Thông Luận

Hòn Ngọc Viễn Đông - mỹ từ để tôn vinh nền văn hóa Việt Nam - có từ thế kỷ 19. Về sau, tên gọi Hòn Ngọc Viễn Đông gắn liền với Sài Gòn.

Cuộc sống về đêm của giới trung lưu tại Sài Gòn – "Hòn ngọc Viễn Đông" thời Pháp

Cuộc chiến tranh diễn ra tại Việt Nam với kết thúc vào ngày 30/4/1975 không chỉ như tuyên truyền của Bên Thắng Cuộc. Theo đài BBC cho biết [1] : "...Ngày 30/4/1975, khi Sài Gòn sụp đổ, thì lá cờ của quân chiến thắng được kéo lên nóc dinh Tổng thống ở Sài Gòn là lá cờ nửa đỏ nửa xanh, chứ không phải là cờ đỏ sao vàng. Sau ngày 30/4/1975, Chính phủ lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam thay thế Chính phủ Việt Nam Cộng hòa, cai quản đất nước từ vĩ tuyến 17 vào Nam. Giữa tháng 7/1975, hai nước Việt Nam "rủ nhau" nộp đơn vào Liên Hiệp Quốc, nói theo lời của Giáo sư Ngô Vĩnh Long, Đại học Maine, Hoa Kỳ. Hai vị đại diện cho hai nước là ông Nguyễn Văn Lưu, đại diện cho Hà Nội, và ông Đinh Bá Thi đại diện cho Sài Gòn. Ngày 11/8/1975 Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc bỏ phiếu đồng ý cho hai nước Việt Nam gia nhập Liên Hiệp Quốc, trừ Mỹ bỏ phiếu chống"…

Đối với vô số người dân - chi tiết như thượng dẫn - có thể gây choáng váng đến bất ngờ, bởi mục tiêu của cả Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với cờ đỏ sao vàng và Cộng hòa Miền Nam Việt Nam với lá cờ nửa đỏ nửa xanh cùng ngôi sao vàng, không phải như mục tiêu tuyên truyền gần nửa thế kỷ qua, với cái gọi là "giải phóng miền Nam thống nhứt đất nước".

Sau thất bại, khi bị Hoa Kỳ phủ quyết việc tham gia vào Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, Đảng cộng sản Việt Nam với tên gọi vào lúc bấy giờ là Đảng Lao động Việt Nam, nhanh chóng chớp lấy thời cơ để tổ chức "Hội nghị lần thứ 24, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam đã đề ra nhiệm vụ hoàn thành thống nhất đất nước về mặt nhà nước" vào tháng 9/1975.

Tiếp sau đó, ngày 2/7/1976, Đô thành Sài Gòn chính thức bị xóa tên và thay bằng thành phố Hồ Chí Minh, thông qua kỳ họp thứ nhứt của Quốc hội khóa VI. Tại kỳ họp này, Quốc hội đã ban hành nghị quyết về tên nước (mới) là Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam với quốc kỳ, quốc huy, thủ đô, quốc ca [2]. Cùng năm 1976, Đảng Lao động Việt Nam của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng đã chính thức đổi thành [3] Đảng cộng sản Việt Nam, vào kỳ họp đại biểu đại hội đảng toàn quốc lần thứ IV, diễn ra tại Hà Nội từ ngày 14 đến ngày 20/12/1976.

Một người bán bánh mì đi ngang qua UBND Thành phố Hồ Chí Minh (Tòa thị chính Sài Gòn theo phong cách Pháp thế kỷ 19) vào ngày 29/6/2020

Ngày 28/2/2024, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và đầu tư Nguyễn Chí Dũng phát biểu tại buổi hội thảo tham vấn quy hoạch Thành phố Hồ Chí Minh thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 diễn ra tại Hà Nội "Thành phố Hồ Chí Minh sẽ phát triển bứt phá, xứng đáng quay lại vị trí Hòn Ngọc Viễn Đông" [4].

Sài Gòn - Hòn Ngọc Viễn Đông

Non nửa thế kỷ bạc lòng thế nhân

Nguyễn Chí Dũng sanh năm 1960 tại Hà Tĩnh, với xuất thân là một bộ đội cụ Hồ. Sau đó, ông Dũng theo học đại học Giao thông và vận tải và gắn bó với Bộ Kế hoạch và đầu tư, từ năm 1985. Tháng 4/2016, ông Dũng được Thủ tướng lúc bấy giờ - Nguyễn Xuân Phúc bổ nhiệm giữ chức Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và đầu tư. Sơ phác cho thấy, ông Bộ trưởng Dũng không am tường về lịch sử - chiến tranh chính trị.

Làm sao có thể hình dung ra tên gọi mới "Thành phố Hồ Chí Minh - Hòn Ngọc Viễn Đông" hoặc giả "Thành phố Hồ Chí Minh hoa lệ" mà không khỏi bật cười ngay trong giây đầu tiên của dòng suy tư, từ người Sài Gòn xưa (!) Vì vậy, không chỉ là tên gọi, Sài Gòn - Hòn Ngọc Viễn Đông mang trong mình cả yếu tố chính trị và thời cuộc. Bên cạnh đó, Sài Gòn - Hòn Ngọc Viễn Đông, dung chứa đầy đủ trạng thái con người, từ thất tình lục dục cho đến tệ nạn xã hội. Sài Gòn có thủy chung và có phản bội ; từ tình yêu trai gái cho đến chuyện nước non ! Không có phản bội, Sài Gòn đã không bị cướp mất.

Người ta yêu thương và nhớ nhung Sài Gòn từ cái gì ? Nhiều lắm ! Không chỉ hình ảnh lãng mạn một thuở ; không chỉ những nghĩa cử hào sảng ; không chỉ từ địa danh ghi sâu trong tiềm thức v.v... Người ta khắc khoải về Sài Gòn bởi... TỰ DO ! Đó là yếu tố căn bản nhứt. 

Dân di cư vô Sài Gòn sau 1975, họ hào hãnh chen lẫn ngây ngô để mạnh dạn tự nhận "mình là người Sài Gòn". Rất buồn cười ! Bởi họ có thể rất giàu nhưng chắc chắn không sang ; họ đầy quyền lực nhưng không hề quý phái ! Họ không hề hay biết, quần là áo lụa - vàng đeo trĩu nặng - siêu xe hột xoàn mãi mãi không bao giờ biến họ trở thành "dân Sài Gòn". Sao họ lại nỡ lòng nào chối bỏ bản thân, với tư cách công dân thành phố Bác Hồ - vị tiền bối sáng lập ra Đảng cộng sản Việt Nam và từ đó giúp nhiều thế hệ con cháu của ông ta "rũ bùn đứng dậy sáng lòa" (?!).

Muốn Hòn Ngọc Viễn Đông trở lại ư ?! Dễ mà khó lắm ! Thưa người cộng sản Việt Nam.

Trước hết, căn bản nhứt và quan trọng nhứt hãy trả lại tên Sài Gòn. Sẽ là bất kính với nhiều thế hệ ông cha của quý vị cùng đôi phần lố lăng, khi buộc phải gọi tên "Hồ Chí Minh - Hòn Ngọc Viễn Đông". Văn hóa hiện nay, tại Thành phố Hồ Chí Minh chắc chắn là văn hóa xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, sau nữa, quý vị buộc phải gầy dựng lại VĂN HÓA SÀI GÒN.

Đừng vọng tưởng, Sài Gòn - Hòn Ngọc Viễn Đông sẽ hồi sinh từ đầu tư cơ sở hạ tầng - quy hoạch kiến trúc đô thị - quy hoạch kinh tế vùng, cho đến phần ngân sách nhiều hơn con số 21%, được giữ lại hàng năm. Bởi đó chỉ là "phần xác"...

Sài Gòn - Hòn Ngọc Viễn Đông

Hồn lìa khỏi xác long đong phận người

Non nửa thế kỷ khóc cười

Hồn còn vất vưởng tơi bời can qua.

Nguyễn Ngọc Già

Nguồn : RFA, 07/03/2024

[1] https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-48009443

[2] https://www.qdnd.vn/tu-lieu-ho-so/ngay-nay-nam-xua/ngay-2-7-1976-quoc-ho...

[3] https://angiang.gov.vn/wps/wcm/connect/an+giang+portal-vi/sa-tintuc/cac-...

[4] https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/when-will-there-be-the-name-saig...

Hôm 24/5/2016, Tổng thống Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ (United States of America), Barack Obama, đến Sài Gòn lần đầu tiên. 43 năm trước, hè năm 1973, tôi cũng đã lần đầu tiên đến Sài Gòn.

Sài Gòn, nhìn từ trên cao.

Xin vắn tắt kể lại như sau :

Hè 1973, sau khi kết thúc năm học thứ 3 ở Đại học Sư Phạm Huế, tôi về Hòa Khánh (cách Đà Nẵng non 10 km) để nghỉ hè. Gia đình tôi tản cư đến ở đấy. Nhưng chưa nghỉ được ngày nào thì có người rủ đi làm thợ nề trên đèo Hải Vân. Tôi đi làm ngay vì muốn có ít tiền để vào Sài Gòn cho biết "Hòn Ngọc Viễn Đông" nó như thế nào !

Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát,

Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông

(Áo lụa Hà Đông - Nguyên Sa – Trần Bích Lan)

Con đường Duy Tân cây dài bóng mát

Buổi chiều khuôn viên mây trời xanh ngát

(Trả lại em yêu – Phạm Duy)

Và ca khúc "Ghé bến Sài Gòn" của Nhạc sĩ Văn Phụng cứ thôi thúc tôi !

Công việc thợ nề của tôi là xây các vách ở hai đầu các cống thoát nước. Vách có hình thang vuông : đáy 2 mét, đỉnh 0,2 mét. Cống có đường kính 2 mét, bằng thép. Và xây các đường dẫn nước phía vách núi để khi mưa lớn, nước chảy mạnh, không bị xói lở. Mỗi ngày được trả 250 đồng.

Tôi dự định sẽ bắt xe Phi Long hay Tiến Lực để đi Sài Gòn. Nhưng, làm được hơn một tháng, đã có hơn 10.000 đồng (1 xe máy Honda 50 cc nguyên thùng chỉ 29.000 đồng) thì ông anh họ nói sẽ gửi đi máy bay. Thích quá !

Đúng ngày giờ hẹn, tôi đến chỗ làm của ông anh họ (gần Bảo tàng điêu khắc Chăm Đà Nẵng). Chờ một lát thì có người đọc danh sách những người được bay chuyến sáng hôm ấy. Nghe tên mình, tôi lên xe.

Chiếc GMC chở gần 30 người, chạy ra phi trường Đà Nẵng. Xe đến gần một chiếc máy bay khổng lồ. Đó là chiếc máy bay Lockheed C-130 Hercules. Chúng tôi được hướng dẫn lên máy bay từ phía đuôi máy bay và được chia đều ngồi dọc hai bên. Mỗi ghế một người và phải buộc dây ngang bụng.

Tấm bục lớn ở đuôi máy bay được nâng lên, khép kín phía đuôi máy bay và chiếc Lockheed C-130 Hercules lăn bánh, cất cánh. Qua ô cửa nhỏ, tôi thấy bên dưới là núi rừng trùng điệp. Có lẽ "nó" đang bay trên Tây Nguyên.

Tôi đã bay trên một số loại máy bay trực thăng, C123… nhưng phải công nhận anh C130 này rất êm, rất thoải mái.

Có người bảo : "Đến rồi ! Sông Đồng Nai kia rồi !" Và máy bay hạ dần độ cao rồi đáp xuống phi trường Tân Sơn Nhất.

Tôi lên một chiếc Lambretta ba bánh để ra cổng phi trường rồi đi xích lô về nhà bạn, người bạn cùng lớp thời trung học, đã vào Sài Gòn để học Đại học.

Ngày thứ nhất, bạn giao cho tôi một chiếc xe máy Suzuki. Tôi đi đổ xăng và mua một cái bản đồ Thủ đô Sài Gòn và bắt đầu khám phá "Hòn Ngọc Viễn Đông".

Tôi đến đường Trương Minh Ký, ngắm Đại học Vạn Hạnh. Đi hết đường Trương Minh Giảng, rẽ trái, đến Ngã tư Bảy Hiền, ngắm Bệnh viện Vì Dân đồ sộ, vào Hương lộ 14 để thăm ông anh cô cậu. Khu Bảy Hiền có rất đông người Quảng Nam vào làm ăn sinh sống.

Ở chơi nhà ông anh cô cậu đến 14 giờ, tôi đến đường Trần Quốc Toản để thăm bà chị kết nghĩa. Năm 1964, Quảng Nam bị lụt lớn, thiệt hại khủng khiếp về người và tài sản. Trường Trung học Trưng Vương (Sài Gòn) của chị N. quyên tiền giúp học sinh miền Trung. Lớp 11A2 của chị N. đã gửi tiền giúp lớp tôi. Tôi và bạn tôi, mỗi người nhận được 200 đồng. Tôi viết thư cảm ơn lớp 11A2 của chị N. Từ đó, chị N. và tôi thường viết thư cho nhau. Chị N. học trên tôi hai lớp. Tôi cũng nhận được nhiều thư của các chị cùng lớp với chị N. nữa. Ba chị N. là một Bác sĩ và sau này chị N. cũng trở thành một Bác sĩ. 21 năm sau (1973-1994), trong dịp đi tăng cường cho Bệnh viện đa khoa tỉnh Ninh Thuận, chị N. có đến Khu tập thể trường Trung học phổ thông Dân tộc nội trú Ninh Thuận để thăm gia đình tôi.

Từ giã chị N. và gia đình, tôi đến chợ Bến Thành, đi qua nhà sách Khai Trí, vòng ra đường Bạch Đằng chiêm ngưỡng tượng đài Đại Vương Hưng Đạo – Trần Quốc Tuấn.

Sau đó, tôi đến dinh Độc Lập, ngắm công trình của Kiến trúc sư lừng danh Ngô Viết Thụ, đến chiêm ngưỡng Nhà thờ Đức Bà rồi đến Bảo tàng Lịch sử.

Dinh Độc Lập, ngắm công trình của Kiến trúc sư lừng danh Ngô Viết Thụ

Tại Bảo tàng Lịch sử, nhìn những cây cọc Bạch Đằng, hình ảnh Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Ngô Quyền, Lý Thường Kiệt, Trần Quốc Tuấn, Lê Lợi, Quang Trung… lòng tôi dào dạt cảm xúc tự hào, cảm phục cha ông mưu trí, anh hùng, kiên cường, bất khuất! Ngắm những phiên bản trống đồng Đông Sơn, thạp đồng Đào Thịnh, những mũi tên đồng… tôi như thấy lại cả một quá khứ gian khổ, hào hùng và tài hoa của dân tộc !

Rời Bảo tàng Lịch sử, tôi vào Thảo Cầm Viên để xem voi, gấu, sư tử… Con hổ trong Thảo Cầm Viên, lúc này, trông rất giống con hổ của Thế Lữ trong bài thơ nức tiếng "Nhớ rừng". Nó khinh khỉnh, nghênh ngang, dữ dằn, hung tợn lắm ! Chắc là được ăn uống đầy đủ nên rất sung sức, mạnh mẽ.

Gần 17 giờ, khát nước và mệt, tôi quay về nhà bạn. Gặp một chị bán trái cây, đang đẩy xe đi bên đường, tôi dừng lại, hỏi: "Bao nhiêu một chục cam vậy chị ?". Chị trả lời ngay : "Bốn đồng chú à !". Tôi nói : "Chị bán cho em một chục !". Chị nhặt cam, bỏ vào một bao giấy đã được dán sẵn. Tôi trả tiền cho chị.

Cầm bị cam, nghe nằng nặng, tôi mở xem. Thấy 13 trái cam, tôi nói với chị : "Dư 3 trái chị ơi !". Chị bảo : "Không dư đâu ! Một chục là 12 trái, tôi biếu chú 1 trái nữa là 13. Nghe tiếng chú, tôi biết chú ở ngoài Trung mới vào. Quảng Nam phải không ? Ở đây, tôi tính chục 12, chứ chú xuống miền Tây, người ta tính cho chú chục 14, chục 16 nữa kìa". Tôi vô cùng ngạc nhiên : chục 12, chục 14, chục 16 và còn biếu 1 trái vì "tôi biết chú ở ngoài Trung mới vào" ! Người Sài Gòn sống nghĩa tình quá ! Tôi vô cùng cảm động trước tình cảm của chị bán trái cây, tôi nói : "Vậy, em cảm ơn chị ! Chào chị nhé !".

Ngày thứ hai, tôi đi lung tung : đến cầu Chữ Y, qua Khánh Hội, đến Đa Kao, Chợ Lớn… Đi trên các con đường Tú Xương, Hồ Xuân Hương, Bà huyện Thanh Quan… rợp bóng me, hoa và lá me rắc vàng trên đường. Đúng là những con đường dành cho các nhà thơ !

Đến chiều, tôi đến nhà sách Khai Trí, mua gần 20 quyển sách các loại : từ điển, thơ, tiểu thuyết, sách dịch, sau khi tính toán số tiền cần để ăn uống và đi xe.

Sáng hôm sau, tôi chia tay bạn và lên xe Phi Long để về lại Đà Nẵng.

Xe chạy tới Sa Huỳnh thì trời tối, những người anh em con Lạc cháu Hồng đang bắn giết nhau, xe không thể đi tiếp. Xe phải đưa hành khách xuống bờ biển để lên 2 chiếc thuyền. Thuyền chạy cách bờ vài cây số. Nhìn vào trong đất liền, thấy đạn bay đỏ trời, hỏa châu chiếu sáng, tiếng súng lớn nhỏ, lúc nhặt lúc thưa. Tôi không hiểu sao người Việt Nam mình lại thích bắn giết nhau dữ vậy !

Ra tới quãng thị xã Quảng Ngãi, thuyền mới cập bến, chúng tôi lên bờ và lên xe – một xe Phi Long khác – để đi tiếp ra Đà Nẵng.

Đấy, lần đầu đến Sài Gòn của tôi là như vậy. Còn rất nhiều tình tiết nhưng tôi xin thuật vắn tắt như thế vì sợ làm mất thì giờ của người đọc !

Sài Gòn thật tuyệt vời ! Đúng là một Hòn Ngọc ! Hòn Ngọc không chỉ là nhà cửa, lâu đài, cao ốc, đường sá… mà quan trọng hơn (tôi nhấn mạnh), đó là Hòn Ngọc của Tình Người, của Nhân Cách, của Tâm Hồn người Sài Gòn !

Ninh Thuận, 24/5/2016

Phan Thành Khương

Nguồn : VOA, 05/10/2017