 | Tổng quan: | 3638537 |
Hai tuần trôi qua, các tranh cãi xung quanh phim 'Vợ ba' vẫn chưa chấm dứt.
Bên cạnh lý lẽ về sự hi sinh vì nghệ thuật, một lý lẽ khác thường được sử dụng bởi những người ủng hộ phim là cả Trà My và mẹ cô đã đồng ý về việc cô đóng phim có các cảnh nóng.
Một cảnh trong phim 'Vợ ba' (Nguồn : Internet)
Liệu lý lẽ này có ổn hay không ?
Sự đồng ý của Trà My và mẹ cô được thể hiện qua hợp đồng với nhà làm phim. Hợp đồng này, như mọi hợp đồng, về bản chất là một thỏa thuận. Một thỏa thuận đúng nghĩa phải bảo đảm các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, trong đó có 3 nguyên tắc : (1) dựa trên sự tự do, tự nguyện, (2) không vi phạm điều cấm của luật, (3) không trái đạo đức xã hội (khoản 2, Điều 3, Bộ luật Dân sự 2015).
Trong khuôn khổ của bài viết này, người viết đi vào phân tích 3 nguyên tắc cơ bản vừa nêu. Hai nguyên tắc sau là về pháp luật và đạo đức, mà hai khía cạnh này đã được bài viết "Phim 'Vợ ba' : Khi nghệ thuật thiếu dung hòa với pháp luật và đạo đức " đề cập. Dù vậy, hai khía cạnh này một lần nữa được đề cập tại đây ở góc độ của hai nguyên tắc của sự thỏa thuận, với một vài điểm nhìn bổ sung.
Về nguyên tắc 1, các thông tin trên báo chí hầu như cho thấy hai bên tự do và tự nguyện thỏa thuận. Song, sự tự do và tự nguyện này chỉ là thoạt nhìn. Để có thể xác định rõ hơn, người ta cần xem xét liệu hai bên có đủ thông tin để đi đến thỏa thuận, nhất là về những gì bất lợi mà hai bên không mong muốn. Chẳng hạn : Hai bên có đủ hiểu biết về pháp luật liên quan ? Hai bên có đủ hiểu biết về tâm lý trẻ em nói chung và khi đóng cảnh nóng nói riêng ? Hai bên có lường trước được các hệ lụy khi để trẻ em đóng cảnh nóng ? v.v.
Thỏa thuận dựa trên sự hiểu biết đầy đủ tất nhiên có tính tự do và tự nguyện cao hơn so với thỏa thuận dựa trên sự hiểu biết hạn chế. Nếu có thể chứng minh sự hiểu biết hạn chế khiến ít nhất một trong hai bên có lựa chọn bất lợi cho mình, thì có thể kết luận rằng nguyên tắc tự do, tự nguyện không được bảo đảm. Trong trường hợp của phim 'Vợ ba', rất khó để nói rằng Trà My và mẹ cô đủ hiểu biết các vấn đề nêu trên. Còn nhà làm phim ? Có thể họ hiểu biết hơn song không cung cấp hết thông tin cần thiết mà mình biết cho bên còn lại.
Nói riêng về các hệ lụy, không khó để một người đủ hiểu biết lường trước các vấn đề của việc trẻ em đóng cảnh nóng như : (a) ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ em (đặc biệt là tâm lý, về lâu dài), (b) ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức của xã hội, vì nếu có tiền lệ thì về sau sẽ có thêm trẻ em đóng cảnh nóng ; (c) những hình ảnh và phim có trẻ em đóng cảnh nóng sẽ trở thành đối tượng của các website ấu dâm, khiêu dâm, cũng như của những kẻ biến thái, và trẻ em đóng cảnh nóng có thể trở thành đối tượng của sự chọc ghẹo, làm nhục, v.v.
Hệ lụy thứ nhất có thể sẽ xuất hiện theo thời gian, dù Trà My đã trả lời báo chí rằng mình không hối hận dù phim có nhiều ý kiến trái chiều [1]. Từ kinh nghiệm của nhiều diễn viên trẻ em của điện ảnh Mỹ (với các cảnh chưa đến nỗi nóng như của Trà My), như Jodie Foster 13 tuổi vào vai Iris trong 'Taxi Driver', Natalie Portman 11 tuổi vào vai Mathilda trong 'Léon : The Professional', Kirsten Dunst 11 tuổi vào vai Claudia trong 'Interview with the vampire' [2], v.v có thể nói rằng diễn viên trẻ em nói chung sẽ chịu tổn thương tâm lý, và Trà My không chắc sẽ là ngoại lệ.
Hệ lụy thứ hai là khá rõ ràng. Nếu phim 'Vợ ba' trở thành tiền lệ, đây sẽ là tiền lệ nguy hiểm. Nó mở ra một xã hội Việt Nam tương lai mà ở đó việc trẻ em đóng cảnh nóng được xem là bình thường, nhưng vì thế xã hội khi ấy đáng tiếc không còn bình thường nữa. Hiện nay, ngay tại một nước tự do, phóng khoáng như Mỹ, trẻ em hoàn toàn không được phép đóng cảnh tình dục, kể cả mô phỏng [3], thì Việt Nam cần học hỏi để hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng cấm trẻ em đóng cảnh tình dục như trong phim 'Vợ ba'.
Hệ lụy thứ ba đã xảy ra và hẳn sẽ còn tiếp diễn, khi phim 'Vợ ba' đã có mặt trên một số website khiêu dâm. Người ta có thể thấy điều này bằng một vài thao tác tìm kiếm giản đơn. Không rõ Trà My, mẹ cô và nhà làm phim có biết điều này, và nếu biết thì điều đó có thành vấn đề đối với họ hay không ? Dù câu trả lời là gì thì điều này đã thành vấn đề đối với xã hội.
Ngay cả khi các hệ lụy trên đây không xảy ra trong trường hợp của Trà My, thì điều đó không có nghĩa là các cơ quan chức năng sẽ không can thiệp, bởi can thiệp hay không, với mức độ nào – từ góc nhìn của họ với tư cách những nhà quản lý, những nhà làm luật, làm chính sách – sẽ phụ thuộc vào đánh giá tác động tổng thể của việc trẻ em đóng cảnh nóng nói chung. Thực tiễn cho thấy, tác động tiêu cực của việc này là đáng kể, chí ít là ở hệ lụy thứ nhất như đã nêu trên, nên sự can thiệp của các cơ quan chức năng là cần thiết.
Về nguyên tắc 2, mặc dù pháp luật Việt Nam hiện hành không có các quy định cụ thể về việc cấm trẻ em đóng cảnh nóng, song có các quy định mang tính nguyên tắc về các công việc được giới hạn cho trẻ em, theo đó, trẻ em chỉ được sử dụng vào các công việc bảo đảm sự phát triển nhân cách, cũng như không bị sử dụng vào các công việc không bảo đảm điều này.
Sự thiếu sót này của pháp luật Việt Nam nên được nhìn theo hướng khắc phục để hoàn thiện pháp luật, thay vì được nhìn theo hướng khai thác để đạt được mục đích nghệ thuật (hoặc mục đích khác) của người lớn nhờ sử dụng trẻ em đóng cảnh nóng – vốn khó tránh khỏi ảnh hướng xấu đến nhân cách. Thêm nữa, với tham chiếu pháp luật nước ngoài, nhà làm phim đủ hiểu biết phải tránh việc sử dụng trẻ em đóng cảnh nóng.
Về nguyên tắc 3, nguyên tắc này đặt các quan hệ dân sự vào sự ràng buộc của đạo đức xã hội. Không phải vô cớ mà đạo đức xã hội là một nguyên tắc cho các quan hệ dân sự. Pháp luật không bao giờ là đủ để điều chỉnh mọi quan hệ dân sự nói riêng và mọi quan hệ trong đời sống nói chung, và đạo đức xã hội là một hệ thống quy phạm song hành với pháp luật để điều chỉnh các quan hệ đó.
Đạo đức xã hội tối thiểu ở đây là không ai, kể cả và đặc biệt là trẻ em, bị sử dụng như phương tiện cho mục đích của người khác. Nếu người lớn coi trọng trẻ em như một chủ thể cần được bảo vệ tốt nhất để phát triển toàn diện thể chất lẫn tinh thần, và đặt điều này lên trên mục đích nghệ thuật (như cần phải thế), dựa trên sự hiểu biết tốt nhất có thể của mình, thì việc để trẻ em đóng cảnh nóng lấy lý do gì để biện minh ?
Như vậy, qua xem xét 3 nguyên tắc của sự thỏa thuận trên đây, có thể thấy sự thỏa thuận giữa hai bên không bảo đảm tối thiểu các nguyên tắc 1 và 2, nếu không muốn nói là không bảo đảm cả 3 nguyên tắc, nên sự đồng ý của Trà My và mẹ cô với nhà làm phim là không đủ thuyết phục. Cùng với lý lẽ về sự hi sinh vì nghệ thuật, lý lẽ về sự đồng ý chỉ là một biện minh vụng về, và cả hai lý lẽ cộng lại chẳng bao giờ là đủ để phim 'Vợ ba' xứng đáng đến được với công chúng.
Nguyễn Trang Nhung
Nguồn : RFA, 31/05/2019 (NguyenTrangNhung's blog)
Chú thích :
[1] Trà My 'Vợ ba' : Không hối hận dù bị bàn tán bởi cảnh nóng
[2] Sao nhí đóng phim người lớn : Tổn thương tâm lý và những hệ lụy nhiều năm sau mới thấy
[3] Nhà sản xuất Mỹ : 'Tôi giận dữ khi ê-kíp Vợ ba để bé 13 tuổi đóng cảnh tình dục'
"Tởm quá, con không đóng đâu". Đó là tin nhắn mà Nguyễn Phương Trà My gửi cho mẹ khi đọc hết các phần kịch bản mà đoàn làm phim gửi cho cô vào những ngày thử vai, trong đó có nhiều cảnh nóng [1].
Hình : Một cảnh trong phim 'Vợ ba' (Nguồn : Internet)
Tuy nhiên, sau khi đoàn làm phim thuyết phục, Trà My đã nhận vai, và tất nhiên, mẹ cô cũng đồng ý, dù như cô kể, mẹ cô đã từng phân vân, thậm chí, trước đó còn yêu cầu cô ngừng đọc kịch bản [2].
Sự đồng thuận đã đạt được giữa hai bên. Phim được đóng máy vào năm 2016. Trà My đã vào vai một nhân vật 14 tuổi tên là Mây bị ép tảo hôn để trở thành người vợ ba của một điền chủ giàu có vào cuối thế kỷ 19.
Phim được gắn mác 18+ này dựa trên câu chuyện có thật về thân phận người phụ nữ Việt Nam trong thời đoạn ấy, cùng các vấn đề của xã hội như trọng nam khinh nữ, hôn nhân sắp đặt, tảo hôn và đa thê.
Trên trường quốc tế, phim đã giành được nhiều giải thưởng danh giá, trong đó có giải thưởng Phim châu Á xuất sắc nhất tại Liên hoan phim quốc tế Toronto (Canada), Đạo diễn trẻ xuất sắc tại Liên hoan phim quốc tế Chicago (Mỹ) [3].
Thành quả này cùng nhiều lời khen ngợi trong và ngoài nước về tính nghệ thuật của phim hẳn mang lại niềm vui cho Trà My, mẹ cô, đoàn làm phim, và có lẽ là cả một bộ phận những người quan tâm và theo dõi.
Nhưng, điều đáng nói hơn cả là phim gây tranh cãi trong dư luận Việt Nam suốt hơn 1 tuần qua. Trọng tâm của tranh cãi này là Trà My đóng phim với các cảnh nóng khi mới học hết lớp 6, tức chưa đầy 13 tuổi.
Các cảnh nóng đó là về quan hệ nam nữ trong đêm tân hôn, tự thỏa mãn nhục dục, hôn người đồng giới, sinh con, v.v. Trong các cảnh này, Trà My lộ gần hết phần trên của cơ thể, thậm chí có cảnh được cho là để ngực trần (mà mẹ cô phân bua là mặc áo da) [4].
Câu hỏi mà dư luận đặt ra là sử dụng trẻ em ở tuổi đó để đóng phim với nhiều cảnh nóng như vậy liệu có phù hợp hay không ?
Từ góc nhìn nghệ thuật, những người làm nghệ thuật và những người ủng hộ họ đưa ra một một biện minh quen thuộc có tên 'sự hi sinh vì nghệ thuật'. Và sự hi sinh, trong trường hợp này, là của một cô bé tuổi chưa đầy 13.
Liệu sự hi sinh này có thỏa đáng ? Theo đa số dư luận, câu trả lời là 'Không'. Một số lập luận chính cho câu trả lời này là :
Thứ nhất, đoàn làm phim hoàn toàn có thể sử dụng diễn viên lớn tuổi hơn (hoặc đợi đến khi Trà My lớn tuổi hơn rồi mới để cô đóng phim, như nhiều phim khác trên thế giới, chẳng hạn như phim 'The reader' của Mỹ).
Thứ hai, ngay cả khi đoàn làm phim vẫn sử dụng diễn viên Trà My khi cô ở tuổi chưa đầy 13, họ hoàn toàn có thể sử dụng diễn viên đóng thế trong các cảnh nhạy cảm, nhất là cảnh người chồng húp trứng trên bụng người vợ mới cưới là Mây.
Thứ ba, nghệ thuật như thế nào đi nữa cùng cần phải bảo đảm tuân thủ pháp luật và các chuẩn mực đạo đức nhất định.
Chưa bàn tới điều thứ ba, đoàn làm phim có thể thỏa mãn hai điều đầu tiên mà vẫn đạt được tiêu chí nghệ thuật hay không ? Câu trả lởi rõ ràng là 'Có'. Cho nên, các biện minh về sự hi sinh vì nghệ thuật chỉ là ngụy biện.
Góc nhìn nghệ thuật không phải là tham chiếu duy nhất để đoàn làm phim dựa vào để chọn diễn viên nào cho vai nào, cũng như diễn viên nào cho cảnh nào. Ngoài góc nhìn này, các quy phạm pháp luật và đạo đức cần được coi trọng, thậm chí, cần được đặt lên trên.
Từ góc nhìn pháp luật, có quan điểm cho rằng đoàn làm phim vi phạm pháp luật về lao động và trẻ em, cụ thể là các quy định sau đây :
"Người sử dụng lao động chỉ được sử dụng người lao động chưa thành niên vào những công việc phù hợp với sức khoẻ để bảo đảm sự phát triển thể lực, trí lực, nhân cách" (Khoản 1, Điều 162, Bộ luật Lao động 2012).
"Trẻ em có quyền được bảo vệ dưới mọi hình thức để không bị xâm hại tình dục" (Điều 25, Luật Trẻ em).
"Trẻ em có quyền được bảo vệ dưới mọi hình thức để không bị (...) bố trí công việc hoặc nơi làm việc có ảnh hưởng xấu đến nhân cách và sự phát triển toàn diện của trẻ em" (Điều 26, Luật Trẻ em).
Bên cạnh đó là một số quy định khác về lao động chưa thành niên và về bảo vệ quyền trẻ em.
Các quy định trên mang tính nguyên tắc hơn là cụ thể nên có thể dẫn đến các quan điểm khác nhau giữa những người khác nhau, chẳng hạn về việc có hay không ảnh hưởng xấu đến nhân cách trẻ em nói chung và trong trường hợp của phim 'Vợ ba' nói riêng.
Dẫu vậy, đứng trên quan điểm bảo vệ tốt nhất cho trẻ em, khó có thể nói rằng việc trẻ em đóng cảnh nóng không ảnh hưởng xấu đến nhân cách trẻ em nói chung, nên quan điểm nêu trên rằng đoàn làm phim vi phạm pháp luật về lao động và trẻ em hợp lý hơn quan điểm ngược lại.
Ngoài ra, khi xem xét vấn đề từ góc nhìn đạo đức, người ta có thể đặt câu hỏi rằng : Mẹ của Trà My có nên đồng ý cho con mình đóng cảnh nóng hay không ?
Tôi đã thấy một chủ đề với câu hỏi này được khơi lên trên facebook và đa số câu trả lời là 'Không'. Một số quan sát khác từ các bình luận trên các diễn đàn về chủ đề này đưa tôi đến nhận định rằng đa số cha mẹ sẽ không đồng ý, như thể không đồng ý là một cảm thức đạo đức rất hiển nhiên.
Từ đây, câu hỏi tiếp theo được đặt ra là, có hay không sự lợi dụng trẻ em để đạt được mục đích hay tham vọng nào đó của người lớn trong trường hợp này ? Nghi vấn này không phải là không có căn cứ, nhất là khi sự hi sinh vì nghệ thuật là một ngụy biện, như trên đã nêu.
Tóm lại, phim 'Vợ ba' có thể đạt được tiêu chí nghệ thuật nhất định, song không vì thế mà việc sử dụng diễn viên chưa đầy 13 tuổi để đóng cảnh nóng có thể được biện minh. Sự hi sinh vì nghệ thuật là một biện minh tồi, nhất là khi nghệ thuật thiếu dung hòa với pháp luật và đạo đức.
Nguyễn Trang Nhung
Nguồn : RFA, 22/05/2019 (NguyenTrangNhung's blog)
Chú thích :
[1][2] Diễn viên 13 tuổi của 'Vợ ba' : 'Tôi khóc nhiều sau cảnh hôn chị Maya'
[3] Bé 13 tuổi đóng cảnh nóng, phía 'Vợ ba' có vi phạm Luật bảo vệ trẻ em ?
[4] Sự thực diễn viên 13 tuổi hở ngực gây tranh cãi trong 'Vợ ba'
