Chiều 20/10, trả lời báo chí về việc bầu chủ tịch nước và các nội dung nhân sự tại Kỳ họp 8 của Quốc hội, Trưởng ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải cho biết, ngày mai 21/10, Quốc hội sẽ bầu chủ tịch nước nhiệm kỳ 2021-2026.
Bộ trưởng Quốc phòng Đại tướng Phan Văn Giang, Thường trực Ban Bí thư Đại tướng Lương Cường, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Thượng tướng Nguyễn Trọng Nghĩa
Bà Hải cho biết tại hội nghị lần thứ 10 (diễn ra từ ngày 18-20/9), Trung ương Đảng đã biểu quyết giới thiệu nhân sự đủ điều kiện để bầu chủ tịch nước. Việc thực hiện quy trình bầu chủ tịch nước là "cụ thể hóa chủ trương của Đảng tại Quốc hội".
Tuy nhiên, Đảng không công bố cụ thể ai là người được giới thiệu để Quốc hội bầu làm chủ tịch nước. Đây là điểm khác với Hội nghị Trung ương 9 diễn ra hồi tháng 5, khi đó, Trung ương công bố đã thống nhất rất cao giới thiệu ông Tô Lâm giữ chức chủ tịch nước, ông Trần Thanh Mẫn giữ chức chủ tịch Quốc hội.
Vì sao lại có sự khác biệt này ?
Vì sao phải bầu chủ tịch nước ?
Nhiệm kỳ 2021-2026 chưa kết thúc mà người dân đã chứng kiến ba chủ tịch nước tuyên thệ là ông Nguyễn Xuân Phúc, ông Võ Văn Thưởng và ông Tô Lâm. Theo thông báo chính thức, Việt Nam sẽ có một chủ tịch nước mới vào ngày mai 21/10.
Hiện tại, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đang đảm nhiệm cả hai vai trò đứng đầu đảng và nhà nước.
Vì sao ông Tô Lâm không tiếp tục kiêm nhiệm ?
Đảng cộng sản Việt Nam là hệ thống hoạt động trên nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách và tập trung dân chủ. Có thể hiểu rằng, với mô hình kim tự tháp ngược này, cơ quan nào càng đông thì càng có quyền lực. Như vậy, Đại hội đại biểu là quyền lực nhất, rồi tới Ban Chấp hành Trung ương, rồi Bộ Chính trị.
Tuy nhiên, để có thể quy được trách nhiệm thì cần "cá nhân phụ trách". Trong Bộ Chính trị còn có nhóm Tứ Trụ - là những lãnh đạo đứng đầu - với xếp hạng về quyền lực từ trên xuống là : tổng bí thư, chủ tịch nước, thủ tướng và chủ tịch quốc hội.
Những chức vụ này thường do các cá nhân khác nhau nắm giữ và hoạt động như một hệ thống kiểm soát và cân bằng quyền lực nội bộ nhằm tránh tình trạng cá nhân chuyên quyền, phá vỡ cơ chế tập thể lãnh đạo.
Giáo sư Carl Thayer, nhà phân tích chính trị từ Úc, nhận định với BBC News tiếng Việt như sau :
"Có thể một số lãnh đạo cấp cao kiêng kị về việc cho phép một người nắm giữ quá nhiều quyền lực hoặc cân nhắc về những lo ngại của các nhà đầu tư nước ngoài về sự ổn định chính trị ở Việt Nam.
"Việc bổ nhiệm một chủ tịch nước mới sẽ giúp khôi phục cơ cấu lãnh đạo Tứ Trụ và trấn an các chính phủ nước ngoài cũng như các nhà đầu tư nước ngoài rằng Việt Nam sẽ tiếp tụ duy trì được sự ổn định về mặt chính trị, từ đó chính sách đối nội và đối ngoại cũng sẽ được duy trì, tránh những biến động bất ngờ".
Tiến sĩ Zachary Abuza, Giáo sư từ Đại học National War College từ Mỹ, một chuyên gia an ninh khu vực Đông Nam Á, nói với BBC rằng Quốc hội thông báo sẽ bầu chủ tịch nước mới cho thấy Đảng muốn giữ vững truyền thống lãnh đạo tập thể với việc chia sẻ quyền lực giữa Tứ Trụ.
Với việc Quốc hội khóa 15 bầu chủ tịch nước vào ngày 21/10, Tứ Trụ sẽ do những cá nhân khác nhau nắm giữ
Vào năm 2018, sau khi Chủ tịch nước Trần Đại Quang qua đời, ông Nguyễn Phú Trọng khi đó đã nắm giữ cả hai chức vụ tổng bí thư và chủ tịch nước cho đến hết nhiệm kỳ (đến năm 2021).
Vậy vì sao ông Tô Lâm không tiếp tục kiêm nhiệm hết nhiệm kỳ như ông Trọng mà phải bầu lại chức danh chủ tịch nước ?
Ông Carl Thayer, giáo sư danh dự của Đại học New South Wales (Úc), lý giải với BBC rằng, trường hợp của ông Nguyễn Phú Trọng và ông Tô Lâm kiêm nhiệm nhìn vẻ ngoài có vẻ giống nhau, nhưng xét về bản chất thì có chút khác biệt.
"Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng là người đã giữ chức tổng bí thư từ năm 2011. Ông đã gánh vác và giải quyết một khối lượng công việc nặng nề hơn nhiều so với vị trí chủ tịch nước. Do đó, vào năm 2018, ông Trọng dễ dàng làm tròn trọng trách cả hai vị trí này".
Xét quá trình công tác ở vai trò lãnh đạo, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm là người chỉ mới có kinh nghiệm làm bộ trưởng Công an chưa tròn hai nhiệm kỳ, trước khi được bầu làm chủ tịch nước vào tháng 5/2024.
Và chỉ khoảng ba tháng sau đó, ông đã được chọn làm tổng bí thư, nên thời gian tại nhiệm cho cả hai chức vụ lãnh đạo đảng và nhà nước chưa đủ dài để đánh giá năng lực lãnh đạo của ông Tô Lâm. Một số chuyên gia nước ngoài nhìn nhận rằng so với người tiền nhiệm, ông Tô Lâm có hồ sơ lãnh đạo khá mỏng.
Với thời gian lãnh đạo ngắn và trong một giai đoạn có nhiều xáo trộn, ông Tô Lâm có lẽ chưa tập hợp được sự ủng hộ đủ lớn để thực hiện con đường quyền lực tương tự ông Trọng.
Các nhà quan sát, chuyên gia chính trị đánh giá Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm có hồ sơ lãnh đạo khá mỏng so với người tiền nhiệm
Theo Giáo sư Carl Thayer, từ đây tới Đại hội Đảng 14 vào năm 2026, nếu vẫn kiêm nhiệm hai chức vụ, ông Tô Lâm sẽ gánh vác nhiều trọng trách nặng nề. Vì thế, việc bầu chủ tịch nước mới không chỉ giúp tránh tình trạng cá nhân thâu tóm quyền lực mà còn để ông Tô Lâm tập trung làm tốt vai trò tổng bí thư.
Sáng ngày 20/10, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã phát biểu tại hội nghị triển khai Nghị quyết Hội nghị Trung ương 10 đã nhấn mạnh khối lượng công việc trước mắt "rất bộn bề, khẩn trương, thời gian từ nay đến hết nhiệm kỳ đại hội 13 của Đảng không còn nhiều, còn nhiều mục tiêu phải phấn đấu về đích, trong khi chuẩn bị các công việc cho Đại hội 14 là rất hệ trọng".
Điều này cho thấy việc bầu chủ tịch nước mới sẽ giúp ông Tô Lâm tập trong vào công việc của Đảng, nhất là trong giai đoạn quan trọng chuẩn bị nhân sự và văn kiện Đại hội 14.
Cũng có ý kiến cho rằng dù ông Tô Lâm có thể nắm giữ cả hai chức vụ tổng bí thư và chủ tịch nước nhưng ông không muốn tạo ra ấn tượng rằng việc củng cố quyền lực cá nhân của ông sẽ gây tổn hại đến nguyên tắc tập thể lãnh đạo bấy lâu nay.
Tại cuộc gặp các cựu lãnh đạo Đảng, Nhà nước vào ngày 15/8, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã nói rõ ràng rằng Quốc hội sẽ kiện toàn các chức danh lãnh đạo cấp cao vào tháng 10/2024. Đây được coi như một cách đánh tiếng với các "bậc bô lão" rằng sẽ không có việc nhất thể hóa và không có sự thay đổi nào về cơ chế tập thể lãnh đạo.
Ứng cử viên từ quân đội
Xét Quy định 214-QĐ/TW của Bộ Chính trị về khung tiêu chuẩn các chức danh thì để làm chủ tịch nước, cá nhân cần tham gia Bộ Chính trị trọn một nhiệm kỳ trở lên. Hiện trong Bộ Chính trị chỉ còn ông Tô Lâm và ông Phạm Minh Chính là thỏa mãn yêu cầu này, mà cả hai ông chắc chắn sẽ không làm chủ tịch nước, nên chủ tịch nước kế tiếp sẽ là người được xem xét trường hợp đặc biệt.
Giáo sư Carl Thayer nói với BBC rằng có tin đồn quân đội muốn đề bạt ứng cử viên của mình vào vị trí chủ tịch nước để cân bằng quyền lực với bên công an.
Bộ Chính trị hiện có 15 ủy viên, trong đó có sáu người xuất thân từ công an, ba người từ quân đội.
Ba người từ quân đội gồm : Thường trực Ban Bí thư Lương Cường, Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang và Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa.
Giáo sư Zachary Abuza nhận định với BBC rằng công an và quân đội thường có sự so kè về quyền lực, tài nguyên và nguồn ngân sách vì cả hai lực lượng vũ có sự chồng chéo về thẩm quyền và công việc.
Từ khi vào Tứ Trụ, ông Tô Lâm đã liên tục nhấn mạnh yêu cầu "đoàn kết thống nhất" trong nội bộ.
Theo Giáo sư Thayer, ông Tô Lâm là tổng bí thư đầu tiên có xuất thân từ công an và việc cân bằng, tìm kiếm sự ủng hộ giữa các phe phái sẽ là bài toán cho ông. Vì vậy, việc để một đại diện được cho là của phía quân đội giữ chức chủ tịch nước sẽ giúp xoa dịu, tránh xung đột nội bộ.
Trong số các ứng viên có xuất thân từ quân đội, Thường trực Ban Bí thư Lương Cường được nhiều nhà quan sát đánh giá là ứng cử viên nặng ký nhất cho ghế chủ tịch nước.
Giáo sư Abuza cho rằng ông Cường, dù không còn ở trong quân đội, vẫn đại diện cho lợi ích của quân đội trong Bộ Chính trị.
Thường trực Ban Bí thư Lương Cường
Trong chương trình Podcast của Fulcrum thuộc Viện nghiên cứu ISEAS (Singapore) vào ngày 19/8, Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp và Tiến sĩ Nguyễn Khắc Giang nhắc đến khả năng Thường trực Ban Bí thư Lương Cường sẽ trở thành chủ tịch nước kế nhiệm ông Tô Lâm.
Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp lưu ý rằng xét quá trình công tác, ông Lương Cường chưa đủ tiêu chuẩn cho chức vụ nguyên thủ quốc gia.
Quy định 214 đặt tiêu chuẩn cho vị trí chủ tịch nước là "đã kinh qua và hoàn thành tốt nhiệm vụ ở chức vụ bí thư tỉnh ủy, thành ủy hoặc trưởng ban, bộ, ngành Trung ương". Theo ý kiến ông Hiệp, ông Lương Cường chưa thỏa mãn yêu cầu này, nên đây có thể là điểm yếu mà ông Tô Lâm có thể "khai thác", nếu ông Tô Lâm muốn tiếp tục kiêm nhiệm cả hai chức vụ
Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang và Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa lại đáp ứng được tiêu chuẩn này.
Giáo sư Carl Thayer nói với BBC vào ngày 17/10 rằng nhiều nguồn tin thân cận tiết lộ Thường trực Ban Bí thư Lương Cường sẽ được đề cử làm chủ tịch nước kế nhiệm.
Tuy ông Lương Cường chưa hội đủ tiêu chuẩn để làm nguyên thủ quốc gia nhưng với tình hình nhân sự eo hẹp như hiện nay, ông Cường và các ứng viên khác có thể được xét trường hợp đặc biệt.
Thực tế, việc ông Lương Cường trở thành thường trực Ban Bí thư cũng là thuộc trường hợp đặc biệt, vì chức danh này cũng yêu cầu phải tham gia trọn một nhiệm kỳ Bộ Chính trị trong khi ông Cường làm ủy viên Bộ Chính trị chưa hết một khóa.
Thường trực Ban Bí thư Lương Cường được đánh giá là ứng viên nặng ký nhất thay ông Tô Lâm làm chủ tịch nước
Ông Lương Cường quê ở Phú Thọ, sinh ngày 15/8/1957. Nhìn vào quá trình công tác, có thể thấy con đường binh nghiệp của ông Cường chủ yếu tập trung vào công tác chính trị, công tác đảng.
Tại Việt Nam, Đảng cộng sản lãnh đạo toàn diện nên vai trò của cán bộ sĩ quan chính trị trong quân đội luôn đặc biệt quan trọng.
Ông Cường còn có thâm niên trong Trung ương Đảng với ba khóa liên tiếp 11, 12 và 13 và là ủy viên Bộ Chính trị được bầu từ đầu khóa. Hiện ông là Thường trực Ban Bí thư, một vị trí quan trọng sau Tứ Trụ.
Đáng chú ý, Thường trực Ban Bí thư Lương Cường vừa có chuyến đi khá lặng lẽ đến Bắc Kinh, Trung Quốc. Tại đây, ông đã có dịp hội kiến với Tổng bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và hội đàm với Bí thư Ban Bí thư, Chánh Văn phòng Trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc Thái Kỳ.
Còn ai nữa ?
Ứng cử viên sáng giá thứ hai là Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang. Nếu ông Giang làm chủ tịch nước, ông sẽ nối bước Đại tướng Lê Đức Anh, người thăng tiến lên làm chủ tịch nước từ vị trí bộ trưởng Quốc phòng.
Ông Phan Văn Giang quê ở Nam Định, sinh ra ngày 14/10/1960 và sẽ qua tuổi 65 vào năm 2026, thời điểm diễn ra Đại hội 14. Nếu không có suất vào Tứ Trụ hoặc làm thường trực Ban Bí thư để được xét trường hợp đặc biệt, ông sẽ phải về hưu.
Đại tướng Phan Văn Giang bắt đầu cuộc đời binh nghiệp vào tháng 8/1978, khi ông tham gia chiến tranh đấu ở Cao Bằng trong cuộc chiến biên giới với Trung Quốc năm 1979.
Năm 2016, ông được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 12 và trở thành thứ trưởng Bộ Quốc phòng. Tới năm 2021, ông Giang vào Bộ Chính trị, được bầu lên làm bộ trưởng Bộ Quốc phòng và được thăng hàm đại tướng.
Vào tháng 10/2023, kết quả lấy phiếu tín nhiệm đối với những người giữ chức vụ do Quốc hội khóa 15 bầu hoặc phê chuẩn thì Đại tướng Phan Văn Giang là người đứng đầu về số phiếu "tín nhiệm cao" với 448 phiếu (chiếm 93,14%) và ông chỉ có 4 phiếu "tín nhiệm thấp" (khoảng 0,83%).
Điều này cho thấy Đại tướng Phan Văn Giang nhận được sự tín nhiệm rất lớn từ các đại biểu quốc hội, mà hơn 97% trong số này là đảng viên và khoảng 20% là ủy viên Trung ương Đảng.
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Văn Giang (trái) và Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa (phải)
Một nhân vật được Giáo sư Carl Thayer đề cập nữa là Thượng tướng Nguyễn Trọng Nghĩa, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương.
Ông Nghĩa quê ở Tiền Giang, sinh ngày 6/3/1962, sẽ 63 tuổi vào năm 2026 và ông vẫn còn cơ hội để vào Bộ Chính trị thêm một khóa nữa.
Ông là bí thư Trung ương Đảng khóa 13 ; ủy viên Trung ương Đảng khóa 12 và 13 ; Đại biểu Quốc hội khóa 14, 15.
Thượng tướng Nguyễn Trọng Nghĩa là người mới được bầu bổ sung vào Bộ Chính trị hồi tháng 5 nên khả năng ông làm chủ tịch nước không cao. Tuy nhiên, ông là một chính trị gia đến từ miền Nam, cụ thể là Tiền Giang, nên việc bầu ông làm chủ tịch nước sẽ giúp cân bằng tính vùng miền trong Tứ Trụ.
Có thể nói, nhiệm kỳ 2021-2026 chứng kiến nhiều bất ổn nhất từ trước tới nay khi liên tục có những thay đổi về nhân sự cấp cao, trong đó có chức danh chủ tịch nước.
Tính cả lần bầu chủ tịch nước vào tháng 10 sắp tới, nhiệm kỳ hiện tại có tổng cộng bốn sự thay đổi chủ tịch nước gồm các ông : Nguyễn Xuân Phúc, Võ Văn Thưởng, Tô Lâm và nhân vật sắp được Quốc hội bầu ngày 21/10.
Nguồn : BBC, 20/10/2024