Thông Luận

Việt Nam có 705 đơn vị hành chính cấp huyện... nhưng chỉ có 5 huyện là không phân chia thành các đơn vị hành chính cấp xã.

Ảnh minh họa chụp tại Hà Nội trước đây. AFP Photo

Tuy nhiên 5 huyện này đều là các huyện đảo, gồm : huyện đảo Cồn Cỏ thuộc tỉnh Quảng Trị, huyện đảo Bạch Long Vĩ ở Hải Phòng, Hoàng Sa - Đà Nẵng, Lý Sơn thuộc Quảng Ngãi và Côn Đảo thuộc Bà Rịa – Vũng Tàu.

Trong khi toàn lãnh thổ Việt Nam có đến 10.598 đơn vị hành chính cấp xã, tính đến tháng 4/2023.

Bộ máy cồng kềnh

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà khi phát biểu tại phiên thảo luận về tình hình kinh tế - xã hội hôm 26/10/2024 đã cho rằng chưa có nước nào có đơn vị cấp xã, huyện, tỉnh nhiều như Việt Nam.

Bà Trà còn cho biết thêm, cũng chưa có đất nước nào mà chi thường xuyên cho tổ chức bộ máy và con người lớn như Việt Nam, khi chi thường xuyên cho tổ chức bộ máy và con người chiếm đến 62%.

Mức chi này được cho là quá mức, bởi "ở các nước phát triển, ngân sách chi thường xuyên cho hệ thống công chức chiếm khoảng 46% ngân sách quốc gia", theo tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Huy Vũ, do vậy ông cho rằng "việc chi tới 62% ngân sách cho hệ thống hành chính chứng tỏ một điều rằng hệ thống hành chính của Việt Nam rất phức tạp và cồng kềnh, và vì vậy có thể tinh giản".

Tinh giản biên chế được nói đến nhiều từ năm 2011, khi Chính phủ ban hành Nghị quyết về chương trình tổng thể cải cách hành chính Nhà nước đến năm 2020. Chương trình này được chia làm hai giai đoạn : Giai đoạn một từ năm 2011 đến năm 2015 và giai đoạn hai từ năm 2016 đến năm 2020. Nhưng đến nay bộ máy hành chính vẫn cồng kềnh như lời các vị lãnh đạo thừa nhận.

Theo con số thống kê của Bộ Nội vụ, năm 2023, ở Việt Nam có 2.257.182 cán bộ, công chức, viên chức, và chuyên viên hưởng lương nhà nước ở các cấp.
Một điểm khác biệt nữa giữa Việt Nam và các quốc gia phát triển thuộc nhóm Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), trong vấn đề bộ máy hành chính, nằm ở thể chế chính trị.

"Có một điều là hiện nay bà Bộ trưởng Bộ Nội vụ chưa nói là việc song hành bộ máy Đảng và Nhà nước. Nhà nước có bộ máy gì, cấp nào, Đảng cũng có bộ máy tương tự như vậy để quản lý giám sát nhà nước. Hơn thế nữa, Việt Nam còn có các tổ chức xã hội chính trị xã hội đó là công đoàn, thanh niên, phụ nữ, hội cụ chiến binh... những tổ chức này cũng được ngân sách Nhà nước trợ cấp, và cũng tổ chức từ cấp xã lên đến cấp Trung ương". Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương từ năm 1993 đến năm 2002, nhận định với RFA.

Trong khi ngân sách nhà nước ở các quốc gia phát triển chỉ phải gánh các khoản chi của các cơ quan nhà nước, đúng theo tên gọi của nó, ở Việt Nam, ngân sách Nhà nước còn phải chi cho hoạt động của đảng cầm quyền, tức Đảng cộng sản và các tổ chức thuộc quản lý của Đảng.

Chỉ tính riêng Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, một tổ chức không thuộc bộ máy nhà nước mà thuộc về đảng cầm quyền, nhưng ngân sách nhà nước vẫn phải chi 322,2 tỷ đồng để duy trì hoạt động cho năm 2019.

Theo Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, các bộ máy song hành của Đảng và Nhà nước nên tổ chức lại, để tinh gọn hơn và hoạt động có hiệu quả hơn.

Các nước tổ chức bộ máy hành chính ra sao ?

Các quốc gia trên thế giới đều tổ chức các đơn vị hành chính ở địa phương nhằm mục đích triển khai việc thực hiện quyết định của các cơ quan lãnh đạo nhà nước. Việc phân cấp cho địa phương nhằm giảm bớt công việc cho cấp chính phủ.

Tuy nhiên, khác với Việt Nam, ở các nước dân chủ, cộng đồng dân cư được phép tổ chức các công việc liên quan đến cộng đồng mình thông qua cơ quan tự quản địa phương do người dân trực tiếp bầu ra.

Đơn cử như việc tự quản địa phương ở Mỹ. Hệ thống các cơ quan tự quản địa phương ở Mỹ được thành lập trên cơ sở phân chia đơn vị hành chính lãnh thổ, theo Hiến pháp Mỹ năm 1789.

Việc phân chia đơn vị hành chính lãnh thổ và tổ chức các cơ quan tự quản địa phương là những vấn đề thuộc thẩm quyền của các bang. Theo đó, Hiến pháp của 50 bang ở Mỹ đã xác định cơ cấu tổ chức hành chính đa dạng và tương ứng là những mô hình tự quản địa phương khác nhau.

Đối với những thành phố và thị xã nhỏ, hội nghị của toàn thể dân cư quyết định vấn đề tự quản của địa phương.

"Đối với các nước tư bản khác thì tôi nghĩ họ không tổ chức trung ương, tỉnh, huyện, xã... Họ tổ chức trung ương, tỉnh và có một cấp gọi là quận, những cấp quận như vậy sẽ quản lý trực tiếp và làm việc với kinh tế số và chính phủ điện tử, thì họ hoàn toàn có thể quản lý rất hiệu quả, mà không cần phải có một cấp nào" - Tiến sĩ Lê Đăng Doanh giải thích.

"Hiện nay chỉ còn có Cuba, Trung Quốc là có bộ máy giống như Việt Nam, còn Bắc Triều Tiên thì cách tổ chức của họ không thể so sánh được. Trung Quốc, tôi thấy họ đã có vận dụng chính phủ điện tử và có tinh giản bộ bộ máy một cách có hiệu quả" - ông nói thêm.

Vào năm 2021, Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị quyết số 76/NQ-CP về Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2021-2030. Trong đó xác định cải cách hành chính phải tiếp thu những kinh nghiệm, những bài học thành công trong cải cách của các nước có nền hành chính phát triển.

Bộ Nội vụ sau đó nêu một số xu hướng cải cách hành chính thành công ở các quốc gia Châu Âu, là phân định giữa hành chính và chính trị, giữa hoạch định chính sách và thực thi chính sách... và cho rằng có thể là những gợi mở cho Việt Nam thực hiện Chương trình tổng thể cải cách hành chính đạt hiệu quả.

Câu hỏi đặt ra là với thể chế độc đảng, cơ quan đảng song hành với cơ quan chính phủ từ địa phương lên đến trung ương... thì liệu có thể phân định giữa hành chính và chính trị ?

Việt Nam nên tinh giản bộ máy thế nào ?

Tổng bí thư Tô Lâm khi phát biểu tại phiên thảo luận tổ ở Quốc hội hôm 31/10/2024 cho rằng, phải tiếp tục tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế, giảm chi thường xuyên để dành nguồn lực đầu tư phát triển. Theo ông Tô Lâm, bộ máy cồng kềnh kìm hãm sự phát triển.

Một số nhà quan sát khi trả lời RFA từng cho rằng, Việt Nam rất khó để thu gọn bộ máy hành chính cồng kềnh, vì đây là ‘vành đai’ bảo vệ thể chế, bảo vệ chế độ.
Theo Tiến sĩ Vũ, Việt Nam muốn tinh giản bộ máy hành chính của mình thì :

Thứ nhất là giảm lực lượng công an và an ninh. Ông cho rằng so với các nước khác, số lượng công an và an ninh đủ mọi thể loại ở Việt Nam có quá nhiều. Nếu làm như các nước khác, Việt Nam chỉ cần có lực lượng cảnh sát địa phương và lực lượng cảnh sát đặc biệt của quốc gia là đủ. Các thể loại dân phòng, trật tự đô thị, thanh niên xung phong, v.v. nên cho giải ngũ để họ có thể tìm kiếm các công việc phù hợp làm tăng sự phát triển của quốc gia.

Thứ hai, đội ngũ tuyên truyền cũng là đối tượng cần loại bỏ nếu muốn tinh giản bộ máy, theo tiến sĩ Vũ "những lực lượng này không tồn tại ở các nước dân chủ. Đây là những lực lượng ăn lương nhà nước nhưng ngược lại chỉ làm mỗi việc là kéo nền văn minh của đất nước đi thụt lùi".

Thứ ba, theo ông Vũ là bãi bỏ các trợ cấp cho các hội đoàn. Các hội đoàn muốn hoạt động phải tự bỏ tiền hoặc xin từ các nhà tài trợ.

Thứ tư là bãi bỏ các cơ quan hành chính cấp xã và gộp lại các tỉnh thành các vùng. Mỗi chính quyền vùng phụ trách vài tỉnh. Chính quyền lúc này sẽ chỉ có ba cấp là quốc gia, vùng, và huyện. Trong đó, chính quyền huyện chịu trách nhiệm giải quyết các thủ tục hành chính và đảm bảo các dịch vụ cơ bản của địa phương. Chính quyền vùng chịu trách nhiệm thực hiện các chính sách vĩ mô của vùng hoặc các chính sách được ủy nhiệm bởi chính quyền quốc gia. Chính quyền quốc gia chịu trách nhiệm đề ra các chính sách, hỗ trợ các chính quyền vùng thực thi các chính sách, và giám sát việc thực thi chính sách của các chính quyền vùng.

Tiến sĩ Kinh tế Nguyễn Huy Vũ nói tiếp :

"Thứ năm là tinh giản số lượng công chức bằng cách số hóa các hoạt động hành chính.

Thứ sáu là đối với một số lĩnh vực, thay vì duy trì lực lượng công chức, chính quyền có thể khoán hợp đồng cho tư nhân hoặc khuyến khích sự tham gia của tư nhân vào quá trình thi hành chính sách".

Ông Vũ nêu ví dụ chẳng hạn đối với các hoạt động chăm sóc cây xanh, quét dọn đường phố, v.v. chính quyền có thể khoán hợp đồng cho các công ty tư nhân.

Những giải pháp vừa nêu sẽ giúp cắt giảm việc chi cho hệ thống hành chính. Nhưng theo ông Vũ, việc thực thi nó đòi hỏi một quyết tâm lớn, một quyết tâm chống tham nhũng, lãng phí, và vì sự thịnh vượng của quốc gia.

Nguồn : RFA, 01/11/2024

Mới đây, kết luận tại phiên họp của Ban Chỉ đạo Cải cách hành chính của Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu không tổ chức các vụ, cục phía Nam ; sáp nhập Vụ Thi đua khen thưởng vào Vụ Tổ chức cán bộ ; không tổ chức phòng trong vụ, trường hợp cần thành lập phải đáp ứng đủ tiêu chí theo quy định của Chính phủ. Trước đó, Bộ Nội Vụ cũng có văn bản đề nghị Bộ Y tế hợp nhất đầu mối về quản lý y tế dự phòng ; không duy trì hai vụ, cục ; giữ nguyên 12 vụ, cục...

Ảnh minh họa các quan chức xếp hàng tham dự đại hội đảng năm 2016 - AFP

Yêu cầu của ông Phạm Minh Chính được cho là từng bước thực hiện việc cải cách bộ máy hành chính cồng kềnh kéo dài từ mấy chục năm qua.

Hồi tháng 8/2018, tại Hội thảo Chính phủ và Chính quyền địa phương do Bộ Nội vụ tổ chức tại Hà Nội, Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Duy Nghĩa đã dẫn số liệu của Bộ Nội vụ tính đến tháng 3/2018 cho biết, số lượng người hưởng lương, phụ cấp từ ngân sách nhà nước lên đến khoảng 11 triệu người. Tính trung bình, cứ chín người dân Việt Nam phải nuôi một công chức hưởng lương hoặc phụ cấp từ ngân sách nhà nước.

Vì sao lại không tổ chức các vụ, cục ở phía Nam ? Tiến sĩ, bác sĩ Đinh Đức Long giải thích đây là do yếu tố lịch sử. Khi tiếp quản miền Nam, bộ máy hành chính có sẵn nên chính quyền mới phải cử cấp phó vào quản lý. Bây giờ thì khác. Ông nói :

"Nếu thuộc thẩm quyền tỉnh thì tỉnh nào giải quyết tỉnh nấy. Nếu trên tỉnh thì Hà Nội giải quyết chứ không để các nhánh phía Nam giải quyết nữa. Như thế sẽ giảm biên chế đi rất nhiều. Bây giờ hơn ngày xưa ở chỗ ngày xưa phải đi lại tốn kém nên giải quyết trực tiếp cho nhanh. Bây giờ có internet, ngồi ở Hà Nội ký là xong. Như thế sẽ giảm nhân sự. Bớt thứ trưởng, bớt thường trực, giảm biên chế, giảm ngân sách. Giảm được trang thiết bị, cơ sở vật chất nữa vì một ông thứ trưởng ngồi mất một phòng.

Lợi nhiều thứ nhưng ngày xưa phải như thế vì nó là vấn đề lịch sử. Không như thế thì không giải quyết được việc. Ngay cục quân y ở miền Bắc cũng phải có bộ phận thường trực ở miền Nam.

Bây giờ giảm thì đỡ bao nhiêu mà công việc vẫn chạy. Vấn đề là họ muốn hay không mà thôi. Nếu muốn họ có thể làm được nhiều việc hơn".

"Tinh giản biên chế" được nói đến nhiều từ năm 2011, khi Chính phủ ban hành Nghị quyết về chương trình tổng thể cải cách hành chính Nhà nước đến năm 2020. Chương trình này được chia làm hai giai đoạn : Giai đoạn 1 từ năm 2011 đến năm 2015 và giai đoạn 2 từ năm 2016 đến năm 2020.

Trọng tâm của chương trình là cải cách thể chế ; xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, chú trọng cải cách chính sách tiền lương nhằm tạo động lực thực sự để cán bộ, công chức, viên chức thực thi công vụ có chất lượng và hiệu quả cao ; nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính và chất lượng dịch vụ công.

Theo nhà báo Nguyễn Vũ Bình, rất khó để thu gọn bộ máy hành chính cồng kềnh vì đây là ‘vành đai’ bảo vệ thể chế, bảo vệ chế độ. Ông phân tích :

"Nó có thu gọn một số so với thời bao cấp, nhưng về cơ bản thì nó vẫn còn. Mười phần nó còn tám. Và chính vì nó còn như vậy cho nên nó là nguyên nhân trực tiếp cho việc thay đổi thể chế khó khăn.

Nếu bộ máy hành chính tinh giản như các nước dân chủ thì người dân có không gian để phát biểu, để đấu tranh dễ dàng hơn rất nhiều. Nhưng vì họ vẫn để nguyên ban bệ, hệ thống như thế, chỉ lược bớt nên nó vẫn còn nặng nề. Nếu chỗ nào có vấn đề xảy ra thì nó vẫn còn cả một hệ thống toàn trị bao gồm đảng, chính quyền, an ninh mật vụ, mặt trận, tuyên truyền còn nguyên.

Mấy chục năm họ không thay đổi được thể chế là do họ còn nguyên hệ thống toàn trị này. Dù tốn kém họ vẫn phải duy trì. Họ chỉ tỉa lông vặt vãnh thôi. Toàn bộ hệ thống nó giữ nguyên nên chỗ nào dân phản ứng là nó ‘cày nát’ hết".

Chiều ngày 5/4/2021 ông Phạm Minh Chính tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng trước Quốc hội. Trong bài phát biểu nhậm chức, ông Phạm Minh Chính khẳng định "nguyện sẽ mang hết sức mình, vượt qua mọi khó khăn, thách thức ; kế thừa, phát huy truyền thống và kinh nghiệm quý báu của các đồng chí Thủ tướng qua các thời kỳ ; nỗ lực cùng các đồng chí Thường trực Chính phủ, thành viên Chính phủ đoàn kết, liêm chính, hành động quyết liệt, hiệu quả, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, tất cả vì lợi ích của Đảng, của quốc gia, dân tộc".

Sau một năm, ông Phạm Minh Chính có phát biểu được cho là được lòng dân như : "Những vấn đề đã chín, đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng, thực hiện có hiệu quả, được đa số đồng tình thì tiếp tục thực hiện ; những vấn đề chưa có quy định hoặc vượt quy định thì mạnh dạn thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, mở rộng dần, không cầu toàn, không nóng vội".

Nhiều người cho rằng, việc giải quyết bộ máy hành chính cồng kềnh, chồng chéo, hoạt động kém hiệu lực, hiệu quả là một trong những điều ông Chính muốn thực hiện trong nhiệm kỳ của mình. Vấn đề là làm sao để thực hiện được.

Tiến sĩ Đinh Đức Long nêu quan điểm của ông :

"Đầu tiên phải thông qua chủ trương trong Bộ Chính trị đã. Một mình thủ tướng không thể làm được tại vì ở Việt Nam là cơ chế Đảng lãnh đạo. Thủ tướng hoặc các bộ có thể là người đề xuất lên. Bên trên họp thấy đúng thì Thủ tướng sẽ là người tổ chức thực hiện chủ trương đó. Như vậy sẽ có sự đồng thuận từ trên xuống dưới, từ dưới lên trên. Một mình Thủ tướng không thể làm được vì sẽ bị lực cản rất nhiều. Khi anh tạo được sự đồng thuận trong xã hội, trong nội bộ thì việc thực hiện sẽ nhanh hơn. Và khi có kết quả thực tế thì nó có sức thuyết phục hơn.

Nhà nước độc tài có cái hay là nó đã quyết thì nó sẽ làm bằng được, không ai cản được nó. Khi một ông nào đề xuất thì họ sẽ họp bàn rồi ra nghị quyết và giao cho ông Chính, người đứng đầu chính phủ thực hiện là xong".

Trong một lần trao đổi với RFA về chủ trương tinh giản bộ máy hành chính của Chính phủ, Giáo sư Đặng Võ cho rằng, xu hướng này được đưa ra đã mấy chục năm, được thực hiện nhiều lần nhưng kết quả là không thành công.

Thực tế cho thấy khi tệ nạn "một người làm quan cả họ được nhờ" vẫn còn, chuyện cắt giảm nhân sự trong bộ máy hành chính là chuyện ‘chỉ có trong mơ’.

Nguồn : RFA, 04/05/2022