khi "nước đến chân mới nhảy", thậm chí tác giả Ngô Thế Vinh đã dùng ẩn dụ boiling frog syndrome để ví Việt Nam với trường hợp con ếch bị đem bỏ vào một nồi nước lạnh rồi đun nóng lên dần. Con ếch không có một phản ứng nào cho đến khi bị nấu chín.
Hình minh họa. Những người đàn ông ngồi bên những căn nhà đổ sụp vì lở đất bên dòng Mekong ở thành phố Cần Thơ Reuters
Đó là lý do cần phải có kế hoạch Cứun nguy Đồng bằng sông Cửu Long thúc giục nhân dân thức tỉnh và hành động tự cứu thay vì thờ ơ, vô cảm, hay chỉ lên tiếng than phiền hay báo động. Hơn ba năm trước, tôi đã viết bài kêu gọi phát động chiến dịch cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long nhằm thúc đẩy nhân dân áp lực chính quyền phải quyết liệt chống lại những mưu toan ác độc của Trung Quốc [7]. Vì thiếu điều kiện khả thi ở trong nước, "chiến dịch" đã không thể trở thành hiện thực. Ngày nay, trước những diễn biến phức tạp của thời cuộc trong nước và quốc tế, trong khi chờ đợi tình thế biến chuyển thuận lợi, kế hoạch Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long cần ưu tiên đáp ứng những nhu cầu cấp bách của người dân bằng những chương trình thực tế, khả thi, chú trọng vào những hoạt động cứu trợ xã hội, những giải pháp kỹ thuật và những cuộc vận động quốc tế.
Như vậy, Dự án Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long sẽ gồm ba chương trình hoạt động chính :
1. Cứu trợ xã hội : giúp đỡ nông, ngư dân bằng việc hỗ trợ tài chính, vật liệu hay hướng dẫn nghề nghiệp để họ có thể vượt qua hay giảm bớt những khó khăn kinh tế do thiên tai và các đập thủy điện của Trung Quốc gây ra, huy động sự tham gia của mọi giới, nhất là sự đóng góp của giới doanh nghiệp giàu có và sự hướng dẫn kỹ thuật của các chuyên gia trí thức mọi ngành.
2. Nghiên cứu giải pháp kỹ thuật : các chuyên gia trong và ngoài nước hợp tác nghiên cứu, tìm kiếm những kỹ thuật canh tác mới như nuôi tôm và thủy sản nước lợ, những sáng kiến làm giảm bớt hậu quả của hạn hán như ngăn nước biển xâm nhập ruộng và xây nhà máy lọc nước mặn thành nước ngọt, khai thác sử dụng năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời có lợi ích cả về kinh tế lẫn môi trường, khiến cho việc xây thêm đập thủy điện không còn cần thiết.
3. Vận động quốc tế : kêu gọi chính phủ Hoa Kỳ và các nước có lợi ích trong khu vực, Liên Hiệp Quốc và các tổ chức quốc tế, ngoài việc hỗ trợ các chương trình nhân đạo và phát triển cho các nước miền hạ lưu sông Mekong, đặc biệt chú trọng vào mục tiêu chung là mạnh mẽ yêu cầu và áp lực Trung Quốc từ bỏ độc quyền quản lý nguồn nước Mekong và đối xử công bằng với các nước ở hạ lưu phù hợp với luật lệ xuyên quốc gia và bang giao quốc tế.
Thực hiện ba loại chương trinh trên đây, về mặt tinh thần, đều là trách nhiệm của chính phủ, nhưng cho đến nay, do lợi ích nhóm, chính phủ đã không mấy quan tâm đến các hoạt động khẩn cấp này. Đã đến lúc chính phủ phải thiết lập kế hoạch toàn diện, qui mô, kêu gọi sự ủng hộ và hợp tác của tư nhân, phối hợp với các chương trình của các tổ chức phi chính phủ, các ngành chuyên môn ở đại học, các chuyên gia quốc tế về sông nước và môi trường, đẩy mạnh các hoạt động điều hợp và đối thoại với Trung Quốc của Ủy hội sông Mekong (MRC) và hợp tác chặt chẽ với Sáng kiến vùng Hạ lưu Mekong (LMI) do Hoa Kỳ hỗ trợ. Đây là hình thức phối hợp đối tác công tư (public private partnertship, PPP) đã được áp dụng thành công ở nhiều quốc gia đang phát triển. Sự tham gia của các chương trình tư nhân vào Dự án Cứu nguy Đồng bằng Sông Cửu Long, dù hạn chế và nhỏ bé hơn của chính phủ, cũng sẽ hỗ trợ đắc lực cho những hoạt động hiện hữu hay bổ túc cho những hoạt động còn thiếu sót của các cơ quan hữu trách để có thể đem lại kết quả mong đợi. Đặc biệt loại chương trình thứ hai (giải pháp kỹ thuật) và thứ ba (vận động quốc tế) cần phải có sự tham gia của trí thức, chuyên gia Việt Nam và ngoại quốc. Trong những năm gần đây, nhiều nhân tài trong và ngoài nước đã tìm đến nhau trao đổi thông tin và ý kiến về những vấn đề phát triển bền vững nhưng chưa có cơ hội hợp tác trong những công trình nghiên cứu hay thực nghiệm cụ thể.
Tính khả thi của việc thực hiện Dự án
Dự án Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long, được quan niệm như một phần nhỏ nhưng rất quan trọng trong chiến lược quốc gia mà mục tiêu tối hậu là bảo vệ độc lập, toàn vẹn chủ quyền trên đất và trên biển, chống lại mưu toan của Trung Quốc chiếm đoạt Việt Nam làm căn cứ chiến lược để thống lĩnh Biển Đông và kiểm soát toàn khu vực.
Tập trung vào Đồng bằng sông Cửu Long, Dự án có mục đích không chỉ cứu vãn nền kinh tế nông, ngư nghiệp ở 13 tỉnh miền Tây Nam phần mà luôn cả nguồn lợi xuất cảng quan trọng của cả nước. Nhưng ngay cả khi giới hạn trong một khu vực, Dự án cũng chỉ đóng góp chứ không thay thế cho một kế hoạch toàn diện cần phải có của chính phủ, nhất là dưới một chế độ độc tài toàn trị mà cái gì cũng "đã có Đảng và Nhà nước lo". Như vậy, trước khi nói chuyện thực hiện hãy bàn về tính khả thi của Dự án ở Việt Nam. Ai sẽ thiết lập và điều hành dự án ở Đồng bằng sông Cửu Long ? Dự án có vượt quá khả năng và phương tiện thực hiện của khu vực tư hay không ? Các hoạt động của dự án có thể bị chính quyền ngăn cấm hoặc sách nhiễu hay không ?
Dự án Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long được trình bày như một kêu gọi đáp ứng nhu cầu khẩn cấp của đất nước mà bất cứ công dân hay tổ chức dân sự nào ở trong hay ngoài nước (tạm gọi chung là tổ chức phi chính phủ, hay NGO) cũng có thể thực hiện độc lập một phần hay nhiều chương trình của dự án, hoặc hợp tác với các chương trình của chính phủ trên bình diện địa phương, vùng miền hay toàn quốc, tùy theo khả năng chuyên môn và tài chính của mỗi tổ chức. Mỗi NGO hay mỗi nhóm NGO sẽ phụ trách một hay nhiều chương trình chọn lựa thích hợp. Theo cách phân công tự nhiên thì những NGO làm từ thiện sẽ phụ trách những chương trình hoạt động loại 1, những hội khoa học kỹ thuật sẽ nhận các chương trình loại 2, và các nhóm vận động về chính sách và giải pháp chính trị/ngoại giao sẽ chú trọng vào các hoạt động loại 3.
Hình minh họa. Hình chụp vào ngày 8/3/2016 : 2 người đàn o ong quăn lưới bắt cá cạnh một kênh ngăn nước mặn ở Long Phú, Sóc Trăng AFP
Để giảm bớt chi phí và gia tăng hiệu quả của Dự án, các tổ chức dân sự nên kết hợp thành nhóm NGO thỏa thuận với nhau trong việc phân chia công tác và chi phí. Những nhóm NGO như vậy sẽ dễ gây qũy hoạt động từ các nhà hảo tâm và các nguồn tài trợ công hay tư ở trong hay ngoài nước. Sự hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các nhóm hoạt động, nhất là giữa các nhóm nghiên cứu (loại 2) và vận động (loại 3), cũng rất cần thiết vì thành tích của Dự án sẽ được biết đến nhiều hơn và có ảnh hưởng lớn hơn. Cả ba loại chương trình đều quan trọng nhưng thực tế là các hoạt động loại 3 (Vận động các chính phủ, quốc hội, tổ chức quốc tế, dư luận công chúng…) quan trọng nhất vì đây là tiếng nói của nhân dân, nếu được các nhà làm chính sách quốc gia và quốc tế lắng nghe thì sẽ dẫn đến những giải pháp có lợi ích thật sự cho sự tồn tại và phát triển của Đồng bằng sông Cửu Long, của Việt Nam và các nước miền hạ lưu sông Mekong. Vì cần có thông tin và dữ kiện từ tất cả các nhóm tham gia Dự án và nhờ những cách tiếp cận và quan hệ làm việc với nhiều đối tượng khác nhau, quốc nội và quốc tế, nhóm Vận động cũng đương nhiên thích hợp với nhiệm vụ cập nhật định kỳ các hoạt động của Dự án và làm các bản phúc trình tổng kết. Vì là tiếng nói chung của nhân dân và liên lạc với tất cả các chương trình của Dự án, các hoạt động loại 3 cần được tập trung và được đảm nhận bởi một tổ chức có khả năng và kinh nghiệm lâu năm về vận động và thông tin, liên lac.
Từ trên 30 năm qua, chính phủ Việt Nam đã đón nhận hàng nghìn chương trình nhân đạo và phát triển của các NGO quốc tế kể cả những tổ chức của người Việt Nam ở nước ngoài. Chính phủ cũng đã chấp thuận sự hợp tác về chuyên môn giữa các nhà khoa học và chuyên gia trong và ngoài nước, do đó sẽ không có gì phải lo ngại về những đóng góp của các NGO, hỗ trợ và bổ sung cho những chương trình cứu trợ nông, ngư dân Đồng bằng sông Cửu Long mà chính phủ không thể cung cấp đầy đủ. Đối với những nỗ lực vận động quốc tế nhằm "thuyết phục" Trung Quốc phải tôn trọng luật lệ quốc tế trong việc xử lý nguồn nước Mekong đối với các quốc gia miền hạ lưu, chính phủ và nhân dân Việt Nam tất nhiên phải cùng chung quan điểm, vì vậy chính phủ không có lý do gây khó khăn cho những giải pháp bảo vệ sự sống còn của Đồng bằng sông Cửu Long và lợi ích của đất nước.
Sự kiện gần đây chính phủ đã tỏ ra cứng rắn trước hành vi trái phép của Trung Quốc đưa tàu Hải Dương 8 xâm nhập khu vực Bãi Tư Chính trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam là một tín hiệu thuận lợi cho các hoạt động chuyên môn của Dự án. Chính phủ chỉ cần tiến thêm một bước cụ thể là kiện Trung Quốc trước Tòa án Quốc tế là hoàn toàn phù hợp với ý nguyện của toàn dân và sự mong đợi của quốc tế. Trước hành động ức hiếp quá đáng của Trung Quốc thậm chí ngăn cấm Việt Nam thi hành hợp đồng khai thác dầu khí với các công ty ngoại quốc trong thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, đã đến lúc lãnh đạo Việt Nam phải dứt khoát không cho phép Trung Quốc tiếp tục chính sách "tầm ăn dâu" hay "salami slicing" (cắt lát salami) lần lần chiếm đoạt hết nguồn lợi sinh tử của Việt Nam. Trong khi đó, những cuộc vận động bảo vệ nguồn nước Mekong của các giới nhân dân Việt Nam sẽ hậu thuẫn mạnh mẽ cho những đòi hỏi chính đáng của chính phủ.
Vai trò của người Việt Nam ở nước ngoài
Cộng đồng người Việt hải ngoại, dù số đông đã lập nghiệp và mang quốc tịch nước ngoài, nhưng do những quan hệ về chủng tộc, vån hóa và lịch sử với quê hương nguồn cội, vẫn thấy có nghĩa vụ đóng góp cho những nỗ lực bảo vệ chủ quyền và phát triển đất nước. Nhiều chuyên gia ở các nước tiền tiến có thể hợp tác tích cực với các đồng nghiệp ở trong nước trong việc tìm kiếm các giải pháp cải thiện kỹ thuật canh tác giúp cho nông dân có thể tiếp tục sản xuất lúa gạo và thủy sản, hoặc sử dụng năng lượng gió hay năng lượng mặt trời thay cho thủy điện hay điện than để tránh ô nhiễm môi trường.
Tin tức mới nhất cho biết ngày 18/10 vừa qua, Pháp đã khánh thành nhà máy Năng lượng mặt trời nổi (Floating Solar) đầu tiên lớn nhất Châu Âu, không những cung cấp đủ năng lượng cho trên 4.000 hộ gia đình, mà còn giúp giảm hơn 1.000 tấn khí CO2 phát thải ra môi trường [8]. Từ nhiều tháng qua, Kỹ sư Phạm Phan Long, chủ tịch Quỹ sinh thái Việt (Viet Ecology Foundation -- VEF) tìm giải pháp thay thủy điện, đã bỏ công nghiên cứu việc thiết lập Hệ thống Năng lượng mặt trời nổi có dự trữ (Floating Solar-with-Storage System - FSS) trên hồ Nam Ngum (một phụ lưu sông Mekong) với số lượng điện năng GWh ngang với sức sản xuất của ba con đập thủy điện Pak Lay, Pak Beng và Luang Prabang mà chính phủ Lào đang chuẩn bị tiến hành, với giá KWh thấp hơn. Hệ thống FSS này đang được hoàn chỉnh và sẽ được đệ nạp cho các cơ quan thẩm quyền Lào và quốc tế xem xét trong những ngày sắp tới. Tiếp theo đó sẽ là đề nghị áp dụng hệ thống FSS cho Cam-bốt và Việt Nam.
Hình minh họa. Một phụ nữ ngồi nhìn những con thuyền đi qua tại Pak Beng trên dòng Mekong ở Lào AFP
Trí thức người Việt ở nước ngoài, nhất là ở Mỹ, có nhiều khả năng và cơ hội vận động với chính phủ, quốc hội và các cơ quan quốc tế có ảnh hưởng tới việc thiết lập các chính sách thuận lợi cho Việt Nam thoát khỏi sự khống chế của Bắc Kinh. Sự hợp tác giữa bên trong và bên ngoài như vậy rất hợp với chức phận tự nhiên của mỗi bên là trong nước chủ động, bên ngoài hỗ trợ.
Riêng về mặt vận động quốc tế thì cộng đồng ở nước ngoài có nhiều điều kiện thuận lợi hơn người trong nước. Gần 10 năm trước đây, tôi đã trình bày khá đầy đủ khả năng này trong bài "Trước hiểm họa Trung Quốc : Kế hoạch hành động của người Việt hải ngoại" trên trang mạng Talawas (02/07/2010) và Boxitvn (05/07/2010). Môt số chi tiết trong bài có thể được điều chỉnh để phù hợp với tình hình thời cuộc hiện nay, nhưng nội dung cơ bản của kế hoạch không có gì thay đổi. Để khỏi lập lại dài dòng, dưới đây là đường link dẫn đến bài đó trên Boxitvn.net với lời giới thiệu của nhà báo Hoàng Hưng : http://www.boxitvn.net/bai/7041
Kết luận
Dự án Cứu nguy Đồng Bằng sông Cửu Long cho thấy rõ đời sống của 20 triệu dân ở 13 tỉnh ven sông và nguồn lợi kinh tế của cả nước đang bị hãm hại trước mắt và có nguy cơ bị hủy diệt trong lâu dài bởi chuỗi đập thủy điện mà Trung Quốc đã và đang tiếp tục xây ở thượng nguồn và một số đập khác ở hạ nguồn, đặc biệt là những con đập của Lào rốt cuộc cũng do Trung Quốc giúp xây cất và kiểm soát. Đây là mối đe dọa quá lớn cho sự sống còn của đất nước nằm trong đại chiến lược của Trung Quốc là chiếm đọat Việt Nam làm bàn đạp thống lĩnh Biển Đông và toàn thể khu vực. Trong khi chờ đợi chính phủ xây dựng kế hoạch tổng thể cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long với sự đóng góp của chuyên gia nước ngoài và nguồn vốn quốc tế, những nỗ lực đáp ứng nhu cầu thực tế trước mắt và lâu dài cần phải được thực hiện gấp.
Dự án Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long không thuộc quyền sở hữu, điều hành hay kiểm soát của một cá nhân hay tổ chức nào. Dự án này chỉ là một ý kiến, một đề nghị trình bày công khai, mong được nhiều người tán thành, bổ sung và thực hiện tùy theo phạm vi khả năng của cá nhân hay nhóm để góp phần bảo vệ đất nước mà không làm cho chính quyền phải lo ngại. Tuy nhiên, vì chủ đích của Dự án là bảo vệ sự tồn tại của Đồng bằng sông Cửu Long và nguồn lợl kinh tế của đất nước, công tác vận động để có được tiếng nói chung của nhân dân và sự ủng hộ của quốc tế cần phải có sự phối hợp và hành động đồng bộ hơn là hành động đơn lẻ. Trong trường hợp này, phương thức phối hợp giữa các đối tác công và tư (PPP) như đã nói đến ở một đoạn trên lại càng có hiệu quả hơn.
Vì phải liên lạc với các nhóm thực hiện chương trình của dự án để thâu thập thông tin và dữ ,kiện, đồng thời qua những cách tiếp cận và quan hệ làm việc với nhiều đối tượng khác nhau, nhóm Vận động cũng đương nhiên thích hợp với nhiệm vụ cập nhật định kỳ các hoạt động của Dự án và làm các bản phúc trình tổng kết. Nhiệm vụ này nên được một tổ chức có khả năng và kinh nghiệm về vận động đảm nhận. Đây không phải là công việc lãnh đạo hay điều hành dự án mà chỉ là công việc liên lạc với các chương trình, tổng hợp thông tin và cổ động cho dự án. Nhiệm vụ này chỉ cần giao cho một vài người phụ trách, cung cấp thông tin và dữ kiện cho các chuyên gia vận động, với một bản tin định kỳ hay một trang web, nếu cần. Điều này tránh được tình trạng lạm dụng quyền hành và tranh giành lãnh đạo có thể xảy ra giữa các tổ chức cộng đồng hay xã hội dân sự.
Cách tổ chức, phân công và phối hợp theo hàng ngang như vậy cho thấy những cá nhân và tổ chức tham gia thực hiện chương trình cũng là chủ của một phần dự án, vừa thể hiện được tinh thần bình đẳng và cạnh tranh lành mạnh (healthy competition) trong một "xã hội công bằng, dân chủ, văn minh" (những mục tiêu mà chính phủ đã nêu lên từ nhiều năm qua), vừa thu hút được sự ủng hộ cần thiết của quốc tế. Điều đó sẽ tạo thành sức mạnh tổng hợp của dân tộc và sẽ khiến cho Trung Quốc phải chùn bước xâm lấn và chiếm đoạt phi pháp. Các chương trình có thể thực hiện bất cứ lúc nào và cần được chia sẻ thông tin bằng mọi phương tiện sẵn có. Mong rằng không lâu sẽ có một tổ chức được đề cử hay tình nguyện đảm nhận công việc thu thập thông tin từ các chương trình hoạt động của dự án được đúc kết trên một Bản Tin (Newsletter) để phổ biến rộng rãi trong và ngoài nước.
Chỉ còn chưa đầy hai tháng nữa là tới phiên Việt Nam giữ vai trò chủ tịch ASEAN, tức là có thêm lợi thế quốc tế để đem lại lợi ích chung cho các nước trong khu vực. Việt Nam sẽ có thêm thẩm quyền trong những cuộc đàm phán với Trung Quốc về những vấn đề chủ quyền, an ninh, hợp tác và phát triển, không chỉ riêng các nước ASEAN mà bao gồm tất cả các nước liên quan đến Biển Nam Trung Hoa, tức Biển Đông của Việt Nam. Riêng về vấn đề lợi ích của các quốc gia miền hạ lưu sông Mekong, chủ tịch ASEAN cũng có trách nhiệm hỗ trợ cho Ủy hội MRC trong những cuộc đối thoại với Trung Quốc về quản lý nguồn nước Mekong trên cơ sở luật lệ xuyên quốc gia, đồng thời cũng hỗ trợ các sáng kiến của Hoa Kỳ và đồng minh giúp đỡ các nước hạ lưu sông Mekong bảo vệ kinh tế và môi trường trước những tác hại do chính sách kiểm soát nguồn nước từ các đập thượng nguồn của Trung Quốc. Tân Giám đốc Văn phòng MRC, Tiến sĩ An Pich Hatda, dù chưa làm việc được một năm đã tỏ ra sốt sắng thực hiện lợi ích của các quốc gia hội viên qua quyết định của chính phủ Cam-bốt đình chỉ dự án xây hai con đập Sambor và Stung Treng, tránh gây thêm nguy hại cho Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam. Hi vọng Tiến sĩ Hatda có thể góp phần tích cực vào những nỗ lực của Hội đồng Chỉ đạo của MRC trong việc thuyết phục Trung Quốc xử lý nguồn nước Mekong một cách công bằng và thiện chí hơn đối với các nước ở hạ nguồn.
Dự án Cứu nguy Ðồng Bằng sông Cửu Long là một thử thách và cũng là một cơ hội cho cả chính phủ và nhân dân trước trách nhiệm lịch sử. Tuy nhiên, vì chính phủ có đầy đủ quyền hành và phương tiện nên việc thực hiện toàn bộ kế hoạch là trách nhiệm chính của chính phủ với sự đóng góp của các tổ chức tư nhân. Nếu chính phủ thực tâm muốn bảo vệ sự tồn tại của Đồng Bằng Sông Cửu Long và nguồn lợi kinh tế nông ngư nghiệp quan trọng nhất của đất nước thì việc thực hiện Dự án Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long như đã trình bày trên đây là một cơ hội không có lần thứ hai để lấy được hậu thuẫn của nhân dân và sự ủng hộ của quốc tế. Trước tiên, chính phủ cần rút Petro Vietnam Power Corporation ra khỏi vai trò chủ đầu tư dự án xây đập thủy điện Luang Prabang lớn nhất của Lào trên dòng chính sông Mekong vì hiển nhiên là con đập này sẽ phá hoại Đồng bằng sông Cửu Long nhiều hơn nữa. Đã đến lúc các lãnh đạo cần chứng tỏ quyết tâm từ bỏ lợi ích nhóm và đoạn tuyệt mọi quan hệ lệ thuộc Trung Quốc như những điều kiện tiên quyết (sine qua non) để thành công.
Có lãnh đạo sáng suốt nào lại bỏ lỡ cơ hội cứu nước thuận lợi này để bị nhân dân và lịch sử kết án muôn đời về tội bán nước và hãm hại dân tộc ?
Lê Xuân Khoa
Nguồn : RFA, 22/10/2019
Một số bài và hình ảnh liên quan :
1. https://vnexpress.net/longform/ha-nguon-mekong-trong-con-khat-vo-tan-cua-bac-kinh-3945579.html
2. https://www.voatiengviet.com/a/mekong-tran-han-han-lich-su-ha-luu/5013842.html
3. https://baotiengdan.com/2019/08/23/viet-nam-that-thu-chien-luoc-tren-dia-ban-song-mekong/
5. https://tuoitre.vn/dong-bang-song-cuu-long-kho-can-trong-han-man-tram-nam-1068949.htm
6. "Nguy cơ chiến tranh nước gia tăng trên sông Mê Kông," bản dịch của Đỗ Tùng, danlambaovn.blogspot.com
[1] David Hutt, "Water war risk rising on the Mekong", Asia Times, Oct. 16, 2019. Xem bản dịch toàn bài của Dân Làm Báo trong mục Bài liên quan (số 6) ở trang cuối bài này. Theo Kỹ sư Phạm Phan Long, Trung Quốc chỉ góp có 40% lưu lượng sông vào mùa khô và trung bình 16% cho cả năm. Như vậy, họ chỉ dùng vũ khí này hiệu quả khi có hạn lụt vì khi đó họ mới vận hành các hồ đóng hay xả để gây xáo trộn và làm hạn hán hay lũ lụt khốc liệt hơn và cũng chỉ ảnh hưởng Thái Lan và Lào là chính. Năm 2016, khi Trung Quốc xả nước cứu hạn, Việt Nam không cảm nhận được kết quả. Tuy nhiên, nếu Trung Quốc liên minh với các đập ở Lào (mà họ kiểm soát) để chặn nước Mekong vào mùa khô hoặc xả nước bừa bãi vào mùa lũ thì cả Cam-bốt và Việt Nam đều chết dưới chân họ.
[2] Những con số về nông sản, thủy sản và số lượng xuất khẩu được dẫn từ Wikipedia.
[3] Ngô Thế Vinh, "Việt Nam thất thủ chiến lược trên địa bàn sông Cửu Long," báo Tiếng Dân, 25.8.2019.
[4] Xem mục Bản Tin trên báo Tiếng Dân, ngày 17.8 và 23.8.2019.
[5] https://www.nytimes.com/2019/10/12/world/asia/mekong-river-dams-china.html
[6] Cố Thủ tướng Võ văn Kiệt chuẩn bị chuyến đi Hòa Lan vào tháng Sáu 2008 để tìm hiểu lợi ích việc xây đê ngăn nước biển, nhưng chưa kịp đi thì mất. Khi đó, các chuyên gia của Hội Sinh Thái Việt (Viet Ecology Foundation -- VEF) ở California cũng đã soạn thảo xong một concept paper mấy chục trang về việc xây một "đê chiến lược" vừa bảo vệ vừa phát triển Đồng bằng sông Cửu Long sẵn sàng chuyển cho nhóm nghiên cứu của ông Kiệt.
[7] Lê Xuân Khoa, "Cần phát động chiến dịch Cứu nguy Đồng bằng sông Cửu Long", Bauxite Việt Nam, 16/3/2016.
Ngày 28/4/2018, anh Nguyễn Trung cho đăng trên Viet-studies bài "Khao khát của chữ tâm" (1) do cảm hứng về cuộc gặp lịch sử thượng đỉnh liên Triều 27/04/2018. Đây là một "lời tiên tri" của anh dựa trên cơ sở của chữ "nếu", được trình bày trong một bài viết ngắn mà chủ yếu là :
"Nếu lãnh đạo hai miền Triều Tiên cùng nhau đặt lợi ích của tổ quốc chung lên trên hết, đủ thông minh và nghị lực vượt lên chính họ, kiên trì lý tưởng hòa hợp dân tộc, để từng bước theo đuổi một lộ trình khả thi và có các giai đoạn khác nhau trên con đường đi tới thống nhất đất nước, thì ngay trong quá trình vận động có thể kéo dài nhiều năm này, song chắc chắn vẫn còn ngắn hơn rất nhiều con đường đã cắt đôi bán đảo này cho đến hôm nay…".
Lãnh đạo hai miền Nam – Bắc Hàn trao đổi vãn kiện lịch sử . Ảnh : NK News
Anh Nguyễn Trung có nhắc đến "sự thống nhất nước Đức là một thí dụ vẫy gọi những nỗ lực" của hai miền Triều Tiên nhưng cũng nhận định rằng "con đường này còn vô cùng mờ nhạt, chắc chắn sẽ vô cùng phức tạp và gian khổ". Anh Trung còn gọi đây là một "thực tế vô cùng mong manh" nhưng anh vẫn tin tưởng vững chắc ở hướng đi tất yếu của xứ sở Triều Tiên. Là một trí thức luôn luôn trăn trở về tình hình đất nước, anh kết luận cho cả Triều Tiên lẫn Việt Nam :
"Thực tế vô cùng mong manh nói trên vẫn khẳng định đanh thép : Trong thế giới đã sang trang hôm nay mỗi quốc gia đứng trước đòi hỏi sống còn phải đứng lên tự quyết định vận mệnh của chính mình ! Chính thực tế vô cùng mong manh này, tự nó vạch ra hướng đi và thôi thúc hai miền Triều Tiên phải hành động… Nghĩ về đất nước mình, tôi càng thấy chỉ có một lẽ phải như vậy".
Khao khát của anh Nguyễn Trung cũng chính là khao khát của toàn thể nhân dân Triều Tiên, nhân dân Việt Nam và tất cả những người yêu chuộng hòa bình trên thế giới. Ở đây, tôi muốn góp thêm ý kiến là ngoài niềm khao khát chung dựa vào chữ "nếu", chúng ta cần tìm hiểu khả năng hiện thực của niềm khát khao đó, liệu có diễn ra được hay không. Trước hết, hãy xem xét những kinh nghiệm đáng bi quan trước đây trong quan hệ giữa hai miền Triều Tiên.
Ngày 27/04/2018 không phải là lần đầu tiên mà lãnh đạo hai miền gặp nhau để thương thuyết về vấn đề giải trừ vũ khí hạt nhân và hòa giải dân tộc.
– Ngày 20/01/1992, thủ tướng Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên Chung Won-shick đã gặp Thủ tướng Đại Hàn Dân quốc Yon Hyong-muk và ký Tuyên bố chung về phi hạt nhân hóa trên Bán đảo Triều Tiên. Một liên Ủy hội Kiểm soát Hạt nhân được thành lập nhưng sau 13 lần hội họp đã không đạt được thỏa thuận nào và các cuộc họp phải chấm dứt năm 1993.
– Ngày 15/06/2000, cuộc họp Thượng đỉnh đầu tiên được diễn ra giữa Tổng thống Đại Hàn Kim Dae-jong và Chủ tịch Cộng hòa nhân dân Triều Tiên Kim Jong-il. Bản Tuyên bố chung của hai vị nguyên thủ xác nhận ý nghĩa lớn lao của nhu cầu thống nhất đất nước trong hòa bình và hòa giải dân tộc qua phát triển kinh tế, trao đổi thăm viếng của những gia đình bị chia cách, trao đổi và hợp tác về văn hóa, thể thao, y tế, môi sinh và nhiều lãnh vực khác. Trong khi những cuộc tiếp xúc giữa hai miền tiến hành một cách chậm chạp, Bắc Triều Tiên cũng thương thuyết với Hoa Kỳ và ký một Khung Thỏa thuận (Agreed Framework) ngày 21/10/1994. Theo bản thỏa thuận này, Bắc Triều Tiên sẽ ngưng xây dựng và hoạt động các lò phản ứng hạt nhân để đổi lấy hai lò phản ứng chống phổ biến năng lượng hạt nhân. Hoa Kỳ đồng ý sẽ cung cấp nhiên liệu cho Bắc Triều Tiên trong khi chờ đợi xây dựng hai lò phản ứng này. Một tổ chức quốc tế có tên là Tổ chức Phát triển Năng lượng trên Bán đảo Triều Tiên được thành lập để thi hành thỏa thuận này.
– Ngày 2/10/2007, cuộc họp Thượng đỉnh lần hai diễn ra trong ba ngày giữa Tổng thống Roh Moo-hyun (Nam) và Chủ tịch Kim Jong-il (Bắc). Theo quan sát viên Choe Sang-hun của báo New York Times, Tổng thống Roh đưa ra một sáng kiến mạnh bạo là nếu miền Bắc thực thi hòa giải dân tộc, hợp tác toàn diện, tiến đến thống nhất trong hòa bình, và từ bỏ chế tạo vũ khí hạt nhân thì miền Nam sẽ giúp miền Bắc vực dậy nền kinh tế đang kiệt quệ để có thể cùng phát triển vững mạnh.
Mặc dù đôi bên đã có những bản tuyên bố và lời lẽ hứa hẹn tốt đẹp, thực tế đã chứng tỏ rõ ràng là Bắc Triều Tiên không hề tôn trọng những điều đã thỏa thuận với Hàn Quốc trong những bản Tuyên bố chung mang dấu ấn lịch sử. Bắc Triều Tiên vẫn tiếp tục chống hòa giải và thống nhất trong hòa bình, gia tăng vũ khí hạt nhân và thường xuyên đe dọa tấn công miền Nam. Lãnh đạo miền Bắc chỉ tỏ ra thiện chí thương thuyết với Hàn Quốc và Hoa Kỳ khi gặp khó khăn về kimh tế, chính trị (như sự sụp đổ của khối Xô-viết,) hay khi nhân dân bị đói kém trầm trọng.
Những hứa hẹn và thỏa thuận trong tiến trình thương thuyết chỉ là mưu chước kéo dài thời gian cho những toan tính hiểm độc, hoặc để đổi lấy những sự giúp đỡ tối cần thiết. Bình luận gia Max Boot của tờ Washington Post nhắc đến trường hợp cố Tổng thống Đại Hàn Kim Dae-jung với chính sách hòa giải Sunshine Policy đã đem lại cho ông giải thưởng Nobel Hòa Bình vì cuộc họp Thượng đỉnh với Chủ tịch Bắc Triều Tiên Kim Jong-il năm 2000. Trong khoảng từ năm 1998 đến 2008, Nam Hàn đã viện trợ cho miền Bắc 8 tỉ đô-la, với hi vọng sẽ tạo lập được một chế độ tử tế, nhân hậu hơn. Đó là một thất bại lớn. Sau này, tin tức được tiết lộ là Kim Dae-jong đã hối lộ cho Kim Jong-il 500 triệu đô-la để có được cuộc họp thượng đỉnh "lịch sử" năm 2000.
Tóm lại, Hàn Quốc và Hoa Kỳ đều có thừa hiểu biết và kinh nghiệm về tâm địa dối trá, lật lọng của Bắc Triều Tiên, từ sau cuộc đình chiến năm 1953. Họ chỉ chú trọng phát triển sức mạnh quân sự, đặc biệt là khả năng chế tạo và thiết lập một kho vũ khí hạt nhân khiến Hoa Kỳ và thế giới phải nể sợ và Nam Hàn sẽ phải chịu khuất phục. Như Walter Russell Mead của tờ Wall Street Journal đã nhận xét :
"Bình Nhưỡng có thể sẽ chấp nhận phi hạt nhân hóa như ‘một mục tiêu’ để đổi lấy việc Hoa Kỳ bãi bỏ ngay một số biện pháp trừng phạt và khởi sự thương thuyết về một hiệp ước hòa bình. Điểm then chốt là chương trình chế tạo tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM)".
Được biết những tên lửa này nếu mang đầu đạn hạt nhân sẽ có thể tấn công bất cứ nơi nào trên đất Mỹ. Như vậy, tại sao bỗng nhiên Bắc Triều Tiên lại đưa đề nghị họp thượng đỉnh với Mỹ và trước đó họp thượng đỉnh với Nam Hàn ? Và tại sao cả Nam Hàn và Mỹ đều nhận lời mời không do dự ?
Tình thế đã đổi khác
Sau những nỗ lực phi thường và liều lĩnh, Bắc Triều Tiên đã trở thành một lực lượng hạt nhân đáng nể sợ và có tiếng nói ảnh hưởng đối với các cường quốc hạt nhân. Dù biết mình còn kém Hoa Kỳ rất xa và sẽ bị tiêu diệt mau chóng nếu gây chiến với Hoa Kỳ, Bình Nhưỡng cũng tin chắc là Washington muốn giải quyết hòa bình vấn đề bán đảo Triều Tiên cả về quân sự lẫn chính trị. Trong khi đó, Kim Jong-un cũng biết rằng lãnh đạo Bắc Kinh muốn Bắc Triều Tiên phải lệ thuộc lâu dài vào Trung Quốc, do đó không thể để cho Bắc Triều Tiên trở thành một quốc gia phát triển, nhất là sở hữu một sức mạnh hạt nhân.
Lịch sử quan hệ giữa hai nước đã cho thấy từ thời cổ đại, các bộ tộc Triều Tiên thường nổi dậy chống "thiên triều" Trung Quốc. Tinh thần độc lập của dân tộc Triều Tiên thể hiện mạnh mẽ trong những cuộc chiến chống quân xâm lược Mông Cổ (nhà Nguyên) mà hoàng tử Việt Nam tị nạn Lý Long Tường (đời Trần) đã có công lớn giúp Triều Tiên chiến thắng quân Nguyên hai lần trong thế kỷ 13. Đến thế kỷ 17, Triều Tiên chống quân xâm lược Mãn Châu nhưng thất bại và phải chịu sự bảo hộ của nhà Thanh cho tới cuối thế kỷ 19 khi Nhật Bản đánh bại quân Thanh trong chiến tranh Trung-Nhật (1894-1895). Triều Tiên hoàn toàn bị Nhật đô hộ từ 1910 cho đến khi Nhật đầu hàng Đồng Minh năm 1945. Ngay sau đó, Triều Tiên bị Nga và Mỹ chia đôi ở vĩ tuyến 38.
Nhân dân Triều Tiên, dù dưới chế độ cộng sản ở miền Bắc hay chế độ cộng hòa ở miền Nam cũng đều nuôi dưỡng khát vọng độc lập và thống nhất trong hòa bình, thịnh vượng. Kim Jong-un thấy rất rõ, nhờ liên kết với Hoa Kỳ, Hàn Quốc đã phát triển mau chóng về khoa học công nghệ và trở thành nền kinh tế lớn thứ 3 ở Á Châu. Đó là lý do ngấm ngầm khiến Bắc Triều Tiên luôn nghi ngại "giấc mơ Trung Quốc" của Tập Cận Bình với chủ trương sáp nhập và Hán hóa các dân tộc láng giềng nhỏ như Triều Tiên và Việt Nam cũng như tham vọng bá quyền của Trung Quốc tại Á Châu và thế giới.
Quả thật trong nhiều năm qua, quan hệ thân thiết giữa Bình Nhưỡng và Bắc Kinh ngày càng lạnh nhạt. Bắc Kinh bỏ phiếu tán thành quyết định của Hội đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc trừng phạt Bắc Triều Tiên về vũ khí hạt nhân. Một tài liệu lưu trữ tại The Wilson Center, Washington, DC, cho thấy ngay từ năm 1973, Đại sứ quán Nga Xô đã tiết lộ là "Trung Quốc không muốn thấy một nước Triều Tiên thống nhất vì với tổng số 50 triệu dân (nay đã lên tới 80 triệu) Triều Tiên sẽ trở thành một yếu tố chính trị quan trọng và tinh thần độc lập sẽ mạnh mẽ hơn nữa… Lãnh đạo Trung Quốc sẽ chỉ ủng hộ Triều Tiên thống nhất nếu họ có đủ bảo đảm là một Triều Tiên thống nhất sẽ đi theo đường lối thân Trung Quốc".
Dù sao, không thể đơn giản kết luận rằng những lý do trên đã dẫn đến việc Bắc Triều Tiên bỗng nhiên xoay trục về chính sách đối ngoại, biến kẻ thù thành bạn, muốn hợp tác với Mỹ và hòa giải với Nam Hàn. Thực tế là Kim Jong-un muốn gấp rút đem lại cho Bắc triều Tiên một vị thế thuận lợi và một tiếng nói thuyết phục hơn, không chỉ với Mỹ và Nam Hàn, mà cả trong những cuộc đàm phán sáu bên về vấn đề giải trừ hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên mà họ đã tự ý rút khỏi năm 2009. Sáu nước tham gia gồm có : Trung Quốc (chủ nhà), Hoa Kỳ, Nga, Nhật, Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên và Hàn Quốc.
Sau khi đã thành công trong việc phóng tên lửa đạn đạo xuyên lục địa năm 2017, họ Kim thấy đã đến lúc có thể mở những cuộc thương thuyết ở cấp cao nhất với Mỹ và Nam Hàn đồng thời trở lại bàn đàm phán sáu bên để có thể thoát khỏi tình trạng kiệt quệ về kinh tế do quyết định cấm vận của Liên Hiệp Quốc. Kim Jong-un cũng đủ khôn ngoan không làm mất lòng Trung Quốc nên đã bí mật qua Bắc Kinh gặp Tập Cận Bình trước khi có cuộc hội đàm với Moon Jae-in vào tháng Tư và cuộc thương thuyết với Donald Trump được chuẩn bị vào tháng Sáu.
Đường lối mới của Bắc Triều Tiên được tất cả các đối tác hoan nghênh, khích lệ và đặt hi vọng vào kết quả tích cực của những vòng đàm phán tương lai. Trung Quốc dù không mong muốn có hòa giải giữa hai miền Nam – Bắc Triều Tiên, cũng hiểu rằng, để tránh chiến tranh, miền Bắc cần phải chứng tỏ thiện chí với miền Nam để làm cầu nối cho cuộc họp thượng đỉnh Mỹ-Triều. Tập Cận Bình thông báo cho Donald Trump biết rằng, chuyến viếng thăm Bắc Kinh của Kim Jong-un "đã diễn ra rất tốt đẹp" và Chủ tịch Kim đang mong chờ cuộc hội kiến với Tổng thống Trump.
Tập Cận Bình cho hay, ông ủng hộ những nỗ lực gỡ bỏ các mối căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên và tuyên bố với Tân Hoa Xã rằng "Năm nay có nhiều thay đổi hứa hẹn trong tình hình Triều Tiên. Chúng tôi trân trọng những cố gắng cải thiện của chủ tịch Kim".
Về phía Hoa Kỳ và Nam Hàn, hai nước đều không muốn chiến tranh Triều Tiên lại xảy ra một lần nữa, và đều muốn chấm dứt tình trạng căng thẳng và những hành động hiếu chiến của miền Bắc đã kéo dài 65 năm. Với tư cách một quốc gia thịnh vượng và tiến bộ, và vì lợi ích của dân tộc, Nam Hàn mong muốn thương thuyết và ký kết với Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên một thỏa ước hòa bình vĩnh cửu thay thế cho hiệp định đình chiến (thực tế là một thỏa thuận ngưng bắn) ký kết giữa Hoa Kỳ và Bắc Triều Tiên năm 1953.
Miền Nam cũng mong muốn thực hiện hòa giải dân tộc và sẵn sàng trợ giúp miền Bắc về kinh tế và phát triển về mọi mặt. Để đạt mục đích ấy, Bắc Triều Tiên phải chấm dứt những hành động chuẩn bị chiến tranh mà chủ yếu là giải trừ vũ khí hạt nhân. Tổng thống Nam Hàn Moon Jae-in thừa hiểu rằng, Kim Jong-un không muốn có một cuộc chiến tranh tự sát với Hoa Kỳ nhưng nhất quyết không chấp nhận điều kiện giải trừ vũ khí hạt nhân, vì đây là chỗ dựa duy nhất để Bắc Triều Tiên tạo được vị thế vững chắc trong những cuộc thương thuyết với Hàn Quốc và Hoa Kỳ. Như vậy, mục đích thầm kín của Kim Jong-un không phải là làm cho Bắc Triều Tiên trở thành một cường quốc hạt nhân, mà làm sao được bảo đảm là sẽ không bị Mỹ lật đổ và tương lai có thể trở thành một nước giàu có và phát triển như Nam Hàn.
Trong hội nghị thượng đỉnh 27/4, Chủ tịch Kim đã thẳng thắn nhìn nhận tình trạng tụt hậu của Bắc Triều Tiên và khi Tổng thống Nam Hàn nhận lời mời sang thăm Bình Nhưỡng vào mùa Thu năm nay, ông Kim đã khuyên ông Moon nên đi bằng phi cơ vì hệ thống giao thông đường bộ ở Bắc Triều tiên quá tồi để đi bằng xe hơi. Có thể hai nhà lãnh đạo của hai miền Nam – Bắc đã tiến đến đồng ý về một lịch trình phi hạt nhân hóa với những bước cụ thể có kiểm soát để đổi lấy việc Hoa Kỳ và Liên Hiệp Quốc hủy bỏ một số biện pháp trừng phạt và khởi sự thương thuyết về một hiệp ước hòa bình. Vấn đề là giải pháp này có được Tổng Thống Trump chấp nhận hay không. Chỉ biết rằng ông Trump đã mau chóng chấp thuận đề nghị của ông Kim về một cuộc họp thượng đỉnh Mỹ-Triều và cho rằng, đây là cơ hội tốt để phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên và đem lại hòa bình cho cả hai miền Nam, Bắc.
Cuối tháng Tư, tân Ngoại trưởng Mike Pompeo đã bay sang Bình Nhưỡng gặp Kim Jong-un để chuẩn bị chi tiết cho cuộc họp Trump-Kim. Ông nói với hãng truyền hình ABC rằng : "Tôi đem theo một thông điệp minh bạch của Tổng thống Trump và Chủ tịch Kim đã hiểu rõ sứ mạng của tôi là phải đạt được mục tiêu phi hạt nhân hóa toàn diện, có kiểm chứng và không thể đảo ngược". Chủ tịch Kim cho hay, "ông đã chuẩn bị sẵn sàng để đưa ra một bản đồ có thể giúp chúng tôi hoàn tất sứ mạng".
Ngày 4/5, Bạch Ốc lại loan tin, Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ tiếp đón Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in tại tòa Bạch Ốc vào ngày 22/5 và đôi bên sẽ thảo luận về thượng đỉnh Mỹ-Triều sắp tới. Trong dịp này, chắc chắn ông Moon sẽ tìm mọi cách thuyết phục ông Trump chấp thuận giải pháp phi hạt nhân hóa Triều Tiên bằng một lịch trình được thực hiện dưới sự kiểm soát chặt chẽ của tất cả sáu bên đối tác, thay vì đòi hỏi Bắc Triều Tiên phải lập tức hủy bỏ toàn diện các phương tiện chế tạo vũ khí hạt nhân. Các bình luận gia quốc tế đang theo dõi sát tình hình hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều với những phân tích và dự đoán khác nhau, nhưng không ai muốn thấy cơn thịnh nộ của ông Trump nếu chẳng may cuộc hội nghị này thất bại. Nếu hội nghị thành công thì cả hai ông Donald Trump và Kim Jong-un đều xứng đáng lãnh giải Nobel hòa bình.
Thấy người lại ngẫm đến ta
Trả lời câu hỏi của phóng viên liên quan đến hội nghị thượng đỉnh liên Triều, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng cho biết :
"Việt Nam chúc mừng và đánh giá cao những nỗ lực của Hàn Quốc và Triều Tiên trong việc tổ chức thành công Hội đàm thượng đỉnh liên Triều ngày 27/4, góp phần quan trọng vì hòa bình, ổn định của khu vực và thế giới, trong đó có việc thúc đẩy phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên. Việt Nam tin tưởng Triều Tiên và Hàn Quốc cùng các bên liên quan sẽ tiếp tục nỗ lực thúc đẩy đối thoại, phát huy các kết quả tích cực đã đạt được thời gian qua, đặt nền móng lâu dài cho hòa bình, ổn định, phát triển tại bán đảo Triều Tiên và trong khu vực, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân hai miền Triều Tiên cũng như vì lợi ích chung của cộng đồng quốc tế".
Cho đến nay, chưa thấy một lãnh đạo Việt Nam nào cho biết cảm tưởng về hội nghị thượng đỉnh liên Triều, nhất là đối với vấn đề hòa giải dân tộc đã được hai nhà lãnh đạo Nam Bắc Triều Tiên nhấn mạnh trong bản Tuyên bố chung :
"Hàn Quốc và Triều Tiên sẽ nối lại quan hệ huyết thống giữa người dân hai nước nhằm đem lại tương lai cùng thịnh vượng và thống nhất bằng việc tạo dựng mối quan hệ liên Triều toàn diện và đột phá. Thúc đẩy quan hệ liên Triều nhằm đáp ứng khao khát của toàn dân tộc và sự cấp thiết của thời đại khiến cho mối quan hệ này không thể tiếp tục bị kìm hãm nữa...
Hàn Quốc và Triều Tiên thống nhất khuyến khích hợp tác, trao đổi, thăm hỏi và liên lạc ở tất cả các cấp một cách tích cực hơn nhằm hồi sinh khát vọng hòa giải và đoàn kết dân tộc. Hai bên sẽ tiếp tục khuyến khích bầu không khí hòa bình và hợp tác bằng cách tổ chức hàng loạt các sự kiện chung trong những ngày lễ trọng đại đối với cả hai nước như ngày 15/6 với sự tham gia của Chính phủ, Quốc hội, các đảng phái chính trị, tổ chức dân sự hai nước".
Một sự kiện đột phá đáng ghi nhớ là em gái Chủ tịch Kim Jong-in và phái đoàn cao cấp Bắc Triều Tiên đã tham dự khai mạc Thế vận hội Olympic mùa Đông năm nay tại Nam Hàn, và hai đoàn lực sĩ hai miền Nam, Bắc đã cùng diễn hành dưới một lá cờ truyền thống chung.
Chính những nỗ lực "nhằm hồi sinh khát vọng hòa giải và đoàn kết dân tộc" của Triều Tiên đã khiến anh Nguyễn Trung liên tưởng đến trường hợp Việt Nam :
"Trong thế giới đã sang trang hôm nay mỗi quốc gia đứng trước đòi hỏi sống còn phải đứng lên tự quyết định vận mệnh của chính mình ! Chính thực tế vô cùng mong manh này tự nó vạch ra hướng đi và thôi thúc hai miền Triều Tiên phải hành động… Nghĩ về đất nước mình, tôi càng thấy chỉ có một lẽ phải như vậy".
Tôi đồng ý với anh Nguyễn Trung nhưng muốn nhấn mạnh rằng, "đòi hỏi sống còn" của dân tộc Việt Nam quá cấp bách và cơ hội hồi sinh mong manh hơn nhiều so với Bắc Triều Tiên :
1. Từ nhiều năm qua, đặc biệt từ hội nghị Thành Đô 1990, Trung Quốc tiếp tục từng bước chiếm đoạt đất nước Việt Nam và Hán hóa chủng tộc Việt.
2. Lãnh đạo Việt Nam đặt sự tồn tại của Đảng công sản lên trên sự sống còn của đát nước, tuân thủ một chiều quan hệ 16 chữ và 4 tốt do Trung Quốc áp đặt. Quan hệ hợp tác với Mỹ chỉ là một xảo thuật để thuyết phục Trung Quốc giảm bớt tôc độ thôn tính Việt Nam.
3. Sự tranh giành quyền lực và trừng phạt lẫn nhau giữa các phe phái trong Đảng không vì lợi ích của đất nước mà chỉ vì muốn giành độc quyền tham nhũng và bóc lột nhân dân.
Trí thức và các tổ chức xã hội dân sự đã nhiều lần kiến nghị lãnh đạo cải thiện chính sách để tạo sự đoàn kết và hậu thuẫn của toàn dân trong sứ mạng bảo vệ độc lập, chủ quyền và phát triển đất nước, nhưng chỉ được chính quyền trả lời bằng thái độ lạnh nhạt, ngăn cấm hay đàn áp.
Bệnh ngu dốt, độc tài và tham nhũng của lãnh đạo Việt Nam đã hết thuốc chữa, chỉ có thể thay thế chứ không thể sửa đổi. Đất nước chỉ có hi vọng hồi sinh nếu có sự xuất hiện của một đảng đối lập được lãnh đạo bởi những người thật sự yêu nước, không kể tuổi tác và giới tính, có tầm nhìn, có bản lãnh và lề lối làm việc dân chủ để lôi cuốn được sự ủng hộ của nhân dân và các đảng viên đã và đang "tự diễn biến, tự chuyển hóa".
Được như vậy, khát vọng của anh Nguyễn Trung, dù "vô cùng mong manh", cũng có nhiều khả năng trở thành hiện thực.
Lê Xuân Khoa
Nguồn : Tiếng Dân, 07/05/2018)
**********************
(1) Khao khát của chữ tâm
Nguyễn Trung, viet-studies, 27/04/2018
Như một lời chúc mừng của riêng tôi cho cuộc gặp lịch sử thượng đỉnh liên Triều 27/04/2018, xin cho phép tôi đưa ra một lời tiên tri (prophet) của chữ "nếu", theo hiểu biết và mong muốn của tôi như sau :
Bằng cách nào đó, nếu lãnh đạo hai miền Triều Tiên cùng nhau đặt lợi ích của tổ quốc chung lên trên hết, đủ thông minh và nghị lực vượt lên chính họ kiên trì lý tưởng hòa hợp dân tộc, để từng bước theo đuổi một lộ trình khả thi và có các giai đoạn khác nhau trên con đường đi tới thống nhất đất nước, thì ngay trong quá trình vận động có thể kéo dài nhiều nhiều năm này, song chắc chắn vẫn sẽ còn ngắn hơn rât nhiều con đường đã cắt đôi bán đảo này cho đến hôm nay, hai miền Triều Tiên sẽ trở thành một cục nam châm mạnh. Theo các nấc thang tiến triển của quá trình hòa hợp dân tộc, cục nam châm này sẽ có sức hút ngày càng mạnh một sự hợp tác đầy tính cạnh tranh của những cường quốc liên quan như Mỹ, Trung Quốc, Nhật, Nga… với hai miền Triều Tiên.
Đấy có thể là sẽ một sự hợp tác mà cả hai miền cần đủ trí tuệ, ý chí và nghị lực, quyết cùng nhau hướng nó vào phục vụ cho lợi ích của bán đảo. Làm được như thế bán đảo Triều Tiên sẽ có thể tự mở ra cho chính mình một tiền đồ hoàn toàn mới ; đồng thời trong khu vực sẽ có thể diễn ra khả năng thay đổi địa chính trị và địa kinh tế sâu sắc... Sự thống nhất nước Đức là một ví dụ vẫy gọi những nỗ lực này. Hiện nay con đường này còn vô cùng mờ nhạt, chắc chắn sẽ vô cùng phức tạp và gian khổ, thậm chí trong bối cảnh quốc tế nhất định nào đó có thể là hoàn toàn duy tâm.
Mặc dù vậy, thực tế vô cùng mong manh nói trên vẫn khẳng định đanh thép : Trong thế giới đã sang trang hôm nay, mỗi quốc gia đứng trước đòi hỏi sống còn phải đứng lên tự quyết định vận mệnh của chính mình ! Chính thực tế vô cùng mong manh này tự nó vạch ra hướng đi và thôi thúc hai miền Triều Tiên phải hành động.
Nghĩ về đất nước mình, tôi càng thấy chỉ có một lẽ phải như vậy.
Nguyễn Trung
Nguồn : viet-studies, 28/04/2018
