Thông Luận

Tuyên truyền quan điểm Đảng và văn hóa đọc có thể cùng phát triển ?

RFA, 07/05/2024

Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa mới đây cho rằng cần giáo dục về tầm quan trọng của sách và văn hóa đọc, qua đó đẩy mạnh công tác tuyên truyền bằng sách báo…

Sách về chống tham nhũng của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng. Courtesy tuyengiao.vn

Liệu chú trọng nội dung tuyên truyền có thể phát triển văn hóa đọc ở Việt Nam ? Phó giáo sư – Tiến sĩ Hoàng Dũng, nhà nghiên cứu ngôn ngữ thuộc Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh nhận định với RFA hôm 7/5/2024 :

"Vấn đề là tuyên truyền cái gì ? Họ đã là Ban Tuyên giáo thì tuyên truyền chỉ là tuyên truyền theo đường lối quan điểm của Đảng. Thành ra hiểu theo nghĩa đó thì về mặt nguyên lý là nó thực sự chống lại văn hóa đọc… Về văn hóa đọc nó hơn bất cứ thứ gì khác, thực sự là văn hóa thì phải tôn trọng quyết định của người đọc, cái suy nghĩ cá nhân của người đọc, tính độc lập của người đọc… Còn tuyên truyền hiểu theo cái nghĩa rất hẹp của Ban Tuyên giáo thì là chống lại văn hóa đọc".

Thầy giáo Đỗ Việt Khoa, giáo viên trường Trung học Phổ thông Thường Tín ở Hà Nội, khi trả lời Đài Á Châu Tự Do hôm 7/5/2024, liên quan vấn đề này thì cho rằng văn hóa đọc ở Việt Nam đã kém mà còn chú trọng nội dung tuyên truyền thì càng khó thu hút người đọc:

"Về văn hóa đọc ở Việt Nam thì đúng là kém, ngày xưa chúng tôi đọc nhiều lắm, nhưng bây giờ các em ấy rất thích đọc. Có rất nhiều nguyên nhân, đầu tiên là do sự phát triển về internet, mạng xã hội. Nguyên nhân thứ hai đó là những sách giá trị cao thật sự không nhiều. Nếu có thì đã từng bị đốt, bị tiêu hủy trong các đợt truy quét văn hóa phẩm trước kia. Thế còn bây giờ bảo sách là để tuyên truyền nữa, thì tôi nghĩ là càng chết, học sinh và giới trẻ càng không đọc thứ đó".

Thầy Đỗ Việt Khoa cho rằng, người đọc sách có nhu cầu đọc rất nhiều thứ, nhưng không phải là thông tin tuyên truyền :

"Người ta đọc sách để tìm hiểu cuộc sống, đọc để nạp thêm vào mình những kiến thức hoặc kỹ thuật công nghệ, đọc để biết thêm những cái hay của thiên hạ… Nhưng chúng ta lại có một cái rất dở, là ý đồ đọc để tuyên truyền, người lớn còn chả chịu đọc cái đấy, huống gì bọn trẻ. Các vị lãnh đạo của ta ông nào cũng có các cuốn tuyển tập dày cộm, nhưng mấy người đọc đâu. Cho nên dừng ngay ý tưởng đó, để không lãng phí một núi tiền của ngân sách".

Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa (giữa) tại Lễ khai mạc Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ Ba, năm 2024. Courtesy tuyengiao.vn

Cũng liên quan vấn đề tuyên truyền qua sách, vào cuối năm 2023, đầu năm 2024, báo chí do Nhà nước Việt Nam kiểm soát ra sức tuyên truyền về hai cuốn sách của ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, có tựa đề "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam" và "Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh". Báo chí Nhà nước nhận xét rằng, các cuốn sách của ông Tổng bí thư "Củng cố niềm tin nhân dân".

Liên quan việc này Phó giáo sư - Tiến sĩ Hoàng Dũng, nhận định:

"Chỉ cần hỏi thực sự có người dân nào bỏ tiền đi mua sách của các ông lãnh đạo không… thì sẽ biết ngay ảnh hưởng của những thứ chữ nghĩa tuyên truyền của các ông có tác động đến xã hội như thế nào? Tôi không tin rằng có người bỏ tiền mua những tập sách dày cộm của ông Trọng để làm gì. Nếu có thì chừng 5-7 người mua, chứ đến 100 người là tôi cho là đã khó khăn. Còn các ông bỏ tiền của nhà nước ra mua để mà phát không cho các cơ quan, thì đó là câu chuyện khác, tôi không bàn".

Điều đáng nói đó là cuốn sách ‘Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam’ của ông Trọng còn được dịch ra bảy ngoại ngữ để xuất bản ra nước ngoài như tiếng Anh, tiếng Trung, Tây Ban Nha...

Một nhà báo ở Việt Nam không muốn nêu tên vì lý do an toàn, khi trả lời RFA liên quan vấn đề này, nhận định:

"Cách họ làm như vậy là lãng phí, bởi vì phải bỏ ra hàng trăm tỷ, trong tình hình ngân sách rất bi đát, kinh tế suy trầm... Chủ trương của nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam không chỉ là chống tham nhũng, mà còn chống lãng phí, trong khi bây giờ phát hành cuốn sách mà biết trước rằng nó sẽ rất lãng phí thì có phải họ đang tiếp tục phạm sai lầm trong chủ trương của họ không?"

Ngoài việc lãng phí, người này cũng cho rằng việc tuyên truyền cũng chẳng thu hút được độc giả:

"Cách phát hành sách, làm rầm rộ tuyên truyền trên báo chí và khai triển học hành ở trên tất cả các tỉnh thành như vậy cho thấy đây rõ ràng là một phong trào. Điều này phản ánh đúng với bản chất và chủ trương hàng chục năm qua của nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam, là làm việc gì cũng phong trào một thời gian, làm cho dữ dội, đánh trống thổi kèn, nhưng cuối cùng chìm lỉm xuống sông. Như vậy cuốn sách này chắc chắn thất bại ở góc độ thu hút độc giả".

Trở lại với yêu cầu của Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa về tầm quan trọng của sách và văn hóa đọc, qua đó đẩy mạnh công tác tuyên truyền bằng sách báo… Thầy Đỗ Việt Khoa cho rằng, để thay đổi cũng rất là khó trong tình hình Việt Nam hiện nay:

"Đầu tiên là phải để cho người viết được tự do nói lên đúng sự thật. Thứ hai là phải chấp nhận lịch sử là sự thật, chấp nhận những tư tưởng khác biệt một chút… Tôi thấy như truyện ‘Trại súc vật’ của một tác giả người Anh, người ta viết câu chuyện từ những năm 1943… thế mà xin in ấn thì Việt Nam cho rằng nó nói xấu chính quyền, rồi cấm tiệt. Những sách có giá trị đấy có được phát hành đâu mà đến tay người đọc".

Thầy Khoa cho rằng, Việt Nam phải có sự thay đổi ngay trong tư duy lãnh đạo, xóa bỏ ngay tư tưởng nhìn đâu cũng thấy kẻ thù, nhìn đâu cũng thấy giặc, nhìn đâu cũng thấy phản động… và phải chấp nhận sự khác biệt tư tưởng, tôn trọng sự thật lịch sử… Theo Thầy Đỗ Việt Khoa, có nhiều nguyên nhân, không dễ sửa chữa ngay, nhưng phải có sự thay đổi từ từ.

Nguồn : RFA, 07/05/2024

******************************

Văn hóa đọc truyền thống tại các xưởng xì gà ở Cuba

TTXVN, 05/07/2021

Tại các xưởng sản xuất xì gà thủ công tại Cuba, các công nhân được nâng cao tinh thần và hiểu biết văn hóa bởi những bài thơ, những câu chuyện ngắn, hay tin tức... ngay trong lúc làm việc.

Những người mang niềm vui đến cho họ được gọi là "Người đọc" tại xưởng xì gà. Đây là một nét văn hóa đã tồn tại từ hàng trăm năm nay, làm nên nét đẹp đặc trưng của Cuba, của các xưởng xì gà, vượt qua cả những Internet, báo mạng... "Người đọc" vẫn là cách tiếp cận văn hóa được yêu thích tại các xưởng xì gà ở Cuba.

Bà Odalys Lara Reyes, 55 tuổi, đã làm Người đọc tại xưởng xì gà La Corona tại Havanada từ nhiều năm nay. Trải qua hàng chục năm, bà vẫn cần mẫn với vai trò là người đọc tin tức, truyện, thơ và cả tiểu thuyết cho các thợ làm xì gà trong giờ làm việc.

Bà Odalys Lara Reyes cho biết : "Văn hóa đọc tại xưởng xì gà được thiết lập từ 12/1865 và nó đã được bảo tồn qua hàng thập kỉ. Khi tôi làm công việc này, tôi sẽ mang lại niềm vui và kiến thức cho các người thợ cuốn xì gà".

Hàng ngày, công việc của bà Reyes là đứng trước một khán phòng rộng với hàng chục người đang cuốn xi gà bên dưới, đọc các tác phẩm văn học hoặc tin tức cho họ nghe. "Người đọc" đã đóng một vai trò quan trọng tại mỗi xưởng xì gà ở Cuba từ anwm 2012 và được ghi nhận là di sản văn hóa của quốc đảo này.

Bất chấp sự phát triển của Internet, tivi, báo mạng, các nền tảng xã hội trực tuyến khác, văn hóa đọc vẫn được coi trọng tại các xưởng sản xuất xì gà ở Cuba. Tại nhiều xưởng, Người đọc được bình chọn thông qua bỏ phiếu.

Bà Odalys Lara Reyes – Người đọc tại Cuba cho biết : "Tôi tin rằng nếu như tôi được sinh ra một lần nữa, tôi vẫn sẽ lựa chọn làm người đọc. Bởi thông qua công việc này, tôi được học hỏi và biết thêm nhiều kiến thức trong nhiều lĩnh vực từ chính trị, văn hóa, thể thao tới mối quan hệ giữa con người với nhau, và hiểu được các đồng nghiệp của tôi hơn."

Bà Reyes đã được bỏ phiếu trở thành Người đọc từ năm 1996. Và trong suốt 25 năm qua, bà hoạt động như một người đưa tin với những khán giả trung thành nhất.

Theo TTXVN

Từ ngày 15 đến 17/02/2019, Hội sách Mùa Xuân được tổ chức ở Hà Nội. Hoạt động văn hóa này nói riêng, cùng với sự bùng nổ ngành xuất bản nói chung, đã mang lại cảm giác rằng sách đang là một hình ảnh tích cực trong việc phát triển xã hội. Thực tế thảm hơn vậy và thảm hơn được nghĩ : Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ đọc sách kém nhất thế giới...

Từ hướng Nhà Thờ Đức Bà tới đường Hai Bà Trưng, bên trái là 20 gian hàng sách. Hình minh họa. [photo by Ngô Thế Vinh]

Theo tổng kết của Cục Xuất bản, năm 2018, ngành xuất bản tung ra gần 32.000 cuốn sách mới với hơn 390 triệu bản, tăng 20,6% so với năm 2017 ; đạt doanh thu 2.506 tỷ đồng ; nộp ngân sách 187,15 tỷ đồng (tăng 71% so với năm 2017) ; lợi nhuận sau thuế của các nhà xuất bản đạt khoảng 212,34 tỷ đồng - tăng 11,5% so với năm 2017 (VietnamNet 26-1-2019). Tổng quát, "năm 2018, lượng sách ra thị trường tăng trên 20%, nhiều nhà xuất bản doanh thu cao, tất cả các đơn vị đều được đầu tư vốn, cơ sở vật chất và nhân sự đảm bảo hoạt động" (Zing 18-1-2019). Không chỉ thị trường sách, hoạt động thư viện cũng có vẻ "khởi sắc". Hội thảo "Phát triển và đổi mới hoạt động thư viện trong thời kỳ mới" tổ chức tại Thư viện Quốc gia ngày 5-12-2018 cho biết, Việt Nam hiện có một thư viện quốc gia, 63 thư viện tỉnh, 663 thư viện huyện và 3.257 thư viện xã ; cùng 16.727 phòng đọc sách làng, thôn, bản ; gần 400 thư viện thuộc các trường cao đẳng và đại học ; 25.915 thư viện trường phổ thông ; 100 thư viện thuộc các bộ ngành, viện nghiên cứu ; hơn 500 thư viện và khoảng 4.500 phòng đọc sách thuộc lực lượng vũ trang…

Sách in nhiều và thư viện mọc khắp nơi nhưng người đọc ở đâu ? World Culture Score Index cho biết Ấn Độ là quốc gia hàng đầu thế giới hiện nay về "chỉ số đọc", với trung bình 10 tiếng 42 phút mỗi tuần ; Thái Lan thứ nhì với trung bình mỗi tuần 9 tiếng 24 phút… Dân Malaysia đọc trung bình 12 cuốn/năm. Trong khi đó, tại Việt Nam, trung bình mỗi người đọc tổng cộng chỉ 4 cuốn/năm mà con số này bao gồm cả sách giáo khoa ! Trung tâm nghiên cứu Việt Nam và Đông Nam Á cho biết thêm, có đến 26% dân số Việt Nam không bao giờ đọc sách, 44% thỉnh thoảng đọc và chỉ 30% đọc thường xuyên. Sách chất chồng chất đống, các hội chợ sách đông nghịt, nhưng sách vẫn nằm ngoài đường hơn là vào nhà, sách ngủ trên kệ thư viện hơn là trên tay. Đi hội chợ sách cũng cứ như đi hội chợ hoa. Ngắm nhiều hơn mua. Hiện tượng tréo cẳng ngỗng này cho thấy sách được bán là sách gì và sách thư viện là sách thế nào ? Một cách khách quan, có thể điểm lại vài nguyên nhân khiến người Việt ngán sách.

Yếu tố lười đọc như một "hiện tượng thời đại" là không thể bỏ qua. Chưa bao giờ người ta lười đọc sách đến như vậy. Tình trạng này xảy ra ngay tại Mỹ, nơi sách được phát hành nhiều nhất thế giới. Với người Việt, máy tính bảng, điện thoại, Facebook đã trở thành "tác nhân" bồi thêm vào tâm lý "chán" sách. Đọc ngắn, thậm chí cực ngắn, đang trở thành một thói quen phổ biến. Ngay cả sinh viên cũng "sợ" đọc sách. Tuy nhiên, đổ thừa cho thiết bị số là không hoàn toàn chính xác. Sinh viên các nước khu vực, Thái Lan hay Singapore, vẫn ôm sách đọc mỏi tay. Vấn đề ở chỗ học đường trung học và giảng đường đại học Việt Nam không tạo ra được một không khí học thuật. Sự thất bại của giáo dục Việt Nam là ngành giáo dục đã không mang lại được một không khí học thuật tự do và tìm kiếm tri thức tự do để từ đó tạo cho người học cảm hứng đọc sách và bồi bổ kiến thức từ sách. Sinh viên đến lớp nghe giảng như học trò phổ thông. Giảng viên đại học "dạy chữ" như giáo viên phổ thông. Chẳng có gì để kích thích hứng khởi tìm hiểu và nâng cao kiến thức. Tâm lý lười đọc càng thêm lười – một hiệu ứng lười mang tính lây lan.

Nguyên nhân thứ hai là các nhà xuất bản. Thử vào vài nhà sách lớn ở Sài Gòn, sẽ thấy "bội thực" với những đầu sách tương tự về nội dung. Quanh đi quẩn lại cũng "làm thế nào để khởi nghiệp", "7 bước đi đến thành công", "8 cách để làm giàu", "9 phương pháp mang lại hạnh phúc", "10 bài học thất bại đáng giá" (các đề tài này dù được khai thác mạnh nhưng thành công ở đâu vẫn không thấy gõ cửa và cũng chẳng có thất bại nào được rút ra, không chỉ đối với ngành sách mà với cả quốc gia !). Các chủ đề khác được ưa chuộng là hồi ký ; kỹ năng sống và kinh nghiệm sống ; học làm người (chủ yếu in lại sách cũ trước 1975) ; quản trị kinh doanh… Sự trùng đề tài khiến độc giả không chỉ khó khăn để chọn lựa mà còn làm họ ngán. Sự "đánh hơi" thị trường của các công ty sách không đủ độc đáo để tạo ra chỗ đứng riêng biệt cho từng công ty và mang lại sức bền để đi đường dài. Có khi "thắng" được một cuốn đã là mừng hết lớn. Sự cạnh tranh khốc liệt còn dẫn đến bát nháo, đặc biệt sách dịch, cuối cùng đưa đến một tâm lý thị trường phổ biến : "Bà để bà ngắm chứ bà không mua !". Sách in nhiều nhưng bán được bao nhiêu và được người đọc đón nhận hay không, rõ ràng, không phải là hiện tượng nhất thời. Nó là một thực trạng có khuynh hướng kéo dài. Cần nhắc lại, năm 2014, trong 64 nhà xuất bản thì chỉ có 4 nhà làm ăn có lời và nộp thuế đầy đủ !

Nguyên nhân thứ ba là sự can thiệp của cấp quản lý. Ngày 15/03/2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định phê duyệt Đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, "khẳng định quan điểm phát triển văn hóa đọc là một trong những nội dung quan trọng của sự nghiệp phát triển văn hóa, giáo dục của đất nước". Tiếp đó, ngày 24/02/2014, Thủ tướng Chính phủ ban hành thêm Quyết định số 284/QĐ-TTG chọn ngày 21/04 hàng năm là Ngày Sách Việt Nam, cũng nhằm mục đích khuyến đọc. Như cách điều hành và quản lý đặc sệt màu sắc XHCN trên mọi lĩnh vực, sách, làm sách, đọc sách cũng đã bị "định hướng". Tuy nhiên, thực tế cho thấy chẳng "định hướng" nào tốt hơn là buông "bàn tay lông lá" của các "quyết định" ra khỏi lĩnh vực xuất bản. Cho đến nay, công ty tư nhân vẫn buộc phải "liên kết" với nhà xuất bản mới có thể phát hành sách chứ không thể tự do làm sách ; và nhà xuất bản thì phải chịu sự kiểm duyệt nhà nước. Làm thế nào có thể tạo ra và phát triển một nền "văn hóa đọc" khi sự hứng thú đọc bị giới hạn trong khuôn khổ hạn hẹp bởi yếu tố kiểm duyệt chính trị ?

Sự thò mũi kiểm duyệt và thao túng nội dung xuất bản đã dẫn đến hậu quả là giới làm sách không dám đầu tư đường dài, chỉ nhắm vào các thể loại "mì ăn liền" với những chiến dịch "đánh nhanh rút lẹ" để đảm bảo an toàn nguồn vốn lẫn doanh thu. Khả năng định hướng, về xu hướng lẫn thẩm mỹ, cho thị trường của giới làm sách đã bị triệt tiêu bởi sự "định hướng" chính trị của các cơ quan nhà nước. Bất chấp sự thật rằng ngày nay người ta có thể dễ dàng tìm kiếm "sách cấm" trên mạng, bộ máy quản lý vẫn kiểm soát tuyệt đối nội dung sách in và sẵn sàng ban hành lệnh cấm hoặc thu hồi bất cứ quyển sách nào không "phù hợp" vì "có những chi tiết cần được thẩm định lại", dù việc "thẩm định" một tác phẩm là việc của thị trường, của người đọc, của giới phê bình, và không nhà nước nào có quyền thay mặt làm điều đó cả ! TừCung đàn số phận của Lộc Vàng, Một cơn gió bụi của Trần Trọng Kim, Petrus Ký - Nỗi oan thế kỷcủa Nguyễn Đình Đầu, đến The Spy Who Loved Us của Thomas Bass… Từ hồi ký, sách sử, sách dịch, biên khảo… Tất cả đều bị kiểm duyệt. Thị trường sách cứ thế không biết "đi đâu về đâu", không dám đặt ra chiến lược dài hạn, và cuối cùng không thể kích thích được tâm lý ham đọc trong xã hội.

Có thể có người đặt câu hỏi rằng, trong bối cảnh thiết bị kỹ thuật số đang đè bẹp thói quen đọc và như vậy cho dù không bị vòng kim cô kiểm duyệt chụp lên đầu đi nữa thì liệu văn hóa đọc có thể hồi sinh được nổi không ? Câu trả lời nên dành cho giới làm sách. Nếu được "trả lại" tự do – một nền văn hóa tự do mà miền Nam trước 1975 từng được thụ hưởng và gặt hái những kết quả rực rỡ, giới làm sách hẳn sẽ biết họ phải làm gì và làm như thế nào để phát triển, và đặc biệt, để giúp độc giả lấy lại niềm hứng khởi đọc cùng sự tự do chọn lựa đọc.

Mạnh Kim

Nguồn : VOA, 16/02/2019