Thông Luận

Thủ tướng Lý Cường đến Việt Nam sau vụ Trung Quốc tấn công tàu cá : Biển Đông ở đâu trên bàn nghị sự ?

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường sẽ thăm Việt Nam từ ngày 12 đến 14/10. Sau vụ tàu cá Quảng Ngãi bị tàu chấp pháp Trung Quốc tấn công, Biển Đông sẽ ở đâu trên bàn nghị sự ?

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường và Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính trong lễ chào mừng tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh trong chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Chính vào tháng 6/2023

Chuyến thăm của ông Lý Cường được thực hiện theo lời mời của Thủ tướng Phạm Minh Chính, người cũng đã thăm Bắc Kinh vào tháng 6/2023.

Ông Lý Cường thăm Hà Nội trong thời điểm có nhiều diễn biến đáng chú ý : Thứ nhất, tình hình Biển Đông đang nóng lên sau khi tàu chấp pháp Trung Quốc tấn công tàu cá, đánh bị thương ngư dân Việt Nam dẫn tới phản đối quyết liệt từ Bộ Ngoại giao Việt Nam.

Thứ hai, đây là thời gian mà Việt Nam sắp bầu chủ tịch nước mới và công tác chuẩn bị nhân sự, văn kiện cho Đại hội 14 đang ở giai đoạn quyết định.

Chuyến công du từ 12-14/10 sẽ là chuyến thăm chính thức Việt Nam đầu tiên của ông Lý Cường trên cương vị thủ tướng.

Lần gần đây nhất một thủ tướng Trung Quốc, ông Lý Khắc Cường, đến thăm Việt Nam là vào tháng 10/2013.

Trọng tâm chuyến thăm

Ông Lý Cường sinh năm 1959, từng là bí thư Thượng Hải và được cho là người có mối quan hệ thân cận với Tổng bí thư, Chủ tịch Tập Cận Bình.

Ông trở thành thủ tướng thay cho ông Lý Khắc Cường vào tháng 3/2023.

Dù nắm vị trí là người đứng đầu nội các nhưng ghế thủ tướng của ông Lý bị đánh giá là ngày càng mờ nhạt trước quyền lực của Tổng bí thư, Chủ tịch Tập Cận Bình. Bên cạnh đó, với vai trò là lãnh đạo "hạt nhân", ông Tập Cận Bình ngày càng thâu tóm quyền trong quản lý nền kinh tế.

Ông Tập được cho là người bảo trợ chính trị lâu năm của ông Lý Cường. Ông Trey McArver, nhà đồng sáng lập công ty tư vấn Trivium China, đánh giá với BBC rằng các quan chức đều biết ông Lý Cường là người của ông Tập.

Ông Lý Cường được xem là người có tư duy thực tế, có năng lực điều hành hiệu quả và ủng hộ khu vực tư nhân - đúng với kỳ vọng đối với người từng phụ trách một trong những khu vực kinh tế năng động nhất của Trung Quốc tức Thượng Hải.

Tuy nhiên, với quyền lực bao trùm của ông Tập, giới quan sát cho rằng những việc ông Lý Cường có thể làm sẽ bị giới hạn.

"Ông Lý có thể sửa chữa đâu đó, nhưng ông ta sẽ không xé toạc bức tường và dựng nên điều gì đó mới mẻ", Trần Đạo Dẫn, cựu phó giáo sư tại Đại học Khoa học Chính trị và Luật Thượng Hải và là một nhà bình luận ở Chile, nói vào thời điểm ông Lý Cường mới nhậm chức.

Theo thông tin mà BBC tiếp cận được, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường dự kiến sẽ gặp đủ các lãnh đạo cao nhất của Việt Nam trong chuyến thăm Hà Nội lần này.

Cụ thể, ông Lý sẽ đến chào Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm vào tối ngày 12/10 sau khi tới Hà Nội.

Ngày 13/10, ông Lý sẽ đặt vòng hoa tại Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và sau đó có cuộc hội đàm với Thủ tướng Phạm Minh Chính ; tiếp theo ông sẽ hội kiến với Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn.

Hai nước dự kiến sẽ ký kết một số văn kiện hợp tác và ông Lý sẽ cùng Thủ tướng Chính tham dự diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam - Trung Quốc.

Chuyến thăm của Thủ tướng Trung Quốc còn diễn ra trong bối cảnh Tổng bí thư Tô Lâm vừa có chuyến đi Mỹ và có cuộc gặp bên lề với Tổng thống Mỹ Joe Biden và Việt Nam vừa nâng cấp quan hệ với Pháp - một thành viên của Liên Hiệp Châu Âu - lên mức Đối tác Chiến lược Toàn diện.

Điều này có thể cho thấy Trung Quốc phần nào sốt sắng muốn gia tăng sức ảnh hưởng cũng như thắt chặt tình hữu nghị giữa hai nước, còn Việt Nam ngày càng hướng tới nhiều chân kiềng quan hệ ngoại giao - hay còn gọi là chủ nghĩa đa phương.

Tuyến đường sắt nối với Trung Quốc

Trong chuyến công du của Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đến Trung Quốc tháng 8 vừa rồi, hai nước đã ký 14 văn kiện hợp tác sau cuộc hội đàm giữa hai lãnh đạo.

Trong các kế hoạch hợp tác đầy tham vọng giữa hai nước có ba tuyến đường sắt khổ tiêu chuẩn 1.435mm : Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng, Lạng Sơn-Hà Nội và Móng Cái-Hạ Long-Hải Phòng. Đây là những nỗ lực nhằm tăng cường kết nối vận tải, giao thương giữa hai nước thuộc khuôn khổ sáng kiến Hai hành lang, một vành đai kinh tế.

Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm hoan nghênh Trung Quốc tham gia hợp tác trong dự án xây dựng 3 tuyến đường sắt khổ tiêu chuẩn tại miền Bắc Việt Nam.

Mới đây, tại Hội nghị Trung ương 10 diễn ra từ 18-20/9, Ban Chấp hành Trung ương và Bộ Chính trị đã thống nhất chủ trương về xây dựng dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Ngày 24/9 tại thành phố Nam Ninh, Phó Thủ tướng Việt Nam Hồ Đức Phớc đã hội đàm với Phó Thủ tướng Trung Quốc Đinh Tiết Tường. Tại đây, ông Phớc đã đề nghị hai bên thúc đẩy hợp tác, đặc biệt là kết nối hạ tầng giao thông đường sắt, đường bộ qua biên giới.

Bên cạnh các dự án đường sắt ở miền Bắc, Việt Nam hiện có dự án lớn hơn đó là đường sắt cao tốc Bắc-Nam.

Vào ngày 5/10, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì cuộc họp với các bộ, ngành, cơ quan liên quan để thảo luận, cho ý kiến về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam và triển khai các dự án đường sắt kết nối với Trung Quốc.

Những diễn biến liên tiếp này phần nào thể hiện sự quyết tâm của các nhà lãnh đạo Việt Nam trong việc thực hiện các tuyến đường sắt nối với Trung Quốc và đường sắt cao tốc Bắc-Nam.

Hiện nay, Trung Quốc có mạng lưới đường sắt - bao gồm đường sắt cao tốc - lớn nhất hành tinh. Nước này cũng làm chủ công nghệ đường sắt cao tốc.

Do đó, hợp tác phát triển mạng lưới đường sắt cho Việt Nam có thể sẽ là một trong những nội dung trọng tâm trong cuộc hội đàm giữa Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Lý Cường.

Hôm 9/10, tờ Hoàn cầu Thời báo của Trung Quốc viết rằng Việt Nam, một nước chủ nghĩa xã hội cũng "được hưởng lợi từ việc tăng cường kết nối và cải thiện hiệu quả hệ thống hậu cần nhờ vào sự hợp tác cơ sở hạ tầng với Trung Quốc, bao gồm hạ tầng đường sắt, đường cao tốc và cảng biển".

Hiện nay, gần như toàn bộ mạng lưới đường sắt lạc hậu của Việt Nam, vốn được xây dựng từ thời Pháp thuộc từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, đều sử dụng khổ hẹp 1.000 mm.

Vì vậy, các chuyên gia đánh giá rằng ba tuyến đường sắt nối gồm Lào Cai-Hà Nội-Hải Phòng, Lạng Sơn-Hà Nội, Móng Cái-Hạ Long-Hải Phòng sẽ giúp Việt Nam kết nối với Trung Á, Châu Âu thông qua Trung Quốc. Và ngược lại, giúp Trung Quốc kết nối với ASEAN qua Việt Nam, trong đó tỉnh Vân Nam của Trung Quốc sẽ có đường ra biển gần hơn khi đi qua Việt Nam.

Bên cạnh đó, các công trình này sẽ giúp gã khổng lồ Trung Quốc củng cố "ngoại giao đường sắt" - một phần quan trọng trong sáng kiến Vành đai và Con đường để mở rộng kết nối, thúc đẩy thương mại và tăng cường sức ảnh hưởng lên khu vực Đông Nam Á và xa hơn.

Bất đồng không thể hóa giải

Tháng 12/2023, trong chuyến thăm của Tổng bí thư, Chủ tịch Tập Cận Bình đến Hà Nội, Việt Nam và Trung Quốc đã nhất trí xây dựng "cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc". Một số chuyên gia cho rằng đây là cách gọi khác của "Cộng đồng chung vận mệnh" - một sáng kiến của Bắc Kinh đã thu hút 8/10 quốc gia trong khối ASEAN tham gia (trừ Singapore và Philippines).

Reuters dẫn lời Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp từ Viện Iseas-Yusof Ishak ở Singapore khi đó đánh giá việc Việt Nam và Trung Quốc đồng ý xây dựng "Cộng đồng chia sẻ tương lai" chỉ là "mang tính biểu tượng".

Ông Hiệp cho rằng Việt Nam thiếu niềm tin với Trung Quốc có gốc rễ sâu xa, hầu như không có chuyện "chia sẻ chung vận mệnh" giữa hai nước trong bối cảnh Trung Quốc vẫn tuyên bố chủ quyền đối với phần lớn Biển Đông.

Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm gặp Tổng bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 19/8 tại Bắc Kinh

Các lãnh đạo Việt Nam và Trung Quốc luôn nói rằng hai nước có mối quan hệ hữu nghị truyền thống "vừa là đồng chí vừa là anh em". Trong các cuộc gặp ngoại giao, lãnh đạo hai nước liên tục nhấn mạnh luôn coi trọng và ưu tiên nhau hàng đầu và hai bên cũng có những phát ngôn kêu gọi kiềm chế, tuân thủ Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982) nhưng thực tế, chủ quyền lãnh thổ là vấn đề mà các bên không thể nhượng bộ.

Trong Tuyên bố chung Việt Nam-Trung Quốc nhân chuyến thăm của ông Tô Lâm đến Trung Quốc hồi tháng 8 vừa rồi, hai nước đã thống nhất phương hướng "6 hơn" và "bất đồng được kiểm soát và giải quyết tốt hơn" là một trong những điểm được coi trọng hàng đầu.

Thế nhưng vào ngày 29/9, có ít nhất hai tàu cá của ngư dân Quảng Ngãi gồm QNg 95739 TS và QNg 90659 TS bị tàu Trung Quốc tấn công trong vùng biển gần quần đảo Hoàng Sa - các thực thể địa lý mà Việt Nam tuyên bố chủ quyền nhưng Trung Quốc đã dùng vũ lực để chiếm hữu và kiểm soát thực địa từ ít nhất hơn nửa thế kỷ qua.

Thuyền trưởng Nguyễn Thanh Biên của tàu QNg 95739 TS nói với cộng tác viên của BBC rằng có 40 người Trung Quốc leo lên tàu ông và hành hung làm bốn ngư dân thuyền ông bị thương, trong đó có người bị đánh gãy tay. Tàu cá bị cướp hết máy móc, ngư cụ và vài tấn cá, tổng thiệt hại sơ bộ khoảng 500-600 triệu đồng.

Mỹ, Anh, Canada, Úc, Philippines... đã đồng loạt lên án việc lực lượng chấp pháp Trung Quốc đánh bị thương, tịch thu tài sản ngư dân Việt Nam vào ngày 29/9.

Thực tế, đã có nhiều vụ ngư dân Việt Nam bị Trung Quốc tấn công, hành hung và lấy hết tài sản nhưng không được truyền thông rộng rãi, thậm chí là có phần nói giảm nói tránh khi gọi tàu Trung Quốc là "tàu nước ngoài" hay "tàu lạ".

Thế nhưng, lần này Bộ Ngoại giao Việt Nam đã lên án thẳng thừng lực lượng thực thi pháp luật Trung Quốc và nói rằng đã "giao thiệp nghiêm khắc" với Đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội.

Một nguồn tin tiết lộ với BBC rằng Bộ Ngoại giao Việt Nam đã làm việc với ông Hà Vĩ - tân Đại sứ Trung Quốc tại Việt Nam - để nói chuyện về việc Trung Quốc hành xử thô bạo đối với tàu cá và ngư dân Việt Nam. Theo đánh giá của nguồn tin này, nếu vụ việc được đề cập với Thủ tướng Lý Cường vào chuyến thăm sắp tới đây thì cũng chỉ ở mức chừng mực, không nặng nề được.

Điều này cũng phù hợp với cách tiếp cận lâu nay của Việt Nam đối với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông : ngoại giao âm thầm nhiều nhất có thể và chỉ lên tiếng công khai, mạnh mẽ đối với những vụ việc nghiêm trọng hoặc khi ngoại giao âm thầm không thành công.

Tiếng Anh có câu thành ngữ : "let sleeping dogs lie" (tạm dịch : Đừng chọc con chó đang ngủ). Nói cách khác, đừng có thực hiện các hành động có thể khiêu khích đối phương. Và có lẽ vì thế, Việt Nam vẫn rất thận trọng trong các vấn quan hệ và đối thoại với Trung Quốc, nhất là về chủ quyền lãnh thổ vì Việt Nam phải chịu những áp lực nhất định từ Trung Quốc trong vấn đề kinh tế, thương mại.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, Việt Nam được cho là có những bước đi mạnh bạo khi tăng cường lấn biển xây đảo ở quần đảo Trường Sa, nộp Đệ trình Ranh giới thềm lục địa mở rộng Khu vực Bắc Biển Đông, diễn tập với lực lượng cảnh sát biển Philippines, triển khai tàu hải quân tới Úc tham gia tập trận cùng các nước phương Tây.

Có thể thấy, với vấn đề chủ quyền trên Biển Đông, hai bên chỉ có thể làm dịu căng thẳng, kiềm chế các va chạm trên thực địa, chứ một giải pháp lâu dài để chấm dứt tranh chấp là điều khó có thể đạt được.

Nguồn : BBC, 10/10/2024

Cuộc họp quan trọng của đảng phản ánh những ý tưởng mà Tập Cận Bình đang hướng tới sau lần lỡ miệng ngoài ý muốn của Lý Cường (Li Qiang).

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường tại một cuộc họp quốc tế gần đây đã làm dấy lên lo ngại rằng Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ phải phát biểu trong tuần này tại một cuộc họp hoạch định kinh tế lớn. (Nikkei/Ảnh Yusuke Hinata, Mizuho Miyazaki và Kyodo)

Nền kinh tế Trung Quốc đang đi về đâu ? Đó là điều mà mọi người đều muốn biết trong khi chờ đợi bản thông cáo được đưa ra vào thứ Năm, 18/07/2024, khi cuộc họp quan trọng kéo dài 4 ngày của Đảng cộng sản Trung Quốc kết thúc.

Thông cáo cũng sẽ cho thấy liệu đảng có thể đưa ra cho thế giới một lời giải thích dễ hiểu về cách họ chẩn đoán và đưa ra các đề xuất chính sách cho một nền kinh tế đang ốm yếu hay không.

Tổng bí thư Tập Cận Bình, người kiêm nhiệm chức Chủ tịch nước Trung Quốc, đã đọc báo cáo công tác vào thứ Hai, 15/07/2024, ngày khai mạc hội nghị trung ương ba của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 20.

Tân Hoa Xã đưa tin, trong báo cáo lần này, nhà lãnh đạo tối cao "đã trình bày chi tiết dự thảo quyết định" của Trung ương Đảng về "tiếp tục cải cách toàn diện và thúc đẩy hiện đại hóa Trung Quốc".

Thống kê cho thấy nền kinh tế Trung Quốc, vốn là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới chỉ sau Mỹ, đang trong tình trạng ảm đạm. Tăng trưởng từ tháng 4 đến tháng 6 đã chậm lại so với quý trước, giữa bối cảnh khủng hoảng bất động sản kéo dài và cầu trong nước vẫn yếu. Do đó, các biện pháp thúc đẩy kinh tế là trọng tâm lớn nhất trước thềm cuộc họp quan trọng.

Thế nhưng, cuối tháng trước, Thủ tướng Lý Cường đã khiến mọi chuyện trở nên phức tạp hơn. Với ý định xoa dịu những lo ngại của cộng đồng quốc tế, ông đã có một buổi "giới thiệu sớm" trong Diễn đàn Davos mùa hè, nhưng mọi chuyện đã phản tác dụng.

Lý Cường nghĩ rằng mình sẽ có thể lấy lòng sếp bằng cách sử dụng một số thuật ngữ yêu thích của nhà lãnh đạo tối cao khi nói chuyện với những người tham dự Diễn đàn Davos ở Đại Liên, Trung Quốc, vào ngày 25/06. (Ảnh của Diễn đàn Kinh tế Thế giới)

Tại Đại Liên, thành phố ven biển phía đông bắc Trung Quốc, thuộc tỉnh Liêu Ninh, Lý đã giải thích tương đối chi tiết về nền kinh tế của nước mình trong lúc phát biểu tại Hội nghị Thường niên lần thứ 15 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, còn được gọi là Diễn đàn Davos mùa hè 2024.

Tuy nhiên, phát biểu của Lý cuối cùng lại gây ra hiểu lầm trong giới chuyên gia kinh tế bên ngoài Trung Quốc.

Dù đang nói chuyện với các lãnh đạo doanh nghiệp từ khắp nơi trên thế giới, nhưng Thủ tướng Trung Quốc lại nói theo cách mà chỉ có các cán bộ đảng mới hiểu được, và dường như ông đang cố gắng nịnh bợ ông chủ đầy quyền lực của mình. Suy cho cùng, Lý rất tự hào khi là một trong những trợ lý thân cận nhất của Tập.

Ông so sánh nền kinh tế Trung Quốc với một bệnh nhân và cho biết bệnh nhân này cuối cùng cũng đã khỏi bệnh sau một thời gian dài mắc bệnh hiểm nghèo. "Theo lý thuyết y học Trung Quốc", Lý nói, "vào thời điểm này, chúng ta không thể dùng các loại thuốc mạnh". Phải từ từ để cơ thể bệnh nhân hồi phục, ông nói.

Trong lời giải thích của mình, Lý đã sử dụng thuật ngữ cố bản bồi nguyên, có nghĩa là "củng cố nền tảng và nuôi dưỡng sức sống". Dù nhiều người tham dự nước ngoài không nhận ra điều đó, nhưng "cố bản bồi nguyên" chính là điểm quan trọng nhất trong bài phát biểu của Lý. Các phương tiện truyền thông chính thống của Trung Quốc chỉ đưa tin về phần này trong bài phát biểu của ông, hoàn toàn phớt lờ việc ông đề cập đến "thuốc mạnh".

Tuy nhiên, phần còn lại của thế giới lại nghe Lý tuyên bố rằng "chúng ta không thể sử dụng thuốc mạnh" và kết luận nền kinh tế Trung Quốc thực sự đang mắc phải một căn bệnh nghiêm trọng.

Những người tham dự quốc tế cũng diễn giải những lời của Lý thành : hội nghị trung ương ba sẽ không đưa ra bất kỳ biện pháp chi tiêu tài chính hoặc nới lỏng tiền tệ lớn nào.

Theo các nguồn tin đã quan sát chính trị Trung Quốc trong nhiều năm và hiểu về sở thích của Tập, tổng bí thư thích các lý thuyết y học Trung Quốc hơn lý thuyết phương Tây và ưa chuộng các ý tưởng dựa trên triết học Trung Quốc truyền thống hơn là những ý tưởng dựa trên triết học phương Tây.

Lý từng là thư ký của Tập ở tỉnh Chiết Giang và ông tự tin rằng mình có thể đoán được mong muốn của sếp. Chính niềm tin đó đã khiến ông nhắc đến cố bản bồi nguyên trước khán giả quốc tế ở Đại Liên.

Điều gì khiến ông lựa chọn những từ ngữ mà cuối cùng lại phản tác dụng ? Chính là Tập. Vì lãnh tụ tối cao thích ý tưởng cố bản bồi nguyên. Ông đã sử dụng thuật ngữ này vào năm ngoái, trong bài phát biểu tại một hội nghị công tác giáo dục với chủ đề "Tư tưởng Tập Cận Bình về Chủ nghĩa Xã hội Đặc sắc Trung Quốc trong Thời đại Mới".

Những cuốn sách giới thiệu các bài phát biểu của Tập Cận Bình tràn ngập các hiệu sách trên khắp Trung Quốc. (Ảnh của Katsuji Nakazawa)

Trong bài phát biểu, ông đặc biệt nhấn mạnh rằng các quan chức cấp cao trong đảng cần phải nâng cao năng lực phán đoán, hiểu biết, và thực thi chính trị thông qua cố bản bồi nguyên.

Vào ngày 04/07, ông lại tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của cố bản bồi nguyên tại một phiên họp của Bộ Chính trị khi nói đến vai trò của thuật ngữ y học này trong nghiên cứu "Tư tưởng Tập Cận Bình". Qua đó, ông đang phản ánh động cơ thầm kín của mình : khuyến khích lòng trung thành tuyệt đối của cán bộ đảng với chính ông.

Tập cũng yêu thích các lý thuyết y học Trung Quốc.

Ban phụ trách xây dựng các tổ chức của đảng cho biết trên trang web chính thức của mình rằng kể từ đại hội đảng toàn quốc lần thứ 18 vào năm 2012, khi Tập chính thức đảm nhận chức vụ tổng bí thư, ông đã rất coi trọng việc phát triển và ứng dụng y học Trung Quốc.

Cố bản bồi nguyên đã trở thành biệt ngữ chính trị tượng trưng cho thời kỳ Tập Cận Bình. Do đó, về mặt chính trị, việc Lý Cường sử dụng thuật ngữ này là chính xác, chí ít là đối với khán giả Trung Quốc. Nhưng các chuyên gia kinh tế nước ngoài không thể nhanh chóng hiểu được thuật ngữ chính trị độc đáo của đảng.

Thay vào đó, nhận xét của Lý đã giáng một đòn nặng nề vào Trung Quốc trên trường quốc tế. Nó truyền đi nhận thức rằng tình trạng của nền kinh tế Trung Quốc đang tồi tệ hơn những gì các nhà quan sát đã nghĩ, và rằng hội nghị toàn thể trung ương ba sẽ không đưa ra được giải pháp chính sách quan trọng nào.

Vào ngày khai mạc hội nghị, Tập đã giải thích về dự thảo quyết định của Ban chấp hành Trung ương liên quan đến "hiện đại hóa Trung Quốc". Và ý tưởng hiện đại hóa kiểu Trung Quốc, vốn được Tập ủng hộ, kết hợp triết học Trung Quốc cổ đại với các ý tưởng y học Trung Quốc.

Ông cũng chủ trương vì "sự phục hưng vĩ đại của dân tộc Trung Hoa" và khái niệm này cũng dựa trên tư tưởng truyền thống của Trung Quốc, bao gồm cả ý tưởng về tự cường, có nghĩa là nỗ lực hoàn thiện bản thân. Nhưng vấn đề là người nước ngoài sẽ thấy những tư tưởng này rất khó hiểu.

Một nhân viên kiểm tra nhiệt độ của tài xế tại trạm kiểm soát bên ngoài Nhạc Dương, tỉnh Hồ Nam, vào ngày 28/01/2020. Chính sách zero-Covid hà khắc của Trung Quốc có thể là nguyên nhân gây ra tình trạng trì trệ kinh tế hiện tại. © Reuters

Nếu nền kinh tế Trung Quốc suy thoái nghiêm trọng hơn mọi người tưởng, thì có thể dễ dàng rút ra một kết luận rằng chính quyền của Tập đã mắc một loạt sai lầm về chính sách kể từ khi ông trở thành nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc hồi 12 năm trước. Trong đó có thể kể đến chính sách zero-Covid hà khắc và kéo dài.

Nhưng Tập, người đứng đầu Ban Chấp hành Trung ương Đảng, không thể thừa nhận hậu quả kinh tế này là do lỗi của mình. Bởi làm như vậy sẽ dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống tập quyền mà ông đã xây dựng với chính mình là hạt nhân trung tâm. Thay vào đó, lòng trung thành tuyệt đối phải được duy trì để bảo vệ hệ thống đó.

Nếu hội nghị trung ương ba không làm được gì nhiều ngoài việc nhắc đến những câu cửa miệng và triết lý ưa thích của Tập, thì cộng đồng quốc tế sẽ không khỏi lo lắng, khi biết rằng tình hình kinh tế tồi tệ của Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đáng kể đến định hướng tương lai của nền kinh tế toàn cầu.

Thay vào đó, chính quyền Tập nên giải thích tình hình kinh tế hiện tại của Trung Quốc và các chính sách điều chỉnh mà nước này dự định triển khai bằng những thuật ngữ mà bất cứ ai trên thế giới cũng có thể hiểu được. Họ cũng nên công bố loại số liệu thống kê có thể so sánh trên phạm vi quốc tế để mọi người có thể đánh giá chính xác tình trạng thực sự của nền kinh tế Trung Quốc.

Nếu chính quyền Tập không thể điều chỉnh các thuật ngữ để đưa Trung Quốc vào một sân chơi bình đẳng hơn với các nước khác, thì khoảng cách nhận thức mà Lý đã tạo ra vào cuối tháng trước sẽ càng rộng hơn.

Katsuji Nakazawa

Nguyên tác : "The global economy needs China to be straightforward", Nikkei Asia, 18/07/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 22/07/2024

Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.

Sau đại hội lần thứ 20 của Đảng cộng sản Trung Quốc hồi tháng 10/2022, sắp tới, trong tháng 3/2023, Tập Cận Bình sẽ đưa các nhân vật được chọn trong đảng vào các vị trí trong bộ máy chính quyền.

Lý Cường, người đứng thứ 2 Bộ Chính trị Đảng cộng sản Trung Quốc, được cho là sắp tới sẽ nắm vị trí thủ tướng Trung Quốc - Reuters

Hôm 18/1/2023, Tân Hoa Xã đưa tin Vương Hỗ Ninh, người đứng hàng thứ 4 trong Ban thường vụ Bộ Chính trị Đảng cộng sản Trung Quốc đã được đưa vào danh sách tham gia Chính Hiệp, cơ quan quản lý các hiệp hội "dân sự" và "đảng phái" ở Trung Quốc. Vương Hỗ Ninh là Ủy viên Ban thường vụ Đảng cộng sản Trung Quốc, người có chức vụ cao nhất tham gia Chính Hiệp, vì vậy một số nhà quan sát cho rằng điều này hàm ý Vương sẽ làm chủ tịch tổ chức này. Các nhà quan sát tình hình chính trị Trung Quốc cũng cho rằng Lý cường người đứng thứ hai trong Bộ Chính trị được dự đoán có thể sẽ nắm vị trí thủ tướng.

Cùng trong khoảng thời gian này, Việt Nam chứng kiến sự thay đổi nhân sự cấp khi các ông Nguyễn Xuân Phúc, Phạm Bình Minh, Vũ Đức Đam đã rời khỏi chức vụ vì nhiều lý do khác nhau. Hai nhân vật mới thay thế chỗ của ông Minh và ông Đam là Trần Hồng Hà và Trần Lưu Quang.

Nhiều hãng truyền thông quốc tế thường mô tả sự thăng tiến của 6 nhân vật trong Ban Thường vụ Bộ Chính trị Đảng cộng sản Trung Quốc là do họ trung thành với Tập Cận Bình. Về sự thăng tiến của nhân vật số 2 trong Bộ Chính trị Đảng cộng sản Trung Quốc, Lý Cường, các hãng truyền thông quốc tế đều nhấn mạnh vào tính trung thành của ông ta đối với Tập Cận Bình. Reuters loan tin "Lý Cường, Thủ tướng tiếp theo của Trung Quốc : Một người trung thành với Tập, người giám sát việc phong tỏa Thượng Hải" (vì đại dịch Covid-19.) Financial Times viết "Tập Cận Bình thăng chức cho người đứng đầu Thượng Hải trung thành lên các cấp quyền lực cao hơn" (Financial Times). New York Times nhấn mạnh : "Một phụ tá trung thành (của ông Tập) ở Thượng Hải được thăng chức giữ vai trò lãnh đạo ở Bắc Kinh". Barron đưa tin : "Người trung thành với Tập có thể sẽ là thủ tướng tiếp theo của Trung Quốc". Bloomberg thì khẳng định : "Việc thăng chức cho người đứng đầu Thượng Hải đặt lòng trung thành lên trên tất cả".

Lòng trung thành là yêu cầu đầu tiên để thăng tiến trong bất kỳ bộ máy chính trị nào. Nhưng đối với trường hợp Lý Cường, có thực ông ta được thăng tiến chỉ vì lòng trung thành hay không ? Việc Lý Cường nắm quyền thủ tướng có ảnh hưởng như thế nào tới những quốc gia như Việt Nam ? 

Nhưng tiểu sử chính trị của Lý Cường cho thấy sự thăng tiến của ông ta không đơn giản chỉ vì lòng trung thành. Xét lại quá trình thăng tiến và thành tích của Lý Cường trong quá khứ có thể giúp chúng ta nhận ra những gì mà Tập Cận Bình thực sự mong muốn. 

Lý Cường : từ địa phương đến trung ương

Về kinh nghiệm địa phương của Lý Cường, Tiến sĩ Cheng Li ở Brookings Institution cho biết những kinh nghiệm đó sẽ giúp Lý Cường đảm nhiệm vai trò điều hành kinh tế Trung Quốc tốt hơn.

"Lý Cường không chỉ được Tập Cận Bình hỗ trợ vững chắc mà còn sở hữu kinh nghiệm lãnh đạo đáng kể. Ông ta đã điều hành ba nền kinh tế cấp tỉnh quan trọng nhất ở vùng hạ lưu sông Dương Tử : Chiết Giang, Giang Tô và Thượng Hải. Lý Cường có vị trí đặc biệt tốt để thúc đẩy hội nhập kinh tế lớn hơn ở vùng đồng bằng hạ lưu sông Dương Tử".

Lý Cường nắm chức Bí thư Thượng Hải từ 2018. Từ đó đến nay, ông ta đã tăng cường đầu tư vào công nghệ và đổi mới sáng tạo, cung cấp nguồn lực cho các công ty công nghệ mới thành lập và các loại doanh nghiệp công nghệ khác. Ông ta cũng hỗ trợ xây dựng các vườn ươm khởi nghiệp và tăng tốc cung cấp hỗ trợ tài chính và tư vấn cho các doanh nhân khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ. Tiến sĩ Cheng Ly ở Brookings Institution cho biết : 

"Lý Cường đã ủng hộ mạnh mẽ sự phát triển của khu vực tư nhân và khu vực dịch vụ. Ông đặc biệt quan tâm đến sự đổi mới liên quan đến công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo. Trong nhiều năm, Lý đã kêu gọi nỗ lực nhiều hơn để thúc đẩy "nền kinh tế thực" hay "nền kinh tế hữu hình" thay vì "nền kinh tế ảo"".

Lý Cường phát biểu khai mạc Hội thảo Trí tuệ Nhân tạo Thế giới ở Thượng Hải năm 2020

Tiến sĩ Cheng Li đánh giá rằng, dưới sự lãnh đạo của Lý Cường ở Thượng Hải năm 2018, thành phố này đã hỗ trợ cho Tesla thành lập nhà máy lớn nhất ở nước ngoài tại đó. Theo Cheng Li, đó là "một trong những nỗ lực "thần kỳ" trong bối cảnh căng thẳng gia tăng trong cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc vào mùa hè năm 2018". 

Nhà sản xuất xe hơi điện tự lái hàng đầu ở Thung lũng Silicon của Hoa Kỳ đã xây dựng một nhà máy ở Thượng Hải có thể sản xuất 500.000 xe mỗi năm. Dưới sự lãnh đạo của Lý Cường, sự "thần kỳ" thể hiện ở chỗ liên doanh này chỉ mất 10 tháng từ lúc bắt đầu xây dựng đến lúc có thể vận hành hoàn chỉnh.

Ngoài ra, China Daily năm 2018 loan tin Lý Cường đã khởi động và làm cho Thượng Hải trở thành trung tâm của "Internet of Things" (kết nối vạn vật), bằng cách đưa ra các chính sách và quy định mới khuyến khích sự phát triển của lĩnh vực này ở Thượng Hải. Từ năm 2016, khi còn là Bí thư Giang Tô, tỉnh láng giềng của Thượng Hải, Lý Cường cũng đã thúc đẩy cho World Sensing Net Group trở thành một công ty công nghệ "kết nối vạn vật" hàng đầu Trung Quốc.

Nhìn lại Việt Nam 

Trong khi đó, trao đổi với RFA về cơ chế thăng tiến trong nhân sự cấp cao ở Trung Quốc, để nhìn lại, một cựu quan chức Liên Hiệp Quốc không muốn nêu tên, từng tư vấn cho cả Trung Quốc và Việt Nam, nhận xét : 

"Điều mà tôi thấy từ kinh nghiệm tôi trao đổi với các đồng nghiệp Trung Quốc khi có dịp công tác ở nước này là trong hệ thống hành chính của họ, Trung Quốc chọn người dựa trên chuyên môn. 

Tôi đánh giá những quan chức Trung Quốc làm việc với tôi là có chuyên môn, năng nổ. Xin nói riêng một thí dụ cụ thể, khi tôi soạn bài giảng bằng tiếng Anh, đưa cho họ thì ngày hôm sau đã có bản dịch. Điều này không xảy ra ở Việt Nam. 

Việc vào các trường danh giá như Đại học Bắc Kinh chẳng hạn là dựa vào điểm thi của học sinh trên khắp Trung Quốc. Tôi nghe những người làm việc với tôi nói lại là họ đã sử dụng quota system để các vùng có học sinh giỏi nhất được đưa về Bắc Kinh học, chứ không chỉ dành cho con ông cháu cha ở Bắc Kinh. 

Nhưng đấy là đó là những gì tôi biết khoảng 10-15 năm trước. Tôi không rõ có thật sự họ đưa những người có chuyên môn về lãnh đạo địa phương, rồi qua thành tích và khả năng chính trị mà những người này thể hiện ở địa phương, họ chọn lựa để đưa lên cấp cao hơn một cách bài bản hay không. Tôi không rõ nên cần nghiên cứu thêm".

Riêng ở trường hợp Lý Cường bên Trung Quốc, như chúng ta thấy qua phân tích của Tiến sĩ Cheng Li ở Brookings Institution được trích dẫn ở trên, Tập Cận Bình đưa người đã thành công ở địa phương lên vị trí cao hơn, đặc biệt là đưa người thành công ở lĩnh vực chiến lược là phát triển kinh tế dựa trên công nghệ cao. 

Quyết tâm phát triển kinh tế dựa trên công nghệ cao của Tập Cận Bình gắn liền với một chiến lược khác của Trung Quốc : "Quân dân dung hợp", tức phối hợp hay đan cài việc phát triển kỹ thuật quân sự dựa trên công nghệ cao của Quân đội Trung Quốc với các doanh nghiệp công nghệ tư nhân của nước này. 

Là một nước có cùng thể chế độc đảng như Trung Quốc nhưng Việt Nam là nước hoàn toàn thất bại trong mục tiêu trở thành nước "công nghiệp hóa, hiện đại hóa" vào năm 2020. Đây là một mục tiêu được đưa vào văn kiện đảng trong Đại hội Đảng  năm 1996 và 2011. Nhưng đến năm 2018, Đảng cộng sản Việt Nam công bố nghị quyết số 23-NQ/TW, xác định mục tiêu xây dựng Việt Nam thành nước "công nghiệp", "hiện đại" vào năm 2030. Nói cách khác Đảng cộng sản Việt Nam đã thừa nhận gián tiếp là mục tiêu xây dựng Việt Nam trở thành quốc gia "hiện đại", "công nghiệp" vào năm 2020 được nêu ra từ năm 1996 đã thất bại. 

Điều này đặt ra cho Việt Nam nhiều thách thức Ở phần tiếp theo, RFA trao đổi với một số chuyên gia về vấn đề này. 

Nguồn : RFA, 14/02/2023