Nhân dịp tưởng niệm hai năm biến cố 39 người Việt, nhập cư bất hợp pháp vào Anh, bị thiệt mạng hồi tháng 10/2019, Đài RFA thực hiện loạt bài phóng sự như là một chứng tích của lịch sử Việt Nam hiện đại, ghi chép lại các cuộc hành trình của những ‘thùng nhân’ Việt đến Châu Âu.
Phần I
Hành trình từ Châu Á sang Châu Âu với mơ ước đổi đời
Giáo dân, ở Nghệ An, thắp nến cho 39 người Việt Nam được tìm thấy tử vong trong xe tải gần London hồi tháng 10/2019. Hình chụp ngày 30/11/2019. Reuters
Kể từ khi cuộc Chiến tranh Việt Nam chấm dứt hồi cuối tháng 4/1975, sau làn sóng hàng triệu người Việt liều mình vượt biển và mặc dù Hà Nội thực hiện Chính sách ‘Đổi mới’ từ đầu thập niên 80 của thế kỷ XX nhưng những dòng người Việt vẫn tiếp tục rời bỏ đất nước hình chữ ‘S’ với giấc mơ ‘đổi đời’. Trong đó, không ít người chọn cuộc hành trình đến ‘thiên đường’ Châu Âu cùng với những ước vọng mà họ phải trả một cái giá rất đắt bằng chính mạng sống của mình.
Cuộc hành trình chết người của 39 'thùng nhân' Việt
Nguyễn Thị Ngọc, 20 tuổi, quê ở Vinh, Nghệ An là một trong số 39 người Việt được phát hiện tử vong trong xe container đông lạnh, hồi ngày 23/10/2019, khi nhập cư bất hợp pháp vào quận Essex, Anh quốc.
Sau hai năm biến cố con gái đầu lòng bị tử nạn, thân phụ của Nguyễn Thị Ngọc-ông Nguyễn Văn Ký tâm tình với RFA rằng Ngọc đã năn nỉ và thuyết phục bố mẹ đồng ý cho cô sang Anh để thỏa nguyện giấc mơ học hành và có thể phụ giúp bố mẹ nuôi ba đứa em còn nhỏ.
"Thực ra là khả năng đi bằng đường du học thì họ không nhận. Em nó trước đó đã vào Sài Gòn phỏng vấn để sang Hoa Kỳ vài ba lần, nhưng không được nên em nó nhất định muốn đi. Con nói rằng là khi qua bên đó thì sẽ cố tìm đường học hành và sau này làm thủ tục để được hợp pháp. Con tuyên bố vậy và thấy con cái có cơ hội thì bố mẹ tạo điều kiện".
Ông Ký bộc bạch thêm rằng gia đình phải lo đủ số tiền một tỷ đồng cho chuyến đi đến Anh của Ngọc. Ngọc đã đến nơi, nhưng lại phải trở về cố hương trong chiếc quan tài cùng những giọt nước mắt đau đớn và xót xa của bố mẹ.
"Giờ đây và mãi mãi, Nguyễn Thị Ngọc vĩnh viễn không thể thực hiện được ước mơ của mình", ông Ký nói.
Chạm tay vào giấc mơ - Gặt kết quả 'đắng lòng'
Cùng với ước mơ tương lai tương sáng cho gia đình và con cái được hưởng thụ nền giáo dục tốt, hai vợ chồng trẻ Nguyễn Thị Vân và Trần Hải Lộc cũng quyết định cho chuyến đi từ Việt Nam đến Anh, với số tiền vay tín dụng đen lên đến 60.000 Bảng Anh.
Cặp vợ chồng Lộc-Vân cùng quê nhà với Ngọc, ở Nghệ An và cùng bị thiệt mạng vào ngày 23/10/2019, tại Essex, Anh Quốc.
Cuộc hành trình của Lộc-Vân dù đến được "thiên đường" ở Anh như mong muốn, thế nhưng lại kết thúc bi thảm với hình ảnh hai vợ chồng nắm tay nhau cho đến chết.
ITV News, vào ngày 21/12/2020, đăng tải thông tin đã liên lạc được với thân nhân của Lộc-Vân đang ở Nghệ An.
Anh trai của Nguyễn Thị Vân cho ITV News biết rằng hai vợ chồng họ phải vay tín dụng đen số tiền lên đến 60.000 Bảng Anh cho chuyến đi định mệnh đó. Đại diện của đường dây đưa người, trong vỏ bọc "công ty du lịch" nói với Lộc-Vân rằng giá tiền 60.000 Bảng Anh đảm bảo an toàn khi vào Anh bằng taxi với thị thực nhập cảnh hợp pháp.
Lộc-Vân để lại hai đứa con bảy và năm tuổi cho ông bà ngoại và lên đường rời Việt Nam vào ngày 10/9/2019.
Sau sáu tuần khởi hành, gia đình nhận được hung tin Lộc-Vân thuộc trong số 39 người Việt bị thiệt mạng khi nhập cư lậu vào Anh.
Hai vợ chồng trẻ Lộc-Vân đã chạm tay vào giấc mơ với viễn ảnh thu nhập 6.000 Bảng Anh/tháng bằng công việc làm móng tay, khi chiếc xe tải chở họ lăn bánh tiến vào lãnh thổ của Anh. Tuy nhiên, thay vì mong muốn sớm gặp lại hai đứa con thơ dại tại Anh thì họ lại đoàn tụ cùng gia đình với thi thể được chôn cất trên cánh đồng quê nhà ở Nghệ An.
Phóng sự của ITV News ghi lại khoảnh khắc ngơ ngác của hai đứa trẻ, con của Lộc-Vân. Dường như chúng chưa đủ lớn để hiểu biết và cảm nhận được sự tan thương quá lớn của gia đình. Còn bà ngoại, gương mặt với những giọt nước mắt lã chã vì đau xót mất con và hằn rõ nỗi khủng hoảng do không biết phải xoay sở cách nào để có thể trả hết món nợ khổng lồ 60.000 Bảng Anh.
Thân nhân của 39 người Việt bị tử nạn ở Anh tại lễ an táng hai nạn nhân Nguyen Van Hung (trái) và Hoang Van Tiep (phải) tại Nghệ An. Hình chụp ngày 28/11/2019.
Các cuộc hành trình vẫn tiếp diễn
Trong những ngày đầu hạ tuần tháng 10/2021, nhân dịp tưởng niệm hai năm biến cố 39 người Việt chết ở Anh, Đài RFA tiếp xúc và trao đổi với một vài người Việt đang sinh sống bất hợp pháp ở Paris, Pháp Quốc.
Một thanh niên, không muốn nêu tên, chia sẻ với chúng tôi :
"Hai năm trước đã sang Romania. Sang đó làm việc được một năm rồi sang Đức. Ở Đức, làm việc được một thời gian nhưng không được như ý muốn của bản thân nên đi sang Pháp. Thế cũng nghe có lời khuyên bảo là đã sang tới đây thì nên sang Anh, tiền lương cao lắm. Tôi tìm hiểu mới sơ sơ thôi, chứ thực chất chưa tìm hiểu kĩ được".
Chàng thanh niên ẩn danh này thuộc trong số rất nhiều người Việt trong thân phận 'vô danh' sinh sống và làm việc bất hợp pháp rải rác khắp các quốc gia ở Châu Âu.
Bà Nguyễn Thị Hoa, một người Việt nhập cư lậu vào Anh hồi năm 2010 và vừa được cấp giấy tờ định cư hợp pháp, lên tiếng với RFA :
"Mấy chục năm nay, người đi sang Anh nhiều vô kể. Nhưng mà có chuyến nào chết bao giờ chưa ? Thế cho nên, có chuyến người bị chết thì người ta cho rằng sang Anh mà phải trả một cái giá như thế là thật sự không đáng. Tuy nhiên, sau vụ 39 người chết thì người ta vẫn đi đó thôi".
Qua cuộc trò chuyện với bố của nạn nhân Nguyễn Thị Ngọc, ông Ký trầm ngâm nói rằng ông vẫn sẽ đồng ý để cho ba đứa con còn lại ra nước ngoài học hành và lập nghiệp, trong điều kiện "nếu như có cơ hội đi hợp pháp".
Ông Ký khẳng định như thế khi trả lời câu hỏi của RFA rằng có lẽ gia đình không để cho con cái tiếp tục những chuyến đi đầy bất trắc, sau biến cố xảy ra đối với Ngọc.
Một số nhà báo gốc Việt tại Đông Âu và Tây Âu cũng cho RFA biết họ ghi nhận dòng người từ Việt Nam sang Châu Âu vẫn đang tiếp diễn. Chỉ là có phần lắng dịu hơn một thời gian, do đại dịch Covid-19.
Mời quý vị theo dõi phần II trong loạt bài phóng sự về 'thùng nhân' Việt ở Châu Âu, để biết rõ thêm về cuộc hành trình với tương lai vô định của họ ra sao.
***********************
Phần II
'Thiên đường' Châu Âu và các cuộc hành trình nhiều may rủi
Kể từ khi cuộc Chiến tranh Việt Nam chấm dứt hồi cuối tháng 4/1975, sau làn sóng hàng triệu người Việt liều mình vượt biển và mặc dù Hà Nội thực hiện Chính sách ‘Đổi mới’ từ đầu thập niên 80 của thế kỷ XX nhưng những dòng người Việt vẫn tiếp tục rời bỏ đất nước hình chữ ‘S’ với giấc mơ ‘đổi đời’. Trong đó, không ít người chọn cuộc hành trình đến ‘thiên đường’ Châu Âu cùng với những ước vọng mà họ phải trả một cái giá rất đắt bằng chính mạng sống của mình.
Người di dân trong cốp xe trên đường nhập cư lậu vào Châu Âu. AFP
Ra đi theo tiếng gọi tình yêu và ước vọng
"Tôi đi khỏi Việt Nam vào năm 2005. Bắt đầu rời Việt Nam cho đến Ba Lan là bốn tháng".
Bà Nguyễn Thị Hoa (tên được đổi theo yêu cầu), nhớ lại cuộc hành trình bà rời bỏ quê nhà ở Vĩnh Phúc để ra nước ngoài với lý tưởng tình yêu xây đắp mộng vàng tại Ba Lan.
Chuyến đi định mệnh 16 năm trước còn hiện rõ như mới ngày hôm qua.
Bà Hoa kể với RFA rằng vào thời điểm đó bà 25 tuổi và đã hứa hẹn với người yêu là sẽ lên đường, sau khi nhận tin người yêu của bà đến Ba Lan được an toàn.
Nhờ vả người quen biết để móc nối và liên lạc với đường dây đưa người từ Việt Nam sang Ba Lan, người yêu của bà Hoa trả số tiền 3.000 USD cho chuyến đi một tuần lễ đến đất nước xinh đẹp ở Đông Âu.
Tiếp theo đó là cuộc hành trình của bà Hoa. Thế nhưng, cuộc hành trình này lại kéo dài những bốn tháng.
"Tôi bay từ sân bay Nội Bài sang Nga. Đáp máy bay ở Nga là có người ra sân bay đón. Họ thu hết hộ chiếu của tôi và bắt đầu đi ô tô. Tất cả phải đến tầm mấy chục người Việt Nam".
"Đi bằng ô tô thì họ chở qua rất nhiều nước. Có lúc đi trên chiếc xe tải chở đến năm mươi mấy người, mà toàn những người to lực lưỡng và cả người Việt nữa. Cứ đi đường rừng, rồi ban đêm mưa gió, rồi vượt đèo vượt dốc…Nhìn xuống cứ thăm thẳm. Nhiều khi nghĩ thầm, đường trơn trượt mà xe bị lật thì chỉ có chết hết thôi".
Trong lúc kể lại cuộc hành trình với RFA, bà Hoa nhấn mạnh rằng khi đi đến bất cứ quốc gia nào thì đường dây đưa người đều sắp xếp và liên lạc với người dẫn đường địa phương ở nước đó để tiếp tục dẫn đoàn người đi đến điểm cuối là Ba Lan.
Mặc dù bà Hoa bị bắt giam ở Tiệp Khắc một ngày, một đêm và ở Slovakia kéo dài một tháng, thế nhưng cứ mỗi lần được thả ra thì đều được người Việt trong đường dây đưa người liên lạc cho gặp người dẫn đường địa phương để tiếp tục cuộc hành trình.
"Tôi đi bộ đường rừng, phải đi trong đêm và phải lội rừng lội suối, rồi bị lạc trong rừng…Ối giời ơi, gian nan và vất vả lắm ! Phải đi ở trong rừng suốt liền mấy tuần. Ví dụ như trường hợp thậm chí không có nước uống, người phụ nữ không đi nổi thì người ‘Tây’ phải cõng. Có khi có người bị yếu quá thì người ta bỏ lại, không cho đi nữa. Nếu như có ai đó bị chết thì người ta vứt trong rừng luôn".
Suốt bốn tháng dài ròng rã, cuối cùng bà Hoa cũng được gặp người yêu ở Ba Lan, và bị buộc phải trả 5.000 USD cho chuyến đi dài bốn tháng của mình.
Một trung tâm thương mại ở Ba Lan, nơi có nhiều người Việt di dân và làm việc lậu. Hình : Nhà báo Mạc Việt Hồng cung cấp.
Những chuyến đi rủi nhiều may ít
Cuộc hành trình của bà Nguyễn Thị Hoa là một trường hợp điển hình của hàng ngàn người Việt tìm đến ‘thiên đường’ Châu Âu trong những chuyến đi rủi nhiều may ít vì mục tiêu ‘đổi đời’ , mà được nói là "đi làm kinh tế".
Cùng là phụ nữ, bà Lê Thị Tuyết, quê ở Nghệ An, từ giã chồng con để đến Ba Lan tìm sinh kế cùng ước mơ khá giả và gửi tiền về Việt Nam cho con cái ăn học đến nơi đến chốn.
Tuy vậy, chuyến đi của bà Tuyết cùng với hơn mười mấy người Việt khác đã bị trục trặc ở Nga đến 1,5 năm.
Bà Tuyết, hồi tháng 1/2010, kể lại với RFA rằng cả đoàn được nhóm tổ chức đưa người tìm việc cho làm như trồng rau, giữ trẻ. Thế nhưng họ không được lãnh lương. Bởi vì số tiền lương đó để nuôi ăn cho cả nhóm.
Trong cuộc hành trình đến Ba Lan, bà Tuyết còn chứng kiến không ít phụ nữ bị lạm dụng tình dục từ nước này sang nước khác.
"Hắn thấy mình già thì nể mình. Trẻ thì chết. Đứa nào trẻ, hắn cũng lôi vào ngủ. Bọn Tàu, bọn Tây, cả bọn ‘Cộng’ mình, mà hư nhất là bọn ‘Cộng’. Mấy thằng đưa người mất dạy lắm. Khổ lắm !"
Tương tự, bà Kim Anh (tên được đổi theo yêu cầu), ở Đức, hồi tháng 5/2010,lên tiếng với RFA rằng bà đi máy bay đến Nga bằng giấy tờ hợp lệ, theo hợp đồng của công ty "đi khảo sát thị trường".
"Sau khi sang đến Nga thì nó bắt đi bộtrong rừng, phải đi bộtrong rừng ba ngày mà tuyết lút đến quá đầu gối, phải nhịn đói. Nó cho ăn bánh mì với nước thôi rồi nó đưa vô trong một cái nhà nó nhốt, chờcó xe đến thì cứkhoảng bảy-tám người cho vào trong một cái xe thùng bịt kín đi sang Pháp".
"Có đôi ngày nó dắt mình bảo ra nó đóng xe nhé. Nó bảo bỏmình lên xe nhưng thực tếnó đưa mình ra chỗhẻo lánh. Nó hiếp dâm mình, bắt mình ngủvới hắn. Nếu mà không ngủvới nó thì nó lại không đưa mình đi. Mà ở đất khách quê người, mình biết chỗnào với chỗnào đâu. Tiếng tăm thì không biết… Già trẻgì nó không chừa một ai hết".
Những người như bà Hoa, bà Tuyết, bà Kim Anh đều cùng nhận xét rằng phụ nữ rất thiệt thòi trong các chuyến đi như thế.
Còn nam giới thì sao ? Họ được phần nào may mắn hơn không ?
Hồi cuối tháng 11/2016, chúng tôi nhận được cuộc điện thoại của một thanh niên, cho biết anh đang ở trại giam tại Ba Lan.
"Tôi năm nay 26 tuổi. Tôi đi đường rừng từ Nga qua Ba Lan. Có chín người đi trên một chiếc xe container. Đến biên giới Belarus, thì tôi bị bắt ở tù một tháng và 16 ngày. Ở đó, khổ lắm. Nói chung ăn uống không bằng chó ăn".
Vỡ mộng ở Đông Âu
Cậu thanh niên 26 tuổi, không muốn nêu tên, than thở rằng mong muốn đến được Ba Lan để có thể tìm một công việc như phụ bếp hay trông coi kho hàng, kiếm tiền gửi về nuôi đứa con gái đầu lòng mà anh chưa kịp nhìn mặt khi bé chào đời.
Người cha trẻ tuổi này tâm tình với RFA rằng anh không biết phải ở tù tại Ba Lan trong bao lâu nữa và không thể hình dung nỗi ngày mai như thế nào.
Còn bà Lê Thị Tuyết chia sẻ rằng bà làm ba công việc mỗi ngày : bán xôi dạo trong chợ buổi sáng, chiều phụ quán phở và tối phụ bán cơm cho công nhân.
Vào thời điểm năm 2010, bà Tuyết làm việc cực nhọc mới có thể dành dụm được 500 USD/tháng. Bà Tuyết phải gửi về cho gia đình ở Việt Nam 300 USD hàng tháng.
Những người di cư đang chờ ở ngoài cảng Ouistreham, gần Caen, vùng Tây Bắc Pháp. Hình chụp ngày 30/10/2017. AFP
Tiếp tục đến Tây Âu với tương lai vô định
Hai vợ chồng bà Nguyễn Thị Hoa nói với RFA rằng tuy ở lậu, nhưng lại khá đủ đầy về vật chất và mãn nguyện.
Mặc dù vậy, hai người họ cùng với hàng trăm người Việt khác sinh sống bất hợp pháp buộc phải chọn lựa rời Ba Lan và lại "lên đường, đi tứ tán" do công ăn việc làm bị sa sút ; sau khi chính quyền nước này quyết định đóng cửa khu vực chợ Sân Vận Động hồi năm 2007.
Nhà báo Mạc Việt Hồng, từ Ba Lan cho RFA biết ghi nhận của bà liên quan tình trạng này :
"Nếu nói chuyện các đường dây buôn người thì Ba Lan luôn là một điểm nóng. Bởi vì Ba Lan là điểm ‘cửa ngỏ" để người ta trung chuyển người từ các nước ở phía Đông như Ukraine, Nga sang Ba Lan.
Một số người đến Ba Lan mà có người quen hay gia đình ở đây rồi thì họ ở lại đây. Tuy vậy, phần nhiều là tiếp tục đi sang các nước ở phía Tây. Họ đi sang Đức, Pháp rồi từ Pháp, họ đi sang Anh.
Mọi người cũng biết vụ 39 người Việt đã chết ở Anh thì có một số đi qua ngã Ba Lan này. Tôi biết chắc chắn như vậy".
Hồi năm 2019, ba tổ chức từ thiện cùng thực hiện một dự án nghiên cứu về người di dân đến Châu Âu ; bao gồm Anti-Slavery International (Tổ chức Chống Nô Lệ Quốc Tế), Every Child Protected Against Trafficking (Tổ chức Bảo Vệ Mỗi Trẻ Em Khỏi Nạn Buôn Người) và Pacific Links Foundation (Tổ chức Vòng Tay Thái Bình).
Theo đó, nhiều người Việt Nam di dân đến Châu Âu, do tổ chức buôn người đưa đi, được ghi nhận bị tổn thương trầm trọng trong suốt cuộc hành trình cũng như ở quốc gia mà họ được đưa đến, thường là tại Anh Quốc.
Trước đó, hồi cuối tháng 8/2017, Hội đồng Kinh tế và Xã hội Liên Hiệp Quốc phổ biến một báo cáo về xu hướng di dân quốc tế từ Châu Á và Thái Bình Dương.
Báo cáo này ghi nhận mạng lưới buôn người từ Việt Nam sang Châu Âu, đưa đi xấp xỉ 18.000 người/năm với tổng số tiền thu về vào khoảng 300 triệu USD.
Theo tìm hiểu của RFA, trong những năm gần đây, các quốc gia ở Đông Âu mở rộng chính sách nhập khẩu nhân công lao động nước ngoài, do đó ngày càng có nhiều người từ Việt Nam đến Cộng hòa Czech, Hungary, Romania… theo hợp đồng xuất khẩu lao động hợp pháp.
Tuy nhiên, tình trạng người lao động Việt ở Đông Âu vẫn tiếp tục chọn đi đến các nước ở Tây Âu với hy vọng kiếm được tiền nhiều hơn, dù là nhập cư "lậu" và lao động bất hợp pháp.
Đặc biệt, sau vụ 39 người Việt chết thảm ở Anh hồi tháng 10/2019, các cuộc hành trình nhập cư lậu vào Anh vẫn tiếp diễn.
Điển hình, vào ngày 19/5/2021, Văn phòng Công tố thành phố Bruges ban hành thông cáo cho biết nhà chức trách của Bỉ, trong cùng ngày, vừa cứu được nhóm 49 người, chủ yếu là công dân Việt Nam, đang gặp nguy trên biển khi đang trong hải trình tìm đường vào Anh.
Mời quý vị theo dõi phần III trong loạt bài phóng sự về "thùng nhân" Việt ở Châu Âu, để nghe tâm tình "ở không được mà về không xong" của họ như thế nào.
***********************
Phần III
Trạm dừng chân ở Đông Âu : Viễn ảnh đến Tây Âu cùng Nỗi sợ hồi hương
Kể từ khi cuộc Chiến tranh Việt Nam chấm dứt hồi cuối tháng 4/1975, sau làn sóng hàng triệu người Việt liều mình vượt biển và mặc dù Hà Nội thực hiện Chính sách ‘Đổi mới’ từ đầu thập niên 80 của thế kỷ XX nhưng những dòng người Việt vẫn tiếp tục rời bỏ đất nước hình chữ ‘S’ với giấc mơ ‘đổi đời’. Trong đó, không ít người chọn cuộc hành trình đến ‘thiên đường’ Châu Âu cùng với những ước vọng mà họ phải trả một cái giá rất đắt bằng chính mạng sống của mình.
Các nhân vật, thuộc một phần của tác phẩm "Invisible in Plain Sight", tại một công viên ở Kiev, Ukraine, để nâng cao nhận thức của cộng đồng về nạn buôn người . Hình chụp ngày 16/12/2014. AFP
Ukraine : Điểm trung chuyển ‘nhộn nhịp’ ở Đông Âu
Ukraine trong vài năm trở lại đây là một điểm trung chuyển của rất đông người Việt, trong hành trình tự chọn trở thành nạn nhân của nạn buôn người.
Ông Tuyên Nguyễn, một người Việt ở Kiev hơn ba thập niên qua, cho RFA biết điểm trung chuyển nhộn nhịp tại Ukraine là do biên giới nước này tiếp giáp với 7-8 quốc gia khác. Và mặc dù nhân viên công lực biên phòng của Ukraine kiểm tra khá ngặt nghèo, nhưng vẫn có tình trạng nhận hối lộ để cho người đi lậu lọt qua biên giới.
Vì từng làm công việc thiện nguyện giúp đỡ cho một số người Việt di dân bất hợp pháp bị kẹt lại ở Ukraine, do bị đường dây buôn người bỏ rơi, ông Tuyên Nguyễn được các nạn nhân buôn người cho biết khi họ qua biên giới của một nước trót lọt thì sẽ có người của đường dây đưa người tại quốc gia kế tiếp đón và dẫn đường.
"Tức là, mỗi nước có người trong đường dây chịu trách nhiệm cho một ‘mắt xích’".
Bà Nguyễn Thị Hoa trong hai chuyến đi từ Việt Nam đến Ba Lan hồi năm 2005 và từ Ba Lan đến Anh quốc vào năm 2010, kể lại với RFA:
"Bị bắt ở Tiệp Khắc thì bị nhốt một ngày và một đêm, rồi được thả. Còn bị bắt ở Slovakia thì bị nhốt khoảng một tháng và được thả. Tôi không biết được Chính quyền Slovakia thả hay do đường dây ‘cẩu’ ra. Tôi cho là đường dây ‘cẩu’ ra, chứ chính quyền Slovaskia không tự dưng mà thả ra đâu".
Tuy nhiên, không phải người Việt nào trong cuộc hành trình di dân bất hợp pháp đến Châu Âu đều được may mắn như bà Hoa. Không ít người sau khi bị chính quyền nước sở tại bắt giam, thì lại bị dịch vụ đưa người "đem con bỏ chợ".
Thê lương nhất là vụ 39 người Việt bị tử nạn ở Essex, Vương quốc Anh hai năm trước.
Vào ngày 23/10/2019, lương tri thế giới bị chấn động trước thông tin một vụ tai nạn chết người của hàng chục di dân lậu vào Anh được phát hiện trong xe container đông lạnh.
Tất cả họ, không lâu sau đó, được cơ quan chức năng của Anh xác nhận đều là công dân Việt Nam và con số thiệt mạng lên đến 39 người.
39 người Việt đã vượt 6.000 dặm (tương đương khoảng 9.656 km) từ quê nhà, ở khu vực Bắc Trung bộ-Việt Nam đến ‘thiên đường’ Anh quốc cùng những ước vọng cho một tương lai tươi sáng hơn. Thế nhưng, không ai trong số đó có thể hình dung được họ lại cùng chung số phận là nạn nhân buôn người, phải trả cái giá bằng mạng sống của mình và được đưa về cố hương trong những chiếc quan tài lạnh giá.
Công luận trên toàn cầu lên án gay gắt đối với tệ nạn buôn người ngày càng tinh vi và vô lương tâm, sau biến cố 39 ‘thùng nhân’ Việt bị tử nạn ở Anh. Đặc biệt, cộng đồng người Việt khắp năm châu tự vấn liệu rằng làn sóng ‘thùng nhân’ Việt có còn mộng ước đến ‘thiên đường’ Anh quốc nữa không, hay các cuộc hành trình vượt biên đến Châu Âu trở thành ‘địa ngục’ sau vụ việc chết người kinh hoàng đó.
Ông Tuyên Nguyễn trả lời cho vấn đề vừa nêu với RFA :
"Vẫn đi đấy. Đường dây đưa người Việt Nam đưa tiền cho cảnh sát công lực để thả người. Thả ra thì người ta đón về, rồi một vài hôm sau lại đi tiếp. Tại vì khi nào đưa người đi được thành công thì mới thu tiền từ người nhà của họ. Cho nên, bằng mọi cách phải đưa được sang Châu Âu hay sau đó sang Anh…Thường xuyên, cảnh sát địa phương cứ vài ba hôm bắt một vụ hay vài ba tuần lại bắt vụ khác. Cứ liên tục như thế mà.
Đường dây của người Việt đưa người đi sẽ tìm cách đút lót cho cảnh sát công lực. Bởi vì như thế cảnh sát cũng được rảnh tay. Thứ nhất, người ta không có tiền để mua vé cho trục xuất. Thứ hai, ra tòa phải nọ kia, rất phức tạp chứ không chỉ đơn giản là trục xuất về Việt Nam. Thứ ba, phải có tiền kinh phí cho những việc như thế".
Ông Tuyên Nguyễn chia sẻ rằng những người Việt di dân bất hợp pháp không muốn dừng chân ở Ukraine. Bởi vì, công việc làm ăn của người Việt ở đây không còn thuận lợi như thời gian trước khi xảy ra chiến tranh với Nga.
Theo nhận xét của ông Tuyên Nguyễn, trong bối cảnh kinh tế của Ukraine khó khăn, cho nên những người Việt di dân lậu khó có thể tìm được cơ hội để trụ lại và kiếm kế sinh nhai cũng như dành dụm tiền trả cho chi phí của chuyến đi vượt biên của họ.
Khi Đài RFA đề cập vấn đề liên quan các cơ quan ngoại giao Việt Nam tại Ukraine trợ giúp cho những người Việt di dân bất hợp pháp, ông Tuyên Nguyễn cho biết :
"Nếu như trả những người đi lậu cho Đại sứ quán Việt Nam thì thông thường họ cũng không can thiệp. Bởi vì người ta không thể làm cho xuể được. Bởi vì quá nhiều và người ta lấy đâu ra kinh phí, tiền bạc để lo nỗi cho những người đó trở về quê hương".
Một góc chợ, nơi nhiều người Việt làm việc lậu, ở Warsaw, Ba Lan. Hình : Nhà báo Mạc Việt Hồng cung cấp.
Nỗi lo sợ bị hồi hương
Bên cạnh Ukraine, Ba Lan cũng là một nơi cửa ngõ trung chuyển người Việt di dân bất hợp pháp trong vài thập niên qua.
Ở Ba Lan, không ít người Việt sinh sống và làm việc lậu bị đưa vào các trung tâm giam giữ người nước ngoài.
Điển hình, hồi cuối tháng 11/2016, Đài RFA tiếp nhận các cuộc điện thoại kêu cứu từ trại giam ở Ba Lan. Họ cho biết đang rất lo lắng trước thông tin sẽ bị trục xuất về nước.
Một người trong số này nói với chúng tôi rằng:
"Nghe nói có A18 sang trục xuất về Việt Nam. Đi làm ăn mà bị bắt vô đây cả năm trời, rồi bây giờ công an qua trục xuất về thì không biết làm sao".
Qua ghi nhận của nhà báo Mạc Việt Hồng từ Ba Lan, thì chuyện trục xuất là có, thế nhưng khá hạn hữu, vì chính quyền nước này thực hiện chính sách ân xá cho người nước ngoài.
Mỗi đợt ân xá như thế có thể lên đến vài ngàn người, bao gồm cả người Việt Nam.
"Theo tôi đánh giá thì có hàng ngàn người Việt Nam trong những đợt ân xá đó. Có những người được ân xá trong đợt đầu tiên, bây giờ cũng có quốc tịch Ba Lan rồi. Tuy nhiên, cũng có những người tiếp tục đi đến các nước khác sinh sống và làm việc, chẳng hạn như Anh quốc. Mặc dù có quốc tịch Ba Lan, nhưng ở đâu có điều kiện làm việc tốt hơn, thu nhập cao hơn hoặc dễ sống hơn thì họ đi".
Tiếp tục đến Tây Âu, dù có giấy tờ hợp pháp ở Đông Âu.
Chủ biên trang tin Nhịp Cầu Thế Giới Online ở Hungary, nhà báo Nguyễn Hoàng Linh cho RFA biết số lượng người từ Việt Nam di dân sang Châu Âu ngày càng đông. Lý do là một số quốc gia ở Đông Âu nới lỏng chính sách nhập khẩu lao động nước ngoài, kể cả công việc phổ thông như ở Hungary chẳng hạn.
"Trong những năm vừa qua, đại đa số những người sang đây là sang một cách hợp pháp. Họ đều có đăng ký với một công ty và họ sang đây làm việc. Đương nhiên đồng lương họ nhận về từ công việc ở công xưởng hay nhà máy thì không bằng các nước khác".
Truyền thông Nhà nước Việt Nam, hồi đầu tháng 9/2021, dẫn nguồn từ Cục Quản lý lao động ngoài nước, thuộc Bộ Lao động Việt Nam, cho biết trong bảy tháng đầu năm nay có đến hơn 41.000 lao động Việt xuất khẩu. Trong đó, các nước ở Đông Âu như Hungary, Romania… vẫn tăng tiếp nhận lao động Việt đều đặn, dù trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19.
Nhà báo Nguyễn Hoàng Linh nhấn mạnh tình trạng di dân của lao động Việt sang Tây Âu vẫn tiếp diễn.
"Họ đi như thế thì là hợp pháp, bởi vì họ có giấy tờ hợp pháp ở Liên Âu. Chỉ là họ làm việc ở các nước khác thì là làm chui thôi. Và đương nhiên đoạn đường từ Đức hay từ Pháp mà họ chạy sang Anh, là quốc gia đã ra khỏi Liên Âu, thì họ phải tìm đến đường dây đưa người theo kiểu này kiểu khác.
Vụ tai nạn 39 người chết ở Anh rất là khủng khiếp, nhưng theo tôi thì không có tác dụng gì mấy đâu. Người ta vẫn cứ đi".
Đồng quan điểm, nhà báo Mạc Việt Hồng cũng lên tiếng rằng "con đường di cư của người Việt Nam đến Ba Lan phong phú hơn so với nhiều năm trước".
"Trong những năm gần đây, thị trường lao động ở Ba Lan mở ra cho nên nhiều người đi bằng con đường chính thức sang bên này. Ví dụ, họ ghi danh lao động cho một hãng nào đó ở Ba Lan. Sau đó, họ bay thẳng từ Việt Nam qua Ba Lan để lao động. Thực sự cũng có người đến Ba Lan để làm công việc lao động. Nhưng có nhiều người chỉ lợi dụng cánh cửa đó thôi và sau đó thì họ bỏ việc và đi tiếp".
Nhà báo Mạc Việt Hồng nhận định rằng biến cố 39 người Việt bị thiệt mạng ở Anh đã tác động đến làn sóng di cư của người Việt đến Châu Âu bị chững lại. Tuy nhiên, người Việt "không sợ lâu đâu và không bao lâu thì họ vẫn đi bình thường".
Khu chợ người Việt ở Quận 8, Budapest, Hungary, nơi nhiều người Việt làm việc lậu trước khi tiếp tục sang Tây Âu. Hình : Nhà báo Nguyễn Hoàng Linh cung cấp.
Chấp nhận là nạn nhân của nạn buôn người và bị trở thành "nô lệ hiện đại"
Đài RFA được dịp trò chuyện với một vài người Việt đang sinh sống ở Pháp và làm việc bất hợp pháp tại Paris.
Một thanh niên trong nhóm chia sẻ về cuộc hành trình đến Tây Âu của mình.
Trước hết, thanh niên ẩn danh cho biết anh sang Romania theo diện xuất khẩu lao động cách đây hai năm.
"Ngày trước đi là hợp đồng với một công ty được phép xuất khẩu lao động. Bởi vì khi sang là có đầy đủ giấy tờ và có thời hạn đi và về. Hai bên thỏa thuận giá cả rồi đi. Đi qua theo hợp đồng của một công ty ở Hà Nội và họ ra một mức giá về đồng lương như thế. Tuy nhiên, mới đi xuất khẩu lao động lần đầu tiên, cho nên không biết thời gian làm việc 8-10 tiếng hay thế nào. Qua đến Romania thì phải làm việc 10 tiếng đồng hồ mà đồng lương vẫn y chang như thế".
Bởi do đồng lương bị thấp và cảm thấy bị bóc lột sức lao động, nên cậu thanh niên này đã sang Đức. Làm việc bất hợp pháp tại Đức cũng không được khá hơn, tại vì "người Việt Nam sang đông quá và làm ăn rất khó".
Thanh niên, không muốn nêu tên, cho biết thêm rằng anh tiếp tục sang Pháp. Anh cùng vài người bạn đồng hành làm công việc liên quan xây dựng, sửa chữa nhà cửa. Bởi vì làm việc bất hợp pháp, nên thỉnh thoảng bị những người thuê mướn không trả tiền công.
Cậu thanh niên còn chia sẻ đang tìm hiểu thông tin đến Anh, nhưng cũng sơ sài và vẫn chưa có ý định qua Anh.
Nhóm lao động lậu ở Pháp mà chúng tôi tiếp xúc nói rằng trong các chuyến đi từ Đông Âu đến Tây Âu, họ đều chủ động tìm kiếm thông tin và liên lạc với tổ chức ‘dịch vụ’ đưa người di dân bất hợp pháp.
Anti-Slavery International (Tổ chức Chống Nô Lệ Quốc Tế) mô tả nạn buôn người là "một quá trình nô lệ hóa con người, ép buộc họ vào tình thế không có lối thoátvà bóc lột họ".
Tổ chức Chống Nô Lệ Quốc Tế cho rằng người ta có thể bị buôn bán bằng nhiều hình thức bóc lột khác nhau như cưỡng bức lao động, lao động giúp việc, cưỡng ép hôn nhân và mại dâm.
Số liệu ghi nhận trong Báo cáo Hàng năm của Anh về Nô lệ Hiện đại, phổ biến hồi năm 2019, cho thấy Việt Nam chiếm tỷ lệ cao với 315 người trong năm 2018. Trong đó, có đến 160 nam giới bị cưỡng bức lao động.
Trước đó, trong Báo cáo về Tệ nạn Buôn người năm 2018 của Hoa Kỳ, Việt Nam được ghi nhận là quốc gia chủ yếu có người lớn và trẻ em bị cưỡng bức tình dục và cưỡng bức lao động.
Tổ chức buôn người nói gì ?
Sau thời gian gần năm tháng kiên trì thuyết phục, Đài RFA nhận được sự đồng ý của một thành viên thuộc một tổ chức đưa người di dân lậu từ Việt Nam sang Châu Âu cho biết một số thông tin liên quan, với điều kiện ẩn danh và trao đổi bằng văn bản.
Nhân vật này cho biết hầu hết ‘khách hàng’ chủ động liên lạc với tổ chức đưa người qua những người quen biết giới thiệu và trung bình chi phí phải trả cho ‘dịch vụ’ đưa một người từ Việt Nam sang Anh vào khoảng một tỷ đồng. Và khi ‘khách hàng’ đến nơi thì hợp đồng chấm dứt.
Thông tin Đài RFA được nhân vật này cung cấp là các chuyến đi được tổ chức rất chặt chẽ và kỹ lưỡng.
"Khách hàng được dặn dò từ khi còn ở nhà. Ra sân bay khi được hỏi thì trả lời như thế nào, ở sân bay và nhập cảnh vào nước trung gian cũng thế. Trong lúc đợi để vượt biên, người đi được hướng dẫn rất kỹ càng để họ không bị phát hiện là sẽ đi tiếp nước thứ ba-thứ tư. Người đi sẽ được dịch vụ lo từ A đến Z : đưa đón ở sân bay, ăn ở chờ dứt hợp đồng.
Tuy nhiên cũng có rất nhiều trường hợp ngoại lệ, tức là người đi có thể bị bắt dọc đường và coi như hợp đồng không thành công và người đi chịu thiệt".
Đa số ‘khách hàng’ được nói là chọn ‘dịch vụ’ theo giá ‘đi Cỏ’, chi phí thấp khoảng 2/3 so với giá ‘đi VIP’.
‘Đi Cỏ’ là đường dây đưa người mở trộm thùng xe tải ở các bãi xe gần biên giới giữa Pháp và Anh. Tài xế của xe không hề biết trong xe có người đi lậu.
Còn ‘đi VIP’ là được nhét vào những chỗ còn trống trên xe mà người tài xế biết rõ là đang chở người đi lậu vào Anh.
Thành viên của tổ chức đưa người xác nhận ‘khách hàng’ chủ yếu là những người rất khó khăn về tiền bạc và họ mong muốn với chuyến đi vượt biên như thế, họ sẽ có cơ hội thay đổi cuộc sống.
Bên cạnh đó, Anh quốc là điểm đến cuối cùng của cuộc hành trình di dân lậu bởi vì ‘khách hàng’ có niềm tin rằng họ sẽ "lao động và thu hồi vốn nhanh với giá trị đồng tiền Bảng Anh cao". Đặc biệt là những người chọn công việc trồng cần sa, còn được gọi là ‘trồng cỏ’.
Những bó hóa tưởng niệm 39 người Việt thiệt mạng trên chiếc xe tải khi vượt biên vào Anh hôm 23/10/2019.
Nhân vật, thuộc tổ chức chức đưa người di dân bất hợp pháp từ Việt Nam đến Châu Âu, cho biết đã từng xảy ra tử vong lẻ tẻ hoặc nhóm vài người. Tuy nhiên, vụ việc 39 người Việt bị thiệt mạng ở Essex hồi tháng 10/2019 được ghi nhận là vụ tai nạn tập thể đông nhất đối với người Việt vượt biên vào Châu Âu.
Mặc dù vậy, nhân vật này khẳng định sau biến cố 39 người Việt tử nạn thì ‘khách hàng’ vẫn đi, tuy ít hơn vì những lý do khác nhau, kể cả bởi dịch Covid-19.
Trả lời thắc mắc mà Đài RFA nêu lên qua một số cáo buộc các đường dây buôn người Việt đến Châu Âu có sự tiếp tay của giới chức ngoại giao Việt Nam, cụ thể là Đại Sứ quán Việt Nam tại Nga ; nhân vật này tiết lộ "tổ chức của mình không hợp tác hay hối lộ cho viên chức các cơ quan ngoại giao của Việt Nam. Bởi vì, Đại Sứ quán Việt Nam biết việc này lợi ít mà hại nhiều".
Nhân vật này còn cho biết tổ chức của họ sẽ không tự hối lộ cho cảnh sát của các nước ở Châu Âu và chỉ dùng tiền để giải quyết khi có ‘khách hàng’ bị bắt. Đồng thời nhấn mạnh rằng :
"Đồng tiền luôn có sức mạnh riêng của nó, và những người Việt Nam làm dịch vụ đưa người di dân lậu đã biết lợi dụng điều này".
Di dân lậu đến Tây Âu vẫn tiếp diễn sau biến cố 39 người Việt tử nạn
Với ghi nhận của các nhà báo gốc Việt tại Châu Âu thì những người Việt vẫn tiếp tục các chuyến đi với mơ ước đổi đời ở Tây Âu.
Nhà báo Lê Trung Khoa, chủ bút tờ thoibao.de, ở Đức, xác nhận với RFA về tình hình người Việt di dân lậu sang các nước Tây Âu, nhất là ở Đức diễn ra như thế nào.
"Tóm lại cũng nhiều và dường như không ngừng đâu. Họ vẫn đi sang bằng cách này hay bằng cách nọ. Nhất là những người ở miền Trung, cứ một người kéo thêm hai, rồi hai người kéo thêm bốn. Họ kéo cả làng đi ấy mà, thanh niên trẻ đi hết. Không đi nước nọ thì sang nước kia".
Mời quý vị theo dõi phần IV trong loạt bài phóng sự về 'thùng nhân' Việt ở Châu Âu, để tìm hiểu thực hư số phận của họ như thế nào khi bị trở thành nạn nhân của nạn buôn người và 'nô lệ hiện đại'.
Giang Nguyễn & Hòa Ái
Nguồn : RFA, 16/10/2021