Giới cầm quyền gia tộc Hun Sen tại Campuchia đã xác nhận quyết tâm của mình với dự án kênh đào Phù Nam (Techo) vào tháng tám này, đặt Nam phần Việt Nam, vốn được nuôi dưỡng bởi con sông Mekong trước một bờ vực sụp đổ. Nếu dự án này được hoàn thành, có lẽ đó là chiếc đinh cuối cùng đóng nắp quan tài, chấm dứt mọi nỗ lực và hy vọng để cứu vãn tình trạng sụp đổ hệ sinh thái (ecological breakdown) của Nam Phần Việt Nam.
Ngư dân đánh bắt cá dọc sông Mekong gần Prek Takeo sẽ bị ảnh hưởng bởi dự án kênh đào Funan Techo, tại huyện Kiên Svay, tỉnh Kandal ngày 1/3/2024. (CamboJA/Pring Samrang)
Đây có lẽ là một sự kiện vô cùng quan trọng với đất nước Việt Nam. Nam phần Việt Nam không chỉ đóng vai trò quan trọng về kinh tế và an ninh lương thực, sự phồn thịnh của mảnh đất này trong lịch sử đã là một biểu tưởng cho một đất nước Việt Nam mở rộng về lãnh thổ, không gian quốc gia và không gian văn hóa. Tuy nhiên, mọi vốn tài nguyên có thể sắp biến mất cùng với sự thay đổi của dòng sông Mekong, bức tử mọi hoạt động nông nghiệp, đánh bắt và sinh hoạt đã diễn ra hàng trăm năm trên mảnh đất này. Đây là một đe dọa có thực, lớn hơn bất cứ mối đe dọa an ninh nào đến từ một "thế lực thù địch" được chế độ cộng sản Việt Nam định nghĩa một cách mơ hồ để chỉ những người chống lại sự cầm quyền của chế độ. Tệ hơn là chính quyền Hun Sen cũng từng được được lập lên và nuôi dưỡng bởi chế độ cộng sản Việt Nam, với mọi đảm bảo rằng Campuchia vẫn sẽ là một nhà nước độc tài, có khuynh hướng "chống lại các giá trị phương Tây".
Kênh đào Funnan sẽ được xây dựng với ba đập và một loại các hệ thống cầu và công ngăn mặn, kéo dài tới 180 km với chiều rộng 100m, sâu 5,4 m và có thể giúp tàu nặng tới 3.000 tấn có thể trung chuyển. Dự án này sẽ được Trung Quốc tài trợ với kinh phí 1,7 tỷ USD theo hình thức BOT và hoàn thành trong 4 năm. Một quyết định chớp nhoáng sẽ được khởi công trong tháng 8 và cũng chẳng có một công báo chính thức nào về đánh giá tác động môi trường và xã hội trong quá trình khởi công cũng như vận hành. Những hậu quả to lớn được biện minh bằng lập luận của chế độ cha con Hun Sen - Hun Manet rằng đây là một quyết định để giúp Cambodia tự chủ về chủ quyền và kinh tế thay vì phụ thuộc vào nước ngoài (với dự tính sẽ giảm hàng hóa của Campuchia đi qua cảng Cái Mép). Có lẽ đăng sau những phát ngôn chính thức là một loạt những lập luận không chính thức mang tính dân tộc hẹp hòi và dân túy kích động sự thù hận giữa Campuchia và Việt Nam để biện minh cho việc xây cất công trình quốc gia này.
Dự án Kênh đào Funnan sẽ được xây dựng với ba đập và một loại các hệ thống cầu và công ngăn mặn, kéo dài tới 180 km với chiều rộng 100m, sâu 5,4 m và có thể giúp tàu nặng tới 3.000 tấn có thể trung chuyển. Ảnh minh họa Vùng Nam phần Việt Nam
Chúng ta sẽ không có một con số chính xác nào về việc chính quyền Campuchia sẽ vận hành dự án đó thế nào, lượng nước chảy về hạ nguồn sông Mekong khu vực Nam phần Việt Nam giảm bao nhiêu, sự suy kiệt về đa dạng sinh học, trữ lượng thủy hải sản ở mức độ nào. Nhưng có lẽ chúng ta không cần chờ một đánh giá tác động dối trá, được thêu dệt của chính quyền Campuchia ; chỉ cần với mọi trực quan của giáo dục căn bản thì chúng ta đều biết rằng đó là một tác động rất lớn.
Sông Mekong là một trong mười dòng sông ớn nhất thế giới, ngày nay nó đã bị chặn bởi 13 con đập từ thượng nguồn dọc các dòng chính và hàng chục con đập ở các dòng phụ lưu, kênh đào Funan là nhát dao chí mạng kết liễu hệ sinh thái hạ nguồn sông Mekong.
Các chế độ độc tài để cầm quyền đã duy trì cho những quan điểm cũ kỹ và lạc hậu về khái niệm quốc gia, vấn đề dân tộc. Nếu thực sự quan tâm đến chủ quyền quốc gia, triều đại Hunsen đã chẳng bao giờ tiếp tay cho sự hình thành của những vùng đặc quyền kinh tế với những chính sách, luật pháp khác so với phần còn lại của đất nước và dần dần trở thành những tiểu thuộc địa/nhượng địa của các băng đảng và ôm trùm Hoa Kiều, những người đang duy trì chế độ buôn bán người ngay chính tại một thế giới văn minh và hiện đại.
Nhưng việc quản trị một đất nước hiện đại, có những thực thể mà không một quốc gia nào độc quyền sở hữu (transboundary entity) mà sông Mekong là một ví dụ. Có những cộng đồng sinh sống dọc theo dòng chảy có thể bị chia cắt bởi biên giới quốc gia, nhưng họ phải được nhìn nhận như là một cộng đồng văn hóa chung. Họ có thể cùng sắc tộc như cộng đồng người Choang-Tày/Thái dọc vùng biên giới Việt Trung, cộng đồng người Thượng trên hai vùng Đông-Tây dãy trường Sơn, hay cộng đồng người Việt, Hoa và Khmer sinh sống trên Đồng bằng sông Cửu Long ở Nam phần Việt Nam. Họ có thể không cùng một sắc tộc nhưng đã, đang và sẽ chia sẻ không gian kinh tế, văn hóa và xã hội chung như là thành viên của một đại gia đình dân tộc sinh sống hai bên bờ sông Mekong. Các chế độ độc tài với những tư tưởng quốc gia lạc hậu thường cổ võ và kích động những tình cảm dân tộc nhỏ nhen, những quyền lợi ích kỷ, hòng chiếm đoạt đất đai, tài nguyên và tài sản và những người không cùng nguồn gốc sắc tộc, từ đó nảy sinh sự thù hận và chia rẽ cộng đồng đa văn hóa xuyên quốc gia trên Đồng bằng sông Cửu Long, và tệ hơn là gây ra những xung sắc tộc đột có thể dẫn đến chiến tranh cục bộ trong khu vực.
Có lẽ nếu ở trong một bối cảnh dân chủ, người ta sẽ mang những giá trị tiến bộ và một tinh thần quốc gia cởi mở để nói chuyện với nhau. Người ta dễ dàng chấp nhận rằng dựa trên những gắn kết về văn hóa và địa lý không thể tách rời, những di sản chung mà tất cả đều phải có trách nhiệm giữ gìn, việc cắt xẻ dòng sông Mekong (rationing) và xây các đập chặn dòng nước (damming) là một hành động vô cùng ích kỷ đáng xấu hổ và lên án. Mọi quyết định lớn liên quan đến dòng sông Mekong phải tham vấn những cộng đồng dân tộc sinh sống dọc theo con sông, những người gắn liền cuộc sống của họ với dòng sông. Việc đào một con kênh nhân tạo mà không quan tâm đến những hậu quả gây ra cho những dân tộc và sinh thái dọc dòng sông Mekong là rất độc ác, nó nhằm tiêu diệt những tập thể con người sống nhờ dòng sông. Quyết định này không thể do chế độ độc tài đại diện cho một thứ quyền lợi dân tộc mơ hồ mà thực tế quá khứ của nền văn minh Angkor đã để lại là những vọng tưởng, đặc quyền cố hữu của người Khmer.
Sông Mekong chạy qua thủ đô Phnom Penh và nơi giáp ranh Biển Hồ Tonle Sap
Chế độ cộng sản Việt Nam đã không ít lần đã bày tỏ quan ngại và phản đối với việc làm của chế độ Campuchia. Tuy nhiên, phải đặt vấn đề thế nào với một chế độ độc tài không coi trọng mọi lý lẽ và đạo đức căn bản ? Chế độ gia đình trị của Hun Sen đang là một "thế lực thù địch" của dân tộc Việt Nam. Một điều vừa hài hước vừa cay đắng đây là một chế độ do chính đảng cộng sản Việt Nam nhào nặn ra và nuôi dưỡng trong tham vọng xây dựng một thế lực cộng sản hùng mạnh trong vùng Đông Nam Á với lập trường "chống phương Tây". Và éo le bây giờ là chế độ cộng sản Việt Nam đang cố gắng thuyết phục đứa con đẻ của mình, chính quyền Hun Sen - Hun Manet, suy nghĩ và rút lại quyết định xây dựng con kênh Phù Nam Techo bằng cách viện dẫn những nguyên tắc, phương pháp ứng xử, luật chơi của mang đậm giá trị "phương Tây" để cùng sống chung trong hòa bình và thịnh vượng.
Một quốc gia có thể suy tàn và sụp đổ vì một lý do không thể hiển nhiên hơn là môi trường và sinh thái của quốc gia đó không còn nữa. Đó là viễn cảnh của Đồng bằng sông Cửu Long trong những năm sắp tới khi con kênh Phù Nam này đi vào hoạt động, nó sẽ tạo ra một sự hỗn loạn và bất ổn vì đát đai canh tác bị nhiễm mặn hay khô cằn vì thiếu nước.
Quyết tâm lớn nhất của một quốc gia trong thời đại này là phải làm sao bảo vệ môi trường và phục hồi lại một phần môi trường bị phá hủy do sự phát triển ồ ạt thiếu quy hoạch. Điều đó cần một chính sách quốc gia, những nỗ lực chung trong khu vực và cấp toàn cầu. Rất tiếc là những điều này chỉ có thể thực hiện trong sự thân thiện và nhượng bộ trong một môi trường sinh hoạt chính trị dân chủ, trong đó người dân có quyền tham gia trực tiếp để tìm một đồng thuận chung.
Chế độ cộng sản Việt Nam hiện nay đang đứng trước một vấn đề họ không giải quyết được. Chế độ độc tài cộng sản Việt Nam đang chìm trong những cuộc đấu đá nội bộ vô duyên làm lãng phí thời gian mà chúng ta cần phải dùng để tập trung mọi cố gắng vào sự chuyển tiếp chế độ độc tài cộng sản mất lý tưởng sang một chế độ dân chủ bao dung. Sự chuyển tiếp này rất là khẩn cấp vì sự phát triển đất nước đang cần những bộ óc sáng suốt và sự nhiệt tâm để hấp thụ những tiến bộ khoa học và kỹ thuật tiên tiến để bắt kịp mức độ tiến bộ chung của nhân loại và vùng Đông Á.
Giới tinh hoa và trí thức chính trị Việt Nam ở đâu và phải chuẩn bị gì trong sự đổi đời từ độc tài sang dân chủ này trong những ngày sắp tới ?
Đã qua rồi những toan tính luồn lách cho những quyền lợi cá nhân. Hãy nhìn những đại gia một thời giỏi luồn lách để hưởng thụ một cuộc sống giàu có hơn đại đa số còn lại của dân tộc, ngày nay ai cũng muốn bỏ của chạy lấy người. Nhiều người đang hối hận ngồi đếm từng cuốn lịch, sau khi đã mất hết tiền tài và gia sản.
Chúng ta đã từng là tập thể của những con người không dám dấn thân đấu tranh cho lý tưởng tự do dân chủ vì sợ mất một vài thứ để rồi cuối cùng mất tất cả, và đôi khi còn vướng vào vòng tù tội. Không ai có thể sống trong an toàn và hạnh phúc thật sự dưới một chế độ độc tài.
Hiện nay chúng ta đang đứng trước một thử thách quan trọng : dấn thân để thiết lập tự do dân chủ thực sự cho đất nước và đưa dân tộc Việt Nam vào quỹ đạo tiến bộ chung của nhân loại ; hoặc cúi đầu cam phận nhìn đất nước trượt dài vào những thảm họa do sự ngu dốt những cấp lãnh đạo độc tài gây ra. Chúng ta chọn cái nào ?
Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên đã có một dự án xây dựng một chế độ dân chủ mà mọi người Việt Nam yêu chuộng tự do ngày hôm nay có thể tham gia và những thế hệ mai sau có thể tự hào.
Viễn Dương
(12/06/2024)