 | Tổng quan: | 3600117 |
Iran sẽ đáp trả Mỹ như thế nào sau vụ ám sát Soleimani ?
Ilan Goldenberg, Nghiên cứu quốc tế, 06/01/2020
Qasem Soleimani, chỉ huy Lực lượng đặc nhiệm Quds của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, từng là một trong những nhân vật nhiều ảnh hưởng và uy tín nhất ở Iran, và là kẻ thù truyền kiếp của Hoa Kỳ. Ông chỉ huy chiến dịch của Iran nhằm trang bị và huấn luyện cho các nhóm dân quân người Shia ở Iraq – các nhóm chịu trách nhiệm cho cái chết của khoảng 600 lính Mỹ từ năm 2003 đến năm 2011 – và trở thành nhân vật đại diện cho ảnh hưởng chính trị của Iran ở Iraq suốt từ đó về sau, trong đó nổi bật nhất là các nỗ lực chiến đấu chống Nhà nước Hồi giáo tự xưng ISIS. Ông đứng sau chính sách của Iran nhằm trang bị vũ khí và hỗ trợ cho Tổng thống Syria Bashar al-Assad, bao gồm việc triển khai khoảng 50.000 chiến binh người Shia đến nước này. Ông cũng là đầu mối cho mối quan hệ giữa Iran với lực lượng Hezbollah ở Lebanon, giúp viện trợ tên lửa và rocket cho nhóm vũ trang này nhằm đe dọa Israel. Ông thậm chí còn đứng sau chiến lược hỗ trợ của Iran dành cho phiến quân Houthi ở Yemen. Vì tất cả những lý do này và các lý do khác, Soleimani là một người hùng được tôn kính ở Iran và trong khắp khu vực.
Tướng Qasem Soleimani (giữa) là chỉ huy Lực lượng đặc nhiệm Quds của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran - Ảnh chụp năm 2016
Nói ngắn gọn, Mỹ đã chọn nước cờ cực kì có nguy cơ gây leo thang căng thẳng bằng cách ám sát một trong những người quan trọng và quyền lực nhất ở Trung Đông.
Chính quyền của Tổng thống Donald Trump lập luận rằng Soleimani là một kẻ khủng bố và rằng việc ám sát ông ta chỉ là một hành động mang tính phòng thủ nhằm ngăn chặn một cuộc tấn công sắp xảy đến. Cả hai luận điểm này đều có thể đúng hoặc sai, song nước Mỹ có thể đã không phải ám sát vị tướng này nếu không vì chính sách thiếu thận trọng mà chính quyền này đã theo đuổi kể từ khi nhận nhiệm sở (vào năm 2016). Hồi tháng 5/2018, Trump rời bỏ thỏa thuận hạt nhân với Iran và tiến hành chính sách trừng phạt kinh tế nhằm gây "áp lực tối đa" lên Iran. Trong vòng một năm, Iran đáp trả dè dặt nhằm cô lập Mỹ trên mặt trận ngoại giao và giành nhượng bộ kinh tế từ các thành viên khác của thỏa thuận hạt nhân.
Song cách tiếp cận dè dặt đã không đạt được gì. Đến tháng 5/2019, Tehran quyết định vi phạm thỏa thuận và leo thang căng thẳng trên khắp khu vực. Đầu tiên là các cuộc tấn công bằng mìn vào các tàu vận tải biển quốc tế vào tháng 5 và 6. Sau đó Iran bắn rơi một máy bay không người lái của Mỹ, gần như châm ngòi một cuộc xung đột mở giữa hai nước. Đến tháng 9, các tên lửa của Iran bắn vào cơ sở dầu mỏ ở Abqaiq của Saudi Arabia – nơi thường được xem là hạ tầng dầu mỏ quan trọng nhất thế giới. Các nhóm phiến quân người Shia bắt đầu bắn rocket vào các căn cứ của Mỹ ở Iraq, cuối cùng dẫn đến cái chết của một nhà thầu quân sự Mỹ vào tuần trước. Các cuộc không kích đáp trả của Mỹ sau đó đưa chúng ta đến với vụ ám sát tướng Soleimani.
Câu hỏi quan trọng nhất bây giờ là Iran sẽ làm gì. Hành động của Iran trong những tháng vừa qua và trong lịch sử cho thấy họ sẽ không vội vàng đáp trả. Thay vào đó, họ sẽ cẩn thận và kiên nhẫn lựa chọn một cách tiếp cận họ cho là hiệu quả, và khả năng cao sẽ tránh một cuộc chiến tranh tổng lực với Mỹ. Dù vậy, chuỗi sự kiện của những ngày qua cho thấy rủi ro tính toán sai là cực kì cao. Soleimani rõ ràng đã không hề tin rằng Hoa Kỳ sẽ leo thang nhanh chóng như vậy, nếu không ông ta sẽ không chủ quan mạo hiểu đến thế (vị trí nơi ông bị ám sát nằm rất gần các lực lượng Mỹ ở Iraq). Về phần mình, Trump đã luôn tỏ rõ không muốn tiến hành một cuộc chiến mới ở Trung Đông – nhưng giờ đây tình hình lại cheo leo như vách đá.
Nước Mỹ sẽ phải ít nhất chuẩn bị cho việc bước vào xung đột với các nhóm dân phân người Shia ở Iraq vốn sẽ nhắm vào các lực lượng vũ trang, giới ngoại giao, và dân thường Mỹ. Iraq là nơi cuộc không kích của Mỹ diễn ra và do đó là nơi hợp lý nhất để Iran đáp trả tức thời. Hơn nữa, các nhóm dân quân cũng đã tăng cường hoạt động trong 6 tháng vừa qua. Họ là một trong những lực lượng ủy nhiệm có thể phản ứng mạnh mẽ nhất của Iran, và đặc biệt có động cơ đáp trả khi mà Abu Mahdi al-Muhandis, một trong các lãnh đạo cấp cao của họ, đã bị giết cùng với Soleimani trong cuộc không kích.
Liệu sự hiện diện của Mỹ ở Iraq có khả thi nữa hay không sẽ tiếp tục là một câu hỏi mở. Tình hình an ninh, vốn đã trở nên phức tạp, không phải là vấn đề duy nhất. Vụ ám sát là một sự xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Iraq – được tiến hành đơn phương mà không hề được chính quyền Iraq chấp thuận – sẽ khiến các quan chức Iraq gặp áp lực chính trị lớn buộc phải yêu cầu các lực lượng Mỹ rút đi. Nhiều người Iraq chẳng hề yêu mến gì cả Mỹ lẫn Iran. Họ chỉ muốn lấy lại quyền kiểm soát đất nước và lo sợ bị kẹp giữa một cuộc đối đầu Mỹ – Iran. Tình hình hiện tại có thể trở thành một kịch bản tồi tệ nhất đối với những người dân Iraq này.
Song một cuộc rút lui hỗn loạn của Mỹ giữa tình thế căng thẳng này có thể đưa đến nguy hiểm thật sự. Nhiệm vụ chống ISIS vẫn còn đó, và nếu Mỹ bị buộc phải rời khỏi Iraq, nỗ lực này có thể bị tổn thất nghiêm trọng. ISIS vẫn còn hiện diện ngầm và có thể lợi dụng tình hình hỗn loạn do Mỹ rút quân hoặc do xung đột Mỹ – Iran để cải thiện vị thế của mình ở Iraq.
Hệ lụy của vụ ám sát không chỉ gói gọn ở Iraq. Hezbollah ở Lebanon, bên có quan hệ mật thiết với Iran và khả năng cao sẽ đáp trả lại theo yêu cầu của Iran, có thể tấn công các mục tiêu Mỹ ở Lebanon. Kể cả khi Iran quyết định tránh gia tăng căng thẳng quy mô lớn ở Lebanon, các nhánh của Hezbollah vẫn phủ đầy ở Trung Đông và có thể tấn công Mỹ ở bất kì nơi nào trong khu vực. Hoặc Hezbollah có thể lựa chọn phóng tên lửa vào lãnh thổ Israel, mặc dù cách đáp trả này không khả dĩ lắm. Hezbollah muốn tránh một cuộc chiến tranh toàn diện với Israel vốn sẽ tàn phá Lebanon ; hơn nữa chính quyền Trump cũng đã công khai nhận trách nhiệm cho vụ ám sát tướng Soleimani, làm tăng khả năng một cuộc tấn công đáp trả sẽ chỉ nhắm trực tiếp vào Mỹ.
Iran có thể tiến hành tấn công tên lửa nhắm vào các căn cứ Mỹ ở Saudi Arabia và UAE, hoặc các hạ tầng dầu mỏ quanh vùng Vịnh. Sự chính xác của cuộc không kích do Iran tiến hành nhắm vào cơ sở dầu Abqaiq hồi tháng 9 đã khiến Mỹ và cả thế giới bất ngờ, mặc dù Iran cố gắng giữ cho cuộc tấn công chỉ mang tính biểu tượng và hạn chế. Trong tình hình hiện tại, Iran có thể lựa chọn hành động quyết liệt hơn, với tính toán rằng họ đã thành công lớn trong các cuộc tấn công bằng tên lửa trong 6 tháng qua trong khi vẫn không bị trả đũa.
Chúng ta cũng có thể dự đoán Iran sẽ nhanh chóng tăng tốc chương trình hạt nhân của họ. Kể từ khi chính quyền Trump rời bỏ thỏa thuận hạt nhân Iran vào tháng 5/2018, Iran đã tương đối dè dặt trong việc đáp trả thông qua chương trình hạt nhân. Sau một năm theo đuổi thỏa thuận, đến tháng 5/2019, Iran bắt đầu từ từ vi phạm thỏa thuận cứ mỗi 60 ngày. Đợt 60 ngày tiếp theo sẽ kết thúc vào tuần tới, và thật khó để tưởng tượng Iran sẽ dè dặt trong bối cảnh cái chết của tướng Soleimani. Ít nhất, Iran sẽ tái làm giàu uranium đến mức 19,75%, một bước nhảy lớn để có được uranium ở mức có thể chế tạo vũ khí. Họ gần đây đã đe họa sẽ đi xa hơn bằng cách rời khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân (NPT) hoặc trục xuất các thanh sát viên. Đây sẽ là các bước đi cực kì nguy hiểm, và cho đến tuần trước đa số các nhà quan sát đều tin rằng Tehran sẽ không làm vậy. Giờ thì họ chắc sẽ phải nghĩ lại.
Có lẽ nước đi táo bạo nhất của Iran sẽ là tiến hành một cuộc tấn công khủng bố trên đất Mỹ hoặc ám sát một quan chức cấp cao của Mỹ ngang tầm với Soleimani. Việc này sẽ khó khăn hơn cho Iran so với việc tiến hành một cuộc tấn công vào các lợi ích và công dân của Mỹ ở hải ngoại, nhưng nó vẫn có thể được Iran xem là một sự trả đũa phù hợp và tương xứng. Lần cuối cùng Iran được cho là tiến hành một cuộc tấn công vào nước Mỹ là hồi năm 2011, khi các cơ quan thực thi pháp luật và tình báo Mỹ chặn đứng âm mưu ám sát đại sứ Saudi ở Washington bằng cách làm nổ tung một nhà hàng. Trong vụ đó, kế hoạch sớm bị bại lộ và dễ dàng bị ngăn chặn vì hoạt động tình báo kém cỏi của Iran. Sự việc này cho thấy Iran kém thực lực hơn khi ở ngoài khu vực Trung Đông, một luận điểm càng được thấy rõ qua các âm mưu đánh bom thất bại của họ ở Đan Mạch và Pháp trong năm qua. Vì thế nếu Iran tìm cách tấn công bên trong nước Mỹ, họ sẽ phải cần đến may mắn.
Nếu chính quyền Trump thông minh, họ sẽ làm mọi điều có thể để gia cố các hạ tầng của Mỹ và bảo vệ người Mỹ trong khi chấp nhận những đòn đáp trả chắc chắn sẽ tới. Họ cũng nên liên lạc với Iran thông qua các đối tác có quan hệ tốt với nước này, chẳng hạn như Oman, nhằm tìm cách xuống thang căng thẳng trong khi vẫn ngầm đề ra các lằn ranh đỏ nhất định nhằm ngăn Iran tính toán sai. Cuối cùng, Trump hoàn toàn có thể tuyên bố chiến thắng và khoe khoang rằng ông giành được thế thượng phong trước Iran bằng cách giết Soleimani, chứ không tiếp tục leo thang quân sự. Song thái độ kiềm chế này có vẻ trái ngược với tính cách của ông Trump. Và kể cả khi ông thể hiện một sự kiềm chế trái ngược với tính cách của mình trong vài tuần tới, mong muốn phục thù của Iran, và động lực chính trị mà mong muốn này đang bắt đầu tạo ra, có thể sẽ đưa Mỹ và Iran tiến vào một cuộc xung đột lớn.
Ilan Goldenberg
Nguyên tác : Ilan Goldenberg, "Will Iran’s Response to the Soleimani Strike Lead to War ?", Foreign Affairs, 03/01/2020.
Đỗ Đặng Nhật Huy biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 06/01/2020
Ilan Goldenberg là Giám đốc Chương trình An ninh Trung Đông tại Trung tâm An ninh Hoa Kỳ Mới. Ông từng là trưởng nhóm về vấn đề Iran thuộc Văn phòng Thứ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ phụ trách Chính sách.
****************
Xung đột Mỹ - Iran sẽ leo thang đến đâu ?
Phạm Phú Khải, VOA, 06/01/2020
Năm 2019 là năm có nhiều biến cố và tưởng niệm [1]. Nhiều người trông chờ qua năm 2020, tuy cũng chỉ là một con số thôi, nhưng được xem là con số cân bằng và tròn trịa hơn, do đó có thể may mắn hơn chăng !
Đám tang tướng Soleimani tại Iran.
Tuy nhiên, chỉ vào ngày thứ ba của đầu năm 2020, xung đột tại vùng vịnh Ba Tư đã leo thang và có thể đưa đến những xung đột khác ; hoặc, tệ hơn, chiến tranh toàn diện giữa Mỹ và Iran. Hay rộng hơn nữa.
Sáng sớm ngày 3 tháng Giêng, Tổng thống Donald Trump đã cho tiến hành cuộc không kích gần sân bay quốc tế ở Iraq, tiêu diệt một trong các tướng lãnh cao cấp nhất của Iran Qasem Soleimani, cũng như Abu Mahdi al-Muhandis, phó chỉ huy của Lực lượng Dân quân Iraq do Iran hậu thuẫn [2].
Qasem Soleimani là vị tướng chỉ huy Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Quds (Islamic Revolutionary Guard Corps Quds Force), một trong những khuôn mặt ảnh hưởng nhất và được tôn thờ nhất tại Iran. Theo Ilan Goldenberg (Giám đốc Chương trình An ninh Trung Đông của Trung tâm An ninh Hoa Kỳ Mới) thì Soleimani là người lãnh đạo chiến dịch trang bị vũ khí và huấn luyện dân quân Iraq chống lại Mỹ ; là người chịu trách nhiệm cho cái chết của khoảng 600 lính Mỹ từ năm 2003 đến 2011 ; là người đàng sau chính sách của Iran để trang bị vũ khí và ủng hộ Tổng thống Syria Bashar al-Assad, đưa khoảng 50 ngàn dân quân Shia đến đây ; là người kết nối quan hệ giữa Iran và tổ chức Hezbollah tại Lebanon, trang bị nhóm này vũ khí kể cả tên lửa và hỏa tiễn để đe dọa Do Thái ; giúp trang bị vũ khí cho nhóm Houthis tại Yemen [3]. Với những lý do này, Soleimani được xem là một anh hùng được sùng bái không những tại Iran mà còn ở khu vực này.
Tóm lại, Soleimani là cái gai lâu nay trong mắt Mỹ. Giữa Soleimani và Mỹ không có điểm nào khác nhau, ngoại trừ duy nhất là hai bên đều muốn tiêu diệt Nhà nước Hồi giáo ISIS, kẻ thù chung. Về mặt này, kẻ thù của kẻ thù không hề là bạn. Hồi giáo, phái Shia hay Sunni, đều có những giáo phái và quốc gia chống Mỹ tận cùng, và cũng có những quốc gia coi Mỹ là đối tác, hay đồng minh, tạm thời.
Mỹ và Iran có một quan hệ quá khứ lâu dài [4]. Mỹ chính thức đảm nhận lấy vai trò mà trước đây thuộc về Anh kể từ sau Thế Chiến II, đặc biệt vì lợi ích về dầu hỏa. Nhưng quan hệ 40 năm qua phần lớn là thù nghịch, mặc dầu có những nỗ lực đối thoại [5]. Kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979 lật đổ vua Mohammad Reza Pahlavi, người được Mỹ ủng hộ, giáo chủ Shia Ayatollah Ruhollah Khomeini, lãnh tụ tối cao của Iran (Supreme Leader), xem Mỹ và tất cả những gì thuộc Mỹ và phần lớn Tây phương là đế quốc chỉ muốn trục lợi Iran, và đã từng ví dân chủ là tương đương với mãi dâm [6]. Ngược lại, Washington cũng xem Iran sau Cách mạng 1979 là đối thủ thù nghịch và nguy hiểm. Khomeini chết sau 10 năm cai trị sắt máu, và lãnh tụ tối cao Ali Khamenei đã tiếp nối vai trò này cai trị Iran trong suốt 30 năm qua. Mục tiêu chính của Iran kể từ đó đến nay là xây dựng và mở rộng vòng ảnh hưởng của Shia, trãi dài từ Iraq, Syria cho đến Điạ Trung hải (the Mediterranean). Thực ra đứng ở góc nhìn của Iran thì họ không thể làm khác đi, vì Shia là thiểu số của Hồi giáo, và vì Iran muốn độc lập và không muốn bị các thế lực khác đe dọa sự tồn tại của mình. Họ vận dụng các chính sách khắc nghiệt nhất để cai trị người dân, loại bỏ tất cả các yếu tố có khả năng đe dọa họ, từ văn hóa, tôn giáo, chính trị, đến các sắc tộc thiểu số. Tổng thống Iran, tuy được dân trực tiếp bầu lên, nhưng không có thực quyền bao nhiêu cả. Trong khi lãnh tụ tối cao, tuy không được dân bầu, vẫn là vị quốc trưởng nắm giữ vai trò tổng tư lệnh quân đội, và có tiếng nói sau cùng trong nhiều lĩnh vực, từ kinh tế chính trị đến đối ngoại v.v...
Theo báo cáo 2019 của tổ chức Freedom House thì Iran đứng hạng gần chót về tự do : Iran được tổng cộng 18 điểm ; Việt Nam 20 điểm ; Trung Quốc 11 điểm ; Syria 0 điểm ; Úc 98 điểm ; Finland 100 điểm [7]. Có cơ hội tiếp chuyện với người Iran tị nạn tại Úc, chúng ta có thể thấy mọi thứ tự do ở Iran đều không hiện hữu [8]. Người ta có thể bị bắt bớ tùy tiện, bị hình phạt quất roi, bị tù đầy và hành quyết với những tội hoàn toàn bất công phi lý. Như : uống rượu ; để tóc dài hay kiểu cách tân tiến ; ăn mặt kiểu Tây phương, như áo tay ngắn quần ngắn ; phụ nữ không mặt khăn choàng đầu/cổ ; trai gái chưa cưới hỏi cầm tay nhau trên đường v.v... Đó là chưa kể những tội nặng nề có thể bị tra tấn, quất roi hàng trăm cái, nằm tù mục xương và cả hành quyết, như thay đổi tôn giáo. Mặc dầu Hiến pháp Iran công nhận các tôn giáo khác ngoài Hồi giáo (ngoại trừ Baha’i), người Iran nào sinh ra là đạo hồi thì phải giữ như thế, nếu đổi sang Thiên Chúa giáo, hay đạo Baha’i, hay ngay cả vô thần (atheism), hay dám nói xấu giáo chủ Mohammad, hay các lãnh đạo tối cao, thì bị cho là phản đạo (apostasy) và xúc phạm/bất kính (blasphemy). Sự vi phạm này có thể bị gán ghép tội liên luỵ đến vấn đề an ninh quốc gia. Đổi hệ phái từ Shia, chiếm đa số tại Iran, sang Sunni, thiểu số tại đây, cũng có thể bị tù đầy và bị hành quyết. Nói chung, Iran là một chế độ thần quyền độc tài toàn diện, tham nhũng, và cực kỳ vô luân [9]. Tuy vô cùng tàn ác, đối với dân mình cũng như các sắc tộc thiểu số khác, động cơ chính yếu của họ vẫn là chủ nghĩa dân tộc, mà tôn giáo chỉ là phương tiện. Theo Đại sứ Hoa Kỳ Ryan Crocker tại Iraq từ năm 2007 đến 2009 thì Soleimani không phải là người sùng đạo, mặc dầu đến đền thờ theo định kỳ, nhưng động cơ chính của Soleimani không phải là tôn giáo, mà là chủ nghĩa dân tộc, và ham muốn chiến đấu [10].
Để có thể kiểm soát hành động của Iran, nhất là về vũ khí hạt nhân cũng như các nỗ lực ủng hộ khủng bố chống Mỹ, cựu Tổng thống Obama chủ trương tiếp cận và tìm cách ràng buộc Iran phải cam kết và tôn trọng các hiệp ước về vũ khí hạt nhân [11]. Với tất cả sự cân nhắc và tính toán thiệt hại, chính quyền Obama vẫn tin rằng giải pháp tốt nhất trong những chọn lựa khó khăn nhất là tiếp cận và ràng buộc Iran vào các quy định và chuẩn mực chung, thay vì đối đầu và leo thang căng thẳng mà Mỹ không thể kiểm soát hoàn toàn, để qua đó Obama có thể tập trung chuyển trục sang Châu Á Thái Bình Dương, vận dụng chính sách và nguồn lực đối phó với chủ nghĩa xét lại, đặc biệt là Trung Quốc và Nga.
Nhưng Tổng thống Trump chủ trương xóa bỏ các chính sách tiếp cận của người tiền nhiệm Barack Obama, và đã áp đặt tối đa áp lực lên Iran, đặc biệt muốn xiết cổ nền kinh tế của nước này. Phần nào đó, chính sách của ông Trump có hiệu quả. Với nền kinh tế trì trệ và giá dầu gia tăng khoảng 50 phần trăm, người Iran xuống đường biểu tình rầm rộ cả nước vào giữa tháng 11 năm ngoái, và chế độ đã đàn áp một cách thô bạo nhất trong 40 năm qua (chỉ thua những gì xảy ra sau cuộc Cách Mạng 1979), giết chết trên 180 mạng người, và quyết định cắt đứt mạng Internet trong nhiều ngày để người dân không thể tiếp xúc và đưa thông tin với thế giới bên ngoài [12]. Ngoài ra, Iran cũng không khoan nhượng trong hành động kể từ tháng 5 năm 2019, trả đũa bằng tấn công các tàu thuyền vận chuyển dầu qua Vùng vịnh Ba Tư, bắn rớt một máy bay không người lái của Mỹ, và tấn công Abqaiq (và Khurais) tại Saudi Arabia vào tháng 9 năm ngoái nơi sản xuất dầu hỏa lớn nhất trên thế giới [13]. Xung đột đã gia tăng vào cuối năm qua, và Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ buộc tội Soleimani là người chấp thuận sự tấn công vào Tòa Đại sứ Hoa Kỳ ở thủ đô Baghdad vào ngày 27 tháng 12 năm 2019 [14]. Vì lý do đó mà ông Trump ra lệnh triệt hạ Soleimani và còn viết trên Twitter rằng lẽ ra Soleimani phải bị triệt hạ nhiều năm trước kia.
Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif gọi việc Hoa Kỳ giết Tướng Soleimani là "sự leo thang cực kỳ nguy hiểm và ngu xuẩn". Lãnh đạo tối cao Ali Khamenei và các tướng lãnh quân sự Iran thề sẽ trả đũa.
Nhưng họ sẽ hành động như thế nào là điều khó tiên đoán [15].
Goldenberg cho rằng cách hành xử của Iran trong thời gian qua và với lịch sử lâu dài của họ cho thấy họ sẽ không vội trả đũa. Thay vào đó thì Iran sẽ cẩn trọng và kiên nhẫn chọn phương thức mà họ thấy hiệu quả nhất, và tránh một cuộc chiến toàn diện với Hoa Kỳ. Ngược lại, ông Trump cũng không muốn bị sa lầy vì một cuộc chiến khác nữa tại Trung Đông, nhưng quyết định giết Soleimani đã đưa hai nước đến bờ vực thẳm căng thẳng. Tuy thế, ông Trump ra vẻrất cương quyết rằng Hoa Kỳ không muốn nghe bất cứ đe dọa nào nữa ; ngược lại, ông Trump đe dọa Iran rằng Hoa Kỳ đã nhắm đến 52 địa điểm mang tính cao cấp và quan trọng đối với Iran và văn hóa Iran, mà chúng sẽ bị đánh sập rất nhanh và rất mạnh [16].
Phản ứng của quốc tế thì sao ? Nhiều đồng minh của Hoa Kỳ tuy không ủng hộ hành động này hoàn toàn, vì sự leo thang có khả năng đưa đến chiến tranh vùng vịnh là điều không ai muốn, nhưng họ cũng thấy được những nguy hại mà Soleimani đã đem đến trong thời gian qua, và sắp tới. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron thì bày tỏ sự ủng hộ hoàn toàn [17]. Còn Trung Quốc và Nga là hai quốc gia mạnh mẽ phản đối Mỹ hạ sát tướng Soleimani, là điều dễ hiểu [18]. Phần lớn các nước còn lại quan ngại rằng việc hạ sát Tướng Soleimani có thể châm lửa vào toàn Trung Đông. Nhiều chuyên gia về Trung Đông kêu gọi sự kiềm chế, và sự xuống thang, của hai bên để tránh cuộc khủng hoảng toàn diện.
Tuy rất mạnh miệng, ông Trump công khai không muốn chiến tranh với Iran. Quyết định hạ sát Soleimani là một tiến trình không dễ dàng, dù Hoa Kỳ đủ khả năng quân sự và đủ tin tình báo, nhưng nếu nó có khả năng đưa đến chiến tranh thì quốc hội Hoa Kỳ cần phải nắm rõ thông tin và được chuẩn bị để hậu thuẫn [19]. Sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ thì Iran không thể nào so sánh được. Nhưng Goldenberg biện luận rằng ngay cả khi chế độ này sụp đổ, lãnh đạo chuyển đổi từ giới tu sĩ/thần quyền sang độc tài quân sự không phải là giải pháp tối ưu cho Hoa Kỳ. Tệ hơn, nó có thể đưa đến nội chiến, gây thêm làn sóng tị nạn và trở thành nơi trú ẩn cho các phiến quân và kẻ khủng bố. Có những khi hai bên không hề muốn chiến tranh nhưng nếu giải quyết không khéo thì có khi họ sẽ không tránh được hệ quả leo thang. Nó có thể tốn hàng trăm tỷ đô la và làm sa lầy không chỉ Trump mà các tổng thống Hoa Kỳ tương lai. Nếu điều này xảy ra, chính sách đối phó về thương chiến với Trung Quốc hiện nay và sự tranh giành ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga về chính trị quyền lực sẽ phần nào ảnh hưởng, cũng như trói tay, các biện pháp của Hoa Kỳ về sau này.
Nên nhớ hai vị tiền nhiệm George W Bush và Barack Obama, tuy hiểu rõ vai trò và ảnh hưởng của Soleimani rất tai hại cho Hoa Kỳ, nhưng quyết định rằng triệt hạ Soleimani có tính cách khiêu khích (provocative). Cho nên hành động quyết đoán của ông Trump hạ sát tướng Soleimani nói riêng, và ngăn chặn các ảnh hưởng của Iran lên toàn vùng nói chung, không những cần thiết cho lợi ích Hoa Kỳ mà còn là quyết định gan dạ, tuy không kém liều lĩnh. Theo báo The New York Times thì nhiều giải pháp được chọn để đề nghị lên tổng thống, kể cả tấn công thuyền Iran hoặc các địa điểm dung chứa hỏa tiễn hoặc các nhóm dân quân ủng hộ Iran tại Iraq [20]. Thoạt đầu, ông Trump từ chối chọn giải quyết hạ sát Soleimani vào ngày 28 tháng 12, nhưng sau khi Tòa Đại sứ Hoa Kỳ bị tấn công mà được biết có bàn tay Iran, nhất là Soleimani đứng sau, ông Trump đã chọn lấy giải pháp hạ sát Soleimani, tuy có làm cho nhiều nhân viên Lầu Năm Góc sửng sốt.
Hành động của ông Trump là quyết liệt, nhưng cái giá phải trả cho nó cũng không hề nhỏ.
Một, quan hệ giữa Mỹ và Iraq sẽ tồi tệ hơn, vì Mỹ đã ra tay đơn phương hành động hạ sát Soleimani mà không hề tham khảo hay thông báo cho nội các chính quyền Iraq. Quyết định này được xem là vi phạm chủ quyền của Iraq [21]. Các thành phần đối nghịch với Mỹ sẽ tìm mọi cách khai thác yếu tố này để kích động người dân Iraq, nhất là thành phần dân quân Shia chịu ảnh hưởng của Iran. Iraq cũng không muốn đứng giữa lằn đạn của Mỹ và Iran trong thời gian tới. Quốc hội Iraq hiện nay đa số là Shia, không muốn thấy chủ quyền quốc gia của mình bị xúc phạm, cho nên qua vụ này, sự hiện diện của Mỹ tại đây có còn khả thi hay không là một câu hỏi mở lúc này.
Hai, nếu Hoa Kỳ quyết định rút khỏi Iraq, nó sẽ đưa đến những thử thách mới cho nước này, khi lực lượng an ninh và quốc phòng Iraq chưa đủ khả năng để vừa chống cự lại ISIS, vừa ngăn chặn các lực lượng Shitte ủng hộ cho Iran. Theo tin mới nhất thì quốc hội Iraq vừa mới thông qua nghị định, tuy không ràng buộc, trục xuất quân đội Hoa Kỳ và đồng minh sau sự kiện Soleimani vừa qua [22]. Điều này làm cho Úc và các đồng minh Hoa Kỳ lo ngại vì các nhóm khủng bố ISIS và Daesh có thể tận dụng cơ hội này để trở lại gây bất ổn tình hình tại đây. Thêm vào đó, Iran sẽ tìm các thế lực khác để ủy quyền cho họ sẵn sàng chiến đấu chống Mỹ, và sẽ theo đuổi phát triển vũ khí hạt nhân. Hoa Kỳ cũng không thể đứng ngoài các diễn biến này trong thời gian tới, nhưng nếu rút quân thì có nắm được sự chủ động phần nào như hiện nay không ? Theo Emma Sky thuộc đại học Yale thì chính quyền Trump có thể đã quyết định rằng sự hiện diện của quân lực Hoa Kỳ tại Iraq không thể biện minh kéo dài nữa, và mặc dầu Hoa Kỳ đã đầu tư rất nhiều vào quốc gia này trong gần hai thập niên qua và tất nhiên không muốn mất hết ảnh hưởng và quyền lợi tại đây ; nhưng bằng việc hạ sát Soleimani, chính quyền Trump đã làm cho kết quả như thế có khả năng hơn [23].
Sau cùng, điều ông Trump muốn lâu nay là Hoa Kỳ không bị sa lầy vì một chiến tranh mới tại Trung Đông để có thể tập trung vào Châu Á Thái Bình Dương, nhất là Trung Quốc. Nhưng đây là điều khó thực hiện. Ông Trump hiện đang đối phó với bao thử thách cùng lúc : Thương chiến Mỹ - Trung chưa đi đến kết quả nào thật sự có lợi hoàn toàn cho Mỹ ; chủ trương tách rời để không lệ thuộc kinh tế Trung Quốc (decoupling) nói thì dễ, làm thì khó ; các liên minh của Mỹ, kể cả Úc, lo ngại sự leo thang xung đột tại vùng vịnh sẽ tổn hại đến chiến lược chung. Những chiến lược ưu tiên hiện nay vẫn là tập trung vào nỗ lực kiềm chế sự trổi dậy của Trung Quốc để họ trở thành một quốc gia biết tôn trọng quy luật quốc tế, nhất là tại Biển Đông, biết tôn trọng tự do và nhân quyền của người Hán và các sắc tộc thiểu số như Duy Ngô Nhĩ, và đặc biệt chấm dứt các hành động ăn cắp tài sản trí tuệ, chuyển nhượng công nghệ cao cấp v.v…
Hoa Kỳ sẽ không thể thực hiện cùng lúc các mục tiêu chiến lược này nếu bị sa lầy vào một cuộc chiến mới tại Vịnh Ba Tư. Nếu Iran có được sự hậu thuẫn ngấm ngầm của Trung Quốc và Nga để từng bước kéo ông Trump vào vũng lầy thì thật là điều đáng quan ngại. Quyết đoán và quyết liệt của lãnh đạo Hoa Kỳ là cần thiết để Iran, Trung Quốc và Nga không liều lĩnh bước qua lằn ranh. Tuy nhiên điều chính quyền Trump phải làm trước mắt là nỗ lực xây dựng lại quan hệ ngoại giao tốt đẹp và bền vững với các đồng minh cũ và các quốc gia khác, và phải xem họ là những đối tác quan trọng và cần thiết nhất cho hòa bình và an ninh trong vùng và thế giới. Hoa Kỳ không nên và không thể thực hiện một mình, dù có hùng mạnh và chính nghĩa đến mấy !
Phạm Phú Khải
Nguồn : VOA, 06/01/2020
Tài liệu tham khảo :
1. Phạm Phú Khải, "Thế giới và những sự kiện quan trọng năm 2019", VOA tiếng Việt, 28 tháng 12 năm 2019.
2. "Trump : Tư lệnh Iran ‘lẽ ra phải bị triệt hạ nhiều năm trước kia’", VOA tiếng Việt, 4 tháng 1 năm 2020.
3. Ilan Goldenberg, "Will Iran’s Response to the Soleimani Strike Lead to War ? ", Foreign Affairs, 3 January 2020.
4. Monique Ross and Annabelle Quince, "Why America and Iran hate each other ", ABC News, ABC Radio National, 4 January 2020.
5. Daniel Benjamin and Steven Simon, "America’s Great Satan ", Foreign Affairs, November/December 2019.
6. Youssef M. Ibrahim, "THE WORLD : Khomeini vs. Hussein ; Mideast's Contenders for Nasser's Mantle ", The New York Times, 31 July 1988.
7. "Freedom in the World Countries ", Freedom House, 2019 ; Accessed on 6 January 2020.
8. "DFAT Country Information Report - IRAN ", Department of Foreign Affairs and Trade, 7 June 2018.
9. David A. Graham, "Iran’s Beleaguered Sunnis ", The Atlantic, 6 January 2016.
10. Dexter Filkins, "The Shadow Commander ", The New Yorker, 23 September 2013.
11. "Iran nuclear deal : What was agreed to and how the obligations have been met ", Reuters, 12 January 2018.
12. Farnaz Fassihi and Rick Gladstone, "With Brutal Crackdown, Iran Is Convulsed by Worst Unrest in 40 Years ", The New York Times, 1 December 2019.
13. David Reid, "Saudi Aramco reveals attack damage at oil production plants ", CNBC, 20 September 2019.
14. Matt Brown, "Qasem Soleimani, top Iranian commander killed in US strikes, was a hero to many and one of the region's most potent figures ", ABC News, 3 January 2020.
15. "'A more dangerous world' : Soleimani killing triggers global alarm ", AP, 4 Junuary 2020.
16. "Donald Trump vows to hit 52 Iranian targets if Iran retaliates after air strike that killed Qasem Soleimani ", Reuters, 5 Junuary 2020 ; Maggie Haberman, "Trump Threatens Iranian Cultural Sites, and Warns of Sanctions on Iraq ", The New York Times, 5 Junuary 2020.
17. "Tổng thống Pháp và Mỹ điện đàm về Iran ", VOA tiếng Việt, 6 Junuary 2020.
18. "Trung Quốc, Nga chỉ trích Mỹ về vụ hạ sát lãnh đạo quân sự Iran ", VOA tiếng Việt, 5 Junuary 2020.
19. Jonathan Lemire and Matthew Lee, "From his exclusive resort amid palm trees, Trump settled on Iran strike ", The Age, 5 Junuary 2020.
20. Helene Cooper, Eric Schmitt, Maggie Haberman and Rukmini Callimachi, "As Tensions With Iran Escalated, Trump Opted for Most Extreme Measure ", The New York Times, 4 January 2020.
21. Ian Parmeter, "Will Trump win big from killing Soleimani ? ", The Interpreter, Lowy Institute, 6 January 2020.
22. Bob Harris, "Australian government 'strongly concerned' after US troops told to leave Iraq ", The Age, 6 January 2020 ; "Quốc hội Iraq thông qua nghị quyết chấm dứt hiện diện của lính nước ngoài ", VOA tiếng Việt, 5 January 2020.
23. Emmy Sky, "The Death of the US-Iraqi Relationship ", Foreign Affairs, 3 January 2020.
********************
Xung đột Mỹ - Iran : Chuyện không đơn giản
Trân Văn, VOA, 06/01/2020
Đó là ngày 31 tháng 12, ngày cuối cùng của năm 2019, April Shumard – vợ một người lính của Sư đoàn Dù 82 – nhận được tin nhắn từ chồng, rằng anh phải trình diện đơn vị và không rõ lệnh triệu tập này có phải là một yêu cầu nhằm huấn luyện sẵn sàng chiến đấu hay không ?
Người Iran tham dự tang lễ tướng Qasem Soleimani.
Vào thời điểm ấy, chồng của Chumard đang ở nhà với năm đứa trẻ, cô thì đang đi làm... Chồng của Shumard nhập ngũ năm 2010 và được chỉ định phục vụ tại một đơn vị phản ứng nhanh của quân đội Mỹ. Anh đã được điều động đến Afghanistan hai lần. Shumard kể với AP rằng, hai lần ấy, chồng cô được thông báo trước để cả gia đình chuẩn bị (1)…
Lần này thì khác, Chumard không kịp gặp chồng. Tin nhắn tiếp theo, chồng của cô cho biết anh sẽ lên đường luôn mà không về nhà. Ở Fayetteville – một thành phố thuộc tiểu bang North Carolina và một số thành phố nằm bên cạnh Fort Bragg ("nhà" của Sư đoàn Dù 82 và các đơn vị thuộc lực lượng đặc biêt của lục quân Mỹ) hiện có vài ngàn gia đình đang hụt hẫng vì thân nhân (chồng, cha) bị điều động một cách hết sức đột ngột như gia đình Shumard… Sau khi cấp tốc đưa một tiểu đoàn (quân số khoảng 700) sang Trung Đông, Sư đoàn Dù 82 vừa điều động thêm một lữ đoàn cơ động (quân số khoảng 3.500) sang Trung Đông.
Trung tá Mike Burns, Phát ngôn viên của Sư đoàn Dù 82, bảo với AP rằng, Lữ đoàn Dù vừa lên đường cũng thuộc Lực lượng Phản ứng nhanh. Trước giờ họ đã được tập luyện kỹ lưỡng để có thể từ Fort Bragg đến bất kỳ đâu trên thế giới cùng với quân cụ, quân xa,… để tham chiến trong vòng một ngày.
Chẳng phải chỉ có các gia đình quân nhân cư trú trong hoặc quanh Fort Bragg hụt hẫng, nhiều gia đình khác cũng đang hụt hẫng như vậy. Bà Staci Yanta ở Texas, mẹ của Colton Yanta, nghẹn ngào xác nhận với phóng viên truyền hình kênh ABC 11 : Vâng ! Thằng bé con tôi cũng vừa lên đường sang Trung Đông (2) !
Colton Yanta tốt nghiệp trung học năm 2018 rồi tình nguyện nhập ngũ. Sau khi rời quân trường, cậu được chỉ định về phục vụ tại Sư đoàn Dù 82. Từ ngày nhập ngũ đến nay, Colton chưa được về thăm nhà. Cậu báo với cha mẹ sẽ lấy phép để về thăm họ vào dịp Giáng sinh nhưng giờ chót, cậu chỉ báo rằng cậu không thể !...
Qua ABC 11, Staci xin mọi người cầu nguyện không chỉ cho con trai của bà mà cầu nguyện cho tất cả những người lính nam cũng như nữ đang bảo vệ nước Mỹ, những người đã và đang sẵn sàng hi sinh... Không chỉ hàng ngàn mà có thể sẽ là hàng chục ngàn, hàng trăm ngàn người thắc thỏm khi thân nhân (chồng, vợ, cha, con, anh chị em) của họ đang hiện diện hoặc sắp phải lên đường ra tuyến đầu…
***
Tình hình Trung Đông vốn đã nóng sau khi các căn cứ nơi quân đội Mỹ và đồng minh đang trú đóng để huấn luyện cho quân đội Iraq chống ISIS bị pháo kích, Lãnh sự quán Iran ở Iraq bị đốt, Đại sứ quán Mỹ ở Iraq bị tấn công, nơi ẩn náu của nhóm dân quân thân Iran bị không kích, giờ còn nóng hơn sau khi Qasem Soleimani bị giết.
Iran thề sẽ trả thù, Mỹ cảnh cáo sẽ đáp trả mạnh mẽ và lập tức triển khai lục quân như một bằng chứng nhằm răn đe. Không chỉ có lính Dù được vận chuyển đến Trung Đông, tin mới nhất cho biết, một đại đội của Trung đoàn 75 Biệt động quân Mỹ (Army Rangers) cũng đã đến Trung Đông (3).
Trước nay, Biệt động quân Mỹ thường song hành với lính Dù Mỹ. Ngoài đột kích để phá hoại, tiêu diệt các mục tiêu quan trọng, kể cả yếu nhân của đối phương, Biệt động quân Mỹ còn là lực lượng chuyên chiếm các phi trường, dọn bãi cho các đơn vị nhảy dù đổ cả lính lẫn các trang, thiết bị cần thiết cho một cuộc tấn công trên diện rộng…
Iran vừa chính thức vứt bỏ cả Thỏa thuận Khung về Chương trình hạt nhân từng ký với năm quốc gia là thành viên thường trực Hội đồng bảo an Liên Hiệp Quốc (Mỹ, Anh, Nga, Pháp, Trung Quốc) và Đức lẫn Kế hoạch Hành động chung toàn diện có thêm sự tham gia của Châu Âu (Joint Comprehensive Plan of Action - JCPOA) hồi 2015. Tuy sau này (2018) không còn sự ủng hộ của Mỹ song nỗ lực của các bên còn lại nhằm hối thúc Iran thiết kế lại, giảm và chuyển đổi các cơ sở hạt nhân,… đã thành công cốc (4) !
Quốc hội Iraq vừa thông qua một Nghị quyết yêu cầu chính phủ Iraq hủy bỏ đề nghị cộng đồng quốc tế hỗ trợ Iraq chống lại ISIS và chấm dứt sự hiện diện của quân đội ngoại quốc ở Iraq, không cho quân đội của bất kỳ quốc gia nào sử dụng lãnh thổ, lãnh hải, không phận của Iraq vì bất kỳ lý do gì.
NATO vốn đã cùng Mỹ ngưng tất cả các hoạt động huấn luyện quân đội Iraq sau khi Qasem Soleimani bị giết đã quyết định thảo luận khẩn cấp về tình hình Iraq ngay trong ngày 6 tháng 1. Tổng thống Mỹ thì tuyên bố, nếu chính phủ Iraq yêu cầu quân đội Mỹ và đồng minh rút khỏi Iraq, Iraq sẽ đối diện với lệnh cấm vận chưa từng có !
Trung Đông lại hỗn loạn. Hòa bình lại cận kề bên bờ vực thẳm chiến tranh. Một cuộc chiến tại Trung Đông không chỉ khiến Mỹ chật vật hơn trong bối cảnh Châu Âu đang bất an vì tham vọng của Nga, Châu Á đang hết sức căng thẳng vì Trung Quốc càng ngày càng tăng động, chiến tranh tại Trung Đông cũng sẽ làm kinh tế thế giới lao đao.
Trân Văn
Nguồn : VOA, 06/01/2020
Chú thích :
(2) https://www.youtube.com/watch?v=AHwh-rThwck&ab_channel=ABC11
(3) https://www.armytimes.com/news/your-army/2020/01/05/ranger-contingent-deploys-to-mideast/
********************
Iran quyết định "ngưng hạn chế" chương trình hạt nhân
Tú Anh, RFI, 06/01/2020
Trong bối cảnh căng thẳng với Washington sau vụ tướng Qasem Soleimani bị Mỹ hạ sát, Tehran ngày 05/01/2020 thông báo "ngưng tôn trọng các định mức ràng buộc" trong chương trình hạt nhân như đã cam kết trong hiệp định 2015. Hành động này được xem là để trả đũa các biện pháp trừng phạt của Hoa Kỳ cũng như thái độ thất hứa của phương Tây.
Nhà máy hạt nhân tại Arak, Iran. Ảnh chụp ngày 23/12/2019 minh họa cho chương trình hạt nhân Iran. HO/Atomic Energy Organization of Iran / AFP
Từ Tehran, thông tín viên Siavosh Ghazi phân tích :
"Bằng văn bản chính thức, công bố chiều Chủ Nhật, chính quyền Iran thông báo quyết định sẽ không tôn trọng bất cứ giới hạn nào trong lãnh vực tinh lọc Uranium. Cụ thể là không hạn chế khả năng tinh lọc, mức độ Uranium tách ly và số lượng máy ly tâm trang bị.
Đây là bước vi phạm thứ năm của Iran kể từ năm 2018, tức là từ khi Hoa Kỳ phủ nhận hiệp định hạt nhân 2015 và tái lập một loạt biện pháp trừng phạt Tehran. Quyết định này được loan báo trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Iran gia tăng tột độ sau vụ không quân Mỹ oanh kích giết tướng Qasem Soleimani ở Baghdad trong đêm thứ Năm rạng sáng thứ Sáu.
Từ nay Iran sẽ không tôn trọng các cam kết ghi trong hiệp định hạt nhân 2015, giới hạn chương trình hạt nhân trong khuôn khổ dân sự.
Vừa trả đũa Hoa Kỳ, chính quyền Iran vừa cảnh cáo thái độ thụ động của Châu Âu không thực hiện lời hứa giúp Iran bằng những biện pháp cụ thể bảo vệ kinh tế chống trừng phạt của Mỹ.
Châu Âu tuy hứa nhưng không làm gì cả. Ngành xuất khẩu dầu hỏa của Iran bị giảm mạnh.
Đối với Tehran, với lời thề trả thù cho tướng Qasem Soleimani bằng quân sự, thông cáo ngưng tôn trọng (phần cốt lõi của hiệp định hạt nhân) là một cách chứng tỏ quyết tâm đối với Mỹ".
Paris, Berlin, Luân Đôn kêu gọi
Trong một bản tuyên bố chung công bố từ Berlin vào chiều hôm 05/01/2020 sau khi hội ý qua điện thoại, lãnh đạo ba cường quốc Châu Âu Anh, Pháp, Đức kêu gọi Tehran rút lại các quyết định vi phạm hiệp định hạt nhân 2015 nhất là trong lãnh vực "tinh lọc Uranium".
Liệu Iran có lắng nghe lời kêu gọi không phải là lần đầu tiên này ?
Tú Anh
Nguồn : RFI, 06/01/2020
