Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Published in

Diễn đàn

06/01/2020

Hậu quả nào do cuộc xung đột Mỹ - Iran tại Trung Đông ?

Nhiều tác giả

Iran sẽ đáp trả Mỹ như thế nào sau vụ ám sát Soleimani ?

Ilan Goldenberg, Nghiên cứu quốc tế, 06/01/2020

Qasem Soleimani, chỉ huy Lực lượng đặc nhiệm Quds của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, từng là một trong những nhân vật nhiều ảnh hưởng và uy tín nhất ở Iran, và là kẻ thù truyền kiếp của Hoa Kỳ. Ông chỉ huy chiến dịch của Iran nhằm trang bị và huấn luyện cho các nhóm dân quân người Shia ở Iraq – các nhóm chịu trách nhiệm cho cái chết của khoảng 600 lính Mỹ từ năm 2003 đến năm 2011 – và trở thành nhân vật đại diện cho ảnh hưởng chính trị của Iran ở Iraq suốt từ đó về sau, trong đó nổi bật nhất là các nỗ lực chiến đấu chống Nhà nước Hồi giáo tự xưng ISIS. Ông đứng sau chính sách của Iran nhằm trang bị vũ khí và hỗ trợ cho Tổng thống Syria Bashar al-Assad, bao gồm việc triển khai khoảng 50.000 chiến binh người Shia đến nước này. Ông cũng là đầu mối cho mối quan hệ giữa Iran với lực lượng Hezbollah ở Lebanon, giúp viện trợ tên lửa và rocket cho nhóm vũ trang này nhằm đe dọa Israel. Ông thậm chí còn đứng sau chiến lược hỗ trợ của Iran dành cho phiến quân Houthi ở Yemen. Vì tất cả những lý do này và các lý do khác, Soleimani là một người hùng được tôn kính ở Iran và trong khắp khu vực.

myiran1

Tướng Qasem Soleimani (giữa) là chỉ huy Lực lượng đặc nhiệm Quds của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran - Ảnh chụp năm 2016

Nói ngắn gọn, Mỹ đã chọn nước cờ cực kì có nguy cơ gây leo thang căng thẳng bằng cách ám sát một trong những người quan trọng và quyền lực nhất ở Trung Đông.

Chính quyền của Tổng thống Donald Trump lập luận rằng Soleimani là một kẻ khủng bố và rằng việc ám sát ông ta chỉ là một hành động mang tính phòng thủ nhằm ngăn chặn một cuộc tấn công sắp xảy đến. Cả hai luận điểm này đều có thể đúng hoặc sai, song nước Mỹ có thể đã không phải ám sát vị tướng này nếu không vì chính sách thiếu thận trọng mà chính quyền này đã theo đuổi kể từ khi nhận nhiệm sở (vào năm 2016). Hồi tháng 5/2018, Trump rời bỏ thỏa thuận hạt nhân với Iran và tiến hành chính sách trừng phạt kinh tế nhằm gây "áp lực tối đa" lên Iran. Trong vòng một năm, Iran đáp trả dè dặt nhằm cô lập Mỹ trên mặt trận ngoại giao và giành nhượng bộ kinh tế từ các thành viên khác của thỏa thuận hạt nhân.

Song cách tiếp cận dè dặt đã không đạt được gì. Đến tháng 5/2019, Tehran quyết định vi phạm thỏa thuận và leo thang căng thẳng trên khắp khu vực. Đầu tiên là các cuộc tấn công bằng mìn vào các tàu vận tải biển quốc tế vào tháng 5 và 6. Sau đó Iran bắn rơi một máy bay không người lái của Mỹ, gần như châm ngòi một cuộc xung đột mở giữa hai nước. Đến tháng 9, các tên lửa của Iran bắn vào cơ sở dầu mỏ ở Abqaiq của Saudi Arabia – nơi thường được xem là hạ tầng dầu mỏ quan trọng nhất thế giới. Các nhóm phiến quân người Shia bắt đầu bắn rocket vào các căn cứ của Mỹ ở Iraq, cuối cùng dẫn đến cái chết của một nhà thầu quân sự Mỹ vào tuần trước. Các cuộc không kích đáp trả của Mỹ sau đó đưa chúng ta đến với vụ ám sát tướng Soleimani.

Câu hỏi quan trọng nhất bây giờ là Iran sẽ làm gì. Hành động của Iran trong những tháng vừa qua và trong lịch sử cho thấy họ sẽ không vội vàng đáp trả. Thay vào đó, họ sẽ cẩn thận và kiên nhẫn lựa chọn một cách tiếp cận họ cho là hiệu quả, và khả năng cao sẽ tránh một cuộc chiến tranh tổng lực với Mỹ. Dù vậy, chuỗi sự kiện của những ngày qua cho thấy rủi ro tính toán sai là cực kì cao. Soleimani rõ ràng đã không hề tin rằng Hoa Kỳ sẽ leo thang nhanh chóng như vậy, nếu không ông ta sẽ không chủ quan mạo hiểu đến thế (vị trí nơi ông bị ám sát nằm rất gần các lực lượng Mỹ ở Iraq). Về phần mình, Trump đã luôn tỏ rõ không muốn tiến hành một cuộc chiến mới ở Trung Đông – nhưng giờ đây tình hình lại cheo leo như vách đá.

Nước Mỹ sẽ phải ít nhất chuẩn bị cho việc bước vào xung đột với các nhóm dân phân người Shia ở Iraq vốn sẽ nhắm vào các lực lượng vũ trang, giới ngoại giao, và dân thường Mỹ. Iraq là nơi cuộc không kích của Mỹ diễn ra và do đó là nơi hợp lý nhất để Iran đáp trả tức thời. Hơn nữa, các nhóm dân quân cũng đã tăng cường hoạt động trong 6 tháng vừa qua. Họ là một trong những lực lượng ủy nhiệm có thể phản ứng mạnh mẽ nhất của Iran, và đặc biệt có động cơ đáp trả khi mà Abu Mahdi al-Muhandis, một trong các lãnh đạo cấp cao của họ, đã bị giết cùng với Soleimani trong cuộc không kích.

Liệu sự hiện diện của Mỹ ở Iraq có khả thi nữa hay không sẽ tiếp tục là một câu hỏi mở. Tình hình an ninh, vốn đã trở nên phức tạp, không phải là vấn đề duy nhất. Vụ ám sát là một sự xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Iraq – được tiến hành đơn phương mà không hề được chính quyền Iraq chấp thuận – sẽ khiến các quan chức Iraq gặp áp lực chính trị lớn buộc phải yêu cầu các lực lượng Mỹ rút đi. Nhiều người Iraq chẳng hề yêu mến gì cả Mỹ lẫn Iran. Họ chỉ muốn lấy lại quyền kiểm soát đất nước và lo sợ bị kẹp giữa một cuộc đối đầu Mỹ – Iran. Tình hình hiện tại có thể trở thành một kịch bản tồi tệ nhất đối với những người dân Iraq này.

Song một cuộc rút lui hỗn loạn của Mỹ giữa tình thế căng thẳng này có thể đưa đến nguy hiểm thật sự. Nhiệm vụ chống ISIS vẫn còn đó, và nếu Mỹ bị buộc phải rời khỏi Iraq, nỗ lực này có thể bị tổn thất nghiêm trọng. ISIS vẫn còn hiện diện ngầm và có thể lợi dụng tình hình hỗn loạn do Mỹ rút quân hoặc do xung đột Mỹ – Iran để cải thiện vị thế của mình ở Iraq.

Hệ lụy của vụ ám sát không chỉ gói gọn ở Iraq. Hezbollah ở Lebanon, bên có quan hệ mật thiết với Iran và khả năng cao sẽ đáp trả lại theo yêu cầu của Iran, có thể tấn công các mục tiêu Mỹ ở Lebanon. Kể cả khi Iran quyết định tránh gia tăng căng thẳng quy mô lớn ở Lebanon, các nhánh của Hezbollah vẫn phủ đầy ở Trung Đông và có thể tấn công Mỹ ở bất kì nơi nào trong khu vực. Hoặc Hezbollah có thể lựa chọn phóng tên lửa vào lãnh thổ Israel, mặc dù cách đáp trả này không khả dĩ lắm. Hezbollah muốn tránh một cuộc chiến tranh toàn diện với Israel vốn sẽ tàn phá Lebanon ; hơn nữa chính quyền Trump cũng đã công khai nhận trách nhiệm cho vụ ám sát tướng Soleimani, làm tăng khả năng một cuộc tấn công đáp trả sẽ chỉ nhắm trực tiếp vào Mỹ.

Iran có thể tiến hành tấn công tên lửa nhắm vào các căn cứ Mỹ ở Saudi Arabia và UAE, hoặc các hạ tầng dầu mỏ quanh vùng Vịnh. Sự chính xác của cuộc không kích do Iran tiến hành nhắm vào cơ sở dầu Abqaiq hồi tháng 9 đã khiến Mỹ và cả thế giới bất ngờ, mặc dù Iran cố gắng giữ cho cuộc tấn công chỉ mang tính biểu tượng và hạn chế. Trong tình hình hiện tại, Iran có thể lựa chọn hành động quyết liệt hơn, với tính toán rằng họ đã thành công lớn trong các cuộc tấn công bằng tên lửa trong 6 tháng qua trong khi vẫn không bị trả đũa.

Chúng ta cũng có thể dự đoán Iran sẽ nhanh chóng tăng tốc chương trình hạt nhân của họ. Kể từ khi chính quyền Trump rời bỏ thỏa thuận hạt nhân Iran vào tháng 5/2018, Iran đã tương đối dè dặt trong việc đáp trả thông qua chương trình hạt nhân. Sau một năm theo đuổi thỏa thuận, đến tháng 5/2019, Iran bắt đầu từ từ vi phạm thỏa thuận cứ mỗi 60 ngày. Đợt 60 ngày tiếp theo sẽ kết thúc vào tuần tới, và thật khó để tưởng tượng Iran sẽ dè dặt trong bối cảnh cái chết của tướng Soleimani. Ít nhất, Iran sẽ tái làm giàu uranium đến mức 19,75%, một bước nhảy lớn để có được uranium ở mức có thể chế tạo vũ khí. Họ gần đây đã đe họa sẽ đi xa hơn bằng cách rời khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân (NPT) hoặc trục xuất các thanh sát viên. Đây sẽ là các bước đi cực kì nguy hiểm, và cho đến tuần trước đa số các nhà quan sát đều tin rằng Tehran sẽ không làm vậy. Giờ thì họ chắc sẽ phải nghĩ lại.

Có lẽ nước đi táo bạo nhất của Iran sẽ là tiến hành một cuộc tấn công khủng bố trên đất Mỹ hoặc ám sát một quan chức cấp cao của Mỹ ngang tầm với Soleimani. Việc này sẽ khó khăn hơn cho Iran so với việc tiến hành một cuộc tấn công vào các lợi ích và công dân của Mỹ ở hải ngoại, nhưng nó vẫn có thể được Iran xem là một sự trả đũa phù hợp và tương xứng. Lần cuối cùng Iran được cho là tiến hành một cuộc tấn công vào nước Mỹ là hồi năm 2011, khi các cơ quan thực thi pháp luật và tình báo Mỹ chặn đứng âm mưu ám sát đại sứ Saudi ở Washington bằng cách làm nổ tung một nhà hàng. Trong vụ đó, kế hoạch sớm bị bại lộ và dễ dàng bị ngăn chặn vì hoạt động tình báo kém cỏi của Iran. Sự việc này cho thấy Iran kém thực lực hơn khi ở ngoài khu vực Trung Đông, một luận điểm càng được thấy rõ qua các âm mưu đánh bom thất bại của họ ở Đan Mạch và Pháp trong năm qua. Vì thế nếu Iran tìm cách tấn công bên trong nước Mỹ, họ sẽ phải cần đến may mắn.

Nếu chính quyền Trump thông minh, họ sẽ làm mọi điều có thể để gia cố các hạ tầng của Mỹ và bảo vệ người Mỹ trong khi chấp nhận những đòn đáp trả chắc chắn sẽ tới. Họ cũng nên liên lạc với Iran thông qua các đối tác có quan hệ tốt với nước này, chẳng hạn như Oman, nhằm tìm cách xuống thang căng thẳng trong khi vẫn ngầm đề ra các lằn ranh đỏ nhất định nhằm ngăn Iran tính toán sai. Cuối cùng, Trump hoàn toàn có thể tuyên bố chiến thắng và khoe khoang rằng ông giành được thế thượng phong trước Iran bằng cách giết Soleimani, chứ không tiếp tục leo thang quân sự. Song thái độ kiềm chế này có vẻ trái ngược với tính cách của ông Trump. Và kể cả khi ông thể hiện một sự kiềm chế trái ngược với tính cách của mình trong vài tuần tới, mong muốn phục thù của Iran, và động lực chính trị mà mong muốn này đang bắt đầu tạo ra, có thể sẽ đưa Mỹ và Iran tiến vào một cuộc xung đột lớn.

Ilan Goldenberg

Nguyên tácIlan Goldenberg, "Will Iran’s Response to the Soleimani Strike Lead to War ?", Foreign Affairs, 03/01/2020.

Đỗ Đặng Nhật Huy biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 06/01/2020

Ilan Goldenberg là Giám đốc Chương trình An ninh Trung Đông tại Trung tâm An ninh Hoa Kỳ Mới. Ông từng là trưởng nhóm về vấn đề Iran thuộc Văn phòng Thứ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ phụ trách Chính sách.

****************

Xung đột Mỹ - Iran sẽ leo thang đến đâu ?

Phạm Phú Khải, VOA, 06/01/2020

Năm 2019 là năm có nhiều biến c và tưởng nim [1]. Nhiều người trông ch qua năm 2020, tuy cũng ch là mt con s thôi, nhưng được xem là con s cân bng và tròn tra hơn, do đó có th may mn hơn chăng !

myiran2

Đám tang tướng Soleimani ti Iran.

Tuy nhiên, chỉ vào ngày th ba ca đu năm 2020, xung đt ti vùng vnh Ba Tư đã leo thang và có thể đưa đến nhng xung đt khác ; hoc, t hơn, chiến tranh toàn din gia M và Iran. Hay rng hơn na.

Sáng sớngày 3 tháng Giêng, Tổng thng Donald Trump đã cho tiến hành cuc không kích gn sân bay quc tế Iraq, tiêu dit mt trong các tướng lãnh cao cp nht ca Iran Qasem Soleimani, cũng như Abu Mahdi al-Muhandis, phó chỉ huy ca Lc lượng Dân quân Iraq do Iran hu thun [2].

Qasem Soleimani là vị tướng ch huy Lc lượng V binh Cách mng Hi giáo Quds (Islamic Revolutionary Guard Corps Quds Force), mt trong nhng khuôn mt nh hưởng nht và được tôn thờ nht ti Iran. Theo Ilan Goldenberg (Giám đốc Chương trình An ninh Trung Đông ca Trung tâm An ninh Hoa Kỳ Mi) thì Soleimani là người lãnh đo chiến dch trang b vũ khí và hun luyn dân quân Iraq chng li M ; là người chu trách nhim cho cái chết ca khong 600 lính M t năm 2003 đến 2011 ; là người đàng sau chính sách ca Iran đ trang b vũ khí và ng h Tng thng Syria Bashar al-Assad, đưa khong 50 ngàn dân quân Shia đến đây ; là người kết ni quan h gia Iran và t chc Hezbollah ti Lebanon, trang b nhóm này vũ khí k c tên la và ha tin đ đe da Do Thái ; giúp trang b vũ khí cho nhóm Houthis ti Yemen [3]. Vi nhng lý do này, Soleimani được xem là mt anh hùng được sùng bái không nhng ti Iran mà còn khu vc này.

Tóm lại, Soleimani là cái gai lâu nay trong mắt M. Gia Soleimani và M không có đim nào khác nhau, ngoi tr duy nht là hai bên đu mun tiêu dit Nhà nước Hi giáo ISIS, k thù chung. V mt này, k thù ca k thù không h là bn. Hi giáo, phái Shia hay Sunni, đều có nhng giáo phái và quc gia chng M tn cùng, và cũng có nhng quc gia coi M là đi tác, hay đng minh, tm thi.

Mỹ và Iran có mquan hệ quá kh lâu dài [4]. Mỹ chính thc đm nhn ly vai trò mà trước đây thuc v Anh k t sau Thế Chiến II, đc bit vì li ích v du ha. Nhưng quan h 40 năm qua phn ln là thù nghịch, mặc du có nhng n lc đi thoi [5]. K t cuc Cách mng Hi giáo Iran năm 1979 lt đ vua Mohammad Reza Pahlavi, người được M ng h, giáo ch Shia Ayatollah Ruhollah Khomeini, lãnh t ti cao ca Iran (Supreme Leader), xem Mỹ và tt c nhng gì thuc M và phn ln Tây phương là đế quc ch mun trc li Iran, và đã từng ví dân chủ là tương đương vi mãi dâm [6]. Ngược li, Washington cũng xem Iran sau Cách mng 1979 là đi th thù nghch và nguy him. Khomeini chết sau 10 năm cai tr st máu, và lãnh t ti cao Ali Khamenei đã tiếp ni vai trò này cai tr Iran trong sut 30 năm qua. Mục tiêu chính ca Iran k t đó đến nay là xây dng và m rng vòng nh hưởng ca Shia, trãi dài t Iraq, Syria cho đến Đi Trung hi (the Mediterranean). Thc ra đng góc nhìn ca Iran thì h không th làm khác đi, vì Shia là thiu s ca Hồi giáo, và vì Iran mun đc lp và không mun b các thế lc khác đe da s tn ti ca mình. H vn dng các chính sách khc nghit nht đ cai tr người dân, loi b tt c các yếu t có kh năng đe da h, t văn hóa, tôn giáo, chính tr, đến các sc tộc thiu s. Tng thng Iran, tuy được dân trc tiếp bu lên, nhưng không có thc quyn bao nhiêu c. Trong khi lãnh t ti cao, tuy không được dân bu, vn là v quc trưởng nm gi vai trò tng tư lnh quân đi, và có tiếng nói sau cùng trong nhiu lĩnh vực, t kinh tế chính tr đến đi ngoi v.v...

Theo báo cáo 2019 của t chFreedom House thì Iran đứng hng gn chót v t do : Iran được tng cng 18 đim ; Vit Nam 20 đim ; Trung Quốc 11 đim ; Syria 0 đim ; Úc 98 đim ; Finland 100 đim [7]. Có cơ hi tiếp chuyn vi người Iran t nn ti Úc, chúng ta có th thmọi th t do ở Iran đu không hin hu [8]. Người ta có th b bt b tùy tin, b hình pht qut roi, b tù đy và hành quyết vi nhng ti hoàn toàn bt công phi lý. Như : ung rượu ; đ tóc dài hay kiu cách tân tiến ; ăn mt kiu Tây phương, như áo tay ngn qun ngắn ; phụ n không mt khăn choàng đu/c ; trai gái chưa cưới hi cm tay nhau trên đường v.v... Đó là chưa k nhng ti nng n có th b tra tn, qut roi hàng trăm cái, nm tù mc xương và c hành quyết, như thay đi tôn giáo. Mc du Hiến pháp Iran công nhận các tôn giáo khác ngoài Hi giáo (ngoi tr Baha’i), người Iran nào sinh ra là đo hi thì phi gi như thế, nếu đi sang Thiên Chúa giáo, hay đo Baha’i, hay ngay c vô thn (atheism), hay dám nói xu giáo ch Mohammad, hay các lãnh đo ti cao, thì b cho là phn đo (apostasy) và xúc phm/bt kính (blasphemy). S vi phm này có th b gán ghép ti liên lu đến vn đ an ninh quc gia. Đổi h phái từ Shia, chiếm đa s ti Iran, sang Sunni, thiu s ti đây, cũng có th b tù đy và b hành quyết. Nói chung, Iran là mt chế đ thn quyn đc tài toàn din, tham nhũng, và cc kỳ vô luân [9]. Tuy vô cùng tàn ác, đi vi dân mình cũng như các sc tc thiu số khác, đng cơ chính yếu ca h vn là ch nghĩa dân tc, mà tôn giáo ch là phương tin. Theo Đại s Hoa Kỳ Ryan Crocker tại Iraq t năm 2007 đến 2009 thì Soleimani không phải là người sùng đo, mc du đến đn th theo đnh kỳ, nhưng đng cơ chính ca Soleimani không phi là tôn giáo, mà là ch nghĩa dân tc, và ham mun chiến đu [10].

Để có th kim soát hành đng ca Iran, nht là v vũ khí ht nhân cũng như các n lực ủng h khng b chng M, cu Tng thng Obama chủ trương tiếp cn và tìm cách ràng buộc Iran phi cam kết và tôn trng các hip ước v vũ khí ht nhân [11]. Vi tt c s cân nhc và tính toán thit hi, chính quyn Obama vn tin rng gii pháp tt nht trong nhng chn la khó khăn nht là tiếp cn và ràng buc Iran vào các quy định và chun mc chung, thay vì đi đu và leo thang căng thng mà M không th kim soát hoàn toàn, đ qua đó Obama có th tp trung chuyn trc sang Châu Á Thái Bình Dương, vn dng chính sách và ngun lc đi phó vi ch nghĩa xét li, đc biệt là Trung Quốc và Nga.

Nhưng Tng thng Trump ch trương xóa b các chính sách tiếp cn ca người tin nhim Barack Obama, và đã áp đt ti đa áp lc lên Iran, đc bit mun xiết c nn kinh tế ca nước này. Phn nào đó, chính sách ca ông Trump có hiu quả. Vi nn kinh tế trì tr và giá du gia tăng khong 50 phn trăm, người Iran xung đường biu tình rm r c nước vào gia tháng 11 năm ngoái, và chế đ đã đàn áp mt cách thô bo nht trong 40 năm qua (ch thua nhng gì xy ra sau cuc Cách Mng 1979), giết chết trên 180 mng người, và quyết đnh ct đt mng Internet trong nhiu ngày đ người dân không th tiếp xúc và đưa thông tin vi thế gii bên ngoài [12]. Ngoài ra, Iran cũng không khoan nhượng trong hành đng k t tháng 5 năm 2019, tr đũa bng tn công các tàu thuyn vn chuyn du qua Vùng vnh Ba Tư, bn rt mt máy bay không người lái ca M, và tấn công Abqaiq (và Khurais) tại Saudi Arabia vào tháng 9 năm ngoái nơi sn xut du ha ln nht trên thế gii [13]. Xung đt đã gia tăng vào cui năm qua, và B Quc phòng Hoa Kỳ buộc ti Soleimani là người chp thun s tn công vào Tòa Đi s Hoa Kỳ th đô Baghdad vào ngày 27 tháng 12 năm 2019 [14]. Vì lý do đó mà ông Trump ra lnh trit h Soleimani và còn viết trên Twitter rng l ra Soleimani phi b trit h nhiều năm trước kia.

Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif gi vic Hoa Kỳ giết Tướng Soleimani là "s leo thang cc kỳ nguy him và ngu xun". Lãnh đạo ti cao Ali Khamenei và các tướng lãnh quân s Iran th s tr đũa.

Nhưng h s hành đng như thế nào là điu khó tiên đoán [15].

Goldenberg cho rằng cách hành x ca Iran trong thi gian qua và vi lch s lâu dài ca họ cho thy h s không vi tr đũa. Thay vào đó thì Iran s cn trng và kiên nhn chn phương thc mà h thy hiu qu nht, và tránh mt cuc chiến toàn din vi Hoa Kỳ. Ngược li, ông Trump cũng không mun b sa ly vì mt cuc chiến khác na ti Trung Đông, nhưng quyết đnh giết Soleimani đã đưa hai nước đến b vc thm căng thng. Tuy thế, ông Trump ra vrất cương quyết rằng Hoa Kỳ không muốn nghe bt c đe da nào na ; ngược li, ông Trump đe da Iran rng Hoa Kỳ đã nhm đến 52 đa đim mang tính cao cp và quan trng đi vi Iran và văn hóa Iran, mà chúng s b đánh sp rt nhanh và rt mnh [16].

Phản ng ca quc tế thì sao ? Nhiều đng minh ca Hoa Kỳ tuy không ng h hành đng này hoàn toàn, vì s leo thang có kh năng đưa đến chiến tranh vùng vnh là điu không ai mun, nhưng h cũng thy được nhng nguy hi mà Soleimani đã đem đến trong thi gian qua, và sp ti. Tng thống Pháp Emmanuel Macron thì bày tỏ s ng h hoàn toàn [17]. Còn Trung Quốc và Nga là hai quốc gia mnh m phn đi M h sát tướng Soleimani, là điu d hiu [18]. Phn ln các nước còn li quan ngi rng vic h sát Tướng Soleimani có thể châm la vào toàn Trung Đông. Nhiu chuyên gia v Trung Đông kêu gi s kim chế, và s xung thang, ca hai bên đ tránh cuc khng hong toàn din.

Tuy rất mnh ming, ông Trump công khai không mun chiến tranh vi Iran. Quyết đnh h sát Soleimani là một tiến trình không d dàng, dù Hoa Kỳ đ kh năng quân s và đ tin tình báo, nhưng nếu nó có khả năng đưa đến chiến tranh thì quốc hi Hoa Kỳ cn phi nm rõ thông tin và được chun b đ hu thun [19]. Sc mnh quân s ca Hoa Kỳ thì Iran không th nào so sánh được. Nhưng Goldenberg bin lun rng ngay c khi chế đ này sp đ, lãnh đạo chuyển đi t gii tu sĩ/thn quyn sang đc tài quân s không phi là gii pháp ti ưu cho Hoa Kỳ. T hơn, nó có th đưa đến ni chiến, gây thêm làn sóng t nn và tr thành nơi trú n cho các phiến quân và k khng b. Có nhng khi hai bên không h muốn chiến tranh nhưng nếu gii quyết không khéo thì có khi h s không tránh được h qu leo thang. Nó có th tn hàng trăm t đô la và làm sa ly không ch Trump mà các tng thng Hoa Kỳ tương lai. Nếu điu này xy ra, chính sách đi phó v thương chiến vi Trung Quốc hin nay và s tranh giành nh hưởng ca Trung Quc và Nga v chính tr quyn lc s phn nào nh hưởng, cũng như trói tay, các bin pháp ca Hoa Kỳ v sau này.

Nên nhớ hai v tin nhim George W Bush và Barack Obama, tuy hiu rõ vai trò và nh hưởng ca Soleimani rt tai hi cho Hoa Kỳ, nhưng quyết đnh rng trit h Soleimani có tính cách khiêu khích (provocative). Cho nên hành đng quyết đoán ca ông Trump h sát tướng Soleimani nói riêng, và ngăn chn các nh hưởng ca Iran lên toàn vùng nói chung, không những cn thiết cho li ích Hoa Kỳ mà còn là quyết đnh gan d, tuy không kém liu lĩnh. Theo báo The New York Times thì nhiều gii pháp được chn đ đ ngh lên tng thng, k c tn công thuyn Iran hoc các đa đim dung cha ha tin hoc các nhóm dân quân ng h Iran ti Iraq [20]. Thot đu, ông Trump t chi chn gii quyết h sát Soleimani vào ngày 28 tháng 12, nhưng sau khi Tòa Đi s Hoa Kỳ b tn công mà được biết có bàn tay Iran, nht là Soleimani đng sau, ông Trump đã chn ly gii pháp h sát Soleimani, tuy có làm cho nhiu nhân viên Lu Năm Góc sửng st.

Hành động ca ông Trump là quyết lit, nhưng cái giá phi tr cho nó cũng không h nh.

Một, quan h gia M và Iraq s ti t hơn, vì M đã ra tay đơn phương hành đng h sát Soleimani mà không h tham kho hay thông báo cho ni các chính quyn Iraq. Quyết đnh này được xem là vi phạm ch quyn ca Iraq [21]. Các thành phần đi nghch vi M s tìm mi cách khai thác yếu t này đ kích đng người dân Iraq, nht là thành phn dân quân Shia chu nh hưởng ca Iran. Iraq cũng không mun đng gia ln đn ca M và Iran trong thi gian ti. Quc hi Iraq hin nay đa s là Shia, không mun thy ch quyn quc gia ca mình b xúc phm, cho nên qua v này, s hin din ca M ti đây có còn kh thi hay không là mt câu hi m lúc này.

Hai, nếu Hoa Kỳ quyết đnh rút khi Iraq, nó s đưa đến nhng th thách mi cho nước này, khi lc lượng an ninh và quc phòng Iraq chưa đ kh năng đ va chng c li ISIS, va ngăn chn các lc lượng Shitte ng h cho Iran. Theo tin mi nht thì quốc hi Iraq vừa mi thông qua ngh đnh, tuy không ràng buc, trc xut quân đi Hoa Kỳ và đng minh sau s kin Soleimani vừa qua [22]. Điu này làm cho Úc và các đng minh Hoa Kỳ lo ngi vì các nhóm khng b ISIS và Daesh có th tn dng cơ hi này đ tr li gây bt n tình hình ti đây. Thêm vào đó, Iran s tìm các thế lc khác đ y quyn cho h sn sàng chiến đấu chng M, và s theo đui phát trin vũ khí ht nhân. Hoa Kỳ cũng không th đng ngoài các din biến này trong thi gian ti, nhưng nếu rút quân thì có nm được s ch đng phn nào như hin nay không ? Theo Emma Sky thuc đi hc Yale thì chính quyn Trump có thể đã quyết đnh rng s hin din ca quân lc Hoa Kỳ ti Iraq không th bin minh kéo dài na, và mc du Hoa Kỳ đã đu tư rt nhiu vào quc gia này trong gn hai thp niên qua và tt nhiên không mun mt hết nh hưởng và quyn li ti đây ; nhưng bằng vic h sát Soleimani, chính quyn Trump đã làm cho kết qu như thế có kh năng hơn [23].

Sau cùng, điều ông Trump mun lâu nay là Hoa Kỳ không b sa ly vì mt chiến tranh mi ti Trung Đông đ có th tp trung vào Châu Á Thái Bình Dương, nht là Trung Quốc. Nhưng đây là điu khó thc hin. Ông Trump hin đang đi phó vi bao th thách cùng lúc : Thương chiến M - Trung chưa đi đến kết qu nào tht s có li hoàn toàn cho M ; ch trương tách ri đ không l thuc kinh tế Trung Quc (decoupling) nói thì dễ, làm thì khó ; các liên minh ca M, k c Úc, lo ngi s leo thang xung đt ti vùng vnh s tn hi đến chiến lược chung. Nhng chiến lược ưu tiên hin nay vn là tp trung vào n lc kim chế s tri dy ca Trung Quc đ h tr thành mt quc gia biết tôn trng quy lut quc tế, nht là ti Bin Đông, biết tôn trng t do và nhân quyn ca người Hán và các sc tc thiu s như Duy Ngô Nhĩ, và đc bit chm dt các hành đng ăn cp tài sn trí tu, chuyn nhượng công ngh cao cp v.v…

Hoa Kỳ sẽ không thể thc hin cùng lúc các mc tiêu chiến lược này nếu b sa ly vào mt cuc chiến mi ti Vnh Ba Tư. Nếu Iran có được s hu thun ngm ngm ca Trung Quc và Nga đ tng bước kéo ông Trump vào vũng ly thì tht là điu đáng quan ngi. Quyết đoán và quyết lit ca lãnh đo Hoa Kỳ là cn thiết đ Iran, Trung Quc và Nga không liu lĩnh bước qua ln ranh. Tuy nhiên điu chính quyn Trump phi làm trước mt là n lc xây dng li quan h ngoi giao tt đp và bn vng vi các đng minh cũ và các quc gia khác, và phải xem h là nhng đi tác quan trng và cn thiết nht cho hòa bình và an ninh trong vùng và thế gii. Hoa Kỳ không nên và không th thc hin mt mình, dù có hùng mnh và chính nghĩa đến my !

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 06/01/2020

Tài liệu tham kho :

1. Phạm Phú Khi, "Thế gii và nhng s kin quan trng năm 2019", VOA tiếng Việt, 28 tháng 12 năm 2019.

2. "Trump : Tư lnh Iran ‘l ra phi b trit h nhiu năm trước kia’", VOA tiếng Việt, 4 tháng 1 năm 2020.

3. Ilan Goldenberg, "Will Iran’s Response to the Soleimani Strike Lead to War ? ", Foreign Affairs, 3 January 2020.

4. Monique Ross and Annabelle Quince, "Why America and Iran hate each other ", ABC News, ABC Radio National, 4 January 2020.

5. Daniel Benjamin and Steven Simon, "America’s Great Satan ", Foreign Affairs, November/December 2019.

6. Youssef M. Ibrahim, "THE WORLD : Khomeini vs. Hussein ; Mideast's Contenders for Nasser's Mantle ", The New York Times, 31 July 1988.

7. "Freedom in the World Countries ", Freedom House, 2019 ; Accessed on 6 January 2020.

8. "DFAT Country Information Report - IRAN ", Department of Foreign Affairs and Trade, 7 June 2018.

9. David A. Graham, "Iran’s Beleaguered Sunnis ", The Atlantic, 6 January 2016.

10. Dexter Filkins, "The Shadow Commander ", The New Yorker, 23 September 2013.

11. "Iran nuclear deal : What was agreed to and how the obligations have been met ", Reuters, 12 January 2018.

12. Farnaz Fassihi and Rick Gladstone, "With Brutal Crackdown, Iran Is Convulsed by Worst Unrest in 40 Years ", The New York Times, 1 December 2019.

13. David Reid, "Saudi Aramco reveals attack damage at oil production plants ", CNBC, 20 September 2019.

14. Matt Brown, "Qasem Soleimani, top Iranian commander killed in US strikes, was a hero to many and one of the region's most potent figures ", ABC News, 3 January 2020.

15. "'A more dangerous world' : Soleimani killing triggers global alarm ", AP, 4 Junuary 2020.

16. "Donald Trump vows to hit 52 Iranian targets if Iran retaliates after air strike that killed Qasem Soleimani ", Reuters, 5 Junuary 2020 ; Maggie Haberman, "Trump Threatens Iranian Cultural Sites, and Warns of Sanctions on Iraq ", The New York Times, 5 Junuary 2020.

17. "Tổng thng Pháp và M đin đàm v Iran ", VOA tiếng Việt, 6 Junuary 2020.

18. "Trung Quốc, Nga ch trích M v v h sát lãnh đo quân s Iran ", VOA tiếng Việt, 5 Junuary 2020.

19. Jonathan Lemire and Matthew Lee, "From his exclusive resort amid palm trees, Trump settled on Iran strike ", The Age, 5 Junuary 2020.

20. Helene Cooper, Eric Schmitt, Maggie Haberman and Rukmini Callimachi, "As Tensions With Iran Escalated, Trump Opted for Most Extreme Measure ", The New York Times, 4 January 2020.

21. Ian Parmeter, "Will Trump win big from killing Soleimani ? ", The Interpreter, Lowy Institute, 6 January 2020.

22. Bob Harris, "Australian government 'strongly concerned' after US troops told to leave Iraq ", The Age, 6 January 2020 ; "Quốc hi Iraq thông qua ngh quyết chm dt hin din ca lính nước ngoài ", VOA tiếng Việt, 5 January 2020.

23. Emmy Sky, "The Death of the US-Iraqi Relationship ", Foreign Affairs, 3 January 2020.

********************

Xung đột Mỹ - Iran : Chuyện không đơn giản

Trân Văn, VOA, 06/01/2020

Đó là ngày 31 tháng 12, ngày cuối cùng ca năm 2019, April Shumard – v mt người lính ca Sư đoàn Dù 82 – nhn được tin nhn t chng, rng anh phi trình din đơn v và không rõ lnh triu tp này có phi là mt yêu cu nhm hun luyn sn sàng chiến đu hay không ?

myiran3

Người Iran tham d tang l tướng Qasem Soleimani.

Vào thời đim y, chng ca Chumard đang nhà vi năm đa tr, cô thì đang đi làm... Chng ca Shumard nhp ngũ năm 2010 và được ch đnh phc v ti mt đơn v phn ng nhanh ca quân đi M. Anh đã được điu đng đến Afghanistan hai ln. Shumard kể vi AP rng, hai ln y, chng cô được thông báo trước đ c gia đình chun b (1)…

Lần này thì khác, Chumard không kp gp chng. Tin nhn tiếp theo, chng ca cô cho biết anh s lên đường luôn mà không v nhà. Fayetteville – mt thành ph thuc tiểu bang North Carolina và mt s thành ph nm bên cnh Fort Bragg ("nhà" ca Sư đoàn Dù 82 và các đơn v thuc lc lượng đc biêt ca lc quân M) hin có vài ngàn gia đình đang ht hng vì thân nhân (chng, cha) b điu đng mt cách hết sc đt ngt như gia đình Shumard… Sau khi cp tc đưa mt tiu đoàn (quân s khong 700) sang Trung Đông, Sư đoàn Dù 82 va điu đng thêm mt l đoàn cơ đng (quân s khong 3.500) sang Trung Đông.

Trung tá Mike Burns, Phát ngôn viên của Sư đoàn Dù 82, bo vi AP rng, Lữ đoàn Dù va lên đường cũng thuc Lc lượng Phn ng nhanh. Trước gi h đã được tp luyn k lưỡng đ có th t Fort Bragg đến bt kỳ đâu trên thế gii cùng vi quân c, quân xa,… đ tham chiến trong vòng mt ngày.

Chẳng phi ch có các gia đình quân nhân cư trú trong hoc quanh Fort Bragg ht hng, nhiu gia đình khác cũng đang ht hng như vy. Bà Staci Yanta Texas, m ca Colton Yanta, nghn ngào xác nhn vi phóng viên truyn hình kênh ABC 11 : Vâng ! Thng bé con tôi cũng va lên đường sang Trung Đông (2) !

Colton Yanta tốt nghip trung hc năm 2018 ri tình nguyn nhp ngũ. Sau khi ri quân trường, cu được ch đnh v phc v ti Sư đoàn Dù 82. T ngày nhp ngũ đến nay, Colton chưa được v thăm nhà. Cu báo vi cha m s ly phép đ v thăm ho dịp Giáng sinh nhưng gi chót, cu ch báo rng cu không th !...

Qua ABC 11, Staci xin mọi người cu nguyn không ch cho con trai ca bà mà cu nguyn cho tt c nhng người lính nam cũng như n đang bo v nước M, nhng người đã và đang sn sàng hi sinh... Không chỉ hàng ngàn mà có th s là hàng chc ngàn, hàng trăm ngàn người thc thm khi thân nhân (chng, v, cha, con, anh ch em) ca h đang hin din hoc sp phi lên đường ra tuyến đu…

***

Tình hình Trung Đông vốn đã nóng sau khi các căn c nơi quân đội M và đng minh đang trú đóng đ hun luyn cho quân đi Iraq chng ISIS b pháo kích, Lãnh s quán Iran Iraq b đt, Đi s quán M Iraq b tn công, nơi n náu ca nhóm dân quân thân Iran b không kích, gi còn nóng hơn sau khi Qasem Soleimani bị giết.

Iran thề s tr thù, M cnh cáo s đáp tr mnh m và lp tc trin khai lc quân như mt bng chng nhm răn đe. Không ch có lính Dù được vn chuyn đến Trung Đông, tin mi nht cho biết, mt đi đi ca Trung đoàn 75 Bit đng quân M (Army Rangers) cũng đã đến Trung Đông (3).

Trước nay, Bit đng quân M thường song hành vi lính Dù M. Ngoài đt kích đ phá hoi, tiêu dit các mc tiêu quan trng, k c yếu nhân ca đi phương, Bit đng quân M còn là lc lượng chuyên chiếm các phi trường, dọn bãi cho các đơn v nhy dù đ c lính ln các trang, thiết b cn thiết cho mt cuc tn công trên din rng…

Iran vừa chính thc vt b c Tha thun Khung v Chương trình ht nhân tng ký vi năm quc gia là thành viên thường trc Hi đng bo an Liên Hiệp Quc (M, Anh, Nga, Pháp, Trung Quc) và Đc ln Kế hoch Hành đng chung toàn din có thêm s tham gia ca Châu Âu (Joint Comprehensive Plan of Action - JCPOA) hi 2015. Tuy sau này (2018) không còn s ng h ca M song n lc ca các bên còn lại nhm hi thúc Iran thiết kế li, gim và chuyn đi các cơ s ht nhân,… đã thành công cc (4) !

Quốc hi Iraq va thông qua mt Ngh quyết yêu cu chính ph Iraq hy b đ ngh cng đng quc tế h tr Iraq chng li ISIS và chm dt s hin din ca quân đội ngoi quc Iraq, không cho quân đi ca bt kỳ quc gia nào s dng lãnh th, lãnh hi, không phn ca Iraq vì bt kỳ lý do gì.

NATO vốn đã cùng M ngưng tt c các hot đng hun luyn quân đi Iraq sau khi Qasem Soleimani b giết đã quyết đnh thảo lun khn cp v tình hình Iraq ngay trong ngày 6 tháng 1. Tng thng M thì tuyên b, nếu chính ph Iraq yêu cu quân đi M và đng minh rút khi Iraq, Iraq s đi din vi lnh cm vn chưa tng có !

Trung Đông lại hn lon. Hòa bình li cn k bên bờ vc thm chiến tranh. Mt cuc chiến ti Trung Đông không ch khiến M cht vt hơn trong bi cnh Châu Âu đang bt an vì tham vng ca Nga, Châu Á đang hết sc căng thng vì Trung Quc càng ngày càng tăng đng, chiến tranh ti Trung Đông cũng s làm kinh tế thế gii lao đao.

Trân Văn

Nguồn : VOA, 06/01/2020

Chú thích :

(1) https://www.stripes.com/news/us/our-heads-are-spun-fort-bragg-families-grappling-with-sudden-deployment-to-mideast-1.613553

(2) https://www.youtube.com/watch?v=AHwh-rThwck&ab_channel=ABC11

(3) https://www.armytimes.com/news/your-army/2020/01/05/ranger-contingent-deploys-to-mideast/

(4) https://www.stripes.com/news/middle-east/trump-threatens-very-big-sanctions-if-iraq-forces-out-us-troops-1.613642

********************

Iran quyết định "ngưng hạn chế" chương trình hạt nhân

Tú Anh, RFI, 06/01/2020

Trong bối cảnh căng thẳng với Washington sau vụ tướng Qasem Soleimani bị Mỹ hạ sát, Tehran ngày 05/01/2020 thông báo "ngưng tôn trọng các định mức ràng buộc" trong chương trình hạt nhân như đã cam kết trong hiệp định 2015. Hành động này được xem là để trả đũa các biện pháp trừng phạt của Hoa Kỳ cũng như thái độ thất hứa của phương Tây.

myiran4

Nhà máy hạt nhân tại Arak, Iran. Ảnh chụp ngày 23/12/2019 minh họa cho chương trình hạt nhân Iran. HO/Atomic Energy Organization of Iran / AFP

Từ Tehran, thông tín viên Siavosh Ghazi phân tích :

"Bằng văn bản chính thức, công bố chiều Chủ Nhật, chính quyền Iran thông báo quyết định sẽ không tôn trọng bất cứ giới hạn nào trong lãnh vực tinh lọc Uranium. Cụ thể là không hạn chế khả năng tinh lọc, mức độ Uranium tách ly và số lượng máy ly tâm trang bị.

Đây là bước vi phạm thứ năm của Iran kể từ năm 2018, tức là từ khi Hoa Kỳ phủ nhận hiệp định hạt nhân 2015 và tái lập một loạt biện pháp trừng phạt Tehran. Quyết định này được loan báo trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Iran gia tăng tột độ sau vụ không quân Mỹ oanh kích giết tướng Qasem Soleimani ở Baghdad trong đêm thứ Năm rạng sáng thứ Sáu.

Từ nay Iran sẽ không tôn trọng các cam kết ghi trong hiệp định hạt nhân 2015, giới hạn chương trình hạt nhân trong khuôn khổ dân sự.

Vừa trả đũa Hoa Kỳ, chính quyền Iran vừa cảnh cáo thái độ thụ động của Châu Âu không thực hiện lời hứa giúp Iran bằng những biện pháp cụ thể bảo vệ kinh tế chống trừng phạt của Mỹ.

Châu Âu tuy hứa nhưng không làm gì cả. Ngành xuất khẩu dầu hỏa của Iran bị giảm mạnh.

Đối với Tehran, với lời thề trả thù cho tướng Qasem Soleimani bằng quân sự, thông cáo ngưng tôn trọng (phần cốt lõi của hiệp định hạt nhân) là một cách chứng tỏ quyết tâm đối với Mỹ".

Paris, Berlin, Luân Đôn kêu gọi

Trong một bản tuyên bố chung công bố từ Berlin vào chiều hôm 05/01/2020 sau khi hội ý qua điện thoại, lãnh đạo ba cường quốc Châu Âu Anh, Pháp, Đức kêu gọi Tehran rút lại các quyết định vi phạm hiệp định hạt nhân 2015 nhất là trong lãnh vực "tinh lọc Uranium".

Liệu Iran có lắng nghe lời kêu gọi không phải là lần đầu tiên này ?

Tú Anh

Nguồn : RFI, 06/01/2020

Quay lại trang chủ

Additional Info

  • Author: Ilan Goldenberg, Phạm Phú Khải, Trân Văn, Tú Anh
Read 587 times

Viết bình luận

Phải xác tín nội dung bài viết đáp ứng tất cả những yêu cầu của thông tin được đánh dấu bằng ký hiệu (*)