Hình ảnh người dân chen chúc trong các ngôi đền chùa để cúng sao giải hạn ở Việt Nam vào ngày rằm tháng Giêng âm lịch vừa qua bị mỉa mai là 'chinh phục vũ trụ', 'chinh phục các vì sao xa xôi hơn'.
Người dân cầu nguyện tại chùa chùa Trấn Quốc, Hà Nội dịp Tết Âm lịch 2024
Một hình ảnh đã xuất hiện nhiều năm, và năm nay lặp lại. Trong các sân chùa, hàng trăm, thậm chí hàng ngàn người tập trung, nhiều người đội sớ lên đầu để cúng sao giải hạn.
Trong khi đó, trên mạng xã hội xuất hiện những bình luận mỉa mai. Một bình luận có nội dung thế này : "Hiện nay các cường quốc trên thế giới đang tranh nhau chinh phục Sao Hỏa, thì từ lâu chúng ta [Việt Nam] đã chinh phục được các vì sao xa hơn như Thái Bạch - Kế Đô - La Hầu - Kim Lâu".
Qua nhiều thế hệ, người Việt tin rằng mỗi một người đều có một vì sao trên trời chiếu mạng, quyết định vận hạn tốt xấu trong năm. Năm nào bị vì sao chiếu mạng thuộc loại xấu thì phải cúng sao để giải hạn xấu.
Việc cúng sao không chỉ diễn ra vào tháng Giêng âm lịch mà còn diễn ra ở các tháng tiếp theo, ngày cúng tùy theo từng loại sao xấu. Người Việt tin rằng khi cúng đủ các lễ thì những điều xấu trong năm sẽ giảm hoặc không còn.
Các loại sao xấu được cho bao gồm La Hầu, Kế Đô, Thái Bạch.
Ba sao tốt gồm Thái Dương, Thái Âm, Mộc Đức.
Ba sao trung là Vấn Hớn, Thổ Tú, Thủy Diệu.
Người chịu các sao xấu có thể bị bệnh tật, mất sạch tiền bạc... và được cho phải cúng để giải hạn.
Vấn đề đặt ra hiện nay đó là việc cúng sao giải hạn là tín ngưỡng hay mê tín, và có hay không chuyện các đền chùa kinh doanh tâm linh.
Tín ngưỡng hay mê tín ?
Từ Nhật Bản, sư thầy Thích Đức Trí, Chùa Hòa Lạc Kobe Nhật Bản, chia sẻ với BBC News Tiếng Việt rằng, "Cúng sao giải hạn không phải là một hình thức nghi lễ của Phật giáo mà là của Lão giáo".
Sư thầy Thích Đức Trí giải thích về Phật giáo, được hình thành cách đây hơn 2.500 năm tại Ấn Độ, và tinh thần "Tùy duyên bất biến" trong đạo Phật.
"Sau khi Đức Phật Thích Ca nhập diệt, Phật pháp được các vị đệ tử của ngài kế thừa và truyền đi khắp nơi trên thế giới cho đến ngày nay. Trong quá trình lan tỏa những giá trị tốt đẹp đó sang các vùng đất, quốc gia khác, Phật giáo có một đặc điểm là 'Tùy duyên bất biến'".
"Tùy duyên là dựa theo phong thổ, tập quán của địa phương mà có những biến đổi, để dung hòa với văn hóa, tôn giáo, tập quán mà nơi Phật giáo truyền tới. Nó được thể hiện rõ ngay cả ở Ấn Độ, khi việc đưa các vị thần thuộc Hindu giáo thành các vị thần bảo hộ của Phật giáo, hay là hiện tượng Tam giáo đồng nguyên ở Trung Quốc (Phật - Lão - Nho) và Việt Nam (Phật - Đạo - Mẫu), hay là Thần Phật Tập hợp ở Nhật Bản. Đó là tinh thần tùy duyên".
"Còn bất biến, tức là dù ở bất kỳ quốc độ nào, Phật giáo đều phải giữ vững tinh thần cốt lõi là hướng dẫn con người tu tập nhằm chấm dứt phiền não và đạt được hạnh phúc, an lạc trong đời sống".
"Xin hãy hiểu rõ tinh thần 'Tùy duyên bất biến' này trước khi bàn đến những vấn đề thuộc về cách thức mà chúng ta thường nhắc đến gần đây như cúng sao giải hạn, cầu an, cầu siêu, khất thực…"
Thắp nến cầu nguyện ở Miếu Nhị Phủ (chùa Ông Bổn) ở Thành phố Hồ Chí Minh
Sư thầy Thích Đức Trí cho biết cúng sao giải hạn xuất phát từ Lão giáo và là một tín ngưỡng.
"Cúng sao giải hạn mặc dù không phải là một hình thức nghi lễ của Phật giáo mà là của Lão giáo, nhưng do đặc thù về việc cùng tồn tại, ảnh hưởng, tương tác và duy trì lẫn nhau hình thành hiện tượng Tam giáo đồng nguyên ở cả Trung Quốc và Việt Nam, mà nghi lễ cúng sao giải hạn được thực hiện từ xưa đến nay. Xin nhấn mạnh rằng, đó là điều từ xưa đến nay đã có. Nó không thể gọi là mê tín, mà chỉ là tín ngưỡng mà thôi".
"Xin đừng nhìn Phật giáo là một loại tín ngưỡng đơn thuần, hơn thế nữa, Phật giáo là một cách sống, là một con đường lành thiện. Chư vị tổ sư, tiền nhân đã sử dụng phương tiện thiện xảo là nghi lễ để tín đồ đến với chùa, sau đó sử dụng triết lý, giáo lý của đạo Phật để hướng dẫn họ tìm đến với giá trị hạnh phúc, bình an của cuộc đời. Vì vậy, chúng ta không cần phải đặt câu hỏi mang tính nghi ngờ về việc đó có phải là nghi lễ Phật giáo hay không ? Vì vốn từ xưa đến nay cũng đã có vậy. Điều đáng bàn tới gần đây là hình thức tổ chức nghi lễ có phù hợp với đời sống hiện tại không, có thể hiện đúng tinh thần Phật giáo hay không ; sau nghi lễ đó, tín đồ Phật tử có học được điều gì về Phật pháp, về nhân quả hay không mà thôi".
"Điều đó chúng tôi không lạm bàn, mà để dành cho cá nhân mỗi người tự đánh giá và trải nghiệm. Trong Phật pháp và cổ nhân đều có dạy : 'Việc nóng lạnh của cốc nước, chỉ có người uống mới biết mà thôi'. Việc cầu nguyện ở trong các tôn giáo ở đâu cũng có, xin hãy để tín đồ của họ thực hành một cách tự do trên tinh thần thượng tôn pháp luật và giáo luật".
"Chúng tôi, là tu sĩ Phật giáo, cũng không đồng tình với những mê tín dị đoan và thương mại hóa nghi lễ tôn giáo. Vì vậy mong rằng qúy vị khi đánh giá hãy có một cái nhìn công tâm giữa tác dụng và điều còn tồn tại", sư thầy Thích Đức Trí chia sẻ.
"Xin đừng nhìn Phật giáo là một loại tín ngưỡng đơn thuần, hơn thế nữa, Phật giáo là một cách sống, là một con đường lành thiện", sư thầy Thích Đức Trí nói.
Từ Việt Nam, Tiến sĩ văn hóa Hồ Tường nhận định với BBC News Tiếng Việt trằng việc cúng sao giải hạn là một tín ngưỡng của dân tôc Việt Nam, chịu ảnh hưởng từ đạo Giáo (đạo Lão) Trung Quốc và tín ngưỡng 'đa thần' và không đồng ý khi gọi đây là mê tín.
"Dân tộc Việt Nam theo tín ngưỡng đa thần nên việc cúng sao giải hạn bắt nguồn từ niềm tin đa thần này, và có ảnh hưởng phần nào của đạo Giáo Trung Quốc nhưng Việt Nam không áp dụng nguyên bản. Niềm tin này truyền từ đời này sang đời khác. Theo tôi, truyền thống này bắt nguồn từ đạo Giáo, do Trương Đạo Lăng sáng lập", ông đánh giá.
Có kinh doanh tâm linh ?
Trên nhiều trang báo trong nước ở Việt Nam, dễ dàng thấy những bài viết về cách cúng sao giải hạn, cụ thể về văn khấn, cách cúng, mâm cúng như thế nào... Các chùa ở Việt Nam có dịch vụ cúng sao giải hạn, với giá cả từ "tủy hỉ" đến niêm yết công khai.
Về việc các chùa có dịch vụ cúng sao giải hạn cho các tín đồ, Tiến sĩ Hồ Tường cho rằng : "Việc các chùa giúp cúng sao giải hạn thì cũng là giúp đỡ, giải quyết niềm tin của người dân, nhưng không nên quá lạm dụng điều đó, để trở thành chuyện kinh doanh. Tôi thì không tin vào việc giải vong, gọi hồn".
"Về một số chùa thu phí để cúng sao giải hạn, tu sĩ Phật giáo chân chính thì họ không chấp nhận, vì không có trong giáo lý, những điều mà các vị sư trao truyền, rao giảng cho tín đồ. Theo kinh nghiệm ở Việt Nam xưa nay, các vị sư biết coi ngày tốt xấu, biết coi tuổi, nếu họ không làm thì những người trong dân gian hiểu biết ngày càng ít đi, hoặc có một số người đã qua đời", Tiến sĩ Hồ Tường nói thêm.
"Cúng vàng mã, cúng sao giải hạn giờ như thành xu hướng, rầm rộ, cộng thêm sự 'đứt gãy văn hóa' do không hiểu hết ý nghĩa nên có phần tạo nên sự lố bịch, từ đó xảy ra chuyện một số đình chùa lợi dụng cúng vong giải hạn", nhà báo Cù Mai Công bình luận.
Mới đây nhất, Tiến sĩ văn học Đoàn Hương đã làm dư luận ở Việt Nam 'dậy sóng' với phát ngôn trong một video của VTC Now. Video này hiện không còn thấy trên kênh YouTube của cơ quan này.
Video có nhan đề : Tiến sĩ Đoàn Hương : Một số nhà sư "làm tiền", sống xa hoa khiến "đi tu" trở thành một nghề.
Báo Giác Ngộ, cơ quan ngôn luận của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 24/2 dẫn ý kiến của Thượng tọa Thích Thiện Thuận, Trưởng ban Hoằng pháp Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, phản bác mạnh mẽ ý kiến của nữ tiến sĩ : "Là tín đồ Phật giáo, tôi cho rằng lối nói thiếu thuyết phục và nhận định mơ hồ của bà là sự báng bổ giới tu sĩ Phật giáo Việt Nam".
Trong một ý kiến khác, nhà báo Cù Mai Công, nguyên thư ký tòa soạn báo Tuổi Trẻ, một cây bút viết sách về Sài Gòn xưa, nói với BBC News Tiếng Việt việc các chùa có dịch vụ cúng sao giải hạn là 'sự đứt gãy văn hóa'.
"Cúng vàng mã, cúng sao giải hạn là chuyện không xảy ra ở quê hương Đức Phật. Đạo Phật là một triết lý, Đức Phật không dạy người ta cầu xin mình. Hiện tượng này bắt đầu từ Trung Quốc, tràn sang Việt Nam, là chuyện của đạo Lão. Hiện vẫn còn di sản của đạo Lão ở Việt Nam. Cách đây gần 100 năm, năm 1934, đã có bài viết việc Việt Nam phản đối đốt vàng mã, nhưng không rầm rộ như hiện nay. Trước đây ở Sài Gòn có đốt vàng mã nhưng không rầm rộ như ngày nay. Giờ đây, cúng vàng mã, cúng sao giải hạn như thành xu hướng, rầm rộ, cộng thêm sự 'đứt gãy văn hóa', do không hiểu hết ý nghĩa nên có phần tạo nên sự lố bịch, từ đó xảy ra chuyện một số đình chùa lợi dụng cúng vong giải hạn".
"Theo tôi quan sát thì đình chùa ở miền Nam thì có đông đúc nhưng chen chúc, hỗn loạn thì đã xảy ra ở miền Bắc", ông cho biết thêm.
"Nghi lễ cúng sao giải hạn không thể gọi là mê tín, mà chỉ là tín ngưỡng mà thôi. Xin đừng nhìn Phật giáo là một loại tín ngưỡng đơn thuần, hơn thế nữa, Phật giáo là một cách sống, là một con đường lành thiện", sư thầy Thích Đức Trí nhận định
Trước câu hỏi của BBC về việc Nhật Bản có cúng sao xấu, sao tốt để giải hạn hay không, sư thầy Thích Đức Trí cho biết Phật giáo du nhập vào Nhật Bản từ thế kỷ thứ 6 và phát triển mạnh mẽ nơi đây.
"Nhiều chư vị tổ sư của Phật giáo Nhật Bản đã sang du học tại Trung Quốc vào thời Đường và mang những nét đặc sắc của Phật giáo Trung Quốc về Nhật Bản. Hiện tại, Phật giáo Nhật Bản được chia làm 13 tông phái lớn và mỗi tông phái sẽ có các hình thức nghi lễ khác nhau".
Một bức tượng Phật tại chùa Phật Quang, thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang
"Tuy nhiên, về việc cầu an và cầu siêu thì tông phái nào cũng có. Nói về lễ 'cúng sao giải hạn' thì các chùa của Nhật Bản vẫn tổ chức vào ngày Đông Chí hoặc Lập Xuân. Tiêu biểu như lễ 星供祈祷会 (Tinh Cung Kỳ Niệm Hội - Hoshiku Kitoe) kéo dài một tuần bắt đầu từ ngày 節分 (ngày cuối cùng của mùa đông, đánh dấu bắt đầu của mùa xuân), được tổ chức tại chùa Narita (Tokyo, Nhật Bản). Hay là 星まつり (Tinh Tế- Hoshi Matsuri) tổ chức vào tháng 2 dương lịch tại chùa Sanzen-in (Tam Thiên Viện, Kyoto, Nhật Bản). Những lễ hội này đều được tổ chức vào thời điểm giao mùa giữa mùa đông và mùa xuân nhằm cầu nguyện cho quốc gia được thái bình, xã tắc an ổn và các mối nguy hiểm, tật bệnh của con người được tiêu trừ", sư thầy Thích Đức Trí chia sẻ.
Ngoài ra, theo tìm hiểu của BBC News tiếng Việt thì Làng Mai Thái Lan đã không cúng sao giải hạn và thay thế bằng kinh phước đức, thay bói quẻ bằng bói Kiều.
"Không nên sử dụng bùa phép, xem tướng, bói quẻ, chủ trương đốt vàng mã và tiền giấy, không cúng giải trừ sao hạn, thực tập đồng bóng, trừ tà yếm quỷ. Không nên biến sự thực tập hộ niệm thành nghề cúng bái, đưa ra giá cả cho những đám tang hoặc những buổi cầu siêu" là nội dung trong một bài viết về 'Các thiên uy nghi' của Làng Mai.
Nguồn : BBC, 27/02/2024