Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Ba đi tù ‘ci to’, m đi ‘kinh tế mi’, con nhà nghèo tr thành Vin sĩ Vin hàn lâm k thut M

Xut thân t gia đình nhà giáo nghèo khó đông anh ch em xã Phước Lâm, huyn Long Đin, cô thôn n ngày nào thích thơ ca và văn chương Vit Nam, tò mò mun tìm cách gi ánh sáng ban ngày đ dành cho ban đêm hc bài vì nhà không có đèn đin, nay tr thành vin sĩ Vin Hàn lâm Khoa học kỹ thuật quốc gia Hoa K(National Academy of Engineering - NAE), rạng danh với thành tựu quan trọng trong ngành hóa hữu cơ ứng dụng.

thucquyen1

Giáo sư Tiến sĩ Nguyn Thc Quyên va được Vin Hàn lâm Khoa học kỹ thuật quốc gia Hoa Kỳ kết np làm vin sĩ vào đu tháng 2/2023. Photo : Courtesy photo

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyn Thc Quyên va được Vin Hàn lâm Khoa hc k thut quốc gia Hoa K (NAE) kết np làm vin sĩ vào đu tháng 2 năm nay. Giáo sư Thc Quyên được các đng nghip ti NAE đánh giá cao v vai trò lãnh đo trong giáo dc k thut và n lc thúc đy s đa dng lĩnh vc hóa hu cơ ng dng. Bà cũng có nhng công trình nghiên cu đc bit v quang đin hu cơ cho các tòa nhà và nhà kính tiết kim năng lượng.

Ngoài vai trò là Giám đc Trung tâm Polymer và Cht rn hu cơ ti Đi hc California, Santa Barbara, Hoa K, (UCSB) bà còn là đng ch tch Hi đng sơ kho gii thưởng VinFuture t năm 2020, được bình chn là trí tu khoa hc mang tm nh hưởng nht thế gii nhiu năm liên tiếp.

Nhân tháng Lch s Ph n Hoa K, tháng 3, VOA Vit ng có cuc trò chuyn vi Giáo sư Tiến sĩ Nguyn Thc Quyên.

VOA : Xin Giáo sư cho biết cm tưởng khi tr thành người ph n gc Vit đu tiên trong NEA ?

Nguyn Thc Quyên : Trước hết xin cho Thc Quyên kính chào quý thính gi ca đài VOA. Thú tht là tôi cũng chưa tng mơ ước hay tưởng tượng được rng mt ngày nào đó mình s tr thành vin sĩ ca Vin Hàn lâm Khoa học kỹ thuật quốc gia Hoa K.

Mình thy vô cùng vinh hnh bi vì đó là mt trong nhng s công nhn cao nht t đng nghip và đây cũng là s ghi nhn cho nhiu năm lao đng sáng to và cng hiến ca mình và nhóm nghiên cu ca mình trong lĩnh vc khoa hc. Rt là vui vì được NAE công nhn. Tôi được đào to đ tr thành mt nhà lý hóa ch không phi bên khoa hc k thut.

Vinh d này đánh du mt ct mc s nghip rt quan trng đi vi tôi. Nói chung là tôi không th làm vic này mt mình được mà có c mt nhóm nghiên cu ca tôi, nhng sinh viên, tiến sĩ và cng tác viên đã làm vic chung vi tôi. cp đ cá nhân thì không có t ng nào có din t được cm giác ca tôi trước s công nhn này bi vì tôi đã vượt qua nhiu th thách và khó khăn trong cuc sng và vic làm đ có th có ngày hôm nay.

Tôi không ch hoàn thành ước mơ ca riêng bn thân mình mà còn là cho c m tôi na, cho c nhng người ph nữ Vit Nam và ph n trên thế gii vì nhng gic mơ ca h b tan vỡ, vì nhng th thách trong cuc sng và lo toan cho gia đình h. Như m tôi tng ước mơ được hc cao hơn na và được tr thành n bác sĩ phu thut đu tiên ca thành ph Buôn Ma Thut, nhưng ri m tôi kết hôn năm 18 tui ri sau đó có năm đa con nên thành th ước mơ ca m tan thành mây khói.

thucquyen2

 Giáo sư Nguyn Thc Quyên ti mt hi tho khoa hc.

VOA : Thưa Giáo sư, vi vai trò mi trong Vin Hàn lâm Khoa hc k thut quốc gia Hoa Kỳ, Giáo sư có kế hoch gì đ thc hin vai trò đó ?

Nguyễn Thục Quyên : Vin Hàn lâm Khoa học kỹ thuật quốc gia Hoa K có trách nhim cung cp tư vn, kh năng lãnh đo k thut đ phc v quc gia, và không ch phc v cho quc gia M mà còn có th là ca thế gii nếu cn. Là mt thành viên ca Vin, mình có trách nhim và bn phn nhiu hơn trong khoa hc. Ngoài vic đóng góp cho nn khoa hc công nghip và giáo dc, mi người đu cn c gng to nh hưởng, dùng uy tín ca mình đ mang đến nhng thay đi tích cc cho nn giáo dc, cng đng khoa hc M và trên thế gii, và c cuc sng ca người dân.

Trách nhim ca tôi là không ch làm công vic làm hàng ngày trong trường hc California như là nghiên cu, ging dy, mà còn có trách nhim vi cng đng khoa hc, vi thế h tr trong và ngoài nước, và ca c xã hi. Tôi tiếp tc h tr thúc đy vic đào to và nghiên cu nht là v STEM (1), tôi cũng mun tăng s tham gia ca ph n trong lĩnh vc khoa hc k thut nhiu hơn đ nâng cao s đa dng và có mt cơ hi bình đng. Nói chung bây gi trong lĩnh vc khoa hc, s nam gii vn nhiu hơn so vi ph n nên tôi c gng là trong tương lai s thay đi đ có nhiu ph n tham gia nghiên cu khoa hc hơn.

Tôi cũng mong mun c gng h tr các nhà khoa tr vì thế h tr rt là quan trng, đc bit là nhng nhng thế h tr thuc nhng nước đang phát trin. Tôi mong mun đy mnh h tr, kết ni vi các nhà khoa hc nước ngoài trên toàn cu vi nhau, và c vi cng đng khoa hc Vit Nam.

Đng thi tôi s phi hp sâu hơn vi gii kinh doanh, công ty và các nhà hoch đnh v chính sách ca chính quyn đ đ ra và thc hin nhng chính sách có th to ra s thay đi tích cc trong xã hi như gim cht thi ra môi trường, tái chế cht nha, dùng nha phân hy sinh hc thay vì dùng nha plastic, thúc đy vic s dng năng lượng tái to Đó là nhng điu trước mt tôi mun thc hin.

VOA : Giáo sư có nói v s chnh lch s lượng nam và n làm khoa hc. Theo Giáo sư, người ph n làm khoa hc có nhng tr ngi, khó khăn gì so vi nam gii ?

Nguyễn Thục Quyên : N gii làm khoa hc thì khó hơn nam gii rt nhiu. Điu này không ch thy qua ph n làm khoa hc M mà bt c nước nào khi tôi đi công tác thì cũng đu thy đim chung này trên toàn thế gii. N gii làm khoa hc rt vt v vì v nhà h còn phi chăm lo cho gia đình, làm ni tr, lo cho chngngoài vic làm nghiên cu, ging dy. H thường b thiếu ng, thường xuyên vi vã, không có thi gian cho bn bè, không có thi gi lo cho bn thân, không được gp b, m, anh, ch, em

Ph n làm khoa hc phi làm vic chăm ch và tt hơn rt là nhiu đ mà có được s công nhn ging như là các đng nghip nam ; nhiu nước, tin lương ca n khoa hc li thp hơn so vi nam gii làm chung trong các cp bc, trong các ngh nghip ging nhau

thucquyen3

Giáo sư Nguyn Thc Quyên (giữa) ti l trao gii VinFuture 2022.

VOA : Lúc ny Giáo sư có nói là trong vai trò Vin Hàn lâm Khoa học kỹ thuật quốc gia Hoa K, Giáo sư khi không ch dng li trong đt nước Hoa K mà còn giúp nhng nước đang phát trin khác. Không rõ liu Giáo sư có kế hoch tr giúp Vit Nam trong công tác khoa hc ?

Nguyễn Thục Quyên : Tôi rt mong mun được giúp đ Vit Nam. T hi ra đi t năm 1991 đến gi thì ln đu tiên tôi v nước – v thăm gia đình thôi là vào năm 1999. Sau khi tr thành giáo sư đi hc thì tôi bt đu v nhiu hơn. Ln gn nht là vào năm 2023 đ tham d l trao gii thưởng ca Qu VinFuture. Năm 2022, tôi v nước, Tôi cùng vi Tiến sĩ Phùng Vit Bc, là nhân viên ca qu VinFuture, có ti thăm rt nhiu trường đi hc Vit Nam. Tôi gp g các sinh viên, nhng nhà khoa hc, nhng người làm nghiên cu ti vì tôi mun tìm hiu thêm v nhng cái khó khăn, th thách nào mà h phi đi mt khi mà làm nghiên cu ti Vit Nam.

Người Vit mình thì rt khó chu khó, siêng năng, rt cn cù, thông minh mà nếu có cơ hi thì người ta vươn lên rt thành công. Tôi trò chuyn vi mi gii t Bc ti trong Nam. Đó là chuyến đi rt là "m mt" cho tôi và tôi đã hc hi t mi ngườiTôi thy rng điu th nht, Vit Nam cn xây dng mt s h tng hin đi nht đ phc v nghiên cu khoa hc khoa hc k thut. Đim th hai, tôi thy các nghiên cu sinh Vit Nam không nhn được tin lương, ch mt s rt ít mi có và cũng rt thp ; h không được tin lương như bên M hay Châu Âu, do đó h phi đi làm vic đ kiếm sng, và làm nghiên cu ch là ph thôido vy h không tp trung làm nghiên cu toàn thi gian được. Mđim na, Vit Nam là nước đang phát trinvà các nhà khoa hc Vit Nam cn hp tác nhiu và cht ch vi nhau. Ông bà ta có câu "mt cây làm chng nên non, ba cây chm li nên hòn núi cao".

Vit Nam nên va thc hin nghiên cu ng dng va kết hp nghiên cu căn bn.

Vit Nam gi nhng người tr thông minh gii nht đi du hc nước ngoài, nhưng người ta hc xong và li nước ngoài, vì ti Vit Nam không có cơ s h tng và nhiu cơ hi đ người ta làm vic nghiên cu.

Vit Nam cn xây dng nhng cơ s h tng, nếu như không có tin đ xây ti mi trường đi hc mt cái thì nên xây nhng cơ s làm nghiên cu chung như bên M gi là phòng nghiên cu quc gia (national laboratory). Vit Nam có th bt đu vi ba cái trung tâm ba min : Bc, Trung, Nam. Nhng cơ s này không thuc v ai c [mà dùng chung] đ cho tt c nhng người làm nghiên cu mun s dng nhng cái máy móc nào đó thì h có th viết mt cái d án xin mt s gi, sau đó h có th đi vô trong đó làm nghiên cu. Tôi hy vng trong tương lai tôi có th giúp đ được nhng vic đó nếu Vit Nam chu đu tư vn. Mô hình cơ s h tng này rt thông dng M và nhng nước phát trin trên thế gii.

thucquyen4

Giáo sư Nguyn Thc Quyên (th hai, t trái) được sinh ra trong gia đình có b là cnh sát đc bit, m là giáo viên, nhà có tt c năm anh em.

VOA : Giáo sư có th cho biết cơ duyên nào khiến Giáo sư dn thân vào con đường ngành hóa hc, đc bit là ngành hóa hu cơ nghiên cu v quang đin hu cơ, cũng như là v nhng vt liu xây dng tiết kim năng lượng ?

Nguyễn Thục Quyên : Con đường đến vi khoa hc ca tôi rt là dài dòng, nó không như nhng nhà khoa hc khác. Khi còn Vit Nam tôi yêu thích lch s thế gii và văn hc. Tôi rt thích thơ, văn chương Vit Nam, thích đa lý na nhưng mà khi sang M lúc đó tôi 21 tui, không biết tiếng Anh, ch biết vài ch tiếng Anh thôi, mà theo hc văn chương thì phi đc sách rt nhiu, tra t đin mt lm. Tôi cũng có ghi tên ở mt s lpnhưng sau đó t t tôi chuyn sang lp toán, hóa hc, ri hc sinh hc, vt lý. Và tôi hc nhng lp này rt tt nên thành th ch đi theo con đường hóa hc thôi.

Nói chung, tôi không phi là nhà hóa hc truyn thng. Khi nghĩ v nhà hóa hc, người ta thường nghĩ đến nhng người làm ra nhng vt cht gì đó… Tôi thì được đào to tr thành nhà lý hóa, tc là nghiên cu v tính vt lý, tính hóa hc.

Khi tôi đang làm nghiên cu đ bo v lun án tiến sĩ thì tôi thực tập nhiu bên căn bn, nhưng tôi li rt thích bên ng dng vì tôi mun công trình nghiên cu ca mình có tác đng nào đó trong cuc sng hng ngày. Trong các nghiên cu ca tôi về cht quang hc và nha liên hp, tôi mun ng dng nhng cht này dùng làm pin năng lượng mt tri, bóng bán dn, b tách song quang, đin t sinh hcTôi mun có nhng ng dng t nhng cht hu cơ.

Tôi ln lên t ngôi làng nh Vit Nam, Phước Lâm, Phước Tnh, Long Đin cho đến năm lp 11 thì gia đình tôi chuyn qua Vũng Tàu [tnh Bà Ra Vũng Tàu]. Khi ln lên thì làng chưa có đin, tôi ước mơ có cách nào đó đ gi được ánh sáng ban ngày đ dùng cho ban đêm đ hc bài. S thích năng lượng mt tri ca tôi xut phát t đó, nhưng mình không đ ý ti. Ln lên trong s nghèo khó dn đến s tìm tòi, óc sáng to… Ông bà mình nói "Trong cái khó ló cái khôn". Bn tính tò mò, sáng to thúc đy tôi đi theo con đường nghiên cu khoa hc, còn đng lc theo ngh giáo ca tôi xut phát t gia đình tôi có bn thế h làm nhà giáo. Ông c tôi dy ch Nho trong làng ngoài Bc, ông ngoi tôi dy toán, m tôi dy toán [trường] cp hai.

thucquyen5

Giáo sư Thc Quyên (giữa) và các đng nghip n.

VOA : Thưa Giáo sư, Giáo sư có mt cái thông đip nào đó cho các bn tr mà đang p gic mơ làm khoa hc ging như Giáo sư không ?

Nguyễn Thục Quyên : Vi các bn tr, tôi khuyên các bn phi n lc theo đui nhng đam mê và ước mơ ca mình và hãy c gng biến gic mơ thành s tht, đng đ cho ai ngăn cn vic theo đui ước mơ ca mình. Các bn nên tìm kiếm s giúp đ t nhng người xung quanh mình và hãy hc hi t nhng người đã thành công. Nhng người thành công thường cho mình nhng li khuyên rt hu ích. Nhng ph n đam mê khoa hc nên nói chuyn nhiu vi nhng nhà khoa hc khác đ có cơ được hc hi người ta, được trao đi ý kiến, làm vic chung.

V phn tôi thì tôi sn sàng giúp đ nhng sinh viên tr, nhng nhà khoa hc tr. Đã có nhng sinh viên liên lc vi tôi t n Đ, Mexico, và t các nước Trung Đông. H liên lc vi tôi qua email. Tôi hi vng trong tương lai tôi có giúp đ được nhiu sinh viên tr hơn, nht là các em sinh viên tr Vit Nam.

VOA : Được biết Giáo sư cũng có vai trò trong Hi đng sơ kho gii VinFuture, xin Giáo sư chia s mt vài thông tin v vai trò này ?

Nguyễn Thục Quyên : Tôi giúp đ sáng lp qu VinFuture này vì nó có ý nghĩa rt ln trên thế gii. Đây là cơ hi đ góp phn đem li nhng tác đng tích cc cho Vit Nam nói riêng và thế gii nói chung. Qu VinFuture giúp thế gii biết ti Vit Nam. Câu hi mà mi người luôn đt ra là : hin nay có quá nhiu gii thưởng, làm sao chúng ta có th phân bit được gii thưởng ca mình vi nhng gii thưởng khác trên thế gii ? Điu quan trng nht là chúng ta không cnh tranh vi h, chúng ta chân thành to ra mt điu gì đó đc đáo, mt điu gì đó khác bit, mt điu gì đó ca Vit Nam và là đi din cho Vit Nam.

Tôi tng sng trong s thiếu thn và nghèo khó, tôi hiu nhng người nghèo hoc người dân lao đng quan tâm nhng điu gì, h ch lo là có đ cơm ăn trong ngày, có được nước sch đ ung, có qun áo, có đin… còn nhng vic như khoa hc ti tân như phi thuyn lên sao Hỏa, ít ai đ ý tiVì có ngun gc t Vit Nam, gii thưởng VinFuture vinh danh nhng trí tu xut chúng, nhng thành tu khoa hc công ngh và phát minh to ra s thay đi có ý nghĩa trên quy mô toàn cu, mang li cuc sng tt đp cho hàng triu người mi tng lp và ngành ngh.

VOA : Giáo sư có th cho biết mt s thông tin v gia đình, s thích ca Giáo sư không ?

Nguyễn Thục Quyên : Tôi sinh ra trong mt đình có 5 anh ch em Buôn Ma Thut. Ba tôi là cnh sát đc bit, m tôi là giáo viên dy toán cp 2. Khi tôi ln lên thì ch biết Ba chơi nhc trong phòng trà. Tôi không biết Ba là cnh sát đc bit cho ti khi tôi hc cp hai.

Trong chiến tranh nhà tôi b b bom nên mt tt c mi th, và sau 1975 khi gia đình đi v Sài Gòn thì Ba tôi đi hc ci to hơn 5 năm (2). Gia đình tôi đi kinh tế mi (3), mua rơm ci xây nhà nh ven sông Phước Lâm. M tôi không được đi dy hc nên cuc sng rt khó khăn, mt thi gian sau nhà nước mi cho đi dy hc.

Năm tôi 21 tui thì gia đình tôi đnh cư sang M theo din HO. Lúc ban đu gia đình sng bang Michigan, sau đó chuyn v Nam California. Tôi đã tri qua nhiu s nhc nhn, b m làm đ ngh như là đi may thuê, ra chén cho nhà hàng, ph bếp, ri li may, ri m tim nail.

Tôi đi hc adult schools (trường dành cho người trưởng thành) Los Angeles, hc ba trường/ngày vì quyết tâm hc tiếng Anh cho tht l. Vào 1993, tôi hc trường đi hc cng đng Santa Monica. Tôi va hc va làm thêm thư vin và giúp m tim nail nhưng cũng không đ tin sinh sng nên tôi mượn thêm tin ca chính ph (loan).

Năm 1995 va đi làm va đi hc Đi hc California Los Angeles. Tôi ra dng c thí nghim cho mt phòng nghiên cu. Thy h làm tht thích nên tôi cũng xin làm nghiên cu nhưng người ta nói tiếng Anh ca tôi không gii nên h không cho làm. Tôi xin c chc phòng thí nghim nhưng người ta t chi hết. Nhưng tôi xem đó là đng lc đ tôi c gng hơn mà thôi. Tôi không b cuc d dàng.

Sau khi tt nghip năm 1997, tôi np đơn theo hc cao hc. Xong cao hc thì tôi hc luôn tiến sĩ và ra trường năm 2001, sau 10 năm đt chân ti M vi vài ch tiếng Anh. Sau đó, tôi làm tu nghip Trường Đi hc Columbia New York và hp tác vi đng nghip IBM.

Năm 2004, tôi xin v làm vic Đi hc California Santa Barbara (UCSB) và đây tôi gp khó khăn trong s nghip rt nhiu, nhiu ln khóc và mun b cuc. Tôi phi đi mt vi s k th chng tc, b bt nt bi nhng đng nghip nam ln tui hơn, và người M trng.

Đng sau s thành công này có rt nhiu nước mt nhưng "c công mài sc có ngày nên kim".

VOA : Xin chân thành cm ơn Giáo sư Thc Quyên.

Nguồn : VOA, 25/03/2023

(1) STEM (Science, Technology, Engineering and Math) là một mô hình giáo dục dạy trẻ em kiến thc, k năng v các lĩnh vc khoa hc, công ngh, k thut và toán hc mt cách tích hp liên môn.

(2) Chương trình giam gi tp trung tù binh ca chính quyn Vit Nam sau 1975 đi vi binh lính chế đ Vit Nam Cng hòa hay nhng người tham gia phc v cho chính quyn này.

(3) Chính sách cưỡng bc giãn dân có ngun gc Vit Nam Cng Hòa nhm được cho là d kim soát "phn t chng đi" sau 1975.

Additional Info

  • Author Nguyễn Thục Quyên, VOA tiếng Việt
Published in Văn hóa