 | Tổng quan: | 3596258 |
Và Mỹ và Trung Quốc đang dẫn đầu xu hướng này.
Trong hơn 75 năm, hệ thống thương mại đa phương đã giúp đảm bảo sự ổn định và trật tự của nền kinh tế toàn cầu. Hiệp định Chung về Thuế quan và Thương mại, cùng tổ chức kế nhiệm nó, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đã giúp các quốc gia hợp tác cùng nhau để hạ thấp thuế quan và các rào cản thương mại khác, thúc đẩy hội nhập kinh tế toàn cầu, và thiết lập các quy tắc để quản lý thương mại. Hệ thống này đã chứng minh được tính hiệu quả phi thường và thúc đẩy một kỷ nguyên thịnh vượng toàn cầu chưa từng có.
Bên ngoài trjuj sở Tổ chức Thương mại Thế giới tại Geneva, tháng 9 năm 2021 - Denis Balibouse / Reuters
Nhưng giờ đây, trật tự thương mại tự do này đang trong cơn khủng hoảng. Hợp tác quốc tế về thương mại gần như đã bị phá vỡ. Mỹ, nhà vô địch lâu năm của thị trường mở, đã từ bỏ cam kết đối với thương mại tự do, hợp tác đa phương, và tôn trọng pháp quyền. Bằng cách áp thuế và cung cấp trợ cấp khổng lồ cho nhiều ngành công nghiệp, Washington đã công khai vi phạm các quy tắc và nguyên tắc của WTO. Trung Quốc cũng đã bóp méo và ngày càng biến thương mại thành vũ khí thông qua việc sử dụng các biện pháp trợ cấp và cưỡng ép kinh tế của riêng mình. Để tránh bị trừng phạt vì những hành vi vi phạm, Mỹ cũng đã làm tê liệt cơ chế thực thi của hệ thống hiện tại, theo đó dẫn đến nguy cơ làm tan rã hoàn toàn trật tự thương mại.
Bất chấp nỗ lực của nhiều quốc gia nhằm duy trì chủ nghĩa đa phương và bảo vệ trật tự thương mại dựa trên luật lệ, các quốc gia khác – bao gồm một số nền kinh tế mới nổi lớn như Ấn Độ và Indonesia – đã làm suy yếu nỗ lực đó bằng cách ngăn chặn các cuộc đàm phán thương mại và cản trở việc thực thi các quy tắc thương mại toàn cầu. Nếu không thể ban hành và thực thi các quy tắc một cách hiệu quả, hệ thống thương mại sẽ rơi vào tình trạng hỗn loạn – thay thế sự trật tự và ổn định vốn là nền tảng cho sự thịnh vượng và hòa bình toàn cầu trong 75 năm qua bằng sự hỗn loạn và xung đột.
Trọ cấp nghề cá
Mục đích chính của WTO là tạo ra và thực thi các quy tắc quản lý thương mại quốc tế, chủ yếu bằng cách tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc đàm phán giữa các thành viên. Nhưng trong 15 năm qua, các cuộc đàm phán của WTO thường xuyên rơi vào bế tắc, minh chứng rõ nhất là thất bại của Vòng đàm phán Doha, vốn được phát động vào năm 2001 để hạ thấp các rào cản thương mại trên toàn thế giới. Doha sụp đổ phần lớn là do xung đột giữa Trung Quốc và Mỹ, khi Bắc Kinh từ chối giảm thuế trong các lĩnh vực như nông nghiệp, hóa chất, và máy móc công nghiệp nếu Mỹ không chịu cắt giảm trợ cấp nông nghiệp nhiều hơn. Việc khôi phục lại các cuộc đàm phán của WTO là cần thiết để duy trì hợp tác quốc tế về thương mại và đảm bảo rằng các quy tắc toàn cầu về thương mại theo kịp những thách thức mới mà nền kinh tế toàn cầu phải đối mặt. Một phép thử quan trọng đối với quyết tâm của cộng đồng quốc tế về việc khôi phục các quy tắc thương mại toàn cầu sẽ là các cuộc đàm phán hiện tại của WTO về trợ cấp đánh bắt cá.
Các khoản trợ cấp do chính phủ quốc gia cung cấp cho nghề cá đã dẫn đến một cuộc khủng hoảng đánh bắt quá mức. 90% trữ lượng cá toàn cầu đã bị khai thác hoàn toàn, khai thác quá mức, hoặc thậm chí cạn kiệt. Vì nhiều nước đang phát triển phụ thuộc rất nhiều vào nghề cá để đảm bảo an ninh lương thực, sinh kế, và xuất khẩu, nên họ rất dễ bị tổn thương trước tình trạng trữ lượng cá giảm mạnh, và do đó đã ủng hộ các quy tắc chặt chẽ hơn về trợ cấp nghề cá. Vì vậy, một thỏa thuận của WTO nhằm hạn chế các khoản trợ cấp có hại này sẽ đại diện cho một chiến thắng cho thương mại, phát triển, và môi trường.
Vào năm 2022, WTO đã đạt được một thỏa thuận sơ bộ nhằm cấm trợ cấp cho các hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không được báo cáo và không được quản lý, đánh bắt các loại cá đang cạn kiệt, và đánh bắt cá trên vùng biển quốc tế không được quản lý. Tuy nhiên, các khoản trợ cấp này chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng số các khoản trợ cấp có hại cho nghề cá. Việc thực sự giải quyết các khoản trợ cấp khuyến khích tình trạng đánh bắt quá mức (overcapacity and overfishing) – quá nhiều tàu đánh bắt quá nhiều cá – đã được để lại cho một cuộc họp cấp cao của WTO vào tháng 2/2024. Cuộc họp này suýt chút nữa đã tạo ra một hiệp ước mang tính bước ngoặt nhằm hạn chế các khoản trợ cấp như vậy, nhưng Ấn Độ đã ngăn chặn thỏa thuận bằng cách khăng khăng đòi thông qua các miễn trừ toàn diện khiến hiệp ước trở nên vô nghĩa. Ấn Độ là quốc gia duy nhất phản đối thỏa thuận này, nhưng vì các quy tắc của WTO yêu cầu phải có sự đồng thuận, nên đàm phán đã sụp đổ.
Đứng trước thách thức của việc đảm bảo sự đồng thuận, các quốc gia đã tìm cách khôi phục chức năng đàm phán của WTO thông qua các thỏa thuận đa phương hẹp (plurilateral), vốn mang tính tùy chọn và chỉ áp dụng cho những thành viên WTO chọn ký kết các thỏa thuận này, thay vì các thỏa thuận đa phương truyền thống ràng buộc toàn bộ thành viên. Một thỏa thuận đa phương hẹp như vậy đã được 128 quốc gia WTO ký vào năm 2024, nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi hơn cho đầu tư trực tiếp nước ngoài, chẳng hạn bằng cách hợp lý hóa các quy trình cấp phép hành chính cho các nhà đầu tư.
Thỏa thuận này dự kiến sẽ tạo ra những lợi ích kinh tế toàn cầu đáng kể, phần lớn trong số đó sẽ thuộc về các nước có thu nhập thấp và trung bình. Những người ủng hộ coi đây là một phương tiện quan trọng để các nước đang phát triển có thể giành được một phần lớn hơn trong đầu tư trực tiếp nước ngoài toàn cầu, và giải quyết những vùng trũng đầu tư đáng kể ở các nước đó. Tuy nhiên, để nó chính thức có hiệu lực, thỏa thuận này phải được đưa vào cấu trúc pháp lý của WTO – một kỳ tích đòi hỏi sự đồng ý của toàn bộ thành viên. Bước cuối cùng của quá trình này đã bị ba quốc gia – Ấn Độ, Nam Phi, và Thổ Nhĩ Kỳ – phản đối về nguyên tắc đối với khái niệm về các thỏa thuận đa phương hẹp (thay vì đa phương) trong WTO.
Việc chỉ một vài quốc gia cũng có thể ngăn chặn nỗ lực đàm phán đã khiến các quốc gia thành viên vô cùng thất vọng. Trái ngược với đường phân chia Bắc-Nam thường đặc trưng cho chính trị thương mại toàn cầu trong quá khứ, trong cả hai trường hợp trợ cấp đánh bắt cá và thỏa thuận liên quan đến đầu tư nước ngoài, các nước đang phát triển lại đối đầu với nhau. Trong một phát biểu thẳng thắn khác thường, Tổng giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala đã lên án những quốc gia áp dụng cái mà bà gọi là lập trường đàm phán "thua-thua" và theo đó gây tổn hại cho tổ chức bằng cách ngăn cản đạt được thỏa thuận.
Kháng cáo với hư không
Mối đe dọa lớn nhất và cấp bách nhất đối với trật tự thương mại tự do xuất phát từ sự suy yếu của cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO. Hệ thống giải quyết tranh chấp thương mại của WTO là điều cần thiết để thực thi các quy tắc thương mại toàn cầu và nó có tỷ lệ tuân thủ rất cao. Nếu một quốc gia bị phát hiện vi phạm các quy tắc của WTO, quốc gia đó phải dừng biện pháp vi phạm hoặc bồi thường tương xứng ; nếu không làm vậy, các quốc gia bị ảnh hưởng được pháp luật cho phép trả đũa.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Mỹ đã thực hiện những bước đi có chủ đích nhằm vô hiệu hóa cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO, để Washington có thể theo đuổi các chính sách vi phạm các quy tắc của WTO mà không bị trừng phạt. Kể từ chính quyền của Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã chặn mọi cuộc bổ nhiệm nhân sự vào Tòa Phúc thẩm WTO, một nhóm gồm bảy thẩm phán thụ lý các kháng cáo liên quan đến các phán quyết của WTO đối với các tranh chấp. Vì không có thẩm phán thụ lý kháng cáo, cơ quan này đã không thể hoạt động kể từ năm 2019. Do đó, bất kỳ quốc gia nào chịu sự trừng phạt của phán quyết WTO đều chỉ cần kháng cáo và trì hoãn việc thực thi pháp luật vô thời hạn. Điều này được gọi là kháng cáo "với hư không" (appealing into the void). Nếu không có hệ thống giải quyết tranh chấp để đảm bảo việc thực thi các quy tắc của WTO, toàn bộ hệ thống thương mại sẽ đứng trước nguy cơ sụp đổ.
Mỹ hiện là nước có nhiều kháng cáo "hư không" lớn nhất, chiếm 38%. Bất chấp việc những cam kết ủng hộ hợp tác quốc tế và pháp quyền, chính quyền Biden vẫn tiếp tục vi phạm trắng trợn các quy tắc của WTO trong khi từ chối khôi phục hoạt động của Tòa Phúc thẩm, cho phép Washington chặn các phán quyết chống lại thuế quan và trợ cấp bất hợp pháp của WTO bằng cách kháng cáo với hư không.
Ngày càng có nhiều quốc gia khác bắt chước hành động của Mỹ, lợi dụng việc thiếu Tòa Phúc thẩm để công khai thách thức các quy tắc của WTO. Ví dụ, Indonesia đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu niken thô, một thành phần chính trong thép không gỉ và pin xe điện. Lệnh cấm này gây tổn hại cho các công ty và ngành công nghiệp nước ngoài vì nó cắt nguồn cung quặng niken của họ một cách bất hợp pháp. Indonesia hiện kiểm soát hơn một nửa nguồn cung niken của thế giới, và bằng cách cấm xuất khẩu niken, mục đích của họ là buộc các công ty chế biến niken phải chuyển đến Indonesia. Năm 2022, EU đã thành công khiếu nại lệnh cấm của Indonesia tại WTO. Hội đồng giải quyết tranh chấp của WTO sau đó ra lệnh cho Indonesia gỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu, nhưng Indonesia đã kháng cáo hư không để chặn phán quyết. Thay vì hủy bỏ lệnh cấm xuất khẩu, Indonesia giờ đây còn mở rộng lệnh cấm sang các khoáng sản chưa qua chế biến khác.
Ấn Độ cũng đang hành xử tương tự. Nhằm bắt chước mô hình phát triển của Trung Quốc, Ấn Độ đã đưa ra một hệ thống trợ cấp sâu rộng gắn với "các đặc khu kinh tế" để thúc đẩy xuất khẩu của mình. Kết quả là, ngành công nghiệp thép và dược phẩm của Mỹ đã bị nhấn chìm bởi một làn sóng hàng nhập khẩu giá rẻ được trợ cấp từ Ấn Độ. Mỹ đã đệ đơn kiện lên WTO để phản đối các khoản trợ cấp và đã thắng kiện. Hội đồng phán quyết rằng các khoản trợ cấp của Ấn Độ đã vi phạm các quy tắc của WTO và phải bị xóa bỏ. Washington ban đầu đã ăn mừng phán quyết này, gọi nó là "một chiến thắng vang dội cho Mỹ", nói rằng các công cụ thực thi của WTO sẽ đảm bảo một sân chơi bình đẳng cho người lao động Mỹ. Nhưng Ấn Độ đã hủy bỏ phán quyết này ngay sau đó, chỉ đơn giản bằng cách kháng cáo hư không.
Đây không phải là những trường hợp cá biệt : hai phần ba phán quyết của WTO hiện đang được kháng cáo với hư không. Các quốc gia cũng ngày càng không trình các vụ kiện lên WTO. Số lượng tranh chấp được trình lên WTO đã giảm xuống còn khoảng một phần ba so với trước khi Tòa Phúc thẩm sụp đổ. Sự sụt giảm đột ngột này xuất hiện trong lúc nhiều quốc gia áp dụng các biện pháp thương mại bảo hộ trái với các quy tắc của WTO. Giờ đây, các quốc gia không còn xem WTO là một phương tiện hiệu quả để thực thi các quyền của họ trong hệ thống thương mại quốc tế. Khi cơ chế thực thi của WTO sụp đổ, vi phạm quy tắc sẽ chỉ lan rộng.
Trong nỗ lực duy trì cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả và đảm bảo rằng các quy tắc của WTO vẫn có thể được thực thi, một nhóm các quốc gia do EU đứng đầu đã đưa ra Thỏa thuận Trọng tài Phúc thẩm Tạm thời Nhiều bên (MPIA), bắt đầu xét xử các vụ án vào năm 2022. MPIA sao chép vai trò của Tòa Phúc thẩm, nhưng chỉ áp dụng cho các quốc gia tham gia thỏa thuận này. Cho đến nay, chỉ có 53 quốc gia (bao gồm 27 quốc gia thành viên của EU) đồng ý tham gia. Phần lớn trong số 166 thành viên của WTO vẫn nằm ngoài cơ chế mới, và do đó vẫn có thể vi phạm các quy tắc. Nhưng nếu Mỹ chấp nhận việc bổ nhiệm thẩm phán vào Tòa Phúc thẩm, cơ chế thực thi của WTO sẽ ngay lập tức được khôi phục hoàn toàn.
Sụp đổ hệ thống
Cuộc khủng hoảng của trật tự thương mại tự do hiện đã vượt xa sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc. Việc hai nước này xem thường các chuẩn mực và thể chế lâu đời đã làm suy yếu động lực để các quốc gia khác tuân thủ và duy trì trật tự đó. Ngày càng nhiều quốc gia áp dụng cách tiếp cận có tổng bằng không đối với thương mại, đặt lợi ích ngắn hạn của riêng họ lên trên lợi ích chung dài hạn – cụ thể là duy trì trật tự thương mại ổn định dựa trên luật lệ. Dù nhiều quốc gia đã tìm cách cứu vãn và bảo vệ hệ thống, những quốc gia khác lại đang làm suy yếu nó bằng cách cản trở các cuộc đàm phán của WTO, vi phạm các quy tắc thương mại toàn cầu mà không bị trừng phạt, và cản trở các nỗ lực khôi phục cơ chế giải quyết tranh chấp và thực thi pháp luật.
Cuộc tấn công của Mỹ vào Tòa Phúc thẩm WTO đã đưa hệ thống thương mại toàn cầu vào một con đường mới, đầy nguy hiểm. Nếu không có các quy tắc bảo vệ của WTO, sẽ có rất ít biện pháp kiểm soát các động lực bảo hộ của các quốc gia. Những hậu quả tiềm tàng đã hiện rõ : vòng xoáy cạnh tranh của các khoản trợ cấp nhà nước, chiến tranh thuế quan và nhiều chính sách khác sẽ làm tăng chi phí, thúc đẩy lạm phát, và khiến thâm hụt ngân sách chính phủ tăng vọt. Tình trạng này sẽ khiến cuộc sống của hầu hết mọi người – người tiêu dùng, người nộp thuế, người lao động, và doanh nghiệp – trở nên tồi tệ hơn, đồng thời tạo ra sự gián đoạn và xáo trộn kinh tế sâu sắc. Căng thẳng và xung đột giữa các quốc gia, ngay cả những quốc gia từng là đồng minh trước đây, sẽ chỉ leo thang.
Một khi nó đã bùng cháy, sẽ rất khó để kiềm chế ngọn lửa của chủ nghĩa dân tộc kinh tế. Thế giới đang đứng trước nguy cơ quay trở lại môi trường thương mại của thập niên 1930 và 1940, khi quyết định chuyển hướng sang chủ nghĩa bảo hộ khiến thương mại thế giới thu hẹp đáng kể, từ đó làm trầm trọng thêm cuộc Đại Suy thoái và góp phần thúc đẩy Thế chiến II. Sự hỗn loạn đó chính xác là những gì trật tự thương mại tự do dựa trên luật lệ hiện hành được thiết kế để ngăn chặn.
Việc ngày càng nhiều nước bất chấp luật lệ WTO có thể khiến hệ thống thương mại quốc tế sụp đổ hoàn toàn. Sự đảo ngược hội nhập kinh tế toàn cầu sẽ kéo theo tình trạng vô pháp, xung đột, và hỗn loạn ngày càng tăng trong nền kinh tế toàn cầu và hệ thống quốc tế nói chung. Nếu sự đảo ngược này xảy ra – nếu thế giới không thể duy trì thái độ tôn trọng các quy tắc về thương mại – thì trật tự sau đó sẽ không phải là một trật tự hòa bình.
Kristen Hopewell
Nguyên tác : "The World Is Abandoning the WTO", Foreign Affairs, 07/10/2024
Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 17/10/2024
Kristen Hopewell là giám đốc Viện Liu về Các Vấn đề Toàn cầu và là giáo sư Chính sách Toàn cầu tại Trường Chính sách Công và Các Vấn đề Toàn cầu thuộc Đại học British Columbia.
Ông Pompeo nói Mỹ phải thách thức Đảng cộng sản Trung Quốc
BBC, 31/10/2019
Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Mike Pompeo hôm 31/10 lại dấn thêm một bước trong các phát biểu gần đây vốn đã gay gắt của Hoa Kỳ nhắm vào Đảng cộng sản cầm quyền Trung Quốc, rằng họ tập trung vào việc thống trị quốc tế và cần phải bị thách thức, theo Reuters.
Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh năm 2018
Trích đoạn phát biểu của Tổng thống Trump tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc
Phát biểu của ông Pompeo được đưa ra ngay cả khi chính quyền Trump cho biết họ vẫn dự kiến sẽ ký kết giai đoạn thỏa thuận đầu tiên để chấm dứt cuộc chiến thương mại với Bắc Kinh vào tháng tới, bất chấp việc Chile rút khỏi vị trí chủ nhà hội nghị APEC - nơi các quan chức Mỹ hy vọng sẽ diễn ra lễ ký kết.
Lặp lại bài phát biểu tuần trước của Phó Tổng thống Hoa Kỳ Mike Pence chỉ trích Trung Quốc về nhân quyền, thương mại và chiến thuật mở rộng ảnh hưởng toàn cầu, ông Pompeo nói rằng Hoa Kỳ từ lâu đã trân trọng tình bạn với người dân Trung Quốc, nhưng nói thêm :
"Chính phủ cộng sản ở Trung Quốc ngày nay không giống với người dân Trung Quốc. Họ đang tiếp cận và sử dụng các phương pháp thách thức toàn bộ Hoa Kỳ, thế giới và chúng ta, và tất cả chúng ta cần phải đối đầu với những thách thức này."..
"Sẽ không thực tế nếu bỏ qua những khác biệt cơ bản giữa hai hệ thống của chúng ta và tác động của sự khác biệt trong các hệ thống đó đối với an ninh quốc gia Mỹ", ông Pomp Pompeo phát biểu trong buổi tiệc tối tại Viện Hudson ở New York.
Ông nói rằng Tổng thống Donald Trump, người đang có kế hoạch ra tranh cử vào năm tới, đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về Trung Quốc ngay từ ngày đầu cầm quyền.
"Ngày nay, chúng ta cuối cùng cũng nhận ra Đảng cộng sản thực sự có thái độ thù nghịch với Hoa Kỳ và các giá trị của chúng ta tới mức độ nào... và chúng ta có thể nhận ra điều này nhờ sự lãnh đạo của Tổng thống Trump".
Ông Pompeo cho biết ông sẽ có một loạt các bài phát biểu trong những tháng tới về các ý thức hệ và giá trị cạnh tranh, bao gồm các phát biểu về chiến dịch ảnh hưởng toàn cầu của các cơ quan tình báo của Đảng cộng sản Trung Quốc và các hoạt động kinh tế "không công bằng và ăn cướp" của Bắc Kinh.
"Đảng cộng sản Trung Quốc là một Đảng theo chủ nghĩa Mác-Lênin tập trung vào 'đấu tranh' và thống trị quốc tế - chúng ta chỉ cần lắng nghe những gì các nhà lãnh đạo của họ nói", ông nói.
Ông Pompeo cho biết ông cũng sẽ nói về việc xây dựng năng lực quân sự của Trung Quốc "vượt xa những gì nước này cần để tự vệ".
Ông Pompeo nói rằng Hoa Kỳ không tìm kiếm sự đối đầu với Trung Quốc và muốn thấy một hệ thống thị trường cạnh tranh, minh bạch, có lợi cho cả hai bên. Ông nói rằng những bước đầu tiên để đạt được điều này có thể được nhìn thấy trong giai đoạn một của thỏa thuận thương mại, gần như đã được ký kết.
"Tôi rất lạc quan rằng chúng ta sẽ đạt được điều đó. Đó là một điều tốt, một nơi mà chúng ta có thể làm việc cùng nhau", ông nói. "Tôi nghĩ điều này sẽ cho thấy chúng ta có thể đạt tới một điểm chung".
Hôm thứ Ba 29/10, đại sứ Trung Quốc tại Liên Hiệp Quốc đã phản ứng lại việc Mỹ chỉ trích hồ sơ nhân quyền của Bắc Kinh, nói rằng điều này không 'có lợi' cho các cuộc đàm phán thương mại giữa Bắc Kinh và Washington.
*******************
Mỹ bác yêu cầu áp trừng phạt của Trung Quốc trước WTO
VOA, 29/10/2019
Hoa Kỳ hôm thứ Hai 28/10 bác yêu cầu của Trung Quốc đòi áp thuế phạt đối với lượng hàng hóa trị giá 2,4 tỷ USD của Mỹ nhằm đáp trả việc Hoa Kỳ không tuân thủ phán quyết của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), và như thế đưa vụ tranh chấp lên tòa án trọng tài, một quan chức về thương mại của Geneva cho biết.
Tư liệu : Tổng thống Trump bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong một cuộc gặp bên lề Hội nghị G-20 ở Osaka, Nhật Bản. Hai nước đang đối đầu trong một cuộc tranh chấp thương mại, đe dọa đẩy kinh tế thế giới vào suy thoái. (AP Photo/Susan Walsh, File)
Hồi tháng 7, các thẩm phán của Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO nói Hoa Kỳ đã không hoàn toàn tuân thủ phán quyết của WTO về thuế quan áp dụng trên các mặt hàng do Trung Quốc sản xuất như tấm pin mặt trời, tháp gió và xi lanh thép. Các thẩm phán nói Bắc Kinh có thể áp dụng các biện pháp trả đũa nếu Washington không gỡ bỏ các sắc thuế quan đó.
Hôm 28/10 Washington thách thức phán quyết vừa kể tại Cơ quan giải quyết tranh chấp của Tổ chức Thương Mại Thế giới. Quan chức thương mại trong cuộc cho hay, Washington phản đối số tiền 2,4 tỷ USD mà Trung Quốc đòi được đền bù, và như vậy, đưa vụ tranh chấp lên tòa án trọng tài WTO để định đoạt số tiền trừng phạt.
Vụ kiện đã khởi sự từ thời cựu Tổng thống Barack Obama nêu bật những khiếu nại liên tục của Tòa Bạch Ốc về Tổ chức Thương Mại Thế giới – WTO.
Mỹ-EU sát cánh tại WTO về vấn đề Trung Quốc (VOA, 09/04/2019)
Lãnh đạo Châu Âu trước đây không đặt nặng vấn đề với chính sách thương mại Trung Quốc đủ tầm mức như lẽ ra họ nên làm, nhưng Hoa Kỳ và liên hiệp Châu Âu giờ đây đang làm việc sát cánh với nhau tại Tổ chức Thương mại Thế giới xoay quanh các chính sách kinh tế phi thị trường của Trung Quốc, giới chức thương mại hàng đầu của Mỹ, Clete Willems, cho biết ngày 8/4.
Một chiếc túi LV giả được mua từ một trang mạng của Trung Quốc được phơi bày trước báo giới bên ngoài một cửa hiệu Louis Vuitton tại Maryland, Mỹ.
Nguồn tin này cho hay Hoa Kỳ và EU muốn làm việc với nhau trên các dự án chung cung cấp những giải pháp thị trường thay thế cho các sáng kiến do nhà nước dẫn đầu vốn có nhiều rào cản ràng buộc.
Trong tháng này, Trung Quốc tổ chức thượng đỉnh lần hai cho sáng kiến Vành đai Con đường với viễn kiến kết nối Trung Quốc với Châu Á, Châu Âu, và hơn thế nữa với chi tiêu khổng lồ cho cơ sở hạ tầng nhưng Mỹ không gửi giới chức cấp cao tham dự sự kiện này.
Washington nói họ xem sáng kiến này là cách bành trướng sự ảnh hưởng của Bắc Kinh ra hải ngoại và tăng gánh nặng nợ nần không bền vững cho các nước thu nhập thấp.
******************
Đàm phán thương mại Mỹ-Trung : Có tiến bộ nhưng còn chông gai (VOA, 09/04/2019)
Giới chức Hoa Kỳ "chưa hài lòng" về tất cả mọi vấn đề đang tồn đọng trên con đường tiến tới một thỏa thuận chấm dứt thương chiến Mỹ-Trung dù có đạt tiến bộ trong các cuộc đàm phán với Trung Quốc hồi tuần trước, một giới chức cấp cao của Tòa Bạch Ốc cho Reuters biết ngày 8/4.
Thành viên phái đoàn thương mại Mỹ Clete Willems rời khách sạn để đến họp với giới chức Trung Quốc ở Bắc Kinh hôm 13/2/19.
Mỹ và Trung Quốc rơi vào cuộc chiến thuế quan ăn miếng trả miếng từ tháng 7 năm ngoái, làm ảnh hưởng tới các thị trường tài chính toàn cầu và các chuỗi cung ứng thế giới, gây thiệt hại cho cả hai nền kinh tế lớn nhất thế giới hàng tỷ đô la.
Mỹ đang hối thúc Trung Quốc thay đổi để giải quyết những quan ngại lâu nay về việc Bắc Kinh trợ cấp công nghiệp, buộc doanh nghiệp nước ngoài phải chuyển giao công nghệ và lơi lỏng trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Hai bên kết thúc vòng đàm phán mới nhất tại Washington vào tuần trước và sẽ nối lại các cuộc thảo luận trong tuần này.
"Chúng tôi đang đạt tiến bộ trong nhiều vấn đề và có nhiều chuyện chúng tôi chưa hài lòng", ông Clete Willems, giới chức thương mại hàng đầu của Tòa Bạch Ốc, cho biết.
Ông không nêu cụ thể những vấn đề chưa được giải tỏa.
Tuy nhiên, ông cho biết Trung Quốc và Hoa Kỳ đã nhất trí về một cơ cấu thực thi mà qua đó Washington có quyền trả đũa Bắc Kinh nếu Trung Quốc không tôn trọng những điều khoản trong thỏa thuận.
Tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump loan báo có thể đôi bên sẽ đạt được một thuận trong vòng 1 tháng tới.
*****************
Mỹ đề xuất áp thuế lên 11 tỷ đô la hàng EU (BBC, 09/04/2019)
Mỹ đang xem xét áp thêm thuế lên hàng hóa trị giá khoảng 11 tỷ đô la từ Liên Hiệp Châu Âu để đáp trả các khoản trợ cấp của EU cho Airbus.
Các mặt hàng từ rượu, phô mai đến máy bay của EU có thể bị Mỹ đánh thêm thuế (Ảnh minh họa)
Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã nhận định rằng các khoản trợ cấp này có tác động xấu đến Mỹ.
EU và Mỹ đã kiện lẫn nhau trong hơn một thập kỷ qua về việc hai bên viện trợ bất hợp pháp cho các hãng máy bay Boeing và Airbus nhằm giành lợi thế trong kinh doanh máy bay trên toàn cầu.
Máy bay và phô mai là một trong những sản phẩm có thể bị áp thuế, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR) cho biết.
Chính quyền Trump đã 'chiến đấu' trên nhiều mặt trận thương mại trong thời gian qua.
Động thái này sẽ đánh dấu sự leo thang trong căng thẳng thương mại giữa Mỹ và EU.
USTR cho biết giá trị của hàng hóa dự kiến bị áp thuế sẽ được WTO xem xét và dự kiến đưa ra quyết định trong một vài tháng tới.
Một danh sách sơ bộ các hàng hóa dự kiến bị đánh thuế đã được ban hành để tham khảo ý kiến công chúng, bao gồm một loạt các mặt hàng, từ máy bay trực thăng đến rượu vang.
"Vụ việc đã được xem xét về pháp lý trong 14 năm qua và đã đến lúc phải hành động. Chúng tôi đang chuẩn bị để phản ứng ngay lập tức khi WTO đưa ra kết luận về các biện pháp đối phó của Mỹ", Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Robert Lighthizer nói.
"Mục tiêu cuối cùng của chúng tôi là đạt được thỏa thuận với EU để chấm dứt tất cả các khoản trợ cấp không phù hợp đối với máy bay dân dụng lớn. Khi EU chấm dứt các khoản trợ cấp có hại này, Mỹ có thể dỡ bỏ các khoản thuế bổ sung".
Chuyện gì đã xảy ra ?
Gói thuế quan mới mà Hoa Kỳ đề xuất có thể được áp dụng cùng với các mức thuế hiện có đối với các sản phẩm Châu Âu.
Năm ngoái, Mỹ đã bắt đầu thu thuế đối với việc thép và nhôm nhập khẩu từ các đồng minh quan trọng bao gồm EU.
EU đã áp dụng mức thuế trả đũa đối với hàng hóa trị giá 2,8 tỷ euro của Mỹ vào tháng 6 đối với các sản phẩm như rượu whisky, bourbon, xe máy và nước cam.
Trong khi đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đe dọa sẽ áp thuế đối với ô tô nhập khẩu từ EU, nếu cả hai bên không thể đạt được thỏa thuận thương mại.
Mỹ hiện đang đàm phán một thỏa thuận thương mại với Trung Quốc, nhưng các gói thuế quan mà hai nước đánh lên hàng hóa của nhau đã đè nặng lên nền kinh tế toàn cầu trong năm nay.
Trung Quốc lừa Mỹ và Châu Âu ở WTO như thế nào ?
"Trung Quốc đã lừa Mỹ và Châu Âu như thế nào ở Tổ chức Thương mại Thế giới ?".
*
Phát ngôn viên Phòng Thông tin Hội đồng Nhà nước Trung Quốc giới thiệu văn bản "Trung Quốc và Tổ chức Thương mại Thế giới" trong một hội nghị ngày 28/06/2018 tại Bắc Kinh. Reuters/Stringer
Đây là câu hỏi lớn được nhật báo kinh tế Les Echos đặt ra trong chuyên mục "Ý kiến & Bình luận" trong số ra ngày 09/07/2018.
Năm 2001, khi Trung Quốc được kết nạp vào định chế này, cả Hoa Kỳ lẫn Liên Hiệp Châu Âu ngây thơ tin rằng Trung Quốc sẽ hướng đến nền kinh tế thị trường, phi tập trung và tôn trọng các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới - WTO. Thị trường hơn 1 tỉ dân Trung Quốc chuộng hàng Mỹ và Châu Âu sẽ được mở rộng.
Sau gần 20 năm, Mỹ và Châu Âu mới tỉnh ngộ, thấy mình bị lừa. Cả hai đang trả giá vì quá ngây thơ trước thực tế của thế giới Trung Hoa, theo nhận định của bài viết trên Les Echos.
Những lời hứa, cam kết rất chặt chẽ mà tổng thống Mỹ Bill Clinton khẳng định nhận được từ phía Bắc Kinh, càng thúc ông nhiệt tình ủng hộ ứng viên Trung Quốc năm 1999. Tuy nhiên, từ khi chính thức được kết nạp, những lời hứa đó trở thành vô nghĩa vì Trung Quốc đi theo một hướng hoàn toàn khác của định chế vì "WTO hướng đến việc tạo điều kiện cho thương mại giữa các nền kinh tế thị trường, trong đó vai trò của Nhà nước bị hạn chế".
Năm 2001, Trung Quốc đứng trước một thách thức lớn vì nền kinh tế nước này chủ yếu dựa vào lĩnh vực công và các doanh nghiệp Nhà nước đóng vai trò chủ đạo. Phương Tây đưa ra thời hạn 15 năm để Bắc Kinh cổ phần hóa và tự do hóa các doanh nghiệp quốc doanh. Nếu không, toàn bộ hệ thống của WTO sẽ gặp nguy. Lời cảnh báo đang trở thành hiện thực !
Thực vậy, nền kinh tế Trung Quốc hiện nay được đánh dấu với việc tăng cường quyền lực của chủ tịch Tập Cận Bình, một chế độ ngày càng chuyên quyền, Nhà nước có mặt khắp nơi trong lĩnh vực kinh tế, trợ cấp rộng rãi và sự tồn tại dai dẳng của các doanh nghiệp nhà nước. Thực tế này khác hoàn toàn với tiêu chuẩn của phương Tây. Và điều này cũng giải thích tại sao vào năm 2016, Washington và Bruxelles đã từ chối việc công nhận Trung Quốc là một nền kinh tế thị trường, như từng hứa năm 2001.
Sai lầm đầu tiên của phương Tây là nghĩ rằng tại Trung Quốc, tư bản nhà nước có thể sẽ nhường chỗ cho tư bản thị trường và Bắc Kinh sẽ chấp nhận những giá trị dân chủ của phương Tây. Tuy nhiên, Bắc Kinh lại cho rằng mô hình phương Tây đã lỗi thời.
Một điểm khác biệt nữa là phương Tây và Trung Quốc không có chung "khái niệm thời gian". Một doanh nghiệp phương Tây có thể sẽ không đầu tư vào một dự án không mang lại lợi nhuận tức thì. Tuy nhiên, Trung Quốc lại không chú trọng vào lợi nhuận trước mắt nếu như cần đến lợi ích chiến lược lâu dài. Điều này cũng giải thích tại sao Bắc Kinh lại tác động đến nền kinh tế.
Một ví dụ cụ thể chứng tỏ kinh tế thế giới mất cân đối và sản xuất dư thừa chính là cách Trung Quốc sản xuất không tuân theo nguyên tắc của thị trường. Từ năm 2001, Bắc Kinh triển khai nhiều chương trình hỗ trợ có quy mô lớn đối với các ngành công nghiệp thép, thủy tinh, giấy và thiết bị trong lĩnh vực sản xuất ô tô. Bà Elvire Fabry, chuyên gia thuộc Viện Jacques Delors (Pháp), thẩm định "doanh nghiệp nhà nước hiện chiếm gần 40% các tập đoàn công nghiệp chính của Trung Quốc và chiếm đến 80-90% thị phần trong các ngành công nghiệp chiến lược".
Trả lời Le Monde hồi tháng 06/2018 về sự ngây thơ của phương Tây, ông Pascal Lamy, cựu tổng giám đốc của WTO, cho rằng "lẽ ra chúng ta phải điều chỉnh tốt hơn ở hai điểm : trợ cấp của Nhà nước cho các doanh nghiệp và sự thâm nhập vào thị trường công ngay khi Trung Quốc phát triển nhanh chóng".
Chiến lược "Made in China 2025" gây lo ngại
Vẫn theo Les Echos, kế hoạch "Made in China 2025" phản ánh rõ cách làm của Trung Quốc và đi ngược hoàn toàn với quy luật của nền kinh tế thị trường : "Chính phủ can thiệp có hệ thống vào thị trường nhà nước để tạo điện kiện thuận lợi, dễ dàng cho việc các doanh nghiệp Trung Quốc thống trị nền kinh tế".
Les Echos kết luận, đã đến lúc phải xem lại sự cân đối trong quan hệ thương mại và cải cách quy định của WTO. Có lẽ Bruxelles và Washington cũng phải mời Bắc Kinh ngồi lại vào bàn đàm phán.
Hạt nhân : Bắc Triều Tiên lên giọng
Hạt nhân Bắc Triều Tiên là chủ đề được Le Figaro quan tâm. Ngay sau cuộc đàm phàn thứ nhất với ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, "Bình Nhưỡng đã lên giọng" tố cáo "các phương pháp gangster" của chính quyền Mỹ.
Thông cáo của Bộ Ngoại giao Bắc Triều Tiên lên án những yêu cầu "đơn phương", cảnh cáo Hoa Kỳ về "sai lầm không tránh được" liên quan đến mục tiêu "phi hạt nhân hóa hoàn toàn, kiểm chứng được và không thể đảo ngược" của Washington. Ngoại trưởng Mỹ cũng đáp trả ngay lập tức tại Tokyo : "Nếu đó là những yêu cầu của bọn gangster thì cả thế giới là gangster vì Hội đồng Bảo an hoàn toàn nhất trí về những việc cần làm" đối với Bắc Triều Tiên.
Le Figaro cho biết các cuộc đàm phán song phương rất tế nhị. Phía Mỹ chỉ trích chế độ Bình Nhưỡng vẫn tiếp tục chương trình hạt nhân căn cứ vào ảnh vệ tinh chụp gần đây. Bắc Triều Tiên đòi được nương tay ngay lập tức trong khi Washington yêu cầu Bình Nhưỡng giao đầu đạn hạt nhân và phi hạt nhân hóa trước đã.
Đằng sau những phát biểu cứng rắn, "cả hai lãnh đạo có một lợi ích chung là khai thác vấn đề hạt nhân Bắc Triều Tiên phục vụ kế hoạch trong nước", theo đánh giá của chuyên gia Cheong Seong-chang của Viện Sejong ở Seoul. Phía tổng thống Mỹ cần quảng bá thành công ngoại giao trong bối cảnh bầu cử bán phần Nghị Viện. Phía lãnh đạo Kim Jong-un cần sự giảm nhẹ trừng phạt của quốc tế để thúc đẩy nền kinh tế bấp bênh và tiếp tục duy trì quyền lực.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ chính thức thâu tóm quyền lực
Thời sự quốc tế được chú ý với sự kiện "tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan chính thức thâu tóm quyền lực" ngày hôm nay, như nhận định của nhật báo kinh tế Les Echos, sau khi thắng ngay từ vòng 1 cuộc bầu cử tổng thống và nghị viện trước thời hạn. "Tại Thổ Nhĩ Kỳ, thêm một đợt thanh trừng mới trước khả năng dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp", theo thông tin của La Croix, với hơn 18.000 công chức bị sa thải.
Trong khi đó, "phe đối lập bị chia rẽ vì thất bại trước Erdogan" là bài viết trên Le Monde. Liên minh tình thế hình thành từ các phe đối lập, Cộng Hòa, dân túy và phe Hồi giáo, ngừng hoạt động. Phe dân túy Thổ Nhĩ Kỳ không loại trừ khả năng liên kết với đảng cầm quyền AKP của tổng thống Erdogan.
Luân Đôn chọn "Brexit mềm"
Hạn chế tự do đi lại của công dân để lấy lại quyền kiểm soát chính sách nhập cư nhưng không giới hạn lưu thông hàng hòa để tiếp tục trao đổi thương mại với Liên Hiệp Châu Âu nhằm hạn chế thiệt hại mà các doanh nghiệp Anh có thể bị liên đới. Ngày 06/07/2018, Luân Đôn đã chọn con đường "soft Brexit", theo thông tin của Les Echos. Còn với Le Monde, thủ tướng May buộc chính phủ theo "Brexit mềm".
Cụ thể, theo thông cáo sau buổi họp nội các, chính phủ Anh đề xuất "hình thành vùng tự do trao đổi giữa Anh Quốc và Liên Hiệp Châu Âu với các quy định chung về tài sản công nghiệp và nông phẩm". Tuy nhiên, đề xuất của chính phủ đã bị phe đối lập Công Đảng và nhiều lãnh đạo doanh nghiệp chỉ trích gay gắt suốt cuối tuần qua. Vấn đề ở chỗ Bruxelles sẽ chào đón đề xuất của chính phủ Anh như thế nào ?
Trang nhất : Tổng thống Pháp tìm hơi thở mới
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đọc bài diễn văn thường niên trước Quốc hội lưỡng viện ngày 09/07 tại điện Versailles là sự kiện được các báo chú ý trên trang nhất.
Le Monde cho rằng "Trước Nghị Viện, Macron tìm đà tiến mới". Le Figaro có cùng nhận định : "Đang gặp khó khăn, Macron muốn tìm hơi thở mới". Libération đăng chân dung ông Macron trên trang nhất với hàng tựa "Tình trạng thất sủng" vì tổng thống Pháp ngày càng bị chỉ trích vì cách điều hành quân chủ và tỉ lệ tín nhiệm sụt giảm, dù vẫn được 1/3 dân Pháp ủng hộ
Theo nhận định của Le Monde, đây cũng là dịp để tổng thống Pháp trấn an phe đa số, mà trong nội bộ đang có nhiều tiếng nói yêu cầu tập trung đến mảng xã hội, trong khi ông Macron giữ ý định thiên về cánh hữu nhằm chia rẽ đối lập. Ngoài ra, ông Macron cũng nhấn mạnh đến những cải cách đang được tiến hành, trình bày tầm nhìn về hiện trạng của nước Pháp, của Châu Âu và đưa ra các triển vọng phát triển.
Sau bài diễn văn, sẽ có tranh luận nhưng không bỏ phiếu. Chính điều này khiến một bộ phận nghị sĩ lên án cách điều hành "theo kiểu quân chủ".
World Cup 2018 : "Những con Quỷ đỏ" đấu với "Gà trống Gaulois"
Hai nước láng giềng Pháp và Bỉ sẽ đối đầu nhau trong khuôn khổ bán kết Cúp Bóng đá thế giới vào ngày 10/07. Một trận đấu được Le Monde so sánh là "ngày hội xóm giềng". Vương Quốc Bỉ vẫn là một đối thủ khó nhằn của đội tuyển Pháp kể từ năm 1904.
Một trận đấu hứa hẹn gay cấn vì theo Libération, hiện Bỉ đang có "những tài năng của mọi con Quỷ đỏ". Đội tuyển Bỉ đã đạt được trình độ như mong đợi và huấn luyện viên Roberto Martinez đã thành công trong việc để những con quỷ đơn độc cùng đoàn kết thi đấu.
Thu Hằng
Hôm Thứ Sáu 19 tháng Một, văn phòng Đại sứ Thương mại Hoa Kỳ đã đệ nạp Quốc hội Mỹ hai báo cáo đáng chú ý về kinh tế của Trung Quốc và Liên bang Nga. Thứ nhất, Hoa Kỳ đã sai lầm khi chấp nhận cho Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới WTO vào năm 2001 và thứ hai, sau khi được gia nhập WTO vào năm 2012, Liên bang Nga không tôn trọng những cam kết với Hoa Kỳ và các thành viên khác của WTO. Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu về các mâu thuẫn nói trên….
Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc Zhong Shan phát biểu tại hội nghị Bộ trưởng lần thứ 11 của WTO tại Buenos Aires, Argentina hôm 11/12/2017 - AFP
Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng Nguyên Lam xin kính chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, hàng năm Đại sứ Thương mại thuộc Hành pháp Hoa Kỳ phải đệ nạp Quốc hội một báo cáo về tình hình giao dịch với Trung Quốc và Liên bang Nga sau khi Hoa Kỳ chấp thuận cho hai quốc gia này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới WTO. Năm nay, báo cáo của Đại sứ Thương mại Mỹ lại có lời kết án nghiêm khắc về hai nền kinh tế này cho nên Nguyên Lam xin đề nghị ông phân tích cho thính giả của chúng ta cùng biết…
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Tôi xin được nói về bối cảnh trước, rồi đi vào nội dung của đề tài. Sau khi ông Donald Trump đắc cử Tổng thống, người ta có nhận thức đầy thiên kiến và sai lầm về Chính quyền Trump. Thí dụ như ông đắc cử nhờ Liên bang Nga, hoặc vì là doanh gia thiếu kinh nghiệm chính trị và quân sự mà chỉ có phản ứng con buôn nên dễ dàng thỏa hiệp với Trung Quốc. Sự thật lại trái ngược chứ không đơn giản như vậy. Đành rằng ông Trump có phong thái kỳ lạ đến bất thường, nhưng ông ý thức được nhiều thay đổi bất lợi cho nước Mỹ từ nhiều thập niên và mời những người giỏi hơn mình trong từng lĩnh vực tham gia nội các và ban tham mưu. Các nhân vật này rà soát lại từng vấn đề và góp ý với Tổng thống về chiến lược đối phó. Vì vậy, bên dưới những nhiễu âm náo loạn là sự nghiên cứu sâu xa về đối sách cho tương lai. Phúc trình vừa qua của Đại sứ Thương mại Hoa Kỳ với Ủy ban Tài chính Thượng viện và Ủy ban Chuẩn chi Hạ viện là một điển hình, nhưng cần tham khảo với một phúc trình xuất hiện cùng ngày 19 của Tổng trưởng Quốc phòng Jim Mattis. Hai tài liệu này bổ sung cho nhau và giải thích được khá nhiều chuyện kinh tế chính trị.
Nguyên Lam : Ông nhắc đến một báo cáo của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, thưa ông, tài liệu ấy có những gì soi sáng được nội dung của mâu thuẫn kinh tế với Trung Quốc và Liên bang Nga ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Dư luận quá chú ý vào vụ khủng hoảng giả tạo của Thượng viện Hoa Kỳ khiến một phần của bộ máy liên bang tạm ngưng hoạt động trong ba ngày nên chưa đánh giá đúng chiến lược mới của Chính quyền Trump do ông thông báo từ hôm 18 tháng trước, nay được các bộ phận quốc phòng và thương mại khai triển. Về quốc phòng, Hoa Kỳ duyệt lại cái trật tự tạm bợ trong 25 năm sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc với sự sụp đổ của Liên bang Xô viết và minh danh nêu tên hai cường quốc đang muốn cạnh tranh và đe dọa quyền lợi cùng an ninh của nước Mỹ, đó là Trung Quốc và Liên bang Nga. Sau đó mới là hai chế độ hung đồ đang đe dọa an ninh của thế giới là Bắc Hàn và Iran.
Khi minh định đối thủ như vậy, Hoa Kỳ tất nhiên có đối sách, đó là kết hợp chiến lược toàn diện bao trùm lên các lĩnh vực ngoại giao, thông tin, kinh tế tài chính, tình báo, v.v. và sau cùng là quân sự. Trong bối cảnh đó, phúc trình của Đại sứ Thương mại mới nêu rõ âm mưu của Trung Quốc và Nga sau khi gia nhập tổ chức WTO nhằm trục lợi bất chính chứ không tuân thủ các giá trị phổ biến mà mọi thành viên đều cố áp dụng. Bây giờ ta mới nói về báo cáo thương mại này.
Nguyên Lam : Nếu Nguyên Lam hiểu không lầm thì báo cáo thương mại này là một phần của các lượng định mới mà Chính quyền Donald Trump đã tiến hành từ một năm qua. Ông thấy nội dung của phúc trình này có những gì đáng chú ý ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Về Trung Quốc, Hoa Kỳ không chỉ sai lầm khi chấp nhận xứ này vào tổ chức WTO từ năm 2001 mà còn tiếp tục sai khi nâng cấp đối thoại với Bắc Kinh vào các năm 2003, 2006, 2009, mãi cho tới gần đây là 2015. Đáng lẽ, sau khi được tham gia WTO, Trung Quốc phải theo cam kết ban đầu mà cải sửa cả trăm luật lệ, quy định hay biện pháp kinh tế tài chính cho phù hợp với yêu cầu của WTO. Một cách cụ thể thì phải tuân thủ quy luật kinh tế tự do và hạn chế việc can thiệp của nhà nước, nhất là chấm dứt vai trò chủ đạo của hệ thống kinh tế quốc doanh. Bắc Kinh không thi hành những cam kết đó và sau kỳ hạn 15 năm thì vẫn chưa đủ tiêu chuẩn để có quy chế kinh tế thị trường. Đã vậy, lợi dụng kẽ hở trong luật lệ của tổ chức WTO, vốn được hoàn thành cho các nền kinh tế tự do chứ không cho loại kinh tế có chỉ đạo như của Trung Quốc, Bắc Kinh còn sáng tạo ra nhiều biện pháp luồn lách ngay từ đầu, từ năm 2001. Trò luồn lách ấy không chỉ tiếp tục mà còn tinh vi hơn trong năm năm qua. Mục tiêu vẫn là để can thiệp vào kinh tế, thu hẹp quyền tiếp cận thị trường của các doanh nghiệp ngoại quốc khi xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ hay khi đầu tư vào Trung Quốc.
Nguyên Lam : Đó là về Trung Quốc, thưa ông, còn về Liên bang Nga thì sao ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Sau khi Liên Xô tan rã, Liên bang Nga đã xin gia nhập hệ thống kinh tế tự do từ năm 1993 và mất 19 năm mới được nhận vào tổ chức WTO vào tháng Tám năm 2012. Trong gần hai chục năm học tập và đàm phán nước Nga có cơ hội hiểu biết những yêu cầu của tổ chức WTO. Nhưng hơn năm năm sau khi được gia nhập, Liên bang Nga cho thấy là không có ý định tuân thủ những cam kết với Hoa Kỳ và các thành viên khác của WTO và Hoa Kỳ cũng đã lầm khi cho Nga gia nhập nếu xứ này không muốn tôn trọng quy luật chung. Báo cáo của Đại sứ Thương mại Hoa Kỳ nhấn mạnh đến một số trường hợp cụ thể, trong các lĩnh vực thuế quan, canh nông hay an toàn vệ sinh nhằm cản trở việc xuất cảng của Mỹ vào thị trường Nga. Dù nạn vi phạm của Liên bang Nga không nghiêm trọng bằng của Trung Quốc, việc Hoa Kỳ minh danh tố cáo xứ này cũng là điều đáng cho Việt Nam phải quan tâm.
Nguyên Lam : Trở lại chuyện Trung Quốc, dù sao cũng là nền kinh tế có sản lượng hạng thứ nhì của thế giới, Hoa Kỳ sẽ có những biện pháp gì ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Từ khi nhậm chức vào đầu năm 2017, ông Trump đã hai lần trực tiếp gặp lãnh tụ Tập Cận Bình của Bắc Kinh, tại Florida rồi Đà Nẵng, và phái bộ đôi bên đã có nhiều cuộc đàm phán về các mâu thuẫn kinh tế, nhất là về chính sách của Trung Quốc trong lĩnh vực chuyển giao công nghệ nhằm ăn cắp kiến năng kỹ thuật của các doanh nghiệp Hoa Kỳ. Nhưng phía Hoa Kỳ thất vọng nặng nề cho nên mới có phúc trình nghiêm khắc như vậy. Trong tương lai, có lẽ nước Mỹ sẽ trả đũa theo ba hướng khác nhau. Thứ nhất là khiếu nại trong khuôn khổ của tổ chức WTO dù không có nhiều hy vọng thành công vì bản chất của định chế này. Thứ hai là căn cứ trên hệ thống luật lệ Hoa Kỳ, đặc biệt là hai đạo luật thương mại năm 1974 và 1977 mà áp dụng biện pháp trừng phạt. Thứ ba là có thể thi hành chiến lược gọi là "khó người khó ta – dễ người dễ ta" là áp dụng chính sách kỳ thị và lý tài của Bắc Kinh cho các doanh nghiệp Trung Quốc muốn làm ăn với Hoa Kỳ. Trong khi đó, Mỹ vẫn công khai yêu cầu Bắc Kinh phải cải cách cơ chế kinh tế cho tự do và đấy mới là cái chết !
Nguyên Lam : Nguyên Lam hơi ngạc nhiên là vì sao ông cho rằng lời yêu cầu đó lại là cái chết ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Lãnh đạo Bắc Kinh vốn có lắm mưu và trong kinh tế thì vẫn chủ trương "ăn của địch để đánh địch" vì coi Hoa Kỳ là địch thủ. Điều bất ngờ cho họ là sai lầm trong chiến lược phát triển lại gieo họa lớn. Chiến lược của họ là dốc sức đầu tư vào hạ tầng cơ sở và khu vực chế biến để tìm đà tăng trưởng cao và sản xuất dư thì bán ra ngoài với giá rẻ và đạt xuất siêu, nghĩa là thặng dư mậu dịch. Khi giao dịch với các nước thì chỉ muốn chiếm lợi thể bất chính nên mới bị Hoa Kỳ đả kích. Nhưng hậu quả của chiến lược đó trở thành rõ rệt từ mươi năm nay, đó là tình trạng vay mượn thả giàn và một núi nợ quá cao. Điều tai hại nằm trong cơ chế kinh tế chính trị của xứ này là hệ thống doanh nghiệp nhà nước và các cấp chính quyền địa phương đã phóng tay vay mượn mà không biết làm sao thanh toán. Đấy là các nhóm quyền lợi toa rập và cấu kết mà còn cản trở nỗ lực cải cách của trung ương. Bây giờ, việc trả nợ sẽ làm giảm đà tăng trưởng và thành vấn đề nghiêm trọng cho Tập Cận Bình vì kinh tế Trung Quốc sẽ sa sút như kinh tế Nhật trong 25 năm qua mà xã hội thì không ổn định như xã hội Nhật…
Đúng lúc này, các định chế tài chính và kinh tế gia lại khuyến cáo Bắc Kinh phải tiến hành cải cách theo quy luật tự do để phân bố đầu tư vào nơi có hiệu năng cao nhất thay vì áp dụng chính sách duy ý chí của nhà nước. Đây là giải pháp đúng cho một bài toán sai. Bài toán sai vì cơ cấu kinh tế Trung Quốc không cân đối, cơ chế chính trị thì đầy tham nhũng, giới đầu tư chỉ muốn tẩu tán tài sản trong khi nhà nước cố bơm tiền cho các công ty quốc doanh khỏi phá sản. Nếu áp dụng quy luật thị trường thì xứ này lập tức bị khủng hoảng. Tập Cận Bình phải thâu tóm quyền lực về trung ương để giải quyết được gánh nợ thì mới hy vọng thoát hiểm. Giới chức kinh tế tài chính trong Chính quyền Trump không thể không biết về hoàn cảnh ngặt nghèo đó của lãnh đạo Bắc Kinh mà vẫn cứ gây sức ép về cải tổ theo quy luật thị trường, có thể là để đẩy Trung Quốc vào bờ vực !
Nguyên Lam : Ông vừa đưa ra một phân tích khá lạ kỳ. Thứ nhất, Trung Quốc tự mang họa vì sai lầm về chiến lược kinh tế nên đã chất lên một núi nợ nguy hiểm. Thứ hai, ưu tiên của lãnh đạo Bắc Kinh là giải quyết khối nợ đó đồng thời phá vỡ các thế lực tham ô và cấu kết ở bên trong. Đúng lúc đó, Hoa Kỳ kết án Bắc Kinh là gian manh khai thác lợi thế của tổ chức WTO để đòi trả đũa và yêu cầu họ phải tiến hành cải cách theo quy luật thị trường. Xứ này chưa hề áp dụng quy luật thị trường và bây giờ đang gặp hoàn cảnh ngặt nghèo khó xử nên tiến thoái gì thì cũng bị rủi ro. Thưa ông, có phải sự thể là éo le như vậy không ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Cô tóm lược vấn đề rất đúng. Hoa Kỳ phơi bày bản chất của chế độ mà có lẽ các khối kinh tế khác, kể cả Âu Châu, cũng đã thấy sau khi làm ăn buôn bán với Trung Quốc. Từ đó Chính quyền Trump vạch ra hai ngả. Một là sẽ gặp mâu thuẫn lớn về mậu dịch với Hoa Kỳ, là điều nan giải cho một nền kinh tế vẫn còn lệ thuộc vào ngoại thương và xuất khẩu. Hai là cải cách theo quy luật tự do như các thành viên khác của tổ chức WTO thì lại càng chóng chết ! Nói tóm tắt thì Trung Quốc đến hồi trả nợ, theo cả nghĩa trắng lẫn nghĩa đen…
Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng Nguyên Lam xin cảm tạ kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích lý thú kỳ này.
