Thông Luận

Mức thâm hụt ngân sách từ đầu năm đến nay khoảng 32.500 tỷ đồng...

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tổng thu ngân sách Nhà nước từ đầu năm đến thời điểm 15/6/2017 ước tính đạt 500.900 tỷ đồng, bằng 41,3% dự toán năm.

Ngân sách dành phần lớn để trả nợ, trong khi chi đầu tư phát triển rất ít, không đạt dự toán.

Trong đó thu nội địa 399.100 tỷ đồng, thu từ dầu thô 21.100 tỷ đồng, thu cân đối ngân sách từ hoạt động xuất, nhập khẩu 80.600 tỷ đồng. 

Tổng chi ngân sách Nhà nước từ đầu năm đến thời điểm 15/6/2017 ước tính đạt 533.400 tỷ đồng, bằng 38,4% dự toán năm, trong đó chi thường xuyên đạt 398.900 tỷ đồng, chi trả nợ lãi 50.000 tỷ đồng. 

Riêng chi đầu tư phát triển mới đạt 83.300 tỷ đồng, bằng 23,3% dự toán nămn 2017. Chi trả nợ gốc từ đầu năm đến thời điểm 15/6/2017 ước tính đạt 88.100 tỷ đồng, bằng 53,8% dự toán năm. Tổng nợ gốc và lãi chi trả từ đầu năm đến nay khoảng 138.100 tỷ đồng. 

Như vậy, từ đầu năm đến nay bội chi ngân sách khoảng 32.500 tỷ đồng, mức bội chi thấp nhất trong nhiều năm trở lại đây. Trước đó, năm 2016, mức thâm hụt ngân sách khoảng gần 192.000 tỷ đồng. 

Việc chi đầu tư phát triển thấp, đặc biệt là tình trạng chậm giải ngân đã được nhiều đại biểu chất vấn trong kỳ họp Quốc hội vừa qua. Phó thủ tướng Vương Đình Huệ cho hay : "Thực tế là chúng ta có tiền mà không tiêu hết được, đó chính là nguyên nhân khiến tăng trưởng kinh tế không đạt như kỳ vọng. Dù tốc độ giải ngân năm nay đã cao hơn những năm trước song vẫn thấp so với nhu cầu thực tế. Trách nhiệm này thuộc về Chính phủ, chúng tôi nhận trách nhiệm để làm tốt hơn trong thời gian tới".

Trước đó, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã phê duyệt Chương trình quản lý nợ trung hạn giai đoạn 2016-2018 với mục tiêu nợ công bao gồm nợ chính phủ, nợ được chính phủ bảo lãnh và nợ chính quyền địa phương không quá 65% GDP. 

Chương trình đặt mục tiêu cụ thể vay trong và ngoài nước để bù đắp bội chi ngân sách nhà nước theo hướng giảm dần, trong đó bội chi ngân sách năm 2016 là 5,4% GDP, bội chi ngân sách Trung ương năm 2017 khoảng 3,38% GDP và bội chi ngân sách Trung ương năm 2018 là 3,3% GDP.

Đáng chú ý, ngoài mục tiêu trên, Chính phủ cũng quyết tâm mức dư nợ Chính phủ không quá 54% GDP và nợ nước ngoài của quốc gia không quá 50% GDP.

Chính phủ cũng quyết định tạm dừng toàn bộ việc cấp mới bảo lãnh Chính phủ cho các khoản vay trong và ngoài nước, đồng thời rà soát danh mục các chương trình, dự án ưu tiên xem xét cấp bảo lãnh Chính phủ để xây dựng hạn mức cấp bảo lãnh Chính phủ giai đoạn 2016-2020 và hàng năm, đảm bảo các chỉ tiêu an toàn nợ trong giới hạn đã được Quốc hội phê duyệt.

Bạch Dương

Nợ công của Việt Nam là vấn đề tranh cãi từ lâu. Nợ của Chính phủ và của doanh nghiệp nhà nước (doanh nghiệp nhà nước) chủ yếu dựa vào tín dụng ngân hàng và phát hành trái phiếu. Cả hai loại nợ này có lẽ cho đến nay ít dựa vào đánh giá khả năng trả nợ mà dựa vào kế hoạch chỉ tiêu (hay lệnh) của cơ quan chủ quản. Nợ chính phủ đòi hỏi tăng thuế để trả nợ. Nợ doanh nghiệp đòi hỏi doanh nghiệp phải giảm đầu tư vì áp lực trả nợ. Cả hai đều kìm hãm tăng trưởng trong nền kinh tế.

Một minh chứng điển hình là vấn đề nợ của Nhật Bản trong vài chục năm qua đã làm kinh tế Nhật tiếp tục trì trệ. Nếu không thế, phát hành tiền và tăng tín dụng để tài trợ sẽ gây lạm phát.

Nhà máy xơ sợi Đình Vũ đã ngừng hoạt động từ giữa năm 2015, bị âm vốn chủ sở hữu 528 tỉ đồng (tại thời điểm cuối năm 2015), chưa kể nợ phải trả gần 7.000 tỉ đồng.

Sau một thời gian kìm hãm, nợ công ở Việt Nam có vẻ tăng mạnh, nhất là trong năm 2015 (xem bảng 3, dựa vào số liệu chính thức).

Thông tin trình bày ở dưới bao gồm nợ của Chính phủ (bao gồm cả nợ doanh nghiệp do Chính phủ bảo lãnh) - mà Bộ Tài chính gọi là nợ công và nợ của doanh nghiệp nhà nước. Số liệu tới năm 2015 dựa vào các nguồn chính thức. Số liệu năm 2016 chủ yếu dựa vào ước tính của tác giả.

Khu vực công (public sector) theo định nghĩa của Hệ thống Tài khoản quốc gia của Liên hiệp quốc 2008 bao gồm cả Chính phủ và doanh nghiệp nhà nước nên có thể coi nợ công là tổng của nợ chính phủ và nợ của doanh nghiệp nhà nước. Thông tin này là cần thiết, dù Việt Nam vẫn chỉ chú ý đến nợ chính phủ (được gọi là nợ công), nhưng nếu doanh nghiệp nhà nước nào phá sản thì việc trả nợ là do Chính phủ chịu trách nhiệm, dù Chính phủ tuyên bố không có trách nhiệm và nếu giả thiết cho phá sản, đất và tài sản công sẽ bị tịch biên và thuộc về chủ nợ. Vì thế khi phân tích về nợ công, không thể bỏ qua nợ của doanh nghiệp nhà nước. Dù không đồng ý về định nghĩa, cách tốt nhất là Bộ Tài chính nên công bố cả nợ của doanh nghiệp nhà nước vào Bản tin nợ công để các nhà phân tích tùy nghi sử dụng.

Số liệu tin cậy được cho thấy nợ chính phủ năm 2015 là 115 tỉ đô la Mỹ, bằng 59,5% GDP và ước tính nợ chính phủ năm 2016 lên tới ít nhất 131 tỉ đô la Mỹ, bằng 63,9% GDP. Nợ chính phủ tăng quá nhanh, ở mức gần 35% năm 2015.

Nợ của doanh nghiệp nhà nước ở đây cho thấy toàn cảnh khoảng 3.200 doanh nghiệp với số nợ theo điều tra của TCTK năm 2014 là 4,9 triệu tỉ đồng (231 tỉ đô la Mỹ), gấp nhiều lần con số 1,5 triệu tỉ đồng mà Bộ Tài chính đưa ra chỉ cho một số tập đoàn và công ty lớn. Ước tính thêm cho thấy năm 2016, nợ của doanh nghiệp nhà nước là 324 tỉ đô la Mỹ, bằng 158% GDP.

Như vậy, cộng cả nợ chính phủ và nợ doanh nghiệp nhà nước sau khi trừ đi phần Chính phủ bảo lãnh trùng lặp, tổng số nợ năm 2016 là 431 tỉ đô la Mỹ, bằng 210% GDP.

Với tỷ lệ nợ lớn như trên, khó lòng nền kinh tế phát triển mạnh. Không những thế thời gian qua, do tăng tín dụng, tăng nợ, lạm phát cuối năm 2016 đã lên đến 4,7% và có khả năng tăng cao hơn trong năm 2017 (xem bảng 4). Điều dễ hiểu là tín dụng tăng mạnh. Lạm phát tăng như trên sẽ đẩy lãi suất lên, có thể tới ít nhất 8%/ năm vào năm 2017, trái ngược với tình hình lạm phát và lãi suất giảm cho đến cuối năm 2015 và những tháng đầu năm 2016. Nợ cao, lãi suất cao, khả năng trả nợ sẽ giảm. Kinh tế khó lòng mà phát triển mạnh, nếu không nói là có thể bị rơi vào khủng hoảng.

Bảng 1. Nợ công và GDP Việt Nam tính theo USD giai đoạn 2010-2016

Bảng 2. Nợ chính phủ, nợ doanh nghiệp nhà nước, 2010-2016, tỷ USD

Bảng 3. Tốc độ tăng nợ, 2010-2015 (%)

Bảng 4.1. Lạm phát năm 2015 (so với cùng tháng trước) %

Bảng 4.2. Lạm phát năm 2016 (so với cùng tháng trước) %

Vấn đề nợ, đặc biệt là nợ chính phủ ngày càng tăng là do chi ngân sách ngày càng tăng, đưa đến thiếu hụt ngân sách lớn, khoảng 5-6% GDP một năm. Thông tin trong quá khứ cho thấy thường tỷ lệ chi ngân sách vượt nghị quyết của Quốc hội 30-40% (xem bài trên TBKTSG số ra ngày 29/10/2015), mà tới hai năm sau mới biết. Như thế, khả năng kiểm soát chi gần như không có.

Cách tốt nhất để kiềm chế trong một vài năm tới là đóng băng chi, và đóng băng tăng biên chế (dài lâu hay tạm thời), chỉ cho phép thay thế người về hưu ở vị trí cần thiết. Nếu làm được thế, thu ngân sách tăng, ít nhất theo tốc độ tăng trưởng kinh tế (6%), thiếu hụt ngân sách sẽ bị xóa bỏ nhanh chóng. Chỉ có thể kiểm soát chi tiêu nếu thống kê ngân sách cụ thể, cập nhật và theo đúng chuẩn quốc tế.

Tiến sĩ Vũ Quang Việt

Nguồn : TBKTSG, 09/02/2017