 | Tổng quan: | 3053982 |
Nhà văn Nhật Tiến, mới qua đời, là một nhà văn dấn thân tiêu biểu, dù ông chưa bao giờ nhận danh hiệu đó. Có thể vì ý nghĩa bốn chữ "nhà văn dấn thân" không rõ ràng.
Nhật Tiến. (Hình : Khôi Nguyên/Người Việt)
Trước năm 1960, ở miền Nam Việt Nam có một phong trào cổ động "trí thức dấn thân" và "nhà văn dấn thân". Có thể do ảnh hưởng của những "nhà văn dấn thân" ở Pháp rất sôi nổi và thuộc nhiều khuynh hướng, từ André Malraux, Albert Camus đến Jean Paul Sartre. Họ dấn thân trong các tác phẩm và cả bên ngoài lãnh vực văn chương, qua các hoạt động chính trị, xã hội.
Nói chung, những người "dấn thân" đã vận động, đấu tranh cho công bằng xã hội, cho dân chủ, tự do, cất tiếng nói thay cho những người bị áp bức.
Nhật Tiến là người sống dấn thân. Ông dấn thân khi sáng tác văn chương, chủ trương các tờ báo và nhà xuất bản. Ông dấn thân trong các công tác văn hóa, tham dự Trung Tâm Văn Bút Việt Nam (Pen Club), đọc bài điếu văn Nhất Linh đầy tinh thần "phản kháng", dự Hội đồng Văn Hóa Giáo Dục, rồi sau năm 1980, dấn thân cuộc vận động cứu các thuyền nhân tị nạn. Trước đây 30 năm, ông dấn thân khi chủ trương các nhà văn ở trong và ngoài Việt Nam đã có thể cùng theo đuổi chung một mục đích chống bạo quyền, xây dựng dân chủ tự do.
Từ những tác phẩm xuất bản đầu tiên năm 23 tuổi, Nhật Tiến đã hướng về những người yếu thế nhất trong xã hội ; đặc biệt là đám trẻ thơ bất hạnh. Tiểu thuyếtNhững Người Áo Trắngviết về trại nuôi trẻ em mồ côi.Chuyện Bé Phượng, Chim Hót Trong Lồng là cuộc đời và tâm sự của những trẻ em mồ côi. Ông viết về cuộc sống những người nghèo nhất trong các ngõ hẻm giữa đô thành Sài Gòn, trongThềm Hoang, cuốn truyện được Giải Văn Chương Toàn Quốc năm 1962.
Một tiểu thuyết khác mang tính dấn thân của Nhật Tiến là Giấc Ngủ Chập Chờn, khi ông nhìn thẳng mặt cuộc chiến tranh Việt Nam, không tránh né. Cuốn truyện viết về những người sống trong vùng sôi đậu, ban ngày thuộc chính phủ Cộng Hòa, ban đêm do Việt Cộng kiểm soát. Trong ngôi làng đó, có những gia đình hai anh em đi theo hai phía khác nhau, Hoành theo Quốc Gia, Hà theo Cộng sản, ở giữa là một bà mẹ và một cô thiếu nữ chứng kiến cảnh huynh đệ tương tàn. Khi Cộng sản chiếm miền Nam, tác giả mới biết cuốnGiấc Ngủ Chập Chờn bị chế độ "đánh giá" là "cực kỳ phản động !" Ông đã phải viết bài "tự kiểm thảo", do mấy nhà văn Việt Cộng nằm vùng "hướng dẫn".
Tuy Nhật Tiến không hoạt động chính trị đảng phái, nhưng ngoài các tác phẩm văn chương, ông đã can đảm nói những lời chống chính quyền dưới thời Việt Nam Cộng Hòa, vì chế độ miền Nam còn chấp nhận quyền tự do đó. Đám tang Nhất Linh Nguyễn Tường Tam, nhà văn đã tự vẫn để phản đối chính phủ Ngô Đình Diệm, chỉ có một số ít văn nghệ sĩ ở Sài Gòn đến dự, vì người ta vẫn sợ "Mật vụ của Ông Diệm" theo dõi. Nhưng Nhật Tiến không sợ, ông đọc những lời từ biệt Nhất Linh, với tư cách phó chủ tịch Trung Tâm Văn Bút Việt Nam. Nhật Tiến đã ca ngợi Nhất Linh bằng những lời tâm huyết, nhấn mạnh rằng Nhất Linh đã cư xử theo đúng với tư cách của của một nhà văn Việt Nam yêu nước.
Bài điếu tang Nhất Linh còn cho thấy một khía cạnh trong con người Nhật Tiến : Ông ca ngợi sự nghiệp và tư cách của vị văn hào mặc dù ông không theo cùng một đường lối chính trị. Khi được phỏng vấn, trong một bài đăng trên nhật báo O.C Register ở California, ngày 23 tháng Chín năm 2000, gần 40 năm sau khi Nhất Linh mất, Nhật Tiến nói : "Nhất Linh đã đem lại cho tôi một hỗ trợ tinh thần lớn lao khi tôi bắt đầu cầm bút. Tôi ngưỡng mộ tác phẩm của ông, nhưng sau này ông đã quá thiên về chính trị. Mà về phương diện này, tôi không theo con đường của ông …"
Không đồng ý về chính trị, nhưng Nhật Tiến không ngần ngại công khai ca ngợi Nhất Linh, trong bầu không khí đe dọa bủa vây chung quanh trong cả xã hội, chính bản thân ông có thể bị mang họa vì hành động can đảm đó. Đó là một thái độ "dấn thân" của một kẻ sĩ tiêu biểu trong truyền thống dân tộc Việt.
Cả cuộc đời Nhật Tiến sống dấn thân không ngừng nghỉ. Sau khi đến nước Mỹ tị nạn, ông lên tiếng cùng nhà báo Vũ Thanh Thủy tố cáo chính phủ Thái Lan không nghiêm trị bọn hải tặc làm hại bao nhiêu người Việt vượt biển tìm tự do. Sau đó nước Thái Lan đã phải kiểm soát vùng biển của họ, nhờ thế nạn hải tặc đã giảm bớt. Không những dùng ngòi bút, Nhật Tiến còn đi khắp nơi vận động bảo vệ thuyền nhân. Nhà văn Mai Thảo đã ca ngợi "những vận động, những lên tiếng không ngừng của Nhật Tiến".. vừa mới đi thuyết trình ở Sacramento về lại chuẩn bị sắp đi họp ở một hội nghị giáo giới … một nhà văn "vẫn ở giữa vầng trời sáng láng nhất …"
Trong khi hoạt động không ngừng ngoài xã hội như vậy, Nhật Tiến không quên dùng văn chương biểu lộ quan điểm chính trị của mình. Cuốn Mồ Hôi Của Đá (1988) thể hiện một cách nhìn mới về cảnh chia rẽ hai miền Nam Bắc, 13 năm sau khi chiến tranh chấm dứt. Nhật Tiến mô tả những nhân vật đảng viên cộng sản, một bí thư chi đoàn thanh niên, mà không khoác cho cái bộ mặt hoàn toàn xấu xa nhơ bẩn. Ở nước ngoài, nhiều người đã phản đối nhưng ông không chùn bước. Nguyễn Mạnh Trinh thuật lời nhà văn nhận định rằng con người có mặt tốt và mặt xấu, "những kẻ ở bên này hoặc bên kia giới tuyến nếu bị đàn áp thì cũng chọn chung một thế đứng đấu tranh chống lại những kẻ áp bức".
Một hành động can đảm nữa của Nhật Tiến là tập họp những bài viết của các nhà văn cùng giới trí thức ở trong nước và bên ngoài, xuất bản cuốnTrăm Hoa Vẫn Nở Trên Quê Hương. Cuốn sách bị dư luận phản đối vì có tên những nhà văn trong nước từng phục vụ chế độ cộng sản. Nhưng Nhật Tiến có chủ ý khác. Ngay cái tên của tuyển tập đã nói lên chủ ý đó. Năm 1958, ở Sài Gòn đã có cuốnTrăm Hoa Vẫn Nở Trên Đất Bắc do Hoàng Văn Chí tuyển chọn và xuất bản. Đó là lần đầu tiên người dân miền Nam biết đến những tác phẩm của Phan Khôi, Trần Dần, Phùng Quán, Nguyễn Mạnh Tường, Văn Cao, vân vân, với tư tưởng chống chế độ độc tài chuyên chế. Nhật Tiến theo gương đó, tạo cơ hội cho độc giả người Việt Nam ở nước ngoài làm quen với giới văn nghệ trong nước không phục tùng chế độ cộng sản. Tuy bị phản đối, Nhật Tiến vẫn không nản lòng. Nhà văn Thụy Khuê năm 1994, trong một cuộc phỏng vấn cho đài RFI đã hỏi "Trong tương lai anh còn tiếp t ục công việc này nữa không anh ?" Nhật Tiến trả lời không ngần ngại : "Bỏ làm sao được ?"
Nhật báo Người Việt có lẽ là nơi đầu tiên đã nhận diện Nhật Tiến như một nhà văn dấn thân. Trong bài điểm mặt các nhân vật năm 1988, trong số báo Xuân năm Kỷ Tỵ (1989), Người Việt viết về Nhật Tiến : "Với tập truyệnMồ Hôi Của Đá năm nay, ông đang đi tới khúc ngoặt lớn lao của một đời cầm bút nghiêm chỉnh liên tục. Đó là đặt nặng hơn bao giờ hết tinh thần của văn chương dấn thân. Bằng sĩ khí Nho phong, dùng uy vũ văn chương, Nhật Tiến đang ra công xoay chuyển cả một quan niệm viết lách và nhận thức".
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : VOA, 24/09/2020
Ông Bùi Nhật Tiến, tức nhà văn Nhật Tiến và cũng là một nhà giáo, một tên tuổi trên văn đàn Việt Nam Cộng Hòa vừa qua đời. Ông ra đi để lại tiếc thương trong lòng nhiều người Việt đã sống và lớn lên tại miền Nam.
Nhà văn Nhật Tiến, tác giả "Thềm hoang", không còn nữa (Ảnh : Blog NhaVanNhatTien)
Sinh ngày 24/8/1936 tại Hà Nội, thời niên thiếu ông học trường Hàng Vôi rồi lên bậc trung học ở trường Chu Văn An.
Năm 1954 xuống tầu há mồm theo đoàn người di cư vào Nam, ông đã sống qua 21 năm thời Việt Nam Cộng Hòa, qua thời đất nước thống nhất dưới chế độ cộng sản, đến năm 1979 thì vượt biển tìm tự do, định cư tại Hoa Kỳ năm 1980.
Ông có khiếu văn chương từ nhỏ, 15 tuổi đã có sáng tác được đăng báo phát hành ở Hà Nội là truyện ngắn "Chiếc nhẫn mặt ngọc" trên tờ Giang Sơn của bác sĩ Hoàng Cơ Bình.
Lúc mới di cư vào Nam ông làm việc cho đài phát thanh của Ngự Lâm Quân ở Đà Lạt trong vai trò một người viết kịch.
Sau đó ông vào Sài Gòn sinh sống bằng nghề giáo, dạy môn lý hóa tại nhiều trường trung học như Hưng Đạo, Nguyễn Bá Tòng, Bồ Đề, Hồng Bàng.
Ông tham gia sinh hoạt văn học nghệ thuật với tạp chí Văn Hóa Ngày Nay, do nhà văn Nhất Linh chủ xướng, từ số đầu tiên phát hành năm 1958. Ông cũng đã cộng tác với các tạp chí Bách Khoa, Văn, Văn Học là những sản phẩm văn hóa giá trị.
Nhà văn Nhật Tiến còn là phó chủ tịch Trung tâm Văn bút Việt Nam từ 1963 đến 1975 và năm 1974 được chọn làm thành viên của Hội đồng Văn hóa Giáo dục Việt Nam Cộng Hòa.
Trong 21 năm sống ở miền Nam, Nhật Tiến đã có khoảng 20 tác phẩm được xuất bản, trong đó có "Thềm hoang" được giải nhất Văn Chương Toàn Quốc năm 1962 và nhiều sáng tác đáng kể như "Những vì sao lạc" (1960), "Người kéo màn" (1962), "Chim hót trong lồng" (1966), "Quê nhà yêu dấu" (1970), "Thuở mơ làm văn sĩ" (1974).
Những sáng tác trước 1975 của nhà văn Nhật Tiến
Ngoài sáng tác, ông còn là chủ biên của nhà xuất bản Huyền Trân từ năm 1959 đến 1975 và là chủ bút tuần báo Thiếu Nhi từ 1971 đến 1975, tờ báo mang nhiều tính cách giáo dục, góp phần đào tạo một lớp thiếu nhi biết trọng nhân nghĩa lễ trí tín, biết yêu thương giống nòi.
Sau năm 1975 ông tiếp tục nghề giáo, dạy lý hóa tại một số trường trung học.
Cuối năm 1979 ông vượt biển và chuyến đi đã gặp nạn trong Vịnh Thái Lan. Ông và nhiều thuyền nhân bị hải tặc đem vào đảo Ko Kra giam nhiều tuần trước khi được nhân viên của Cao ủy Tị nạn Liên Hiệp Quốc giải cứu.
Khi được đưa vào trại Songkla, ông viết những bản cáo trạng nhờ tổ chức Boat People S.O.S. phổ biến. Câu chuyện của ông đã gây dư luận xúc động khiến thế giới quan tâm nhiều hơn đến vấn đề thuyền nhân và nạn hải tặc.
Sau khi đến Mỹ định cư ông cùng hai người bạn là vợ chồng ký giả Dương Phục và Vũ Thanh Thủy viết tập sách tài liệu "Hải tặc trong Vịnh Thái Lan", xuất bản năm 1981 và được phổ biến rộng rãi.
Nhà văn Nhật Tiến đã hợp tác với Ủy ban Báo nguy giúp Người vượt biển trong những vận động bảo vệ thuyền nhân tị nạn. Ông đã đi nhiều nơi, đến nhiều đại học để nói chuyện về thảm trạng vượt biển của người Việt Nam.
Bước vào đời sống Mỹ ông bỏ nghề dạy học, chuyển sang học điện toán và làm việc trong lãnh vực này nhiều năm trước khi nghỉ hưu vào năm 1998.
Ông tiếp tục sáng tác ở hải ngoại, với cả chục tác phẩm được ra đời, trong đó có "Tiếng kèn" (1981), "Một thời đang qua" (1985), "Mồ hôi của đá" (1988).
Các tác phẩm "Hành trình chữ nghĩa" (2012), "Sự thật không thể bị chôn vùi" (2012), "Nhà giáo một thời nhếch nhác" (2013) là những ghi nhận về sinh hoạt văn học Việt Nam trong hơn nửa thế kỷ qua. Những tác phẩm của nhà văn Nhật Tiến thường phản ánh hiện thực xã hội mà ông sống qua.
Ngoài sáng tác văn chương ông cũng cộng tác với báo chí, truyền thông trong cộng đồng người Việt hải ngoại, nhiều nhất là với tuần báo Viet Tide phát hành ở Little Saigon, Quận Cam.
Ông còn giữ chức vụ ủy viên báo chí Hội cựu Giáo chức Việt Nam Hải ngoại, 1982-1985 và chủ tịch Ban chấp hành Lâm thời Văn bút Việt Nam Hải ngoại, Nam California 1988.
Khi Việt Nam có chính sách đổi mới, mở cửa ra với thế giới thì cũng là lúc bắt đầu có giao tiếp nhiều hơn giữa người Việt hải ngoại và người trong nước, có những gặp gỡ giữa văn thi sĩ từ hai bờ Thái Bình Dương, có khi tại California có khi ở quê nhà.
Nhà văn Nhật Tiến đã gặp lại bạn bè văn hữu xưa, đặc biệt là người em ruột của ông, nhà văn Nhật Tuấn, mà trong 21 năm anh em đã đứng ở hai bên giới tuyến đối nghịch nhau. Sau đó hai anh em viết chung tác phẩm "Quê nhà Quê người" (1994) mà một số người nhận định đó là một sự thỏa hiệp, là cổ súy cho sự hòa hợp hòa giải không có thực dưới chế độ cộng sản.
Sau một thời gian bệnh, nhà văn Nhật Tiến qua đời ngày 14/09/2020 tại thành phố Irvine, Quận Cam, hưởng thọ 84 tuổi. Ông mất chỉ ba tuần lễ sau khi người bạn đời của ông là nữ sĩ Đỗ Phương Khanh ra đi về miền vĩnh cửu.
Bùi Văn Phú
Nguồn : © 2020 Buivanphu, 16/09/2020
