 | Tổng quan: | 3249179 |
Không rõ có bao nhiêu người từng biết, tại sao ông Vũ Khoan "trượt" ghế Thủ tướng năm 2006 ? Mãi về sau này, cựu TT Phan Văn Khải mới giải thích, do tương quan lực lượng hồi bấy giờ không cho phép. Trên thực tế, quyền lực, với trường hợp của Vũ Khoan, là chấp nhận mọi thách thức…
Ông Vũ Khoan (Hình : Screenshot từ tuoitre.vn)
Một lần, ông Vũ Khoan từng tự "tổng xỉ vả" bản thân : Có những chuyện thấy sai trái rõ mười mươi mà mình không làm gì được để đẩy lùi nó. Rồi ông cho rằng, như vậy là mình thiếu dũng khí, thậm chí còn hèn . Giờ đây, chắc nhiều người muốn khích lệ ông Vũ Khoan rằng, ông không hề hèn : Vì về cuối đời, giống như con chim "Thorn Bird" trong bụi mận gai (Tiểu thuyết của McCullough), ông đã vượt lên được nỗi đau khôn tả để cất lên "tiếng hót" về thế sự. Cho dù cái thế sự ấy thật đắng lòng… Là một "kiến trúc sư", là người chủ động đóng góp trong bứt phá để kết nối Việt Nam với Mỹ và phương Tây, ông Khoan đã để lại nhiều dấu ấn quan trọng trong quá trình hội nhập của đất nước. Đám tang của ông hoành tráng nhưng cũng khá kềnh càng trên mức bình thường là cả một sự chủ ý từ Chính quyền . Đảng/Nhà nước này muốn những người có tri thức toàn diện, tầm nhìn xa, cũng như sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa chính trị để nắm bắt xu thế thời đại – cỡ như Vũ Khoan – phải biết "ém mình xuống", phải biết "kìm giây cương lại" trên mọi cung đường, đừng "cầm đèn chạy trước ô tô" mà gây khó cho Đảng. Tấm gương của những Trần Độ, Trần Xuân Bách còn sờ sờ ra đấy :
Đại sứ Trung Quốc đã không có mặt tại lễ tang là thông điệp rõ ràng nhất về sư vô nghĩa của slogan "bốn tốt" và "mười sáu chữ vàng" trong quan hệ Trung – Việt. Chịu trách nhiệm về một số cuộc đàm phán với Trung Quốc, Vũ Khoan hiểu được những ý đồ thâm thúy của Bắc Kinh đối với Việt Nam, nhưng công khai ông ít khi bày tỏ thái độ hay tuyên bố gì cụ thể cả. Tuy nhiên, những lần ông chỉ đạo các cuộc đàm phán, không phải bên Bắc Kinh không biết. Người của họ có mặt khắp mọi nơi.
Không tính hai "cái mũ" lớn nhất của ông là Bí thư Trung ương Đảng và Phó Thủ tướng Chính phủ, với cương vị là Chủ tịch Ủy ban Quốc gia về Hợp tác Kinh tế quốc tế và Trưởng Ban Chỉ đạo Nhà nước về Biển Đông và hải đảo, Trung Quốc biết quá rõ quan điểm của Vũ Khoan đối với các cuộc đàm phán dai dai dẳng về biên giới trên đất liền cũng như phân chia Vịnh Bắc Bộ. Giá như đất nước có thêm vài ba lãnh đạo như ông Vũ Khoan, thì tương quan "cân bằng động" Trung – Việt – Mỹ có thể đã tích cực hơn.
Hồi bấy giờ, trong nội bộ, nhất là ở Ngoại giao, dư luận ủng hộ ông Vũ Khoan lên Thủ tướng. Trong các nhiệm kỳ của Chính phủ, không nhiều vị cùng "ngồi" một lúc hai ghế "oách" và cận kề cái ghế của "người đứng đầu chính phủ" như ông Khoan. Tuy nhiên, những "fan" ở Ngoại giao không biết rằng "bộ máy ở trên" vận hành theo một quy luật không giống ai. Ngoại ngữ giỏi, kiến thức rộng, kinh nghiệm quốc tế phong phú chưa là cái gì, nếu không có mánh lới và "giá đỡ". Lê Khả Phiêu, Phan Văn Khải, Nguyễn Văn An đều ủng hộ Vũ Khoan. Nhưng còn những thế lực mạnh hơn, không những chống lưng cho Tấn Dũng, mà còn phản đối việc đưa Vũ Khoan lên. Ông Khải đành "quy hàng" mà ký tờ trình ra Quốc hội để đưa Tấn Dũng lên. Nếu ngồi vào ghế Thủ tướng, Vũ Khoan có chiều theo mọi "y lệnh" của các "Thái thượng hoàng" ? Với căn tính thẳng như ruột ngựa, e rằng Vũ Khoan không "chịu nổi" sức ép của Đỗ Mười và Lê Đức Anh. Về sau, ông Khải có giải thích : Quá trình thăm dò nhân sự cho Đại hộI X, các ban ngành đánh giá Vũ Khoan cao hơn Tấn Dũng. Một số ban, ngành ủng hộ Vũ Khoan lên Thủ tướng. Nhưng "tương quan lực lượng không cho phép". Đấy là điều đáng tiếc, nếu đứng đầu chính phủ hồi ấy là một nhà kỹ trị như Vũ Khoan thì vị thế Việt Nam sẽ khác .
Nhưng ông Vũ Khoan không phải là người không dám nói ngược lại ý muốn của lãnh đạo cấp trên. Chính Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch đã "chấm" ông Khoan khi ông Thạch nảy ra ý tưởng Ngoại giao làm kinh tế. Ông Vũ Khoan có ý từ chối, nại lý do qua các kỳ sát hạch tại chức, điểm kinh tế của ông chỉ đạt trung bình. Ông Thạch chớp lấy lý do ấy : "Những người khác được 9, 10 điểm môn kinh tế là vì họ nói theo sách, không có phản biện. Còn cậu chỉ được 6 điểm là vì cậu không nói theo sách, mà cậu dám nói ngược với họ. Kinh tế của chúng ta hiện nay như thế nào thì cậu biết rồi đấy, rất cần những người nói ngược như cậu, tôi không cần nghe người nói xuôi đâu". Giá như lãnh đạo Đảng/Nhà nước bây giờ biết lắng nghe những người nói ngược thì hay biết bao nhiêu : Giá như lãnh đạo Đảng/Nhà nước hiện nay có cơ chế phản biện để chắt lọc các ý kiến liên quan đến mớ bùng nhùng Việt – Trung – Nga thời hậu Ukraine, khi đã cam kết nâng cấp các mối bang giao với Mỹ và phương Tây thì Việt Nam mới xứng mặt anh hào :
Từng là lãnh đạo tại Ngoại giao, ông Vũ Khoan hiểu sâu sắc bài học của lần lỡ nhịp bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ những năm 1977 – 1978, đặc biệt là cái giá phải trả cho lần lỡ nhịp ấy là hai cuộc chiến tranh không đáng có và một nền kinh tế tiêu điều. Vì vậy, ông Vũ Khoan rất cương quyết gạt ý tưởng "đầy lập trường cách mạng" của một vài ban ngành khác, kiến nghị Thủ tướng Phan Văn Khải phải đòi Nhật Bản bồi thường cho Việt Nam, vì đã gây ra nạn đói 1945. Đấy là cả một câu chuyện tranh luận gay gắt trong nội bộ, nâng lên đặt xuống bao lần qua các phiên họp liên ngành, nhưng cuối cùng chính ông Khoan đã ghi điểm. Vì khi ông Khải sang Nhật không nhắc gì đến chuyện nạn đói 1945 thì chính phía Nhật lại chủ động đề cập đến vấn đề tế nhị ấy trong quan hệ song phương và cùng bàn nhau cách hóa giải. Không biết những năm gần đây, ông Khoan đã đóng góp thêm được những gì cho lãnh đạo Đảng/Nhà nước ? Vì những người gần gũi ông cho biết, ông vẫn gõ bàn phím suốt ngày đêm. Một người thân quen hỏi : "Thế hàng ngày, anh nghỉ ngơi khi nào ?". Trả lời : "Tớ nghỉ ngơi khi ngồi viết…".
Đọc cái "tuýt" của Vũ Kim Hạnh mới thấy ông Bí thư trung ương này khá "nặng lòng" với cánh dân sự. Nặng lòng vì hai lẽ. Hơn bất cứ một vị lãnh đạo Đảng/Nhà nước nào, kể cả nhừng người từng giữ cương vị cao nhất, ông Vũ Khoan không nhìn "xã hội dân sự" như kẻ thù và ông thừa nhận, muốn chống được tham nhũng hiệu quả, muốn có phát triển bền vững thì không thể thiếu "không gian dân sự"... Nhưng ông cũng từng nhắn nhủ với chúng tôi rằng, hãy kiên nhẫn và phải biết chờ đợi. "Dậy non như Cao Biền" là dục tốc bất đạt đấy : Những lần gặp ông gần đây, ông Vũ Khoan cũng tỏ ra hối tiếc một số cơ hội và một số quyết sách sai mà ông tự nhận thấy bản thân có phần liên đới trách nhiệm. Những mất mát ấy, suy cho cùng, không chỉ là sự tiếc nuối của cá nhân ông, mà còn cản trở quá trình phát triển của đất nước. Nếu vì lợi ích của quốc gia chứ không phải vì tương quan giữa các phe phái, thì Thủ tướng của năm 2006 phải là một người như Vũ Khoan chứ không phải là Nguyễn Tấn Dũng . Ông Vũ Khoan từng mong muốn truyền một số phán đoán về tương lai của mình cho thế hệ trẻ. Từng có mặt trong hầu hết các giao thiệp giữa Việt Nam với thế giới, từ Trung Quốc, Liên Xô đến Mỹ và châu Âu, mà biết kiềm chế bản thân như ông là hiếm thấy. Ông luôn nhắc tới hai bài học : Một là phải biết lợi ích kinh tế của mình và của đối tác. Hai là phải biết thời thế để đừng bao giờ lỡ thời cơ .
Đinh Hoàng Thắng
Nguồn : VOA, 10/07/2023
Nhìn lại ‘quy hoạch nhân sự và bi kịch từ băng nhóm’
Ông Vũ Khoan, cựu Bí thư Ban chấp hành trung ương Đảng cộng sản Việt Nam khóa 9, cựu Đại biểu quốc hội các khóa 10 và 11, cựu Phó Thủ tướng (2002 – 2006) vừa qua đời hôm 21/6/2023, hưởng thọ 86 tuổi(1). Trước nữa, ông Khoan từng là viên chức hoạt động trong lĩnh vực ngoại giao (giữa thập niên 1960 đến cuối thập niên 1990). Sau khi thôi đảm nhiệm vai trò Thứ trưởng Ngoại giao, ông Khoan được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Thương mại (2000 – 2002).
Ông Vũ Khoan (Ảnh minh họa)
Bởi ông Vũ Khoan qua đời giữa lúc hệ thống chính trị, hệ thống công quyền đang rơi vào tình trạng khủng hoảng về nhân sự : Thiếu người hữu dụng và thừa rất nhiều cá nhân có đủ loại chức vụ nhưng không biết làm gì, không muốn làm gì và chỉ tìm đủ cách để kiếm chác từ hoạt động công vụ rồi "hạ cánh an toàn" nên một số người am tường về chính trường mới nhân đó bàn về chuyện lựa chọn, sử dụng nhân sự của Đảng cộng sản Việt Nam.
***
Theo Victoire Vincent thì ông Khoan là một "người cộng sản đàng hoàng". Facebooker này kể lại câu chuyện chính phủ cộng sản Việt Nam gạt các doanh nghiệp Đài Loan đầu tư vào khu đô thị Phú Mỹ Hưng ở Thành phố Hồ Chí Minh : Hứa hẹn đủ thứ để người ta bỏ tiền đầu tư vào đại lộ Nam Bình Chánh – Bắc Nhà Bè (nay là đại lộ Nguyễn Văn Linh, đầu tư vào Nhà máy điện Hiệp Phước), nhưng khi các công trình hoàn tất thì lập trạm thu phí ở hai đầu đại lộ kèm quy định phải dùng tiền thu phí vào việc bảo dưỡng con đường, nếu thu không đủ thì phải xuất tiền ra bù vào còn dư thì phải nộp hết cho chính quyền. Còn đối với Nhà máy điện Hiệp Phước thì không những không cho miễn thuế như đã hứa mà còn từ chối mua điện để gây sức ép, buộc phải biết điều. Do chủ đầu tư liên tục khiếu nại, chính phủ không thể né tránh mãi nên ông Khoan được cử làm "Lê Lai".
Ông Khoan đã đề nghị báo giới không ghi âm, không ghi hình để tại cuộc gặp các đại diện của chủ đầu tư ông có thể trực tiếp nói với họ bằng tiếng Hoa, đại ý :Chính phủ chúng tôi đã thất hứa với quý vị ! Tôi xin lỗi về điều này ! Tôi xin lắng nghe quý vị… Cả năm sau, khi mâu thuẫn giữa chủ đầu tư với chính quyền cộng sản Việt Nam đã được giải quyết, cho thu, cho miễn thuế nhưng không được chuyển lợi nhuận ra khỏi Việt Nam, ông Khoan không ngần ngại nhận xét :Điều đó giống như ta tháo còng tay nhưng cột chân họ lại (2) !
Giống như Victoire Vincent (cho rằng ông Khoan là một "người cộng sản đàng hoàng" vì can đảm nhận lỗi), Hoàng Hải Vân kể một kỷ niệm nhỏ với ông Khoan - khi trả lời phỏng vấn với tư cách Bộ trưởng Thương mại, ông Khoan nhận định :Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là chưa có tiền lệ, cho nên phải dò đá qua sông, không tránh khỏi những vấp váp. Bởi nghĩ rằng nhận xét này có thể gây khó khăn cho ông Khoan, Hoàng Hải Vân đã tự ý lược bỏ nhận định này nhưng lúc xem lại bài trước khi đăng, ông Khoan tự tay viết vào bài phỏng vấn nhận định ấy của ông. Hoàng Hải Vân kể thêm rằng khi nghe ông Phan Văn Khải từ nhiệm, ông Võ Văn Kiệt bảo rằng :Ông Khoan là người tốt nhất đê đảm nhiệm vai trò Thủ tướng thay ông Khải nhưng tiếc rằng ông đã "hết tuổi" để có thể ở lại Ban chấp hành trung ương đảng(3).
***
Ngoài việc giới thiệu "tự sự" của ông Vũ Khoan về việc dùng người -Thứ nhất, phải trả lời được câu hỏi : Ta có thật lòng cần họ không và cần những loại nhân tài nào ? Có người nói, khi đã cầu hiền tức là thừa nhận mình dốt, vậy điều trước hết là phải chấp nhận người ta giỏi hơn mình cái đã.Thứ hai, đã cầu hiền thì phải tạo môi trường, điều kiện cho người ta cống hiến bằng cách giao cho họ những công việc có giá trị đích thực, đòi hỏi gay gắt và đánh giá đúng công việc họ làm vì người tài thích được đòi hỏi, thậm chí đòi hỏi khắt khe.Thứ ba, cần có sự đãi ngộ thỏa đáng. Người tài thường không đòi hỏi vật chất nhiều đâu mà điều quan trọng hơn với họ là sự tôn trọng, công bằng.Thứ tư, phải rộng lượng vì người tài hay có tật. Nếu vì tật nhỏ mà rũ bỏ thì thật hoài phí - những tật không ảnh hưởng tới công việc, không trái với nhân cách làm người, chẳng hạn tật hay cãi. Các cuộc họp mà không có người cãi thì chán lắm, đã dám dùng người tài thì phải chịu nghe họ. Đồng thời nhấn mạnh "hãy học làm người tử tế" vì "không làm người lương thiện thì khoan nói đến chuyện lý tưởng, hoài bão" và hối tiếc nhất là "có những chuyện sai trái rõ mười mươi mà mình không làm gì được để đẩy lùi nó, như vậy là mình thiếu dũng khí, thậm chí còn hèn" – Nguyễn Tấn Thọ kể thêm chuyện phu nhân của ông Khoan nhận xét khi ông Khoan được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Thương mại :Ông đi chợ cho gia đình còn chả biết mà giờ lại đi chợ cho cả nước thì chết à ? Nguyễn Tấn Thọ cho biết, việc trở thành Bộ trưởng Thương mại khiến ông Khoan hụt hẫng vì :Mình đang làm ngoại giao nay lại sang làm thương mại, nào có biết mua bán gì đâu (4).
Dường như đó cũng là lý do Trương Huy San xem trường hợp ông Vũ Khoan "như một điển hình về công tác cán bộ". Trương Huy San cho biết, khi thăm dò ý kiến chuẩn bị nhân sự cho Đại hội 10, các ban ngành đánh giá ông Vũ Khoan cao hơn Nguyễn Tấn Dũng nhưng ngoài yếu tố quá tuổi, ông Khoan không thể trở thành Thủ tướng vì điều mà ông Phan Văn Khải tiết lộ với Trương Huy San "tương quan lực lượng không cho phép". Trương Huy San cho rằng, "đó là một điều đáng tiếc vì 2006 là thời điểm Việt Nam hội nhập gần như hoàn toàn. Nếu đứng đầu chính phủ là một nhà kỹ trị, am hiểu quốc tế thì vị thế Việt Nam sẽ khác".
Cứ như Trương Huy San kể thì Vũ Khoan không phải là trường hợp cá biệt.Tháng 2/2000, Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển bị "luân chuyển" về làm bí thư Nghệ An. Trong tiệc tiễn do Văn phòng Chính phủ tổ chức, ông Tuyển đọc thơ nói rằng, việc ra đi của ông đơn giản vì (Tổng bí thư) cần "chỗ trống". Chỗ trống để đưa Thứ trưởng kỳ cựu Vũ Khoan rời Bộ Ngoại giao, tạo "chỗ trống" cho ông Nguyễn Dy Niên lên bộ trưởng.Bộ Ngoại giao bắt đầu có vấn đề từ đây và "công tác cán bộ" bắt đầu có "màu sắc thị trường" khi Phó Thủ tướng Phạm Gia Khiêm đưa Nguyễn Thanh Sơn lên làm trợ lý bộ trưởng, kiêm vụ trưởng Tổ chức cán bộ.
Bên cạnh yếu tố "tương quan lực lượng" dẫn đến chuyện "thay vì đưa một nhà kỹ trị đứng đầu chính phủ trong thời kỳ hội nhậpthì đặt vào vị trí ấy một con người ít học và nhiều thủ đoạnnhư ông Nguyễn Tấn Dũng",Trương Huy San lưu ý một yếu tố khác nữa. Đó là những "nguyên tắc". Những "nguyên tắc" này cản đường ông Vũ Khoan trở thành Thủ tướng. Ví dụ ông Khoan "Chỉ mới là Bí thư Trung ương Đảng, trong khi, ứng cử viên cho "tứ trụ" thường phải trải qua ít nhất một nhiệm kỳ Ủy viên Bộ chính trị.Những"nguyên tắc" kiểu đó "gần như được áp dụng cho ‘bộ tam’ các cấp" và cũng vì vậy mà ông Dũng được chọn làm Bí thư Kiên Giang, Thứ trưởng Công an, Thống đốc Ngân hàng rồi lên cao hơn nữa bằng các thủ đoạn triệt hạ những đối thủ ngáng đường của mình.
Trương Huy San kết luận :Chế độ đã chính trị hóa tất cả các mặt trong đời sống xã hội của đất nước. Hệ thống đã chính trị hóa mọi chức danh. Đành rằng, "chính trị chỉ có mục đích" nhưng làm sao để có một nền chính trị mà muốn đạt được mục đích không thể làm những việc phi đạo đức. Đành rằng, "chính trị là thủ đoạn", nhưng làm sao để có một nền chính trị mà trong khi các nhà chính trị sát phạt nhau, các nhà kỹ trị như Vũ Khoan, Lê Đức Thúy… vẫn có không gian cống hiến(5).
Trân Văn
Nguồn : VOA, 25/06/2023
Chú thích
(1) https://nld.com.vn/thoi-su/nguyen-pho-thu-tuong-chinh-phu-vu-khoan-qua-doi-20230621100301334.htm
