Nobel Hòa bình 2021 vinh danh tự do báo chí

Thanh Hà, RFI, 08/10/2021

Giải Nobel Hòa bình 2021 được trao cho hai phóng viên : bà Maria Ressa người Philippines và nhà báo Nga Dmitri Mouratov. Trong thông cáo hôm 08/10/2021, Ủy ban Nobel tại Na Uy nhấn mạnh, giải thưởng này nhằm vinh danh hai phóng viên "can đảm đấu tranh vì quyền tự do ngôn luận" tại Philippines và Nga, họ đồng thời là đại diện cho những tiếng nói bảo vệ tự do báo chí trên toàn thế giới

Nhà báo Nga Dmitri Muratov (trái), tổng biên tập tờ Novaya Gazeta và nhà báo Philippines Maria Ressa, đồng sáng lập trang Rappler, được Viện Hàn Lâm Na Uy trao giải Nobel Hòa bình, ngày 08/10/2021.  AP - Mikhail Metzel/Aaron Favila

Bà Maria Ressa, 58 tuổi, là đồng sáng lập viên báo mạng Rappler hồi 2012. Phương tiện truyền thông này đã xoáy vào "chiến dịch chống ma túy gây nhiều tranh cãi và đẫm máu do chính quyền của (tổng thống Philippines, Rodrigo) Duterte" tiến hành.

Về phần phóng viên Mouratov, 59 tuổi, ông là một trong những người đã thành lập và cũng là tổng biên tập của tờ báo độc lập Novaya Gazeta. "Từ nhiều thập niên qua, Dmitri Mouratov bảo vệ tự do ngôn luận tại Nga trong những điều kiện khó khăn nhất". Vẫn theo Ủy ban Nobel, bà Ressa cũng như đồng nghiệp Nga Mouratov, "đại diện cho tất cả các phóng viên bảo vệ lý tưởng này ở mọi nơi trên thế giới mà nền dân chủ và tự do báo chí phải đối mặt với những điều kiện càng lúc càng bất lợi".

Điện Kremlin gửi lời chúc mừng đến nhà báo Dmitri Mouravov nhấn mạnh đến "sự can đảm" và "tài năng" của một trong hai giải Nobel Hòa bình 2021. Về phần đại sứ Mỹ tại Moskva, ông John J. Sullivan cũng có lời "chúc mừng" một "người bạn" dám "nói lên sự thật với chính quyền Nga".

Báo Novaya Gazeta đã có những bài điều tra về các vụ hành quyết không xét xử nhắm vào những người đồng tính tại Tchetchenia. Cũng tờ báo này tham gia vào vụ điều tra của nhóm phóng viên quốc tế trong vụ mang tên "Panama Papers", tiết lộ về những thiên đường thuế khoa.

AFP nhắc lại Novaya Gazeta liên tục bị chính quyền Nga gây áp lực. Từ khi bắt đầu hoạt động năm 1993, sáu phóng viên của tờ báo này đã bị sát hại. Trong số đó có bà Anna Politovskaia. Hôm qua 07/10/2021 là đúng kỷ niệm 15 năm ngày nữ phóng viên Politovskaia với nhiều bài điều tra về tình hình tại Tchetchenia và những vụ vi phạm nhân quyền, bị ám sát.

Chưa bao giờ Ủy ban Nobel Hòa bình vinh danh quyền tự do báo chí. Hai khôi nguyên năm nay đã vượt qua 329 đối thủ được đề xuất để nhận giải thưởng cao quý này. Theo truyền thống, danh sách đó luôn được Viện Hàn Lâm Oslo giữ kín.

Thanh Hà

**********************

Thân phận người tị nạn : Nobel Văn học 2021 vinh danh nhà văn Tanzania

Thùy Dương, RFI, 07/10/2021

Viện Hàn Lâm Thụy Điển hôm nay 07/10/2021 thông báo giải Nobel Văn học năm nay được trao cho tiểu thuyết gia người Tanzania, Abdulrazak Gurnah, nhà văn mà xuyên suốt các tác phẩm là số phận của người tị nạn.

Nhà văn Abdulrazak Gurnah tại Canterbury, Anh, tháng 6/2021 via Reuters – Chapter of Canterbury Cathedral

Viện Hàn Lâm Thụy Điển đã chọn trao thưởng cho nhà văn Abdulrazak Gurnah vì "sự thấu hiểu, đồng cảm và không khoan nhượng về các hệ quả của chủ nghĩa thực dân và số phận của những người tị nạn bị mắc kẹt giữa các nền văn hóa và Châu lục". Nhà văn, tiểu thuyết gia Abdulrazak Gurnah sinh năm 1948 trên đảo Zanzibar, đến nước Anh tị nạn vào cuối những năm 1960. Ông là tác giả của 10 tiểu thuyết, nổi tiếng với cuốn "Paradise" (1994). Gurnah sống ở Brighton, Anh, và giảng dạy tại đại học Kent.

Trong tuần này, Anders Olsson, chủ tịch Ủy ban Nobel, nói với tạp chí The New Republic của Mỹ : "Giá trị văn học" vẫn là "tiêu chí tuyệt đối và duy nhất". Trong khi đó, Mats Almegård, nhà phê bình văn học của tạp chí Fokus, phát biểu : "Tôi luôn hy vọng là sẽ có một bất ngờ lớn - điều này khiến mọi chuyện thú vị hơn rất nhiều. Nếu họ làm đúng như điều được mong đợi, giải thưởng sẽ mất đi vẻ lẫy lừng".

Nhìn lại lịch sử, các giải Nobel Văn học thường được trao cho các nhà văn Tây phương, nhất là Châu Âu và là nam giới, không phải là người thật nổi tiếng, không phải là tác giả của những cuốn sách thuộc diện bán chạy nhất "best seller". AFP nhắc lại trong số 117 người từng đoạt giải Nobel Văn, có 95 nhà văn, tương đương hơn 80%, là người Châu Âu hoặc Bắc Mỹ. Riêng nước Pháp giành được 13%. Chỉ có 16 nhà văn nữ đoạt giải so với con số 101 khôi nguyên Nobel văn học là nam giới.

Anders Olsson, chủ tịch Ủy ban Nobel mùa thu năm 2019 cho biết trước đây Ủy ban hướng sự chú ý vào văn học Châu Âu, nhưng nay họ nhìn rộng hơn ra thế giới. Năm 2018 và 2020, khôi nguyên Nobel Văn học đều là nữ : tiểu thuyết gia người Ba Lan Olga Tokarczuk (2018) và nhà thơ Mỹ ít được biết đến Louise Glück (2020).

Nobel Văn học là giải thứ 4 được công bố trong mùa giải năm 2021. Ngày mai 08/10, giải Nobel Hòa bình sẽ được công bố.

Thùy Dương

*******************

Nobel Hóa học 2021 vinh danh chất "xúc tác hữu cơ" thân thiện môi trường

Trọng Thành, RFI, 06/10/2021

Giải thưởng Nobel Hóa học năm 2021 được trao cho hai nhà khoa học đã phát triển thành công chất "xúc tác hữu cơ". Chất "xúc tác hữu cơ" là một vật liệu được dự kiến sẽ thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp dược phẩm hay quang điện, thân thiện hơn với môi trường. 

Viện Hàn Lâm khoa học Hoàng Gia Thụy Điển công bố giải Nobel Hóa học 2021 được trao cho 2 nhà khoa học Đức Benjamin List (trái màn hình) và Anh David MacMillan (phải màn hình), ngày 06/10/2021, Stockholm, Thụy Điển  AP - Claudio Bresciani

Hai ông Benjamin List, công dân Đức và David MacMillan, công dân Anh, được ban giám khảo Giải Nobel Hóa học hôm 06/10/2021, vinh danh, vì đã phát triển một công cụ mới độc đáo để "xây dựng phân tử" : chất "xúc tác hữu cơ". Chất "xúc tác" là các công cụ quan trọng đối với ngành hóa chất, đặc biệt trong việc giúp thay đổi tốc độ của các phản ứng Hóa học.

Giới nghiên cứu từ lâu nay cho rằng, về nguyên tắc, chỉ có hai loại chất xúc tác là kim loại và enzyme. Hai khoa học gia nói trên đã phát triển loại chất xúc tác thứ ba mang tên "xúc tác hữu cơ bất đối xứng", dựa trên những phân tử hữu cơ nhỏ. Hai tác giả đã phát triển thành công chất "xúc tác hữu cơ" một cách riêng rẽ vào năm 2000.

Chất "xúc tác hữu cơ bất đối xứng" được coi là đã đưa việc "xây dựng phân tử" tới một tầm cao hoàn toàn mới. Chất xúc tác hữu cơ, "ít tốn kém và ít độc hại hơn", không chỉ khiến Hóa học trở nên thân thiện môi trường hơn, mà còn giúp cho việc giảm mạnh giá thành sản xuất. Theo ban giám khảo Giải Nobel, "đây là lý do vì sao các chất xúc tác hữu cơ mang lại lợi ích to lớn cho nhân loại".

Công dân Đức Benjamin List, sinh năm 1968, lãnh đạo Viện nghiên cứu Max-Planck-Institut für Kohlenforschung, chuyên về chất xúc tác. Công dân Anh David W.C. MacMillan, sinh cùng năm, giảng dạy môn Hóa học tại Đại học Hoa Kỳ Princeton.

Trọng Thành

*********************

Nobel Vật lý 2021 : Hai chuyên gia Nhật, Đức về khí hậu và một lý thuyết gia Ý

Minh Anh, RFI, 05/10/2021

Giải Nobel Vật lý 2021 được dành cho hai nhà khoa học Mỹ, Đức cho những mô hình Vật lý về biến đổi khí hậu và một người Ý – lý thuyết gia về những hệ thống Vật lý phức hợp.

Buổi công bố giải Nobel Vật lý 2021 tại Viện Hàn Lâm khoa học Stockholm (Thụy Điển) ngày 05/10/2021.  via Reuters - TT News Agency

Hôm 05/10/2021, Ủy ban Nobel công bố giải thưởng Vật lý năm nay, vinh danh ông Syukuro Manabe, 90 tuổi, người Mỹ gốc Nhật và Klaus Hasselmann, 89 tuổi, cả hai đều là những nhà nghiên cứu về khí tượng học. Theo AFP, Ủy ban Nobel đánh giá, những công trình nghiên cứu "mô hình hóa Vật lý về khí hậu Trái đất, cho phép định lượng sự biến đổi và có những dự báo khả tín về hiện tượng khí hậu ấm dần". 

Giải thưởng này được công bố vào lúc cuộc khủng hoảng khí hậu đang diễn ra. Ủy ban Nobel nhắc lại những công trình cơ bản của Manabe được thực hiện trong những năm 1960, cho thấy rõ nồng độ khí CO2 trong khí quyển tương ứng với mức tăng nhiệt độ của Trái Đất.

Nhà khoa học người Đức Hasselmann được đề cao vì đã lập ra được những mô hình khí hậu đáng tin cậy bất chấp những biến đổi lớn của thời tiết. 

Nửa phần thưởng còn lại thuộc về ông Giorgio Parisi, 73 tuổi, vì đã "khám phá ra mối quan hệ tương hỗ giữa sự hỗn loạn và các biến động trong các hệ thống Vật lý từ quy mô nguyên tử đến hành tinh". 

Nghiên cứu gian khổ của ông là những "đóng góp quan trọng nhất" cho lý thuyết của "những hệ thống phức hợp" (complexe). 

Hãng tin Pháp nhắc lại, giải Nobel Vật lý 2020 đã được trao cho Roger Penrose (Anh), Reinhard Genzel (Đức) và Andrea Ghez (Mỹ) vì những khám phá về "hố đen", những vùng của vũ trụ mà không vật gì có thể thoát được. 

Minh Anh

*******************

Nobel Y học 2021 vinh danh hai nhà khoa học Mỹ chuyên về hệ thần kinh

Thùy Dương, RFI, 04/10/2021

Mùa giải Nobel chính thức mở ra từ hôm nay 04/10/2021 và Nobel Y học 2021 đã được trao cho hai nhà khoa học Mỹ về những phát hiện của họ liên quan đến hệ thần kinh con người.

Họp báo công bố giải Nobel Y học 2021. Trên màn hình, hai nhà khoa học Mỹ được vinh danh, David Julius (trái) và Ardem Pataputian (phải), Stockholm, Thụy Điển, ngày 04/10/2021. AP - Jessica Gow/TT

Đó là giáo sư David Julius người Mỹ và Armenia Ardem Patapoutian, với những phát hiện về cơ chế thụ cảm nhiệt độ và xúc giác.

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, những nhà khoa học khám phá ra công nghệ ARN thông tin, được sử dụng để bào chế vac-xin ngừa virus corona, nằm trong số các ứng viên nhận được nhiều sự ủng hộ, thế nhưng, theo AFP, ban giám khảo lại đánh giá cao "những khám phá mang tính cách mạng" của hai vị giáo sư người Mỹ, giúp hiểu được cách thức hệ thần kinh con người phát đi tín hiệu đối với nhiệt độ nóng, lạnh và lực cơ học, từ đó cho phép chúng ta "nhận thức và thích nghi với thế giới".

Nhà nghiên cứu David Julius, 65 tuổi, giáo sư Đại học California, đã sử dụng capsaicin, một chất cay có trong quả ớt để gây ra cảm giác nóng, nhằm xác định cảm biến ở các đầu dây thần kinh ở lớp da có phản ứng với nhiệt.

Giáo sư Ardem Patapoutian, Scripps Research ở California, sinh năm 1967, đã sử dụng các tế bào nhạy cảm với áp suất để khám phá ra một lớp cảm biến mới phản ứng với các kích thích cơ học trong da và cơ quan nội tạng.

Các giải Nobel trong các lĩnh vực y học, Vật lý, Hóa học, văn học, hòa bình và kinh tế lần lượt được công bố từ hôm nay đến ngày 11/10 tại Stockholm, Thụy Điển và Oslo, Na Uy.

Thùy Dương