 | Tổng quan: | 3708158 |
Chưa có lúc nào mối quan hệ giữa Mỹ và Liên Hiệp Châu Âu rơi vào trạng thái "tuy gần mà xa" lạ lùng như lúc này. Bốn năm trị vì của ông hoàng địa ốc New York, Donald Trump ở Nhà Trắng còn làm cho mối quan hệ đôi bờ Đại Tây Dương, tuy chưa đến nỗi phải đi đến "chia lìa" nhưng hố ngăn cách ngày càng thêm sâu thẳm.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thư ký khối NATO, Jens Stoltenberg trong lần họp thượng đỉnh của khối liên minh quân sự tại Anh Quốc, ngày 04/12/2019. AP - Frank Augstein
Cũng như bao nước khác trên toàn thế giới, Liên Hiệp Châu Âu đang nóng lòng ngóng đợi kết quả bầu cử tổng thống Mỹ, diễn ra ngày 03/11/2020, với một câu hỏi lớn : Tương lai nào cho mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương ? Joe Biden hay Donald Trump, bất kể ai thắng cử đi chăng nữa, giới chuyên gia tại Pháp cho rằng giờ là lúc để xem xét lại mối quan hệ Mỹ - Châu Âu trong dài hạn.
Mối liên hệ giữa đôi bờ Đại Tây Dương, hình thành sau năm 1945, được thiết lập dựa trên nền tảng mối lo hiểm họa tiềm tàng từ chế độ Stalin thời Liên Xô nhắm vào các nước Tây Âu ; lời kêu gọi hỗ trợ của những nước Châu Âu và việc thành lập Liên minh Bắc Đại Tây Dương nhờ vào cam kết của tổng thống Mỹ Truman thời đó.
Cùng với thời gian, "những hiểu lầm xuyên Đại Tây Dương", theo như cách nói của cựu ngoại trưởng Mỹ H. Kissinger, mỗi lúc một nhiều. Từ việc đóng góp ngân sách quốc phòng của các nước đồng minh Châu Âu, chiến lược chung cho Liên minh, nỗi lo về các thỏa thuận giải trừ vũ khí, cho đến cả tham vọng của Pháp thành lập một trục phòng thủ chung cho Châu Âu nằm ngoài khuôn khổ Liên minh…
Châu Á và Châu Âu : Nhất bên trọng, Nhất bên khinh ?
Rồi tình hình địa chính trị ngày nay cũng khác xa nhiều so với lúc xưa. Thế giới không còn ở thế hai cực Hoa Kỳ - Liên Xô nữa, mà ngày càng có xu hướng đa cực. Cùng với sự trỗi dậy của Trung Quốc, vươn lên trở thành một trong số các cường quốc hàng đầu thế giới, người ta còn chứng kiến sự ra đời một chuỗi các tiểu cường quốc khác nhau, đặc biệt là tại Châu Á, và nhất là mối đe dọa khủng bố Hồi giáo cực đoan ngày càng lớn mạnh.
Châu Âu không còn là mối bận tâm ưu tiên và duy nhất của Mỹ. Trọng tâm lợi ích của Mỹ dần chuyển hướng sang Châu Á. Thế nên, sợi dây kết nối hai bờ Đại Tây Dương "sẽ bị giãn dần là điều không thể nào tránh khỏi", theo như khẳng định của cựu ngoại trưởng Pháp Hubert Vedrine trên tờ l’Opinion. Đối với Liên Hiệp Châu Âu, hành động Mỹ từ bỏ cam kết đối với đồng minh được thể hiện rõ qua sự kiện Hoa Kỳ thời Obama từ chối can thiệp vào Syria sau khi vạch ra "lằn ranh đỏ" cho chế độ Damas.
Chỉ có điều việc ông Donald Trump trở thành chủ nhân Nhà Trắng năm 2016, còn thúc đẩy nhanh hơn nữa tiến trình biến "mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương thành xuyên Thái Bình Dương", do Hoa Kỳ bắt đầu từ thời tổng thống Bill Clinton, và "ngày càng quan tâm nhiều hơn đến vùng Châu Á – Thái Bình Dương", theo như quan sát của nhà nghiên cứu Roberto de Primis, chuyên gia về Hoa Kỳ, trường đại học Quebec, Montreal, Canada trên kênh truyền hình Euronews.
Vẫn theo nhà nghiên cứu Roberto de Primis, sự rạn nứt trong mối quan hệ Mỹ và Châu Âu được thể hiện rõ ở hai điểm. Thứ nhất là khi chính quyền Donald Trump rút Hoa Kỳ ra khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, vốn dĩ là "một thắng lợi đầu tiên của ngành ngoại giao Liên Hiệp Châu Âu". Điểm rạn nứt thứ hai là khi "Hoa Kỳ quyết định giáng cấp một số hình thức đại diện của Mỹ bên cạnh Liên Hiệp Châu Âu, từ hình thức Nhà nước – Nhà nước chuyển sang thành đại diện bên cạnh một tổ chức quốc tế". Chính là hai đòn đau này, tuy chưa thể đẩy hai bên đi đến sự "chia lìa" như cách nói của ông Primis, nhưng cũng đủ để làm mối quan hệ mỗi ngày thêm phần tồi tệ.
Châu Âu nghĩ gì về sự "lạnh nhạt" của Mỹ ?
Kể từ khi Donald Trump đắc cử, Liên Hiệp Châu Âu bước vào một giai đoạn đầy bất định và nhiều biến động trong quan hệ quốc tế. Châu Âu cho rằng Hoa Kỳ đang chuyển từ vị thế người bảo đảm trật tự thế giới tự do sang thành đối tác hàng đầu (primus inter pares). Học thuyết "America First !" của Donald Trump nhanh chóng được đánh đồng với việc từ bỏ hoặc xem lại các cam kết trên bình diện ngoại giao hay thương mại.
Những căng thẳng này diễn ra trong bối cảnh, thế giới đang bước vào một kỷ nguyên mới, mà ở đó, "hỗn loạn chiến lược" và cạnh tranh giữa các siêu cường (Nga, Trung Quốc và Mỹ) đã thay thế cho trật tự thế giới do Hoa Kỳ từng kiến tạo và bảo vệ kể từ năm 1945.
Thế nên, Liên Hiệp Châu Âu ý thức được rằng phải xây dựng cho mình một đường hướng chiến lược (dù không phải dễ do khó tìm được một đồng thuận trong khối), thậm chí xem xét lại các mối liên minh, kể cả với Nga để có thể đối phó trước tầm ảnh hưởng của Trung Quốc (quyền lực mềm kinh tế của Bắc Kinh được xem như là một mối đe dọa cho các lợi ích của Châu Âu).
Liệu Washington có còn là đồng minh số một của Liên Hiệp Châu Âu nữa hay không ? Nhà nghiên cứu Maud Quessard, chuyên gia về chính sách đối ngoại Mỹ, Viện Nghiên cứu Chiến lược trường Quân sự Pháp, trả lời phỏng vấn đặc san Diplomatie khẳng định : "Washington vẫn là một đối tác ưu tiên và không thể thiếu cho Liên Hiệp Châu Âu, nhưng nhiều giải pháp khác cũng được nhắm đến".
Donald Trump : Liên Hiệp Châu Âu là kẻ thù tệ hại ?
Ngược lại, trong nhãn quan chính quyền Donald Trump, Liên Hiệp Châu Âu không còn là đồng minh cốt lõi cho Mỹ và khối NATO. Ông Donald Trump là vị tổng thống đầu tiên xem Liên Hiệp Châu Âu như là một đối thủ cạnh tranh, thậm chí là một "kẻ thù thương mại" tệ hại hơn cả Trung Quốc.
Cuộc chiến thương mại – thuế quan là đỉnh điểm căng thẳng. Với Liên Hiệp Châu Âu, chính sách bảo hộ mậu dịch của ông Donald Trump nhắm vào khu vực chẳng khác gì một lời "tuyên chiến" với tự do thương mại mà Châu Âu luôn đề cao. Tổng thống Mỹ Donald Trump không ngần ngại đánh giá việc nhập khẩu xe hơi Châu Âu như là một mối họa cho an ninh quốc gia.
Phát biểu gay gắt này của chủ nhân Nhà Trắng hiện nay đối với đối tác thương mại Châu Âu được giải thích phần nào bởi thái độ "thù ghét các cơ chế đa phương", không mang lại nhiều lợi thế cho nước Mỹ bằng các cuộc "mặc cả song phương" theo như giải thích của Roberto de Primis. "Đó chính là những gì chúng ta đã thấy sau các cuộc đàm phán với Mêhicô và Canada cho thỏa thuận thương mại ba bên hay như cuộc đàm phán thương mại với Trung Quốc".
Nhà nghiên cứu Alexandra de Hoop Scheffer, giám đốc nghiên cứu văn phòng cố vấn German Marshall Fund of the United States, chi nhánh tại Paris, trên đài France Culture, lưu ý rằng lời lẽ gay gắt này của Donald Trump với Châu Âu không phải là một điều mới mẻ.
Chính sách đối ngoại với Châu Âu của Washington luôn có tính liên tục. Từ nhiều đời tổng thống qua, Hoa Kỳ luôn duy trì một thái độ "nước đôi" với khối 27 nước. Liên Hiệp Châu Âu vừa là một đồng minh trong nhiều hồ sơ quốc tế lớn nhưng cũng vừa là một đối thủ cạnh tranh, thế nên phải luôn tìm cách gây chia rẽ.
Chính sách này được thể hiện rõ qua chuyến công du Đông-Trung Âu hồi cuối tháng 8/2020 của ngoại trưởng Mike Pompeo, nhằm "gây chia rẽ, sử dụng và thao túng những chia rẽ đó, vốn dĩ đã hiện hữu trong nội bộ Liên Hiệp Châu Âu, để rồi lập nên một kiểu chính sách mặc cả, gây áp lực giữa các nước thành viên EU", nhà nghiên cứu về Mỹ nhận xét.
Đây cũng không phải là lần đầu tiên Hoa Kỳ có cách đối xử này với đồng minh Châu Âu. Bà Alexandra de Hoop Scheffer lưu ý rằng "các tổng thống tiền nhiệm như Bush hay Obama cũng đã làm y như vậy. Ông Biden, nếu có đắc cử, chắc chắn cũng làm điều tương tự. Điều này chúng ta cảm nhận thấy được qua vấn đề chủ quyền công nghệ, sàng lọc các hoạt động đầu tư Trung Quốc…". Và chiến lược gây chia rẽ Châu Âu này thật sự được tăng tốc hơn dưới thời chính quyền Donald Trump.
NATO lỗi thời !
Mối quan hệ Mỹ - Châu Âu căng thẳng không chỉ trong lĩnh vực thương mại và ngoại giao mà cả trong vấn đề quân sự. Trong suốt 4 năm nhiệm kỳ tổng thống, nguyên thủ Mỹ không ngừng chỉ trích khối NATO. Câu phát biểu nổi tiếng "NATO lỗi thời" của nguyên thủ Mỹ khiến nhiều nước thành viên phải sững sờ, dẫn đến phản ứng gây sốc từ tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho rằng "NATO trong trạng thái chết não".
Nguyên thủ Mỹ lên án các nước thành viên không chia sẻ gánh nặng tài chính gây thiệt hại cho ngân sách nước Mỹ và đe dọa rút Hoa Kỳ khỏi Hiệp ước Liên minh Quân sự Bắc Đại Tây Dương. Một lập trường không được giới chính khách tại Mỹ đồng chia sẻ. Tuyệt đại đa số các nghị sĩ và thượng nghị sĩ Mỹ đều cho rằng rút Mỹ ra khỏi NATO "có lẽ sẽ làm một sai lầm chiến lược".
Do vậy, theo nhận định của Roberto de Primis, chuyên gia về Hoa Kỳ trường đại học Québec tại Montreal, những tuyên bố trên của ông Donald Trump chỉ thể hiện quan điểm của cá nhân ông. Bởi vì, nếu xem xét kỹ "ngân sách của bộ Quốc Phòng Mỹ năm 2019. Mức ngân sách này đã cho phép mở rộng rất nhiều tái cam kết quân sự Mỹ trên toàn cầu, nhất là ngay trong lòng nội bộ Liên Hiệp Châu Âu để đối phó với Nga, sự gia tăng sức mạnh của Trung Quốc ở Biển Đông".
Về điểm này, chuyên gia người Pháp, ông Maud Quessard cũng có cùng một quan điểm khi nhắc lại rằng ngân sách dành cho NATO có một đồng thuận chính trị cũng như công luận Mỹ. Việc đòi hỏi chia sẻ gánh nặng quân sự là một mối bận tâm muôn thuở của các nhà lãnh đạo Mỹ từ những năm 1950. Tuy nhiên, chính tính khí thất thường khó đoán khó lường của ông Donald Trump lại được xem như là một yếu tố thúc đẩy "quyền tự chủ chiến lược" và làm tăng thêm lợi ích của Châu Âu đối với chiến lược phòng thủ chung.
Điều nghịch lý là giới chính khách Mỹ một mặt mong muốn Châu Âu tăng thêm phần đóng góp ở mức 2% của GDP nhưng mặt khác lại không muốn Châu Âu tự chủ chiến lược. Washington diễn giải mong muốn "tự chủ chiến lược" đó giống như là một hình thức chối bỏ NATO và hợp tác với Hoa Kỳ.
Nhìn lại những bất đồng giữa Châu Âu và Mỹ trong những năm gần đây, nhà nghiên cứu Maud Quessard kết luận như sau : Donald Trump thật sự đánh dấu một sự đoạn tuyệt trong cách nhìn mà hầu hết các nguyên thủ Mỹ đã có về sự hình thành Liên Hiệp Châu Âu từ năm 1950. Đối với nhiều đời tổng thống liên tiếp, từ Eisenhower cho đến Obama, sự bình ổn chính trị và sức sống kinh tế của Liên Hiệp Châu Âu, trước hết, được xem như là những lá chủ bài cho các lợi ích của Mỹ.
Minh Anh
Nguồn : RFI, 05/11/2020
Tổng thống Mỹ mở chuyến công du Châu Âu lần thứ hai (RFI, 05/07/2017)
Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump hôm nay, 05/07/2017, lên đường đi công du Châu Âu lần thứ hai, với chặng đầu tiên là Ba Lan, sau đó là Đức, nơi mà ông sẽ lần đầu tiên dự hội nghị thượng đỉnh nhóm G20 ở Hambourg.
Tổng thống Mỹ Donald Trump lên phi cơ Air Force One, sân bay Morristown, New Jersey, 03/06/2017. REUTERS/Yuri Gripas
Chiếc chuyên cơ Air Force One chở tổng thống Trump đáp xuống Warsawa vào tối nay và theo dự kiến ngày mai ông sẽ gặp tổng thống Andrzej Duda, rồi đọc một bài diễn văn quan trọng tại thủ đô nước này để trình bày về quan hệ giữa Mỹ với Châu Âu.
Sau khi họp với các lãnh đạo Ba Lan và Croatia tại Warsawa ngày mai, ông Donald Trump sẽ đến Hambourg để họp song phương với thủ tướng Đức Angela Merkel. Thứ Sáu, 07/07, nguyên thủ Mỹ lần đầu tiên gặp tổng thống Nga Vladimir Putin, một cuộc gặp được chờ đợi từ lâu.
Bên lề thượng đỉnh nhóm G20, diễn ra trong hai ngày 7 và 8/07, tổng thống Mỹ cũng sẽ có các cuộc gặp gỡ song phương với các lãnh đạo Anh, Pháp, Trung Quốc, Nhật, Hàn Quốc, Canada, Mêhicô, Singapore và Indonesia.
Trọng tâm các cuộc hội đàm giữa tổng thống Trump với các lãnh đạo khác, đặc biệt là với tổng thống Nga Vladimir Putin và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hambourg, sẽ là Bắc Triều Tiên, sau khi Bình Nhưỡng bắn thử một tên lửa liên lục địa hôm qua. Riêng với tổng thống Putin, ông Trump sẽ đề cập đến hai hồ sơ Syria và Ukraina.
Thanh Phương
*****************
Nguyên thủ, lãnh đạo các nước lên đường dự thượng đỉnh G20 (RFA, 05/07/2017)
Hội nghị thượng đỉnh G20 sẽ bắt đầu vào thứ sáu, 7/7/2017, tới đây tại thành phố Hamburg nước Đức.
Ảnh phản đối có hình ông Trump (trái), ông Putin (phải), và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỹ Erdogan (giữa), trước một ngôi nhà tại Hamburg, Đức. 5/7/2017. Dòng chữ tiếng Đức ghi : Cảnh sát khắp nơi, nhưng không có công lý. AFP
Nhiều vấn đề hóc búa sẽ được bàn luận tại kỳ họp này như là vấn đề thử nghiệm vũ khí của Bắc Hàn, vấn đề biến đổi khí hậu, và chuyện tranh chấp thương mại toàn cầu.
Mỹ đang đổ lỗi cho Đức và Trung Quốc trong việc thâm thụt cán cân mậu dịch với hai nước này.
Trong lúc đó thì Châu Âu đang lo ngại áp lực từ nước Nga đang muốn tái khẳng định vị trí siêu cường thế giới của Liên Xô thời chiến tranh lạnh.
Bên Châu Á thì Trung Quốc cũng đang mạnh mẽ vươn lên thách thức quyền lực của Hoa Kỳ và phương Tây tại Châu Á.
Nhưng đỉnh điểm của thượng đỉnh G20 lần này sẽ là cuộc giáp mặt đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo Nga- Mỹ, ông Donald Trump và ông Vladimir Putin. Cuộc gặp này diễn ra giữa lúc tại Mỹ đang có cuộc điều tra cáo buộc là ông Donald Trump đã nhận sự giúp đỡ của các tin tặc Nga trong lần thắng cử tổng thống vừa qua.
20 ngàn cảnh sát sẽ được triển khai để giữ gìn an ninh trật tự. Bên cạnh đó các nhóm hoạt động chống chủ nghĩa tư bản cũng ráo riết hoạt động với khẩu hiệu G20, chào mừng đến địa ngục.
G20 gồm có các 7 quốc gia đã công nghiệp hóa là Mỹ, Đức, Anh, Pháp, Nhật, Ý, Canada, những quốc gia mới nổi là Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ, Argentina, Indonesia, Hàn Quốc, Nam Phi, Ả Rập Saudi, Mexico, Úc, và Cộng đồng Châu Âu.
Ông thủ tướng Việt Nam, Nguyễn Xuân Phúc cũng sẽ tham gia thượng đỉnh G20 kỳ này ở Đức.
********************
Nhiều trở ngại chờ đón Trump trong chuyến công du Châu Âu lần thứ hai (RFI, 05/07/2017)
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trước các binh sĩ Hoa Kỳ, căn cứ không quân Sigonella, Sicilia, Ý, 27/05/2017. REUTERS/Jonathan Ernst
Hôm 05/07/2017, tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump bắt đầu chuyến công du thứ hai của ông đến Châu Âu, sau chuyến đi đầu tiên đến lục địa này vào tháng 5 vừa qua. Chuyến đi đầu tiên đó đã cho thấy vẫn có sự nghi kỵ giữa hai bờ Đại Tây Dương, cho nên trong chuyến công du lần này, tổng thống Trump sẽ phải cố gắng xóa tan sự nghi kỵ đó.
Khi phát biểu công khai, các lãnh đạo Châu Âu đều khẳng định quan hệ Mỹ-Âu là "không gì lay chuyển" và mang tính "thiết yếu". Nhưng khi nói chuyện riêng, ai cũng lo lắng, không biết mối quan hệ này sẽ đi về đâu trong 4 năm hoặc 8 năm ông Donald Trump ở Nhà Trắng.
Tại Ba Lan, chắc là tổng thống Mỹ sẽ được giới lãnh đạo nước này đón tiếp rất nồng nhiệt, vì chính phủ bảo thủ của Warsawa có chính sách gần giống với chính sách của ông Trump. Theo nhà phân tích Piotr Buras, thuộc Hội Đồng Châu Âu về Quan Hệ Đối Ngoại, được hãng tin AFP trích dẫn hôm nay, sau chuyến đi tệ hại đến Bruxelles (dự thượng đỉnh NATO) và Taormina (dự thượng đỉnh G7), "những hình ảnh tươi cười với các lãnh đạo Châu Âu và những đám đông hưởng ứng nhiệt liệt bài diễn văn của ông có thể sẽ giúp cải thiện hình ảnh của ông".
Đáp lại sự đón tiếp nồng nhiệt của các lãnh đạo Ba Lan, tổng thống Trump sẽ bày tỏ sự ủng hộ của Hoa Kỳ, đề cập đến việc triển khai lực lượng Mỹ tại nước này và việc cung cấp khí đốt hóa lỏng của Mỹ cho Ba Lan, bắt đầu từ tháng 6. Đối với Nhà Trắng, việc cung cấp khí đốt là một biện pháp để giảm bớt khả năng của Nga dùng nhiên liệu như là công cụ gây áp lực lên Ba Lan.
Cho dù Warsawa là chặng dễ dàng nhất, chặng này không hẳn là không có những trở ngại đối với một vị tổng thống thường có những phát biểu và hành vi chẳng mang tính ngoại giao chút nào. Ba Lan sẽ chăm chú nghe tổng thống Trump nói gì về cam kết của ông bảo đảm an ninh Châu Âu.
Cũng như nhiều nước láng giềng, Ba Lan vẫn xem NATO và quy định tương trợ phòng thủ của khối này là yếu tố răn đe mạnh mẽ trước mối đe dọa từ nước Nga. Mặc dù tổng thống Trump tuyên bố ông vẫn gắn bó với nguyên tắc "mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người", ông vẫn liên tục chỉ trích các đồng minh Châu Âu là dành quá ít tiền cho ngân sách quốc phòng.
Các nước Châu Âu khác thì sẽ đặc biệt chú ý đến thái độ của tổng thống Mỹ đối với các lãnh đạo của đảng cầm quyền Luật Pháp và Công Lý, bị phe đối lập Ba Lan tố cáo là đang làm suy yếu Nhà nước pháp quyền và xem thường các giá trị của Châu Âu. Bruxelles hiện cũng đang tiến hành một thủ tục pháp lý với Warsawa, vì Ba Lan từ chối đón tiếp người tị nạn. Nếu ủng hộ lập trường của chính phủ Ba Lan, tổng thống Trump có thể sẽ bị chỉ trích là gây bất hòa ở Châu Âu, như tổng thống George W. Bush đã từng gây bất hòa trong thời gian chiến tranh Iraq.
Cuộc gặp đầu tiên với tổng thống Putin là một thách thức khác đối với ông Trump, vào lúc mà nhiều nhân vật thân cận với ông đang bị điều tra trong nghi án Nga can thiệp bầu cử tổng thống Mỹ năm ngoái. Chính các cơ quan tình báo của Hoa Kỳ đã kết luận rằng Matxcơva đã tìm cách gây ảnh hưởng lên cử tri Mỹ để ứng cử viên Cộng Hòa đắc cử tổng thống.
Ngay cả cái bắt tay giữa nhà tỷ phú New York với chủ nhân điện Kremlin kiêm võ sĩ nhu đạo cũng sẽ được báo chí chăm chú quan sát, ghi hình, bàn tán và không chừng sẽ phản tác dụng đối với ông.
Thanh Phương
