Năm 2022 sắp qua đi, nhưng với cuộc chiến Ukraine do Nga phát động và những hệ quả từ nó sẽ khiến năm nay đi vào lịch sử như một khúc quanh lớn của thế giới.
Người dân Ukraine đang chiến đấu để khẳng định cho khát vọng dân chủ và cũng để một lần cho tất cả, bảo vệ căn cước của dân tộc. Ở bên kia chiến tuyến, Putin và chế độ độc tài của ông ta đã phát động cuộc chiến này như là một phản ứng tự vệ trước sức ép quá lớn của làn sóng dân chủ thứ tư đang tràn vào Nga. Cuộc chiến này kéo dài đã gần 10 tháng và càng kéo dài càng cho thấy rõ hơn chiến thắng tất yếu của Ukraine và thất bại không thể tránh khỏi của Putin.
Người dân Ukraine đang chiến đấu để khẳng định cho khát vọng dân chủ và cũng để một lần cho tất cả, bảo vệ căn cước của dân tộc.
Làn sóng dân chủ này cũng sẽ xô đổ chính quyền độc tài cộng sản Việt Nam, một chế độ lấy quyết định tăm tối là đứng về phe độc tài đối nghịch với một thế giới dân chủ đang đoàn kết hơn bao giờ hết để bảo vệ các giá trị tiến bộ. Đây là điều mà người dân và đặc biệt là trí thức Việt Nam cần nhận thức được, bởi biến cố này đang đặt đất nước ta trước một bước ngoặt của một sự thay đổi vô cùng lớn đang đến rất gần.
Đất nước trước một kỷ nguyên mới
Những năm 1945, dân tộc Việt Nam đứng trước cơ hội lịch sử nhưng cũng đồng thời là thách thức vô cùng lớn khi chúng ta phải vừa đấu tranh giành độc lập vừa xây dựng dân chủ. Tuy vậy, bối cảnh lịch sử đã khiến những người yêu nước lúc đó không những đã ít do các đợt tàn sát của Đảng cộng sản mà còn không thể tập hợp lại với nhau. Để rồi hậu quả là đất nước đã thật sự rơi vào thảm kịch trong gần 80 năm qua.
Nguyên nhân của thảm kịch trên là vì chúng ta đã hoàn toàn thiếu vắng về tư tưởng để rồi không thể có chung với nhau một dự án chính trị mà mọi người có thể cùng chấp nhận.
Đồng thời, sự chi phối của văn hóa nhân sĩ Khổng Giáo cũng đã khiến lúc đó chưa thể có một tầng lớp trí thức đúng nghĩa để có thể gánh vác trách nhiệm lịch sử.
Bài học quan trọng nhất cần rút ra từ giai đoạn lịch sử ở trên là chúng ta phải hiểu được tầm quan trọng mang tính tiên quyết của một nền tảng tư tưởng đúng đắn. Có được sự đồng thuận về tư tưởng sẽ là điều kiện cho một sự kết hợp gồm những con người có ý chí, quyết tâm và hiểu được hoàn cảnh đất nước. Một sự kết hợp như vậy sẽ rất cần thiết để có được sự chuẩn bị trước một cơ hội lịch sử đang đến gần.
Xuyên suốt dòng lịch sử, chúng ta đã chỉ là một dân tộc nô lệ dưới ách thống trị của các chế độ bạo ngược. Việt Nam chưa bao giờ là một nước có dân chủ, chúng ta cũng chưa bao giờ là một dân tộc tự do. Các cuộc chiến tranh và nội chiến diễn ra, đã chỉ đưa đến sự cai trị luân phiên giữa những ách nô lệ ngoại bang và các ách nô lệ bản xứ đối với dân tộc. Chế độ cộng sản hiện nay đã hành xử như là một lực lượng chiếm đóng, đất nước đã chỉ là nơi để họ vơ vét và đối xử với phần còn lại của dân tộc như những nô lệ.
Cuộc đấu tranh dân chủ hiện nay, vì vậy, sẽ là một cuộc cách mạng lớn nhất trong lịch sử nước ta. Cuộc cách mạng này sẽ mở ra một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên thứ hai trong lịch sử dân tộc, kỷ nguyên của dân chủ thật sự khi chúng ta xóa bỏ được ách độc tài để tiến tới dân chủ, dân tộc sẽ bước từ bóng đêm nô lệ ra với ánh sáng tự do.
Có được sự đồng thuận về tư tưởng sẽ là điều kiện cho một sự kết hợp gồm những con người có ý chí, quyết tâm và hiểu được hoàn cảnh đất nước.
Trở ngại nào cho đất nước ?
Một ý kiến được chia sẻ nhiều, thể hiện sự lo lắng trước tình huống được đặt ra là một xã hội hỗn loạn sau khi chính quyền cộng sản sụp đổ. Âu lo này là chính đáng và có lý nếu nhìn vào di sản mà Đảng cộng sản đang để lại cho đất nước trong mọi mặt của xã hội ; sự uất ức và căm phẫn đang làm xã hội dồn nén trong tâm lý bức bối, chỉ chờ đợi thời cơ để bùng nổ. Để giải quyết được nỗi lo trên, chúng ta sẽ phải cần chuẩn bị đội ngũ trí thức chính trị có tầm vóc và một dự án chính trị đúng đắn trong nỗ lực xây dựng lại đất nước.
Chúng ta cần có đội ngũ trí thức này vì trong lịch sử của các dân tộc, trí thức luôn là lực lượng lãnh đạo và quyết định vận mệnh của một quốc gia. Việt Nam rơi vào tăm tối và lạc hậu vì đất nước đang được lãnh đạo bởi một số ít những người cộng sản vừa thiếu hiểu biết, vừa thiển cận, vừa không có lòng yêu nước.
Không những vậy, hiện nay chúng ta đang gặp một rào cản là tâm lý rã hàng của không những quần chúng mà còn của giới trí thức nhân sĩ, ai cũng tìm cách luồn lách để tìm kiếm giải pháp cá nhân cho mục đích cá nhân. Để xóa bỏ rào cản này, chúng ta cần lên án văn hóa Khổng Giáo để thay đổi lối đấu tranh nhân sĩ, một lối đấu tranh cổ súy cho danh vọng cá nhân.
Trí thức nhân sĩ đã xem cái danh như là lý tưởng của một đời người, như danh sĩ Nguyễn Công Trứ từng nói : "đã mang tiếng ở trong trời đất, phải có danh gì với núi sông". Dù đau lòng nhưng phải đồng ý với một nhận định rằng, các nhân sĩ chọn lối đấu tranh cá nhân cũng là một hình thức luồn lách, động lực đấu tranh của họ là cho chính tham vọng cá nhân. Sâu thẳm trong tâm hồn của họ, cái danh là cao nhất, trên cả quốc gia và dân tộc.
Đất nước chỉ có thể thay đổi để tốt lên khi chúng ta ý thức được vai trò và tầm quan trọng của một tầng lớp trí thức đúng nghĩa. Giờ đây, đứng trước trọng trách quốc gia, mỗi người trong chúng ta hãy bình tâm và tự hỏi chính mình rằng bản thân đang dấn thân để đấu tranh cho tương lai dân tộc hay vì mộng ước sẽ được danh lợi và địa vị cá nhân sau này ? Câu hỏi thẳng thắn dẫu có nhức nhối đối với nhiều trí thức nhưng cần trả lời thật tâm đối với mỗi người, bởi trách nhiệm này trong hoàn cảnh bi đát của đất nước sẽ đòi hỏi ở chúng ta những phẩm chất cao đẹp. Những phẩm chất chỉ có thể có ở những con người có đạo đức, lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm.
Phẩm chất chỉ có thể có ở những con người có đạo đức, lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm.
Tâm hồn của trí thức và vận mệnh dân tộc
Nếu mỗi người chúng ta đều quan niệm đúng đắn rằng, chính trị là việc chung của mọi người thì khi dấn thân chính trị, mục tiêu của mỗi người chúng ta là vì lợi ích chung của toàn dân tộc chứ không phải vì mục tiêu cá nhân.
Công cuộc đổi đời của một dân tộc là vô cùng khó khăn và đòi hỏi rất nhiều thời gian, có khi cần vài thế hệ. Khi chúng ta xác định được như vậy thì sẽ thấy rằng, thành công của công cuộc dân chủ hóa đất nước diễn ra lúc chúng ta còn trên cõi đời này hay không sẽ không còn quan trọng nữa. Người viết đã có may mắn biết đến các câu chuyện về những con người sống trọn cuộc đời vì quốc gia và dân tộc, họ hiện thân như những tấm gương lớn về lòng yêu nước và tinh thần quảng đại. Trong những tấm gương đó, có người đã qua đời nhưng trước đó họ đã sống một cuộc đời ý nghĩa với những đóng góp cao cả và thầm lặng ; có người hiện đang có được một cuộc đời hạnh phúc và an nhiên vì vẫn được đóng góp hết mình cho một giấc mơ Việt Nam chung.
Ở chiều ngược lại, những người dấn thân đấu tranh nhưng mưu cầu mục đích sau cùng vì danh vọng và thỏa mãn ích kỷ của bản thân, thì sự kéo dài quá lâu của chặng đường đấu tranh chỉ có thể gây ra sự chán nản và tuyệt vọng. Sự chán nản đối với bản thân, với công cuộc đấu tranh sẽ biến thành sự chán nản đối với đất nước và sự chán ghét đối với những cá nhân, tổ chức đấu tranh khác. Đó là lý do vì sao, cùng với sự thoái bộ của phong trào dân chủ hiện nay, không ít những người đấu tranh đã bỏ cuộc hoặc ở ẩn chờ thời như những kẻ sĩ. Điều này là đáng tiếc nhưng cũng không tránh khỏi vì những người đó đã không có được lý tưởng đúng đắn cho cuộc đời mình.
Lý tưởng cao đẹp nhất đối với một đời người, nhất là với người Việt Nam, theo người viết là một sự dấn thân và hy sinh không vụ lợi với mục tiêu cao nhất là đem đến những điều tốt đẹp nhất cho dân tộc, xa hơn là cho nhân loại. Dân tộc Việt Nam đang cho thấy một khát vọng tiến tới dân chủ, một chọn lựa tất yếu để có được trọn vẹn những quyền con người cơ bản nhất và mưu cầu hạnh phúc trong các giá trị tiến bộ của thế giới. Như vậy, trí thức thông qua lý tưởng của mình, đã là đóng góp cho một tương lai nhất định phải đến của dân tộc và cũng là lúc thấy được thành công của cuộc đời mình. Vấn đề tiếp tục đấu tranh hay từ bỏ khi gặp khó khăn cũng sẽ không còn đặt ra nữa, bởi cái chúng ta hướng đến là quyền lợi chung cho dân tộc. Quan niệm đúng đắn như vậy thì cũng sẽ hiểu được rằng không ai có thể đành lòng từ bỏ cái chung, mỗi người chỉ có thể từ bỏ cái riêng của mình. Khó khăn của công cuộc đấu tranh cho dân chủ, khi đó, thay vì nhìn nhận vấn đề với sự bi quan để rồi từ bỏ thì mỗi người sẽ có thêm lý do để quyết tâm hơn và theo đuổi đến cùng lý tưởng của cuộc đời mình.
Nhận thức đúng đắn trên sẽ đưa đến cho trí thức những phẩm chất cần có như lòng dũng cảm, tinh thần học hỏi, khả năng suy nghĩ và lý luận một cách lương thiện và dám sống trung thực với lập trường của mình. Những phẩm chất này sẽ luôn hun đúc và nuôi dưỡng một tâm hồn cao đẹp ở mỗi người. Trí thức với một tâm hồn như vậy sẽ luôn hành động theo lẽ phải và cũng là đảm bảo cho những quyết định đúng đắn mà qua đó, điều hiển nhiên sẽ đưa đến những giải pháp phù hợp cho quốc gia và dân tộc.
Kỷ nguyên dân chủ đa nguyên mà chúng ta đang hướng đến mặc dù hứa hẹn sẽ mở ra một trang sử tươi sáng hơn, nhưng nó cũng chỉ là một nền tảng và là điều kiện bắt buộc phải có để dân tộc vươn lên. Những khó khăn và thách thức vô cùng lớn trong mọi mặt của đất nước đang ở phía trước, đòi hỏi ở chúng ta sự khiêm tốn đi cùng với niềm tin và sự quyết tâm. Nó cũng đòi hỏi ở mỗi người thái độ đúng đắn về vai trò và khả năng của chính mình.
Kỷ nguyên dân chủ đa nguyên cũng chỉ là một nền tảng và là điều kiện bắt buộc phải có để dân tộc vươn lên.
Trong một tương lai Việt Nam dân chủ, có hay không một vai trò trong chính quyền phụ thuộc vào khả năng của mỗi người. Người nào có tài năng thì sẽ có điều kiện thuận lợi để ứng cử và vận động để được giữ chức vụ tương xứng ; người nào hạn chế về khả năng thì vẫn có thể đóng góp trong các hoạt động của xã hội dân sự. Dù là phương diện nào với vai trò nào, một người như vậy đã thật sự thành công vì đã làm những gì tốt nhất cho dân tộc và phù hợp nhất cho chính bản thân mình. Điều tốt nhất cho mọi người cũng là điều tốt nhất cho mỗi người.
Tương lai của dân tộc Việt Nam với những con người như vậy chắc chắn sẽ thoát ra khỏi tụt hậu và vươn lên, không những thay đổi hẳn vận mệnh của đất nước mà còn hứa hẹn đóng góp vào những sứ mệnh lớn lao của nhân loại.
Kỷ Nguyên
09/12/2022