Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Suy giảm kinh tế cộng với suy thoái chính trị kéo dài và mang tính cơ cấu củng cố cho lập luận rằng mô hình phát triển có xuất sứ từ Trung Quốc đang kết thúc. Được dẫn dắt bởi tư tưởng thực dụng, "mèo trắng mèo đen không quan trọng miễn bắt được chuột", và duy ý chí về năng lực lãnh đạo của chế độ chính trị tập quyền dựa vào chủ nghĩa tập thể, chủ nghĩa Mác – Lênin để chuyển đổi nền kinh tế sang thị trường, một mô hình chuyên chế - tăng trưởng được thiết lập. Nó đã làm Trung Quốc thoát nghèo, trở thành nước có thu nhập trung bình cao nhờ "đánh đổi" dân chủ, nhân quyền lấy tăng trưởng kinh tế để đảm bảo tính chính danh cho chế độ Đảng cộng sản toàn trị. Kết quả tăng trưởng "thần kỳ" kéo dài trong suốt hơn ba mươi năm khiến mô hình này trở thành "lý tưởng" cho nhiều quốc gia đang phát triển. Là nước láng giềng tương đồng về thể chế chính trị, Việt Nam đã noi theo áp dụng, nhưng ‘kém’ thành công hơn. Tuy nhiên, những gì diễn ra ở Trung Quốc, về cơ bản, cũng xảy ra ở Việt Nam. Cải cách mô hình chuyên chế - tăng trưởng thế nào đang là vấn đề lớn hiện nay hàm ý cho Việt Nam.

mohinh1

Hình chụp từ trên cao cầu Bãi Cháy ở Thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh hôm 28/12/2023 - AFP

Bài viết trước chỉ ra thực trạng chống tham nhũng của Đảng cộng sản vẫn khó khăn, nguy cơ tồn vong chế độ vẫn lớn, "Đảng – Nhà nước" vẫn chưa "trong sạch" trong khi dân chủ, nhân quyền bị cấm đoán và kinh tế trì trệ. Căn nguyên của vấn đề nằm ngay trong mô hình chuyên chế - tăng trưởng khi nghịch lý tăng trưởng nhanh và tham nhũng tràn lan, một trong những hình thức tham nhũng, chiếm vị trí thống trị, trong đó việc trao đổi quyền lực và của cải của giới lãnh đạo đã trở thành "luật bất thành văn". Nay, trong bối cảnh ‘khủng hoảng’ "nghịch lý" đã đảo chiều thành "thuận lý" khi quyền lực bị tuyệt đối hóa, lạm dụng bạo lực để chống lại sự tha hóa quyền lực đang làm hủy hoại động lực tăng trưởng nhờ thị trường.

Lý thuyết và thực tế đã chứng minh rằng, nghịch lý nêu trên, mặc dù không biểu thị mối tương quan nhân quả, nhưng từ các dữ liệu điều tra từ 65 quốc gia, tức một phần ba tổng số nước, tổ chức Hướng dẫn rủi ro quốc gia quốc tế (ICRS - International Country Risk Guide) đã xác lập mối quan hệ đồng biến giữa mức độ tham nhũng và tăng trưởng. Ngoài ra, một nghiên cứu thực tế ở Trung Quốc của phó giáo sư khoa học chính trị Yuen Yuen Ang (洪源) có ý nghĩa ứng dụng quan trọng được trình bày trong cuốn "Thời đại vàng son của Trung Quốc : Nghịch lý của sự bùng nổ kinh tế và tham nhũng tràn lan" (China's Gilded Age : The Paradox of Economic Boom and Vast Corruption, 2020). Học giả về Trung Quốc tại Đại học Michigan, Mỹ đã chỉ ra rằng, đây là quá trình ‘tiến hóa’ tương tự như Thời đại Vàng của Mỹ vào cuối thế kỷ 19. Tuy nhiên, sự khác biệt các hệ thống chính trị ở Trung Quốc và Hoa Kỳ đã dẫn đến những phản ứng trái ngược nhau trước sự bành trướng của chủ nghĩa tư bản thân hữu. Ở Mỹ là quá trình cải tiến thể chế dân chủ để kiểm soát quyền lực trong khi ở Trung Quốc củng cố chế độ tập quyền tuyệt đối bằng chống tham nhũng kiểu "đả hổ diệt ruồi".

Làm sâu sắc thêm thực tế này ở Việt Nam có ý nghĩa quan trọng không những chỉ vì chiến dịch "đốt lò" đang gặp thách thức ngày càng lớn khiến niềm tin chính sách giảm sút, diễn ra đồng thời với việc hạn chế các quyền về tự do, dân chủ và nhân quyền khi mô hình chuyên chế ‘kiểu cũ’, kiểu Mao, đang quay trở lại "mạnh mẽ" mà còn vì động lực tăng trưởng nhờ thị trường bị hủy hoại nghiêm trọng dẫn tới kinh tế trì trệ, ảm đạm. Mặc dù, tỷ lệ tăng trưởng GDP theo thống kê là nhanh nhưng đã được ‘cảnh báo’ là "không bền vững", bất cập về cơ cấu. Nền kinh tế có độ mở cao cho thương mại nhưng ngày càng lệ thuộc vào vốn đầu tư nước ngoài, lĩnh vực bất động sản trở thành trục tăng trưởng quan trọng nhưng "mong manh" trước vấn nạn đầu cơ, trong đó chủ yếu là nguyên nhân "sở hữu toàn dân" về đất đai và tính đại diện quản lý của nhà nước bị trục lợi do tha hóa quyền lực, đầu tư công cũng ì ạch… Hơn thế, một thể chế "khai thác" chi phối nền kinh tế khi lý luận giáo điều về chủ nghĩa xã hội lấn án kinh tế thị trường…

Gần đây, đã có sự thừa nhận quan trọng rằng các thể chế thực sự quan trọng. Nghĩa là, các cấu trúc chính trị – như quyền sở hữu, sự ổn định, cải cách luật pháp, cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao khả năng giao dịch thương mại… là nền tảng của tăng trưởng kinh tế. Giới điều hành kinh tế - Chính phủ luôn nhấn mạnh sự cấp thiết về cải cách thể chế. Điều khiến các nước nghèo trở nên nghèo không phải là thiếu nguồn lực. Nhật Bản và Hàn Quốc, các đối tác chiến lược của Việt Nam, cho thấy họ thiếu nguồn lực thế nào để bắt đầu con đường phát triển của mình. Đúng hơn, chính việc thiếu thể chế đã khiến các quốc gia trở nên nghèo nàn. Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng việc chống tham nhũng có thể ‘thành công’ chỉ khi được thực hiện bởi thể chế dân chủ, kiểm soát quyền lực bởi tam quyền phân lập, xã hội dân sự… Nhưng cải cách thể chế là một quá trình, vì vậy việc tập trung vào cải cách khu vực công, nâng cao năng lực công chức để làm những việc "vi dân" và đồng thời thiết lập những nguyên tắc cơ bản cho kinh tế thị trường vận hành là những bước đi cần thiết. Việc dự báo kinh tế đang thiếu yếu tố thể chế sẽ giảm ý nghĩa cho việc hoạch định và thực thi chính sách !

Mô hình chuyên chế – tăng trưởng kiểu Trung Quốc đang ‘khủng hoảng’ ở Việt Nam, biểu hiện rõ rệt là sự suy giảm tăng trưởng và suy thoái chính trị. Thể chế chính trị đang suy thoái bởi hai cội nguồn chủ yếu, trước hết, là quốc nạn tham nhũng được che đậy bởi nghịch lý nêu trên, nghĩa là sự ‘chấp nhận’ hay ‘đánh đổi’ tham nhũng lấy tăng trưởng đã biến giới lãnh đạo, giới tinh hoa của chế độ thành tầng lớp quyền lực và giàu có trong khi phân hóa giàu nghèo ngày càng lớn. Họ theo đuổi mục đích duy trì hệ thống chính trị tập quyền bằng bạo lực, trấn áp, từ mầm mống, xã hội dân sự, dân chủ và độc quyền về tư tưởng và truyền thông, ngăn cản các quyền tự do cá nhân. Chống tham nhũng kiểu "ta đánh ta" không thể hiệu quả khi nguyên tắc công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình bị hủy hoại.

Thứ hai, đó là sự cứng nhắc về thể chế và nhận thức. Chế độ luôn nhấn mạnh vai trò của các tổ chức theo cách hiểu của V. Lenin về nhà nước chuyên chế. Theo đó, những quy tắc chi phối cuộc sống của mình cần được tạo ra và, sau đó cố bảo vệ nó bằng mọi giá theo cách "cực kỳ bảo thủ". Ngay cả khi thực tế chỉ ra thế giới không hoạt động theo cách đó, nhưng việc thay đổi mô hình khiến giới lãnh đạo rất ‘do dự.’ Fransis Fukuyama, giáo sư tại Đại học Stanford, Mỹ, trong một cuốn sách về thể chế chính trị, đã được dịch sang tiếng Việt, của mình cho rằng chủ nghĩa thân hữu ở Mỹ trong cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 là "một cuộc đấu tranh kéo dài gần hai thế hệ". Mô hình chuyên chế - tăng trưởng ở Trung Quốc, theo Giáo sư Fukuyama, là một kiểu ‘mô hình tinh thần’, đã không thực sự tương ứng với thực tế thị trường nhưng người ta vẫn không muốn thay đổi chúng. Chế độ chính trị dưới sự lãnh đạo toàn diện của độc đảng cộng sản trong những năm gần đây đã quay lại mô hình toàn trị kiểu Mao với những chính sách mang tính đối phó với những bất cập, mâu thuẫn trong khi áp dụng những ‘tiêu chuẩn kép’. Điển hình như chính sách ‘nhích’ gần phương Tây - cơ chế dân chủ để ‘mời gọi’ đầu tư nước ngoài trong khi kiểm soát gắt gao tự do cá nhân, dân chủ và xã hội dân sự trong nước.

Sự suy giảm tăng trưởng và suy thoái chính trị mang tính xu hướng báo hiệu rằng mô hình chuyên chế - tăng trưởng kiểu Trung Quốc không còn phù hợp với thực tế với những mâu thuẫn ngày càng căng thẳng Trong trường hợp này lý thuyết của Các Mác về xung đột giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, giữa thượng tầng kiến trúc và hạ tầng cơ sở sẽ dẫn đến sự thay đổi chế độ. Cải cách chuyển đổi dân chủ hướng đến một ‘thể chế bao trùm’ để tăng trưởng bền vững là tất yếu nhưng trước hết đòi hỏi sự thay đổi ‘đột phá’ về tư duy. Dù sự chuyển đổi dân chủ chỉ là một cái "hành lang hẹp" (Tiếng Anh : The Narrow Corridor) nhưng cần hy vọng. Mới đây, ngày 16/1/2024 ông Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính đã phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) tại Davos, Thụy Sĩ, rằng : "Không quốc gia nào phát triển nhanh nếu giữ tư duy cũ !"

Phạm Quý Thọ

Nguồn : RFA, 22/01/2024

Tham khảo :

(1) Tăng trưởng GDP trong thời kỳ đổi mới ; (Interactive) GDP của Việt Nam qua 35 năm đổi mới .

(2) Chỉ số cảm nhận tham nhũng (CPI) ; Corruption Perceptions Index.

(3) Mức tăng trưởng GDP so với chỉ số nhận thức tham nhüng (CPI) tai Việt Nam từ năm 2012-2022

(4) Vụ án AIC Đồng Nai ; Vụ án ‘những chuyến bay giải cứu’ ; Vụ án ‘Việt Á’ ; Vụ án ‘Vạn Thịnh Phát’ 

Additional Info

  • Author Phạm Quý Thọ
Published in Diễn đàn

Ngoài mi lo gim phát, thay vì lm phát, Trung Quc đng trước hai vn đ ln na : S người làm vic gim xung và hiu năng sn xut ngưng đng.

mohinh1

Kinh tế xung không phi ch do th trường đc. Nguyên nhân sâu xa là s tht bi ca c mô hình kinh tế bt chp thc tế cũng như lý lun, vì ch nhm mđích bo v quyn hành cĐảng cộng sản.

Giá nhà ca Trung Quc t tháng 9 qua tháng 10 đã tt xung năm tháng lin, mnh nht k t tháng 2/2015, theo bn tin kinh tế Bloomberg. C nn kinh tế xung theo vì ngành xây dng đóng góp mt phn tư trong Tổng sản lượng nội địa (GDP) ca Trung Quc. Kinh tế xung không phi ch do th trường đa c. Nguyên nhân sâu xa là s tht bi ca c mô hình kinh tế bt chp thc tế cũng như lý lun, vì ch nhm mc đích bo v quyn hành ca Đảng cộng sản.

Sau v công ty Hng Đi (Evergrande) phá sn, năm nay đến công ty Bích Nhai Viên (Country Garden) cũng không tr được n. Năm ngoái, 18 công ty xây ct không tr được n nước ngoài. Tháng 6 va qua, năm công ty ln nht đã không tr được n vay bng đô la M, tng cng 226 t đô la, cũng bng tr giá nhng ngôi nhà h đã bán tr góp trước, theo báoThe Wall Street Journal. Bích Nhai Viên không tr được 83 t đô la tin n, đã tuyên b phá sn trong tháng 10.

"Tp Đoàn Hng Đi" (恒大集, nghĩa là Ln Mãi Mãi) thành lp năm 1996, vào năm 2017 tr giá lên ti 50 t m kim, hin nay ch còn đáng giá 3 t trên th trường chng khoán. Hai năm trước Hng Đi có 150.000 nhân viên ; vi 1.300 d án xây dng ti 280 thành ph ; mang n 88,5 t đô la nhưng còn n 1 triu 600 ngàn căn h chưa xây xong mà người mua đang góp tin tr trước. Hin có 20 triu đơn v gia cư đã bán ri nhưng phi ngưng vì các công ty đa c thiếu tin, theo báoThe Wall Street Journal.

Tháng 7 năm ngoái, nhiu người mua nhà tr góp trước bt đu "đình công" ngưng đóng tin vì lo không bao gi xây xong, to ra mt phong trào lan ra toàn quc. Khi đt tin, người mua được ha hn trong ba năm nhà s xong, nhưng ch mãi không được trao chìa khóa ! Nhng người lo lng nht tìm cách bán tng bán tháo khiến giá c xung theo, khiến các công ty xây ct thiếu tin nng hơn. Các ngân hàng không dám cho các công ty đó vay vì thy giá tr ca các công ty xung thp và người mua ngưng tr góp, khiến các công ty càng thiếu tin. Nhng xí nghip cung cp cho ngành xây ct b cun theo. Tt c to ra mt cái vòng ln qun.

Công ty Bloomberg đã phân tích tình trng bế tc này. Trước năm 1998, Trung Quốc chưa cho phép mua bán nhà ca t do, ch có mt phn ba dân chúng sng ti các thành ph. Sau 25 năm, s dân đô th tăng thêm 480 triu người, chiếm hai phn ba dân s. Đó là cơ hi cho các công ty xây ct. H đua nhau vay tin d dàng t khp nơi vì ai cũng thy vin tượng phát trin tt. Năm ngoái, tng s n người nước ngoài đã lên đến 207 t đô la, vay bng đô la gm vay t các ngân hàng và bán trái phiếu, tc giy n. Năm 2009 s trái phiếu bán ra nước ngoài ch có 675 triu đô la, năm 2020 đã tăng gn gp 100 ln, lên ti 64,7 t đô la. Khi n đáo hn mà không tr được thì phi khai phá sn. Trong khi đó dân s bt đu gim bt, c nước còn 50 triu căn h đang không có người , và nhiu công trường xây ct ngưng hot đng.

Nhng ch n ln nht ca các công ty đa c là người mua nhà tr góp. Khi Tp Cn Bình ra lnh các ngân hàng bt cho vay tin xây nhà, các công ty đa c gây vn bng cách bán trước các căn h sp xây. T 2015 đến tháng 7/2021, loi vn này tăng t 39% lên 54% ngun vn ca các công ty đa c.

Tin tiết kim ca 70% các gia đình trong lc đa đ vào vic mua nhà, đ hoc đu tư. Nhà ca chiếm 60% tài sn ca dân. Giá tt xung nghĩa là 70% dân Trung Hoa đang mt tin dành dm c đi ; ging như dân M bng dưng mt hết tin trong qu hưu bng và mt bo him y tế khi v già ! Đa c không còn là mt cơ hi kinh tế mà đã tr thành mt vn đ xã hi và chính tr.

T năm 2020 chính quyn cộng sản Trung Quc đã đưa ra các bin pháp hn chế s n ca các công ty xây dng, da trên ba tiêu chun : t l n ti đa, tng s n, và tng s tin mt. Năm ngoái chính quyn trung ương dành 48 t đô la đ giúp các công ty tiếp tc xây dng, ha s cho các ngân hàng vay 27 t đô la không cn tr lãi nếu cho các công ty xây ct vay ; nhưng đến nay s tin đó vn chưa được dùng hết. Công vic xây ct gim 14% trong năm 2021, xung nng nht k t 6 năm. Tháng 8 va qua, Bc Kinh gim s tin phi đt xung đ mua nhà (down-payment) ; cho phép các ngân hàng h thp lãi sut. Trong khi M tăng lãi sut thì Ngân hàng Trung ương Bc Kinh đã ct đ cu th trường nhà ca, nhưng không thy hiu qu.

Kinh tế đang tr thành mi lo ln nht k t khi bt đu m ca đu thp niên 1980. Chính sách đi mi thành công, kinh tế Trung Quc ln dn. Trước đây 40 năm, Tổng sản lượng nội địa ca Trung Quc ch bng 2% GDP c thế gii ; năm 2021 đã chiếm 18,4%, theo báoFinancial Times. Sau đó Trung Quc bt đu đi xung, trong khi M và nhiu nước khác, t n Đ đến Brazil vn tiến lên. Năm 2022, Trung Quc ch còn chiếm 17% GDP toàn cu.

Nht báoFinancial Time mô t đa v ca Trung Quc đang xung dn. Trong năm 2023 sn lượng toàn thế gii s lên đến 105 ngàn t m kim, tăng thêm 8 ngàn t. Trung Quc không hưởng mt phn nào trong s 8 ngàn t đô la mi lên đó ; kinh tế M góp 45% ; các nn kinh tế đang lên đóng góp 50% ; mt na là do năm nước : n Đ, Indonesia, Mexico, Brazil và Ba Lan.

S hàng xut cng ca Trung Quc đang gim vì kinh tế các nước mua hàng cũng gp khó khăn, hoc đang tìm các ngun cung cp mi. Các công ty quc tế đang rút tin li ra khi Trung Quc, ct s đu tư bt 12 t đô la trong quý th ba năm nay. Đng nhân dân t xung giá, các xí nghip Trung Quc cũng theo gót, chuyn đô la ra nước ngoài, mua bt đng sn.

Ngoài mi lo gim phát, thay vì lm phát, Trung Quc đng trước hai vn đ ln na : S người làm vic gim xung và hiu năng sn xut ngưng đng. Lc lượng lao đng ca Trung Quc có lúc lên cao nht, bng 24% s người làm vic trên thế gii ; hin xung ch bng 19% và trong 35 năm na s xung ti 10%. Tính s người làm vic cùng vi sn năng lao đng, kinh tế Trung Quc s ch tăng 2,5% mt năm, bng na ch tiêu trên 5% ca ông Tp Cn Bình, vn theoFinancial Times.

Đây là kết qu t nhiên ca mô hình kinh tế ca Đảng cộng sản Trung Quc t khi i mi". H t b kinh tế ch huy kiu cng sn cũ nhưng vn đ cao vai trò ca doanh nghip nhà nước. Đó là nhng xí nghip hiu năng thp nht, nhưng được cung cp tài chánh nhiu nht. Các xí nghip tư nhân đóng góp cho sn lượng quc gia nhiu hơn nhưng khó vay được tin t các ngân hàng.

Cán b cm đu các đa phương được chm đim theo tiêu chun đã "sn xut" được bao nhiêu, tính bng s tin s dng và s công nhân có vic làm. Các đa phương chn lãnh vc d thc hin và d phô trương nht là xây dng, t đường sá, cu cng, bến cng, phi trường, và các khu cao c. H vay n d dàng, vì các ngân hàng do nhà nước kim soát.

Cơ cu kinh tế Trung Quc nng v đu tư, nh v tiêu th, trái ngược vi các nước theo kinh tế th trường. Trong năm 2021, M và Anh quc, 80% sản lượng nội địa là đ cung cp cho nhu cu ca dân tiêu th ; Trung Quc người tiêu th ch hưởng 54%, theo Ngân hàng Thế gii. Đu tư Trung Quc chiếm 40% GDP, gp đôi t l nước M, vì các cán b đu tư không cn tính toán đến mc li. Khi trình đ phát trin còn thp, như thi 1980, đu tư sinh li cao vì thúc đy kinh tế lên. Nhưng càng v sau thì đu tư thêm li ích càng gim, theo đnh lut "năng sut tim gim" trong kinh tế hc.

Trong thi gian bnh dch Covid-19, chính ph M tr cp tin cho dân đóng thuế đ gi vng kh năng tiêu th ca h. Người Trung Hoa trong lc đa phi t lo ly mình. Khi kinh tế m ca li, dân M đua nhau đi mua sm, người Trung Hoa vn lo tiết kim, gi tin phòng b tương lai.

Chúng ta có th hiu ti sao Đảng cộng sản chn mt cơ cu kinh tế khp khing như vy : Vì mc đích bo v Đng. Đng nm tin đu tư nên dân b l thuc. Nếu tư doanh phát trin mnh, thì s đến lúc không ai cn nh Đng na !

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 23/11/2023

Additional Info

  • Author Ngô Nhân Dụng
Published in Diễn đàn