Mô hình ‘Thị trưởng’ chỉ là hình thức nếu thể chế không thay đổi
RFA, 05/12/2022
Bộ Nội vụ vừa đề xuất áp dụng mô hình tòa thị chính, thị trưởng ở một đô thị tại Việt Nam. Bộ Nội vụ đưa ra đề xuất vừa nêu tại Hội nghị đô thị toàn quốc, phổ biến về ‘Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045’.
Tòa thị chính trước 1975, nay là UBND Thành phố Hồ Chí Minh. AFP PHOTO
Theo Bộ Nội vụ, cơ chế vận hành bộ máy hành chính đô thị tại Việt Nam hiện bị cắt khúc theo từng cấp trong nội bộ ; điều hành hành chính thì mang tính tập thể của ủy ban ; trách nhiệm cá nhân người đứng đầu là Chủ tịch Ủy ban Nhân dân (UBND) chưa rõ ràng, làm ảnh hưởng đến hiệu quả của chính quyền đô thị.
Do đó, Bộ Nội vụ cho rằng cần đổi mới tổ chức đơn vị hành chính đô thị theo hướng phân định, điều chỉnh cho phù hợp với đặc điểm vùng miền và quy hoạch tổng thể đơn vị hành chính các cấp. Bên cạnh đó, cần nghiên cứu kinh nghiệm các nước về mô hình tòa thị chính, thị trưởng ở đô thị cho phù hợp với đặc thù Việt Nam.
Nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc, nhận định hôm 5/12 :
"Nghe ‘Thị trưởng’ thì rất hay, giống như các nước trên thế giới là người đứng đầu một thành phố. Nhưng quan trọng nhất là thể chế chính trị của Việt Nam có thay đổi theo cái tên ‘Thị trưởng’ hay không ? Hay là Thị trưởng chỉ là thay cho tên gọi Chủ tịch Ủy ban Nhân dân, rồi bên cạnh đó ông Thị trưởng lại là Phó bí thư đảng bộ địa phương, rồi dưới sự lãnh đạo của đảng bộ địa phương, bên cạnh đó còn có hội đồng nhân dân…"
Theo ông Phúc, bây giờ nếu ông thị trưởng phải thực hiện theo sự lãnh đạo của đảng, của Hội đồng Nhân dân… thì cái tên mà Bộ Nội vụ đề xuất chẳng qua chỉ đặt một cái tên mới, để giống các nước phương Tây. Ông nói tiếp :
"Nhưng các cơ chế vận hành chính quyền đô thị thì sẽ không có gì thay đổi nếu chúng ta không sửa luật và không làm theo cách vận hành thể chế của một thành phố giống như các nước phương Tây. Chính vì vậy, đây chỉ là thay cái áo mới, nhưng nội hàm của nó thì không thay đổi, cho nên không giải quyết được vấn đề, mà đây chỉ là tên gọi mà thôi".
Vai trò Thị trưởng là người đứng đầu và đại diện cho chính quyền địa phương của một thành phố, đô thị tự quản hoặc thị xã/thị trấn. Thị trưởng có quyền bổ nhiệm nhân sự và ban bố các chính sách tại địa phương đó.
Trong nhiều hệ thống chính quyền trên thế giới, thị trưởng là chính trị gia được bầu lên để đứng đầu cơ quan hành pháp của địa phương. Có nhiều khác biệt rộng lớn tại các nước về luật và tục lệ địa phương liên quan đến quyền lực và trách nhiệm của một thị trưởng cũng như cách thức mà một thị trưởng được bầu lên hay được ủy nhiệm.
Giáo sư Nguyễn Đình Cống từ Hà Nội hôm 5/12, nhận định :
"Tôi nghĩ chỉ là hình thức thôi, bởi vì bầu cử Thị trưởng thì phải có tranh cử rõ ràng, phải có luật bầu cử rõ ràng… Chứ còn bầu cử như từ trước đến nay, nếu chỉ chọn ra một người để bầu không có tranh cử thì cũng vô nghĩa. Chẳng qua chỉ là thay cái tên, đáng lẽ là Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành Thị trưởng. Cái này nằm trong hệ thống tổ chức chính quyền, nó phải dựa vào Hiến pháp. Có thể người ta thấy hình thức Thị trưởng của các nước phương Tây có cái hay".
Nhưng theo Giáo sư Nguyễn Đình Cống nó chỉ hay khi có tranh cử thật sự và người dân có quyền bầu cử hẳn hoi. Chứ còn nếu vẫn là hình thức đảng cử dân bầu thì đó chỉ là hình thức. Ông Cống cho rằng, khả năng để mà có một cuộc bầu cử dân chủ thực sự ở Việt Nam hiện nay là chưa có. Ông nói tiếp :
"Muốn có bầu cử như vậy thì phải có hoạt động của các tổ chức xã hội dân sự, phải mạnh lên, phải có một lực lượng nào đấy để hỗ trợ… Chứ còn hiện nay ở trong nước, hoạt động của các tổ chức xã hội dân sự vẫn bị đàn áp một cách khốc liệt. Tình hình hiện nay dân chủ là chưa có, chưa thấy rõ ràng, đặt tên chẳng qua là để lừa dối, tôi không tin là thật sự có thể có chuyện như thế".
Một tấm biển cổ động cho cuộc bầu cử Quốc hội và Hội đồng Nhân dân các cấp ở Hà Nội hôm 22/5/2016. AFP.
Trong báo cáo nhân quyền thường niên của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, được công bố hôm 12/4/2022, nước này đánh giá về quyền tự do chính trị ở Việt Nam rằng ‘Công dân không thể lựa chọn Chính phủ của mình thông qua các cuộc bầu cử tự do và công bằng, được tiến hành bằng hình thức bỏ phiếu kín, nhằm đảm bảo quyền tự do biểu đạt và ý chí của người dân.’
Báo cáo kết luận rằng cuộc bầu Quốc hội khóa XV năm 2021 là không tự do cũng không công bằng, Chính phủ không cho phép các tổ chức độc lập được giám sát.
Giáo sư Nguyễn Đình Cống, một trong những người tự ứng cử vào Quốc hội khóa XV, nói với RFA :
"Đợt vừa rồi tôi cũng là một trong các ứng viên, tôi ứng cử để biết nó như thế nào, chứ tôi nắm chắc là sẽ bị loại ngay từ vòng đầu. Cùng ứng cử với tôi cũng có một số người, nhưng người thì bị bắt, người thì bị truy tố, tôi cũng suýt nữa bị bắt. Thành ra điều họ nói những người ngoài đảng vào Quốc hội thì kết quả không đạt được gì cả, đấy chỉ là tuyên truyền thôi. Riêng trường hợp của tôi ứng cử thì người ta bày ra bao nhiêu thủ tục để ngăn cản, để làm cho tôi nản chí không thể tiếp tục được. Tôi phải vừa đấu lý, vừa hăm dọa mới nộp được đơn. Khi nộp rồi thì người ta tổ chức cuộc họp của nhân dân, nó kinh khủng lắm, mục đích là làm thế nào để loại tôi. Tôi thấy rằng, có chui vào ứng cử mới biết rằng những thủ đoạn nham hiểm của người ta, nó kinh lắm".
Trong kỳ bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng Nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021/2026 tại Việt Nam diễn ra vào tháng 5 năm 2021, ngoài Giáo sư Nguyễn Đình Cống bị gây khó khăn, có hai người tự ứng cử đại biểu quốc hội ở phía Bắc là ông Trần Quốc Khánh và Lê Trọng Hùng bị bắt giam. Cả hai bị cáo buộc ‘Làm, tàng trữ, phát tán tài liệu chống Nhà nước’ theo Điều 117 Bộ Luật Hình sự Việt Nam năm 2015.
Hầu hết những người trong danh sách để bầu vào Quốc hội khóa XV là do phía Đảng cộng sản Việt Nam và cơ quan chức năng giới thiệu. Hoạt động này lâu nay bị chỉ trích là ‘đảng cử, dân bầu’ mang tính hình thức, không dân chủ.
Nguồn : RFA, 05/12/2022
***************************
Nên bỏ hay giữ tổ dân phố ?
RFA, 05/12/2022
Nhiều người cho rằng, tổ dân phố/ tổ nhân dân không còn cần thiết trong thời đại ngày nay. Lý do được nêu ra là hiện mọi gia đình đều sử dụng internet nên có thể trao đổi và nhận thông tin từ chính quyền.
Hai chiếc loa phường treo trên cột điện ở Hà Nội hôm 19/5/2011. AFP
"Thực tế thì tổ dân phố hay tổ nhân dân không phải là một đơn vị hành chính theo luật, mà là tự quản nhưng phải thực hiện theo luật pháp, với mục đích là truyền tải thông tin tuyên truyền các chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, các cấp chính quyền đến với người dân...
Việc duy trì hai cấp dưới phường xã nhiều năm nay đã phát huy được tính hiệu quả, nhưng với thời kỳ 4.0 hiện nay có lẽ cũng không còn cần thiết, chỉ cần giữ lại một cấp là phù hợp".
Đó là lời đại biểu Quốc hội Trần Thị Thanh Lam (Đoàn Bến Tre) - Ủy viên Ủy ban Văn hóa Giáo dục của Quốc hội, được báo Dân Trí trích dẫn hôm 4/12/2022.
Theo Thông tư 14/2018/TT-BNV thì tổ dân phố là tổ chức dưới phường, thị trấn. Đây là nơi thực hiện dân chủ trực tiếp và rộng rãi để phát huy các hình thức hoạt động tự quản, tổ chức nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nhiệm vụ cấp trên giao. Mỗi tổ dân phố có Tổ trưởng tổ dân phố. Trường hợp cần thiết thì có 01 Phó Tổ trưởng tổ dân phố.
Một số người cho rằng, ngày nay công nghệ số đã rất phát triển, các gia đình đều sử dụng internet, mỗi người thường dùng điện thoại thông minh có các ứng dụng trao đổi, nhận thông tin dễ dàng. Vì vậy, tổ dân phố không còn cần thiết nữa.
Nhà báo Nguyễn An Dân nêu quan điểm của ông với RFA sáng ngày 5/12/2022 :
"Nói như vậy tức là chưa hiểu hết về vai trò của tổ dân phố. Tổ dân phố không phải là một tổ chức hành chính. Nó không liên quan đến dân có Internet hay không. Tổ dân phố là đơn vị quản lý nối dài của Đảng trong hệ thống chính trị và xã hội. Đảng cần tổ dân phố, còn dân có cần tổ dân phố hay không lại là chuyện khác nữa.
Lợi ích thiết thực của tổ dân phố đối với người dân là tùy. Có những người họ cần tổ dân phố để bảo vệ trong những xung đột dân sự. Trong những va chạm dân sự đó thì tiếng nói của tổ dân phố đóng vai trò rất quan trọng.
Theo tôi, nếu tồn tại tổ dân phố thì mô hình tổ dân phố phải làm sao cho tinh gọn lại để giảm chi phí cho bộ máy hành chính. Và tổ dân phố nên hoạt động tích cực hơn nữa, đảm nhiệm vai trò xã hội dân sự cấp cơ sở. Gần gũi với dân nhất để hướng dẫn cho người dân tận dụng mô hình đó, còn hơn là công nhận tính hành chính hóa tổ dân phố".
Sở Nội vụ Thành phố Hồ Chí Minh cho hay, nếu bỏ tổ dân phố và tổ nhân dân sẽ giảm được 80% tổ chức, giảm chi được khoảng 45 tỷ đồng mỗi năm.
Thống kê trên trang web của Bộ Nội Vụ cho thấy, tính đến ngày 01/10/2022, Việt Nam có 10.599 đơn vị hành chính cấp xã (gồm xã, phường, thị trấn) trong đó có 614 thị trấn, 1.737 phường.
Nhà báo Võ Văn Tạo cho rằng, nên bỏ tổ dân phố vì nó chỉ gây phiền hà cho những người dân không thích bị kiểm soát. Ông nói :
"Theo cá nhân tôi thì tôi thấy không cần thiết tổ dân phố. Nên giải tán vì lợi ích thì chả có mấy mà thêm cái rườm rà, rối rắm. Thậm chí là tốn tiền ngân sách Nhà nước nữa vì theo tôi biết, tổ trưởng cũng có lương".
Bỏ tổ dân phố hay tổ nhân dân được coi là một hình thức tinh gọn bộ máy hành chính, giảm chi cho bộ máy hệ thống chính trị đúng với tinh thần Nghị quyết số 18 năm 2017 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII.
Một xóm bị cách ly y tế do dịch bệnh ở Hà Nội hôm 6/9/2021. AFP
Tại buổi tiếp xúc cử tri hôm 22/11/2022, ông Phan Văn Mãi - Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh đã thông tin với cử tri về việc thành phố đã xây dựng đề án sắp xếp các tổ chức cấp dưới phường, xã.
Trước đó, Sở Nội vụ Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã trình cơ quan có thẩm quyền chủ trương định hướng sắp xếp tổ chức khu phố, ấp trên địa bàn theo quy định của Trung ương. Theo đó, mô hình tự quản dưới phường xã chỉ còn một cấp là khu phố, ấp và không còn tổ dân phố, tổ nhân dân.
Là một người dân từng làm tổ trưởng tổ dân phố cách đây gần 30 năm, ông Huỳnh Thi nêu quan điểm của ông về tổ dân phố và tổ trưởng dân phố với RFA sáng 5/12 :
"Bây giờ về mặt quản lý thì vẫn còn tổ dân phố, nhưng mà chức năng thì không còn như hồi xưa. Họ vẫn còn tổ dân phố, vẫn còn tổ trưởng để quản lý vụ hộ đói hộ nghèo, rồi họp hành, thông báo chủ trương. Có điều gì ủy ban muốn thông báo xuống thì thông qua khu phố rồi xuống tới tổ dân phố.
Thiệt ra tôi cũng không biết tổ trưởng là ai. Tôi cũng không biết tổ dân phố mình là gì rồi tổ phó dân phố là ai. Bây giờ còn có thêm một ông nữa gọi là bí thư khu phố. Ông này nắm nhiều hơn là mấy ông tổ trưởng. Ông này thường là cán bộ về hưu hoặc công an, đảng viên về hưu nhưng mà vẫn còn sinh hoạt đảng. Bí thư khu phố sẽ nắm những người trong đảng nhiều hơn là nắm dân.
Tồn tại tổ dân phố là do cái cơ chế quản lý như vậy thôi, chứ thật ra việc của ông tổ trưởng là nắm tình hình trong tổ về tội phạm, xì ke ma túy, trộm cắp… tức ổng là tai mắt của chính quyền".
Bà Lam, một người dân ở Quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh nói với RFA rằng, bà thấy tổ dân phố hay tổ trưởng nó chả liên quan gì đến bà, trừ những dịp "đặc biệt" :
"Sau này người ta bỏ hết các chế độ khai báo cho nên đâu có ai cần tổ trưởng nữa. Một năm tôi chỉ gặp ông tổ trưởng một lần khi ổng đến nhà thu tiền chế độ gì đó thôi. Còn nếu mà nói mức độ ảnh hưởng của tổ trưởng lên người dân thì hoàn toàn không có.
Tôi ở đây mãi tôi mới biết ông tổ trưởng. Mặc dù tôi không khai báo tạm trú (vì hộ khẩu tôi ở chỗ khác), nhưng ổng thấy tôi có nhà là ổng đến thu tiền cho phường hàng năm. Cái tiền đó ổng có nộp cho phường không thì tôi cũng chẳng biết vì tôi chỉ ký vô cuốn tập học trò lúc ổng thu. Ngoài ra, đến kỳ bầu cử thì ổng đến nhà đưa phiếu bầu. nếu mình nói bận thì ổng gạch dùm (bầu dùm) rồi ổng bỏ phiếu vô thùng phiếu dùm luôn".
Tại buổi họp cung cấp thông tin về tình hình kinh tế - xã hội chiều 1/12/2022, ông Nguyễn Duy Tân, Phó Giám đốc Sở Nội vụ Thành phố Hồ Chí Minh, phát biểu rằng, mô hình tổ chức dưới phường, xã, thị trấn 2 cấp đã tồn tại từ năm 1985 tới nay, nên việc thực hiện mô hình mới, không tổ chức tổ dân phố - tổ nhân dân, sẽ khiến lượng nhân sự lớn bị tinh giản đột ngột có thể gây khó khăn, lúng túng trong việc sắp xếp lại nhân sự. Có thể tạo áp lực công việc tương đối cao với người hoạt động không chuyên trách.
Nguồn : RFA, 05/12/2022