Thông Luận

Kinh tế Việt Nam đã "nghèo" còn gặp "cái eo điện đóm"

RFA, 14/06/2023

Tình trạng nắng nóng dẫn đến mất điện luân phiên suốt thời gian qua đã làm phức tạp thêm những khó khăn mà nền kinh tế Việt Nam hiện đang phải đối mặt. Các chuyên gia dự đoán kinh tế Việt Nam khó cán mốc mục tiêu tăng trưởng 6,5% do Quốc hội giao.

Một trạm xăng ở Hà Nội tạm ngưng hoạt động vì mất điện - Reuters

Khó khăn chồng chất

Truyền thông nhà nước dẫn thông tin từ Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia, thuộc EVN, cho biết đến ngày 13/6, tình hình cung ứng điện tại miền Bắc vẫn rất căng thẳng, gặp nhiều khó khăn do nhiệt điện than liên tục gặp sự cố, còn các hồ thủy điện vẫn cạn nước. Do đó, miền Bắc sẽ tiếp tục tăng cường cắt điện luân phiên.

EVN cũng khuyến cáo khách hàng, cơ quan công sở và cơ sở sản xuất sử dụng điện tiết kiệm, tắt bớt các thiết bị điện không cần thiết để tránh quá tải gây gián đoạn việc cung cấp điện.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia kinh tế độc lập lo ngại rằng, với tình hình kinh tế đầy thách thức như hiện nay, cộng thêm tình trạng mất điện liên tục trên diện rộng sẽ tác động tiêu cực, Việt Nam khó mà đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế 6,5% đã đặt ra hồi đầu năm 2023 :

"Tôi nghĩ rằng tình trạng kinh tế đang rất trì trệ mục tiêu 6,5% là rất khó đạt được và rất là thách thức.

Nền kinh tế đang rất khó khăn. Ngay cả những khu phố vàng của Thành phố Hồ Chí Minh thì cũng rất nhiều các cửa tiệm đóng cửa và đó là một biểu hiện cho thấy một nền kinh tế đang thực sự rất trì trệ. Rồi tất cả các thị trường đặc biệt là thị trường bất động sản hầu như là đóng băng…"

Dữ liệu từ Tổng cục thống kê  cho thấy kinh tế Việt Nam đang chậm lại. Về ngoại thương, trong năm tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu giảm 11,6% và nhập khẩu giảm 17,9% so với cùng kỳ năm ngoái. Tăng trưởng GDP ở mức 3,3% trong năm vào quý đầu tiên của năm 2023, giảm từ mức 5,9% trong quý bốn năm 2022.

Theo Nikkei Asia , nhiều nhà kinh tế đã hạ triển vọng tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Oxford Economics, vốn đã dự báo mức tăng trưởng tương đối chậm là 4,2%, nay còn điều chỉnh xuống thấp hơn, chỉ còn tăng trưởng 3,0% trong năm nay.

Nhiều dự án điện mặt trời ở Việt Nam dù đã hoàn thành nhưng chưa được kết nối vào mạng lưới điện quốc gia. Ảnh : AFP

Giải quyết ngay vấn đề cắt điện

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu cho biết, điều cần thiết bây giờ là phải giải quyết ngay tình trạng thiếu điện, khôi phục sản xuất để cứu vãn nền kinh tế. Ông nêu ra ba giải pháp :

"Thứ nhất là cắt điện. Khi cắt điện thì nó cân bằng giữa cung và cầu.

Giải pháp thứ hai là có thể mua qua lưới điện của Trung Quốc và một số nước láng giềng từ Lào hay Campuchia. Dĩ nhiên việc mua điện là việc chẳng đặng đừng và rất là tốn chi phí.

Giải pháp thứ ba về lâu về dài thì Việt Nam phải cải thiện và tăng cường tất cả những nguồn năng lượng, trong đó có điện mặt trời, điện gió và nhiều nguồn năng lượng khác".

Chuyên gia kinh tế Bùi Kiến Thành, từ Thành phố Hồ Chí Minh, nói với RFA rằng EVN cần phải tận dụng nguồn điện đã được sản xuất ra mà chưa được lên trên mạng lưới điện để cung cấp cho người dân :

"Nhà nước phải chỉ đạo EVN khẩn trương đưa lên mạng tất cả các sản lượng điện hiện nay đang có mà chưa đưa lên mạng thì nhanh chóng đưa lên rồi giải quyết các vấn đề khác sau".

Việt Nam vẫn còn tổng cộng khoảng 4.600 MW  từ điện gió và điện mặt trời đã hoàn thành xây dựng, vượt qua thử nghiệm, đủ điều kiện phát điện nhưng nhà đầu tư vẫn chưa thể phát lên lưới vì vướng thủ tục. Ông Bùi Kiến Thành nêu quan điểm :

"EVN họ đưa ra một số lý do nói rằng là chưa đủ hết tất cả pháp lý, rằng là các công ty đó chưa đạt đủ các tiêu chí điều kiện… Nhưng theo tôi đó chỉ là lập luận thôi, chứ còn điện làm ra mỗi ngày thì cố gắng mà cho lên mạng để sử dụng chứ cứ cắm nó xuống đất thì mất mát rất nhiều cho các doanh nghiệp cũng như mất mát cho cả nền kinh tế, làm ra điện mà không dùng và không giữ được điện".

Triển vọng phát triển trung hạn

Bất chấp những thách thức trong ngắn hạn, tăng trưởng kinh tế Việt Nam được kỳ vọng vẫn sẽ phát triển tốt trung hạn đến cuối năm 2026.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu đánh giá năm 2024 sẽ có nhiều cơ hội cho Việt Nam hơn trong là năm nay :

"Hiện tại Chính phủ Việt Nam cũng đang cố gắng đẩy mạnh đầu tư công. Đây có thể xem như là vốn mồi cho một nền kinh tế. Khi đầu tư công được thúc đẩy và phát triển mạnh mẽ thì nền kinh tế sẽ được phục hồi nhanh chóng.

Nói chung thì nền kinh tế sang năm tôi nghĩ rằng về mặt rủi ro kinh doanh có thể mức độ sẽ thấp hơn bây giờ".

Theo quan điểm của tiến sĩ Bùi Kiến Thành, an ninh trật tự Việt Nam hiện nay khá ổn đinh nên ít có rủi ro chính trị cho các nhà đầu tư nước ngoài :

"Hiện giờ thì tình trạng Việt Nam tương đối ổn định, có thể nói là an ninh trật tự nội bộ cũng khá ổn định. Nó không có những rủi ro mà trong kinh tế người ta gọi là "rủi ro chính trị". Mong rằng việc đó nó sẽ góp phần cho việc phát triển của chúng ta tốt hơn".

Trang web S&P Global Market Intelligence , mạng báo chuyên cung cấp thông tin chuyên sâu cùng các giải pháp công nghệ và dữ liệu, nhận định trong bài viết "Vietnam economy hit by slumping exports and power blackouts" (tạm dịch là "Kinh tế Việt Nam bị ảnh hưởng xấu bởi xuất khẩu giảm và mất điện", được đăng tải ngày 9/6 cho biết Việt Nam có nhiều lợi thế khoảng ít nhất là đến năm 2030.

Thứ nhất, Việt Nam sẽ tiếp tục hưởng lợi từ chi phí nhân công tương đối thấp hơn so với các tỉnh ven biển của Trung Quốc.

Thứ hai, Việt Nam có lực lượng lao động lớn, được đào tạo tốt so với nhiều đối thủ cạnh tranh khác trong khu vực ở Đông Nam Á, điều khiến Việt Nam trở thành điểm đầu tư sản xuất hấp dẫn của các công ty đa quốc gia.

Thứ ba, dự kiến chi tiêu công của Việt Nam sẽ tăng. Ví dụ, chính phủ Việt Nam ước tính rằng cần 133 tỷ USD chi tiêu cho cơ sở hạ tầng điện mới vào năm 2030, bao gồm 96 tỷ USD cho các nhà máy điện và 37 tỷ USD để mở rộng lưới điện.

Thứ tư, Việt Nam đang được hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung. Mỹ tính thuế cao hơn đối với nhiều loại hàng hóa từ Trung Quốc khiến các doanh nghiệp Mỹ chuyểnnhà xưởng từ Trung Quốc sang các nước khác ở Châu Á.

****************************

Việt Nam lo thiếu than để sản xuất điện

RFA, 14/06/2023

Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) mới đây cho biết tập đoàn này đang làm việc với các công ty khai thác than trong nước để thúc đẩy việc cung cấp đủ than cho các nhà máy nhiệt điện vào khi các nhà máy thủy điện ở Việt Nam không đủ nước để sản xuất điện do hạn hán kéo dài.

Nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân ở Bình Thuận năm 2019 (minh họa) - AFP

Báo Nhà nước hôm 13/6 loan tin cho biết Việt Nam hiện thiếu khoảng một triệu tấn than để sản xuất điện vào khi nhu cầu sử dụng điện tăng cao.

Truyền thông Nhà nước dẫn lời Tổng giám đốc EVN – ông Đỗ Mạnh Khảm – cho biết hời tiết nắng nóng tiếp tục kéo dài ở miền Bắc, kèm theo điều kiện thủy văn không thuận lợi nên dự kiến các nhà máy nhiệt điện (than, dầu, khí) sẽ huy động rất cao để đảm bảo cung cấp điện. Theo kế hoạch cập nhật, sản lượng huy động các tháng 6, 7 của các nhà máy nhiệt điện than, đặc biệt là khu vực miền Bắc sẽ duy trì ở mức rất cao.

Cụ thể, tổng sản lượng dự kiến huy động các nhà máy nhiệt điện sử dụng than antracite của EVN trong hai tháng 6 và 7 khoảng 12,33 tỷ kWh, tương ứng với nhu cầu than cần sử dụng là 6,03 triệu tấn than.

Tuy nhiên, tổng khối lượng theo hợp đồng đã ký với Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam (TKV) và Tổng Công ty Đông Bắc gần 4,4 triệu tấn, còn thiếu hơn 1,6 triệu tấn so với kế hoạch.

Tuy nhiên, vào ngày 14/6, EVN lại khẳng định với truyền thông rằng thông tin thiếu một triệu tấn than là do hiểu nhầm và khẳng định đây là khối lượng than mà các đơn vị cung ứng sẽ cấp bổ sung cho nhiệt điện trong tháng 6 và 7.

*************************

Chuyển than từ Lào về để chạy nhiệt điện : biện pháp "chữa cháy" ?

RFA, 13/06/2023

Hôm 9/6/2023, Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Trị cho báo chí Nhà nước biết đang xúc tiến đầu tư băng tải 160 km để chuyển than từ mỏ than của Lào từ hai tỉnh Sekong và Salavan về cảng biển Mỹ Thủy.

Các nhà máy nhiệt điện đang đứng trước nguy cơ thiếu than cho sản xuất. Courtesy EVN

Tin cho biết, công trình do Công ty Central Capital đầu tư, công suất 1.500-6.000 tấn than mỗi giờ. Hệ thống sẽ vận chuyển từ 15 đến 20 triệu tấn than đá từ Lào về Việt Nam mỗi năm.

Theo Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Trị công trình này sẽ góp một phần giải quyết tình trạng thiếu than gây thiếu điện thời gian qua.

Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, chuyên gia năng lượng độc lập thuộc Liên minh Năng lượng Bền vững Việt Nam; nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, khi trao đổi với Đài Á Châu Tự Do hôm 13/6/2023 bày tỏ lo ngại về băng chuyền chuyển than từ Lào về Việt Nam :

"Thường trước khi nhập hàng về phải xem các loại công nghệ có phù hợp không thì mới nhập, có khả năng đốt được không? Chứ không phải cứ nhập về rồi mới kiểm tra, phải kiểm tra từ nước ngoài, so với các thành phần than trong nước, công nghệ đốt phù hợp mới nhận. Không phải cứ than nào cũng dùng cho nhiệt điện được, rất nhiều loại than trong nước ở Quảng Ninh có mà không dùng được, cứ phải xuất khẩu đi. Còn băng chuyền trong nước thì thường người ta vẫn chuyển bằng đường sông mới rẻ, sau đó đến bờ sông mới làm băng chuyền từ bờ sông vào nhà máy. Tôi chưa hiểu nổi từ Lào về qua đâu, qua đồi, qua núi, qua rừng như thế nào ?".

Theo Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, từ trước đến nay tại Việt Nam luôn cho rằng thiếu điện là do thiếu than khi thủy điện cạn nước. Tuy nhiên hiện nay theo ông Lâm, các cơ quan chức năng lại cho biết là không thiếu than, mà là do các nhà máy chạy ở công suất cao quá, bị sự cố… Vì vậy ông Lâm cho rằng cần cân nhắc khi đầu tư làm băng chuyền chuyển than từ Lào về. Tiến sĩ Ngô Đức Lâm nói tiếp :

"Vừa qua các nơi tại Quảng Ninh nói than vẫn đủ, chỉ là không khai thác vượt quá khung của một khu mỏ. Trước đây đã có trường hợp khai thác vượt quá khung 10 % thì phạm luật, bị Bộ Tài nguyên Môi trường xử phạt. Bây giờ Thủ tướng quyết định cho vượt 10% thì về sau này chắc Bộ Tài nguyên Môi trường sẽ phải nghiên cứu sửa lại. Vẫn là do vấn đề quản lý và cơ chế thôi.

Cũng liên quan nhiệt điện chạy than, tại cuộc họp ngày 12/6 của Bộ Công Thương, Bộ trưởng Bộ này là ông Nguyễn Hồng Diên cho biết nhiệt điện than lại đối mặt thách thức khi chạy 20 năm phải đổi nhiên liệu.

Cụ thể, những nhà máy nhiệt điện than đã hoạt động 40 năm trở lên sẽ chấm dứt hoạt động và từ 20 năm trở lên phải chuyển đổi nhiên liệu. Kế hoạch chuyển đổi nhiên liệu với nhà máy nhiệt điện than theo lộ trình cũng được đưa ra trong Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021 - 2030 và tầm nhìn 2050, nhằm thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26.

Tiến sĩ Ngô Đức Lâm cho biết thêm những khó khăn khi nhiệt điện chuyển đổi nhiên liệu :

"Nhiệt điện than trong nước theo Quy hoạch điện 8, thì từ giờ đến năm 2030 những nơi nào có nhà mấy nhiệt điện than đã đưa vào quy hoạch thì xây dựng tiếp. Nhưng sau 2030 sẽ không xây dựng nữa, còn nếu đốt than bây giờ thì đang có nghiên cứu chuyển sang nguyên liệu khác, không dùng than. Khi chuyển từ than sang các loại khác, thì hoàn toàn công nghệ phải thi công lại, tức là kết cấu của lò phải cải tiến lại, phun vào lò như thế nào? Sẽ khác hẳn với công nghệ dùng than".

Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên -Môi trường từ năm 2002 đến năm 2007, khi trả lời RFA liên quan vấn đề này cho rằng Việt Nam đã quy hoạch sử dụng nhiệt điện than nhiều, mà đúng ra phải sớm loại bỏ điện than:

"Quy hoạch điện 8 cũng có nhiều bất cập, ví dụ nhiều nơi điện từ năng lượng tái tạo tức điện gió, điện mặt trời, làm xong rồi vẫn chưa được hòa lưới điện. Ngoài ra cũng có những vấn đề khác ví dụ như nhiệt điện còn nhiều. Tôi thì vẫn cho rằng một trong những nhược điểm của Quy hoạch điện 8 là sử dụng nhiệt điện than nhiều, mà đáng lẽ phải sớm loại bỏ, lúc đó sẽ được sử ủng hộ, trợ giúp của cộng đồng quốc tế".

Mặc khác, Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương từ năm 1993 đến năm 2002, khi trả lời RFA trước đây liên quan vấn đề này cho rằng nhu cầu năng lượng của Việt Nam tăng nhanh hơn tăng trưởng GDP là một thách thức :

"Hiện nay nhu cầu năng lượng của Việt Nam đang tăng lên với tốc độ khá cao, tiêu thụ năng lượng của Việt Nam thường cao từ 1,5 cho đến hai lần tăng trưởng GDP. Tức là hiệu quả sử dụng năng lượng của Việt Nam cần được cải thiện. Thứ hai, Việt Nam có một số nguồn năng lượng, nhưng gần đây, khi thác than và khai thác dầu khí đã bị hạn chế. Vì vậy Việt Nam sẽ phải nhập khẩu năng lượng, và nhập khẩu năng lượng như vậy sẽ tiêu tốn khá nhiều ngoại tệ, đó là một thách thức đối với Việt Nam".

Theo Quy hoạch phát triển điện lực Quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045, gọi tắt là Quy hoạch điện 8, được phê duyệt vào ngày 15/5/2023, thì tổng công suất sẽ đạt mức 130 GW vào năm 2030 và 221 GW vào năm 2045.

Mạng báo Nikkei vào ngày 16/5/2023 dẫn phát biểu của một nhà ngoại giao thuộc G7 cho rằng, Quy hoạch điện 8 của Việt Nam được phê chuẩn vẫn chưa hoàn toàn tương thích với các mục tiêu của G7, vì Việt Nam vẫn còn lệ thuộc nặng nề vào nguồn năng lượng than đá.

Hoàng Táo