Thông Luận

Nguyễn Viện, đã đến phía đông âm phủ

Nguyễn Đức Tùng, BBC, 29/09/2024

Ở phía đông âm phủ là tác phẩm mới nhất của nhà văn Nguyễn Viện vừa được Nhà xuất bản Tiếng Quê Hương (Mỹ) ấn hành.

Nhà văn Nguyễn Viện và tác phẩm mới

Tác phẩm gồm 2 truyện Và, Hắn đã đến và Ở phía đông âm phủ.

Cả hai tiểu thuyết ngắn này đều cùng theo đuổi một chủ đề chính trị và con người, một chủ đề nhạy cảm trong hoàn cảnh Việt Nam đương đại. Đây cũng là chủ đề quen thuộc của nhà văn Nguyễn Viện được thể hiện dưới dạng truyện – kịch, một thể loại "rất hiếm trong văn học Việt Nam".

Nhà văn không có địa chỉ cư trú tại phía đông âm phủ, anh chỉ tới đó để tường trình về những gì thấy được, nghe được, theo kiểu của anh.

Cách vào đề của cả hai tiểu thuyết Ở phía đông âm phủ và Và, hắn đã đến đều trực tiếp, ngay lập tức, đưa người đọc vào tình huống có phần khó khăn. Tôi nói khó khăn, vì chúng nằm ngoài sự chờ đợi của độc giả. Thay vì mô tả tỉ mỉ tính cách của các nhân vật theo lối cổ điển, Nguyễn Viện chú trọng hơn đến việc thiết lập các tình huống (situation). Các nhà phê bình thường nhắc tới khái niệm bối cảnh của tiểu thuyết (setting), nhưng tôi nghĩ chữ tình huống áp dụng thích hợp hơn cho văn chương Nguyễn Viện. Vì nó sôi động ngay từ đầu. Sôi động không phải vì các sự kiện ồn ào, tiếng súng nổ, hay các hành động mạo hiểm, mà vì cách tạo lập quan hệ mới giữa người và người.

Chân của ông minh gác lên đùi ông diệm. Họ nằm hút thuốc.

Điều ấy có thể xảy ra được không ? Có thể xảy ra được trong một thế giới khác, ví dụ phía đông vườn địa đàng, tên của cuốn tiểu thuyết của Steinbeck, hoặc phía đông âm phủ, nếu bạn muốn. Tên hai ông minh và diệm không viết hoa. Chỉ trong vài câu, Nguyễn Viện thiết lập được không khí huyền ảo, sự hài hước có phần chua chát, sự phi tang các dữ kiện lịch sử. Anh hình như là người có khuynh hướng viết các tiểu thuyết ngắn, có người gọi là tân truyện, nouvella. Hai tiểu thuyết này mỗi truyện không tới một trăm trang.

Trụ sở Liên Hiệp Quốc. Phòng họp đại hội đồng.

Tôi đã đến đó trong một ngày vắng lặng. Bàn ghế trống. Đại biểu của các quốc gia đã bỏ về từ hai hôm trước, sau một cuộc tranh cãi gay gắt về qui chế của Hội đồng Bảo an, đặc biệt là vai trò và quyền hạn của các thành viên thường trực, đã dẫn đến việc tẩy chay của tất cả các đại biểu ngoài hội đồng đó đang có mặt trong hội nghị.

Dư âm của những tiếng nói phản đối bất công đã gây chấn động khắp thế giới và còn vang vang trong hội trường. Tôi ngồi xuống một chiếc ghế. Một con người nhỏ nhoi của mặt đất này giữa diễn đàn lớn nhất và quan trọng nhất của thế giới. Một vô nghĩa trong muôn vàn những ý nghĩa mà cái cơ quan này muốn nhắm tới. Con người vẫn luôn luôn vô danh. Vẫn luôn luôn vắng mặt. Và tôi ngồi đó, âm vang của chiến tranh và đói khổ hiện trên màn hình, xuất lộ trên mọi hàng ghế bỏ trống. Tiếng nói của súng đạn vẫn là tiếng nói có thẩm quyền nhất.

Nguyễn Viện là người viết nhiều, sáng tạo dồn dập, điều đó không hạn chế việc anh quan sát sâu và khả năng tổng quát hóa. Các truyện của anh kỳ lạ, có tính huyền thoại, tính lịch sử, các nhân vật xuất hiện không như trong hình dung của công chúng, chúng bị lệch đi dưới cái nhìn của tác giả. Có một mối quan hệ kỳ bí giữa các nhân vật với các khúc quanh lịch sử, vốn có thật.

Các đối thoại trong Ở phía đông âm phủ thẳng thắn, mang nặng tư tưởng nhưng cũng vì vậy mà thiếu tính hài hước, vốn là điểm mạnh của Nguyễn Viện. Những đối thoại giữa hai nhân vật minh và diệm rõ ràng gợi ý về các nhân vật lịch sử có thật, là cuộc đối thoại hào hứng, kéo dài, làm nên trung tâm của sách. Điều thú vị của tiểu thuyết này là bất kỳ sự mô tả nào, lời nói nào, cũng có thể khởi phát một cuộc tranh luận lý thú. Thí dụ :

Chúng ta đều là những kẻ độc tài, vì chúng ta biết tự do có nghĩa gì.

Tôi có thể tranh luận với anh ở đây rằng những kẻ độc tài thật sự không bao giờ thú nhận như thế, ngay cả với những người thân cận nhất. Câu chuyện của tác giả tựa như lời tâm sự giữa hai người bạn già hơn là cuộc đối thoại gay cấn giữa hai chính khách đối đầu nhau. Hay là có một thế giới mà ở đó con người trở nên trung thực hoàn toàn ?

Sự bất ngờ xảy ra trong tác phẩm của Nguyễn Viện. Sự bất ngờ ấy nằm ở mối quan hệ lạ lùng giữa nhân vật diệm và minh hay ánh và huệ. Sự chuyển đổi của câu chuyện là khi lịch sử cận đại nhảy vọt về một trăm năm mươi năm trước, giữa hai nhân vật huệ và ánh : huệ và ánh, minh và diệm, giữa họ có gì giống và khác nhau ? Câu chuyện tựa như một giấc mơ, như sự phiêu lưu vào các thời gian và không gian khác nhau, cuối cùng vẫn đem ta trở lại với cuộc đối thoại ban đầu, mối quan hệ thân mật và đầy xung đột, bi kịch của họ, sự cô độc của họ. Tiểu thuyết như một lời ai điếu dành cho người chết, nhưng cũng là bài hát về nỗi buồn, về hận thù, về khả năng tha thứ.

Tôi muốn dành nhiều dòng hơn cho cuốn tiểu thuyết mà tôi quan tâm, truyện Ở phía đông âm phủ, nhưng bạn đọc chắc chắn sẽ tìm thấy nhiều điều thú vị khác và bất ngờ không kém, trong truyện thứ hai, Và, hắn đã đến, với số trang tương đương :

Pilatus :

- Dường như mọi nỗ lực của con người đều vô ích cả. Những bóng ma vẫn ám ảnh con người và những kẻ đã chết mới thật sự dẫn dắt thế giới này.

Tôi :

- Các ông là ma ?

Pilatus :

- Bạn thấy có gì khác không ?

Tôi không biết nói sao. Tôi cần bước ra khỏi nơi bị ma ám này, mặc dù tôi không cảm thấy sợ.

Thế giới bên ngoài. Đường phố dày đặc xe cộ. Chúng di chuyển như giả tưởng. Vô hồn. Tôi không biết đi đâu. Thành phố lạnh lùng. Bất chợt một chiếc xe dừng lại, người Do Thái ở phố Wall đứng trước mặt tôi.

- Welcome bạn đến New York.

Theo tôi, tiểu thuyết của Nguyễn Viện ít nhiều có hơi hướng của Kafka, với tính chất huyễn tưởng, kỳ dị, nhưng cách tiếp cận của anh mới hơn, đôi khi táo bạo hơn, với rất nhiều tra vấn.

Những câu hỏi là đặc trưng của văn Nguyễn Viện. Anh là người quan tâm đến lịch sử và các tình cảnh xã hội. Giọng và giọng điệu, từ ngữ, xây dựng nhân vật, cấu trúc truyện, mà anh chọn, tỏ ra thích hợp với những quan tâm có tính ám ảnh ấy. Anh không phải là người viết theo phong cách (stylist). Lời văn của anh giản dị, dễ hiểu, ngắn gọn. Giọng anh điềm đạm, chừng mực, và khác với những cuốn khác, không có những cách nói và các chữ quá táo bạo. Tuy vậy, câu chuyện anh kể, các diễn tiến, các bí mật chờ ta sau khúc quanh, làm nên khí quyển khác thường.

Giọng của tác giả, người kể chuyện, và của các nhân vật, là khá giống nhau, bình tĩnh, trí thức nhưng không quá nghiêm trang, hài hước nhưng không quá phóng túng. Có một nỗi buồn thấp thoáng trong tâm hồn họ, trong những hồi tưởng về các vết thương sâu, tưởng đã quá lâu không còn đau đớn. Có sự diễu nhại, sự mô phỏng, các giai thoại, những thủ pháp hậu hiện đại, nhưng chúng không nổi bật trong hai cuốn tiểu thuyết này, so với các cuốn khác.

Sự chọn lựa người kể chuyện ở ngôi thứ ba làm cho tác giả dễ dàng di chuyển các điểm nhìn, quan sát mọi góc cạnh, đọc được cả nội tâm của nhân vật. Tuy vậy, anh giới hạn việc mô tả trong cái nhìn của một người đứng từ bên ngoài, như một cái tôi, và chỉ ghi lại các đối thoại. Điểm mạnh của chọn lựa này đã làm cho cuốn tiểu thuyết trở nên đáng tin cậy hơn đối với người đọc, và dừng việc quan sát ở bên ngoài, và người đọc chỉ đọc được các nhân vật qua lời nói của họ. Như thế bạn phải giả thiết rằng lời nói của nhân vật xuất phát từ đáy lòng.

Những năm gần đây, ngày càng phổ biến một loại tiểu thuyết lịch sử mới, tuy dựa trên cuộc đời có thật của các nhân vật lịch sử, nhưng mở rộng giới hạn tưởng tượng đến vô cùng.

Ở phía đông âm phủ độc đáo ở chỗ tác giả không miêu tả trực tiếp nhân vật, mà để cho họ nói năng như trên sân khấu, như trong một vở kịch. Hình thức tiểu thuyết - kịch rất hiếm trong văn học Việt Nam. Người viết không nhất thiết phải trung thành với lịch sử, tiểu sử, hay các sự kiện khách quan, nhưng các kết luận mà tác giả hướng tới đều phải có tính thuyết phục. Kỹ thuật nhân vật hóa của nhà tiểu thuyết đòi hỏi anh ta có khả năng mang người đọc vào sâu trong tâm hồn nhân vật, nhìn thấy thế giới và các động cơ của họ từ bên trong.

Cuối cùng động lực của nhân vật minh và diệm, ánh và huệ là gì ? Vì sao họ hành xử và nói năng như thế, ở một thế giới khác ? Vì họ muốn chứng minh là mình đúng, hay vì họ thực tâm muốn đi tìm sự công bằng, sự giải thích đối với các sự kiện ? Tự biện hộ hay tìm chân lý ?

Tôi tin rằng chúng cũng là các ý định của tác giả, mặc dù không ai có thể chứng minh các ý định này. Có một nhu cầu ở người viết và người đọc, và lý do của những nhu cầu ấy. Chúng ta đọc tiểu thuyết để giải trí, đọc vì cái đẹp, đọc để mở rộng nhận thức. Trước khi tôi tìm thấy câu trả lời về các hành động trong quá khứ, tôi muốn lắng nghe câu chuyện được kể lại. Tôi là người muốn biết điều gì đã xảy ra trong lịch sử, trên bản tin nhật báo, nhưng tôi còn muốn biết điều gì đã xảy ra trong tâm hồn các nhân vật lịch sử ấy. Đó là câu hỏi của Nguyễn Viện.

Trong hai tác phẩm này, không có nhân vật chính diện và phản diện, kẻ thắng và người bại, họ đã thoát khỏi cõi trần gian tạm bợ, mặc dù chưa chắc đã được lên thiên đường. Đó là âm phủ, coi bộ nhàn nhã hơn cách mà tôi hình dung về nơi ấy. Có Bastos xanh khói vờn khét lẹt và Phillip Moris thơm ngát hoang đàng thì coi ra sống ở đó cũng không đến nỗi nào.

Cuốn tiểu thuyết này mang chúng ta tới gần các nhân vật, phía sau sân khấu, các động lực tâm hồn có tính cá nhân, và nhờ đó tìm cách giải thích lịch sử. Anh hùng, gian hùng, kẻ có công, người có tội, người có thật, người ngụy tạo, những bản ngã bị bóp méo, tất cả nằm sâu trong đối thoại của Nguyễn Viện.

Mỗi người đến thế giới này như một kẻ xa lạ, không phải vì họ xa lạ mà bởi vì họ được nhìn bởi người khác, trong đó có các nhà văn, như kẻ xa lạ. Bi kịch của con người là ở chỗ họ quá khác nhau, ở các học thuyết và các niềm tin, ở các quyết định và hành động, nhưng sâu thẳm họ giống nhau khi rắp tâm đi tìm sự thật cuối cùng.

Không có công lý và sự thật phổ biến cho mọi trường hợp, và con người luôn luôn chọn đứng về một phía, và đó là bi kịch và hài kịch của họ. Những xung đột giữa người và người, giữa các quốc gia, các chủ nghĩa, đỉnh cao là chiến tranh, ở mức cá nhân là hận thù, những xung đột ấy chỉ có hy vọng hóa giải khi con người nhìn thấy sự thật phía sau câu chuyện lịch sử, những động cơ tâm hồn bên dưới sự thật. Sự hiểu biết ấy, và sự vui thú sinh ra từ hiểu biết ấy, làm nên sức hấp dẫn của tiểu thuyết.

Cả hai tiểu thuyết này của Nguyễn Viện không chỉ nói về những người đã chết, mà còn có cả những người đang thao túng thế giới. Những người nổi tiếng về một mặt nào đó, hoặc của dân tộc hoặc của nhân loại. Họ đều bị ám ảnh bởi quá khứ và đều muốn tìm cách nhận thức lại về chúng, thậm chí thoát khỏi chúng. Những quan sát của anh sắc bén, và trong một ngôn ngữ đẹp, giản dị, tinh tế, dí dỏm, tôi thiết nghĩ anh đã thành công trong việc đánh thức ý thức lịch sử và xúc cảm cá nhân nơi người đọc.

Nguyễn Đức Tùng

Nguồn : BBC, 29/09/2024

Tác giả Nguyễn Đức Tùng là nhà thơ, nhà phê bình văn chương sống tại Canada.

***********************

‘Ở Phía Đông Âm Phủ’ nhìn từ phía Tây - Phân Lý Văn Học

Ngu Yên, VOA, 26/09/2024

"Ở Phía Đông Âm Phủ" là một trong hai truyện tạo thành tập truyện có cùng tựa đề "Ở Phía Đông Âm Phủ" của nhà văn Nguyễn Viện. Sách dày 184 trang do Tiếng Quê Hương xuất bản năm 2024.

Sách truyện của nhà văn Nguyễn Viện, Tiếng Quê Hương xuất bản, 184 trang. Bao gồm hai truyện : "Ở Phía Đông Âm Phủ" & "Và, Hắn Đã Đến", kết thúc bằng lời bạt "Độc sáng Độc thoại - Đối Thoại" của nhà thơ Nguyễn Thị Thanh Bình. (Hình : Tác giả cung cấp)

Ở âm phủ, dĩ nhiên, để bị trừng phạt và đền tội, nếu vậy, ngụ ý của tác giả là tội gì, đối với các nhân vật trong truyện, những lãnh tụ có thật đưa vào hư cấu, mang máu lịch sử, tạo ra những khúc quanh lớn cho dân tộc, chôn hàng hà sa số xương thịt của người dân, dù có ý định tốt đẹp ? Đối với lãnh đạo, lý tưởng và hành động là hai bạn đồng hành, nếu họ yêu nhau, chuyện tốt đẹp sẽ xảy ra ; nếu họ phản bội nhau, chuyện xấu xa sẽ xuất hiện sau mặt nạ son phấn của tuyên truyền.

Ngạc nhiên đầu tiên nằm ở trang đầu. Tác giả giới thiệu bốn nhân vật theo thứ tự : minh, diệm, huệ, và ánh. Tên không viết hoa. Sau vài dòng kể, chúng ta nhận ra bốn âm hồn này là Hồ Chí Minh, Ngô Đình Diệm, Nguyễn Huệ - vua Quang Trung, và Nguyễn Ánh - vua Gia Long. Thắc mắc, tại sao không viết hoa tên riêng để bày tỏ kính trọng với người đã từng lãnh đạo quá khứ ? Có ngụ ý gì hay chỉ vì xem thường những người có tội ? Câu hỏi này khiến tôi muốn tìm hiểu.

Nếu nhìn bằng tầm quan sát của luận lý văn học Tây Phương, truyện "Ở Phía Đông Âm Phủ" mang một hình thức phá thể. Không sử dụng một số quy luật về cấu trúc, không gian, và thời gian như luật Kim tự tháp Freyutag, học thuật BADS, phương pháp LOCK, kỹ thuật xây dựng năm giai đoạn, vân vân. Những quy luật này đã trải qua nhiều năm tháng, nhiều thành tựu trong lịch sử văn học, được hướng dẫn trong các chương trình sáng tác văn chương ở đại học. Tiến một bước nữa, tác giả cũng bỏ qua những quy tắc xây dựng tâm trạng căng thẳng, đưa lên đỉnh cao để trả lời câu hỏi kịch tính chủ yếu của truyện, giải quyết điều chủ lực mà tác giả muốn nói và người đọc muốn được thỏa mãn. Có vẻ như tác giả muốn thử thách một con đường khác, nguy hiểm, nhiều khả năng thất bại, nhiều khả năng bị người đọc dừng lại giữa chừng, nhưng nếu tiếp tục phát triển và thành công, sẽ mang đến một lề lối thủ thuật khác về sáng tác truyện. Trên con đường văn chương Việt, Nguyễn Viện trở thành một trong số ít nhà văn phiêu lưu, dọ dẫm vào miền văn học lạ lẫm.

Truyện này gồm có 10.845 chữ, nằm trong khung truyện ngắn từ 3.000 đến 30.000 từ. Tuy không rõ ràng nhưng có thể miễn cưỡng phân chia, phần mở đầu rất ngắn, 286 chữ và phần kết thúc cũng rất ngắn, 264 chữ. Tất cả chữ nghĩa còn lại nằm trong phần xây dựng chính của truyện. Hầu hết bằng lời đối thoại và lời kể truyện. Đối thoại giữa các âm hồn chia ra nhiều nhóm. Phần đối thoại chính do ông minh và ông diệm đảm nhiệm. Lời kể xuất hiện như những móc nối giữa các cuộc đối thoại. Ngoài ra, lời kể còn mang đến những thông tin tài liệu lịch sử và những hư tưởng để làm nền hoặc giải thích dẫn đưa các sự kiện. Lời kể còn thể hiện như những tóm tắt để tăng tốc câu truyện vì đối thoại thường làm tốc độ kéo dài chậm lại.

Vị trí âm phủ chỉ là cái phong màn cho kịch bản nên không được mô tả chi tiết, thậm chí, sự mô tả nhân vật cũng quanh quẩn về hành vi, cử động lúc đối thoại. Trong khi kỹ thuật mô tả không gian, địa thế, bối cảnh, nhân vật được Tây phương xem trọng và cổ xúy trong nghệ thuật sáng tác chữ. Âm phủ mà tác giả sử dụng làm địa hình chỉ là… "nơi không bao giờ có mưa và thời tiết chỉ là khí sắc của ngọn lửa trên gương mặt thời gian, linh hồn con người trong suốt nhưng ký ức của nó là một ngọn lửa không bao giờ tắt tự thiêu đốt và tồn tại bởi chính sự thiêu đốt ấy".

Về thời gian, truyện không có tương lai, đã chết rồi, còn tương lai gì ? Chỉ có hiện tại rất ít, toàn truyện dựng trên thời gian và bối cảnh quá khứ. Việc này khiến câu truyện bị giới hạn. Kể lại quá khứ là kể lại những gì mà đa số độc giả đều biết ít nhiều, dù có phần hư cấu thay đổi nhưng vẫn không thoát hết sự kiện lịch sử. Mất đi một phần thú vị bất ngờ của diễn tiến, và sáng tạo trong cốt truyện. Để thay thế vào chọn lựa này, tác giả tập trung vào đối thoại, một trong số kỹ thuật tạo truyện mạnh mẽ nhất. Vì vậy, người đọc phải tìm đến những quan điểm độc đáo, những chi tiết bất ngờ trong lời thoại của các nhân vật. Và dĩ nhiên không thể thiếu, hãy quan sát ngôn ngữ không âm thanh qua cử chỉ và hành vi của mỗi âm hồn.

Về hình thức, tại sao tôi nói "miễn cưỡng phân chia", vì dưới tầm nhìn từ phong cách Chekhov, truyện ngắn không cần mở đầu, không cần kết thúc, chỉ là một thân bài. Truyện "Ở Phía Đông Âm Phủ" gần như nằm trong dạng này. Dù sao, Nguyễn Viện đã can đảm đầu tư một đường riêng lối hẹp trong bình nguyên mênh mông của truyện kể.

Đi sâu vào nội dung, có lẽ tác giả áp dụng tinh thần chủ nghĩa Tối Giản (Minimalism), cắt bỏ hầu hết những gì được đánh giá là cần thiết (như nhà thơ Ezra Pound đã nói : chỉ cần những điểm sáng), chỉ tập trung vào đối thoại và lời nói của các nhân vật đã được Nguyễn Viện cân nhắc, hư cấu để đưa ra những ý tưởng sắc bén, những chi tiết bất ngờ. Hiệu quả của lời nói, hình ảnh và màu sắc trong chữ nghĩa, chính là nguồn sáng đẩy lui sự âm u ở âm phủ và trong câu truyện.

Ông minh ông diệm đều là nhân vật chính không phân cấp, không được tác giả xác định ai chính ai phụ, mỗi người mỗi vị trí, mỗi lý tưởng, mỗi tâm sự, đối đáp với nhau tạo ra kịch tính. Trong The Writing of Fiction (1924), Edith Wharton nhận xét, "truyện ngắn có được sức sống hoàn toàn nhờ vào việc thể hiện một tình huống đầy kịch tính".

(trích)

Ông minh mơ màng nói :

- Cả maotrạchđông, stalin và mấy đời tổng thống mỹ đều bị tôi lừa.

Ông diệm bật người dậy, giọng nghi ngờ :

- Không, tôi nghĩ cụ mới bị chúng nó lừa.

Ông minh cười lớn :

- Cả thế giới đều nghĩ như cụ. Nhưng tôi là con kiến cắn mù mắt con voi. Chiến thắng là một bí mật của số phận. Cụ là con của chúa, cụ không bao giờ hiểu được sự khôn ngoan của satan. Và cụ cũng không bao giờ biết được sức mạnh của thù hận.

Và,

Ông minh :

- Thời tôi còn lang thang ở paris, chắc cụ còn nhớ cục gạch mà tôi vẫn ôm hằng đêm, khi ấy cụ đã hỏi tôi, sao không kiếm một cô để ôm lại đi ôm cục gạch ? Tôi đã nói với cụ thế nào cụ còn nhớ không ?

Ông diệm :

- Sao tôi quên được. Cụ đã diễn ngay từ hồi đó.

Ông minh cười nhạt :

- Sẽ không ai tin. Nhưng chính đó là cục gạch trong bếp của mẹ tôi. Đi bất cứ đâu, tôi cũng bỏ vào túi xách mang theo. Đấy là quê hương.

Simon Wood trong tác phẩm "Mastering Multiple Points of View", nhấn mạnh rằng, việc đan xen nhiều nhân vật có nhiều góc nhìn, dễ gây rối, làm người đọc lầm lẫn giọng nói, cá tính và quan điểm của các nhân vật. "Trong một cuốn tiểu thuyết, giống như trong một cuộc trò chuyện, không phải ai cũng có thể nói cùng một lúc. Có rất nhiều cách để cho mỗi nhân vật một giọng nói mà không cần họ phải nói chồng lên nhau". Quan điểm của mỗi nhân vật và thống điệp của tác giả là những điểm đánh giá bậc thang giá trị của tác phẩm. Cách của Nguyễn Viện trình bày quan điểm của bốn âm hồn".

Ông minh :

- Chúng ta vừa là thiêu thân, vừa là ảo ảnh của chính mình.

Ông diệm :

- Chúng ta là đấng cứu tinh và chúng ta cũng là đọa đày.

Ông ánh :

- Các ông không phải bận tâm mình là gì. Điều đó vô ích. Tất cả đều vô ích. Bởi vì chúng ta không là gì.

Ông minh :

- Chúng ta là hành động và hành động là tồn tại.

Ông ánh :

- Chúng ta tưởng là hành động nhưng thực ra chúng ta không làm gì.

Ông diệm :

- Niệm là hành động. Ý cũng là hành động. Và chúng ta tạo nghiệp. Nghiệp là thời gian của chúng ta.

Ông huệ bước vào vẫn với vẻ bất cần.

Ông huệ :

- Máu vẫn chảy trên trần gian và máu bốc cháy dưới hỏa ngục. Các ông nói như bọn lảm nhảm rao hàng ngoài chợ.

Thông điệp của hai nhân vật chính thể hiện khá rõ ràng :

Ông diệm :

- Thế thì sứ mệnh của chúng ta là gì ?

Ông minh trầm giọng, chắc nịch :

- Thực hiện sử mệnh của mình.

Còn thông điệp của tác giả thì sao ?

Đối thoại và lời kể đã diễn đạt một số kỹ thuật sáng tác. Chính xác nhất là việc cấu tạo những nhân vật nổi bật, thú vị, đáng nhớ : đó là minh và diệm. "Những nhân vật hấp dẫn nhất là những nhân vật có vẻ nhất quán bên trong nhưng vẫn có khả năng gây bất ngờ" (David Corbelt trong Emotion-Driven Characters). Thứ hai là tạo chiều sâu qua lý luận. Dọc theo các lời thoại, cả bốn nhân vật đều phát ngôn trong dạng trí tuệ. Sức nặng của ý tưởng và suy nghĩ xây dựng ý nghĩa. Tiêu chí này đã đạt được trong "Ở Phía Đông Âm Phủ".

Cũng ở ưu điểm này, tôi phát giác ra những lời thoại ít thể hiện cảm xúc của nhân vật và của tác giả. Lời thoại và lời kể trình bày nhiều kiến thức, hiểu biết, và tưởng tượng nhưng thiếu phần thể hiện của nửa não bộ bên phải, nơi sản xuất vô thức và cảm xúc. Ngoài ra, đọc kỹ hết lời thoại, tôi không được yêu thích lắm những lời lặp lại ý tưởng và những lời dư dài không cần thiết, làm loãng sức tập trung của độc giả.

Ở gần cuối truyện, tác giả cho "sói-nâu" xuất hiện một cách đột ngột và ngắn ngủi, tôi cho rằng không có đoạn đó, câu truyện vẫn diễn tiến suôn sẻ. Truyện ngắn và ngay cả tiểu thuyết, đôi khi ít hơn sẽ khiến người đọc tham gia tưởng tượng nhiều hơn. Bí quyết này do Hemingway ẩn dụ trong lý thuyết sáng tác Băng Nổi.

Một chi tiết khác có thể gây sốc cho một số độc giả tôn giáo và độc giả yêu mến hai lãnh tụ minh và diệm. Tác giả hư cấu chuyện tình giữa minh và diệm. Ngay vào đầu câu truyện, "Chân ông minh gát lên đùi ông diêm".

Rồi, "Thỉnh thoảng người phụ nữ lên núi với ông. Chị dọn dẹp nhà cửa, giặt giũ quần áo và phục vụ ông như một tì thiếp. Chị yêu ông và kính trọng ông. Nhưng càng gần gũi chị bao nhiêu thì ông lại càng thương nhớ ông diệm bấy nhiêu. Ông không biết thế nào là tình yêu đích thực. Ông diệm luôn cho ông cái cảm xúc khẩn thiết về thực tại mà ông cần phải chiếm hữu".

Rồi, "Ông minh hôn ông diệm, nụ hôn kéo dài suốt lịch sử con người trên dương thế. Ông diệm ôm chặt ông minh, cái ôm không rời từ kiếp này qua kiếp khác".

Chuyện tình sốc này có khả năng làm người đọc ghi nhớ hoặc vì thích thú việc hư cấu của tác giả ; hoặc ghét bỏ vì sự kiện thiếu đạo đức. Riêng tôi, nhìn chi tiết này như một ẩn dụ. Hai nhà lãnh tụ hai miền Nam Bắc, lúc còn sống đã công chiến với nhau vì lý tưởng và sở thích khác biệt. Khi chết, tác giả cho cư chung ở phía đông âm phủ, yêu thương nhau, biểu tượng cho sự hòa hợp để người đời sau nhận ra rằng, cuối cùng hết, lòng yêu thương vượt qua tất cả những thứ gì chúng ta cho là lớn lao, ghê gớm trong cõi đời. Trong hư cấu, sự sáng tạo là sinh vật hai đầu : đầu rồng và đầu rắn. Tùy người đọc thấy đầu nào thì nó sẽ ảnh hưởng đến tác phẩm và tác giả theo điều ấy.

Đọc đến hơn ba phần tư truyện, chúng ta sẽ hiểu ra vì sao tên của các âm hồn không viết hoa : minh, diệm, huệ, ánh, dù là tên riêng ở dương trần, nhưng không phải tên riêng ở âm phủ, càng không phải là tên riêng trong thế giới hư cấu Nguyễn Viện, vì minh, diêm, huệ, ánh là tên chung. Chỉ là những đại biểu cho những loại người trọng hư tưởng về cái tôi, trong những bối cảnh thuận lợi, trở thành cái đẹp che cái xấu, cái thiện che cái ác, cái lý tưởng che cái vị thân. Đó cũng là thông điệp chính của tác giả : "Ở đâu có bất công, ở đó có đấu tranh. Bình đẳng là ảo tưởng. Con người luôn thất bại trong lý tưởng của mình" và ông đưa đến kết luận : Họ phải mãi mãi ở nơi mà sự tồn tại của những linh hồn chồng lấn vào nhau và níu giữ nhau tạo nên hỏa ngục.

Houston, tháng 9, 2024.

Ngu Yên

Nguồn : VOA, 26/09/2024

**************************

Giới thiệu sách mới : Ở phía đông Âm phủ

Nguyễn Viện, Việt Báo, 22/09/2024

Ở phía đông Âm phủ, Nhà xuất bản Tiếng Quê Hương (Mỹ) ấn hành, 2024. Gồm 2 truyện kịch : Và, hắn đã đến & Ở phía đông Âm phủ.

"Chân của ông minh gác lên đùi ông diệm. Họ nằm hút thuốc. Ông minh hút thuốc philip morris hân thưởng cuộc chiến thắng chống đế quốc xâm lược. Ông diệm hút bastos xanh sản xuất ở khánh hội, trầm tư về sự thất bại của chính nghĩa quốc gia.

Khuất sau bức tranh sơn mài "vườn xuân trung nam bắc" của họa sĩ trí, ông huệ ngồi đánh cờ tướng với ông ánh. Họ im lặng như cái chiều sâu của những gia phả đã tàn tạ. Nhưng hồi quang của hoàng bào mà họ đang mặc vẫn ánh lên cái lấp lánh của máu me đang chảy dưới ánh sáng ngọn lửa vĩnh cửu".

(Trích "Ở phía đông âm phủ")

Những con người của lịch sử phân tranh và tương tàn, cũng là những âm hồn trong cõi mịt mù ở phía bên kia sự sống. Chân lý và ngụy tín, họ tạo nên hoả ngục. Trong hoả ngục ấy, họ tồn tại như một hòa giải của thiện căn, cũng có thể là một nghịch cảnh để con người mãi mãi trầm luân như một giả định khác về lịch sử.

Nhà thơ Nguyễn Đức Tùng nhận định : "Ở phía đông âm phủ" độc đáo ở chỗ tác giả không miêu tả trực tiếp nhân vật, mà để cho họ nói năng như trên sân khấu, như trong một vở kịch. Hình thức tiểu thuyết - kịch rất hiếm trong văn học Việt Nam…

Những quan sát của anh sắc bén, và trong một ngôn ngữ đẹp, giản dị, tinh tế, dí dỏm, tôi thiết nghĩ anh đã thành công trong việc đánh thức ý thức lịch sử và xúc cảm cá nhân nơi người đọc.

Nhà nghiên cứu lý luận Ngu Yên đúc kết : Trên con đường văn chương Việt, Nguyễn Viện trở thành một trong số ít nhà văn phiêu lưu, dọ dẫm vào miền văn học lạ lẫm.

Liên lạc mua sách :

Tủ sách Tiếng Quê Hương

P.O Box 4653

Falls Church – VA 22044 – USA

Email : Cette adresse e-mail est protégée contre les robots spammeurs. Vous devez activer le JavaScript pour la visualiser.

Cette adresse e-mail est protégée contre les robots spammeurs. Vous devez activer le JavaScript pour la visualiser.