Thông Luận

Bài toán cáp biển Việt Nam : Lệ thuộc Mỹ hay Trung Quốc đều gặp trái đắng

BBC, 17/10/2024

Việt Nam được cho là đang chịu sức ép từ cả hai phía Mỹ và Trung Quốc trong việc trao gói thầu lắp đặt 10 đường cáp ngầm trọng yếu dưới biển.

Suốt gần một năm qua, Mỹ đã vận động hành lang và tổ chức hàng loạt cuộc họp với quan chức Việt Nam để thuyết phục loại HMN Technologies - một công ty của Trung Quốc mà Hà Nội được cho là đang để mắt - và bất cứ công ty nào của Trung Quốc.

Phía Mỹ đưa ra các thông tin tình báo cho rằng có nguy cơ phá hoại và gián điệp từ phía Trung Quốc.

Năm đường cáp biển cũ của Việt Nam đều gặp sự cố mất kết nối và các lỗi kỹ thuật gây tốn kém - đôi khi xảy ra đồng thời - vào giữa cuối năm 2022 và đầu năm 2023.

Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam kết luận rằng không có bằng chứng nào của phá hoại và rằng nếu có phá hoại thì hiện chưa rõ ai là người thực hiện.

Tuy nhiên, một số nhà quan sát mà BBC tiếng Việt phỏng vấn khẳng định rằng nguy cơ phá hoại và tình báo là có thật. Và lựa chọn bên nào cũng đẩy Việt Nam vào thế khó.

Mối nguy từ Trung Quốc ?

Có ba rủi ro chính nếu Việt Nam chọn công ty HMN Technologies hay bất cứ công ty nào của Trung Quốc để lắp cáp biển, theo Giáo sư Carl Thayer từ Đại học New South Wales (Úc).

- Thứ nhất, Trung Quốc sẽ có khả năng theo dõi mọi hoạt động truyền dữ liệu qua hệ thống này và khai thác chúng cho chương trình phân tích big data của nước này, gây ra mối nguy tiềm tàng đối với quốc phòng.

- Thứ hai, Trung Quốc sẽ có thể làm gián đoạn lưu lượng thông tin trên các tuyến cáp ngầm của Việt Nam vào thời điểm khủng hoảng hoặc xung đột.

- Thứ ba, Việt Nam có thể trở nên phụ thuộc vào công nghệ thông tin và truyền thông của Trung Quốc do xu hướng hiện nay mà Hoa Kỳ khởi xướng, đó là tách rời công nghệ và thiết bị do Hoa Kỳ thiết kế và sản xuất khỏi các hệ thống của Trung Quốc.

Trung Quốc đã có hẳn luật quy định các cá nhân, tổ chức phải hợp tác về mặt cung cấp thông tin tình báo nếu được yêu cầu.

Điều 7 và 14 Luật Tình báo Quốc gia của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (2017) quy định : "Tất cả các tổ chức và công dân phải hỗ trợ, giúp đỡ và hợp tác với các nỗ lực tình báo quốc gia" và "Các tổ chức làm công tác tình báo quốc gia có thể yêu cầu các cơ quan, tổ chức và công dân có liên quan cung cấp sự hỗ trợ, giúp đỡ và hợp tác cần thiết".

Trung Quốc trước đây đã có lịch sử thực hiện một số hoạt động không được "fair play" (chơi đẹp) với Việt Nam, theo ông Hoàng Việt, giảng viên luật quốc tế, Đại học Luật TP Hồ Chí Minh.

"Bắc Kinh nhiều lần giúp Việt Nam các dự án đường sắt, đường bộ và khi mối quan hệ hai bên xấu đi, như vào năm 1979, tất cả những công trình này đều bị Trung Quốc phá hoại".

"Hiện hai nước đang có căng thẳng trên Biển Đông, nơi có nhiều cáp ngầm đi qua. Nếu xảy ra xung đột thì Trung Quốc có thể trả đũa bằng cách cắt cáp ngầm của Việt Nam", ông Hoàng Việt nói.

Do đó, chuyên gia này cho rằng nếu chọn Trung Quốc, Việt Nam cần phải tính tới việc đảm bảo an toàn cho các đường cáp trong trường hợp mối quan hệ giữa hai nước xấu đi.

Trung Quốc cũng có thể có thể tác động đến cấu trúc và đường đi của các tuyến cáp, theo nghiên cứu sinh tiến sĩ Jeanne-Mây Desurmont từ University College London (UCL, Anh).

Trong bài nghiên cứu đăng trên website của Viện Tình báo và An ninh Bloomsbury, bà Jeanne-Mây Desurmont viết : "Trong khi Trung Quốc ngăn cản các công ty nước ngoài lắp đặt cáp ngầm ở các vùng lãnh thổ [trên Biển Đông] mà họ tuyên bố chủ quyền, nước này lại khuyến khích các công ty thuộc sở hữu nhà nước lắp cáp ở các khu vực nói trên".

Thông qua những công ty như vậy, trong đó có HMN Technologies, Trung Quốc có thể kiểm soát và tạo ra những điểm tắc nghẽn dữ liệu quan trọng trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của nước này.

"Điều này càng làm phức tạp các cuộc đàm phán liên quan đến việc cấp phép cần thiết để hoạt động trong vùng biển Trung Quốc".

"Ngoài ra, việc Trung Quốc độc quyền sở hữu cáp ngầm ở Biển Đông khiến nước này có thêm cơ hội sử dụng các tuyến cáp này như công cụ trong chính sách đối ngoại cứng rắn".

"Ví dụ, Trung Quốc có thể gây sức ép bằng cách kiểm soát dòng chảy dữ liệu hoặc cản trở hoạt động sửa chữa quan trọng, qua đó ngăn chặn các quốc gia ở Biển Đông từ bỏ tuyên bố chủ quyền của họ", theo bà Jeanne-Mây Desurmont.

Chọn Mỹ cũng không an toàn ?

Hiện nay, Mỹ và các quốc gia đồng minh đang chiếm ưu thế trong các thị trường toàn cầu về lắp đặt cáp biển, cũng như hệ thống cáp ngầm dưới biển.

Mỹ hiện có 42 trong số 50 công ty viễn thông và công nghệ hàng đầu, so với chỉ 8 công ty của Trung Quốc.

Với các nguy cơ về an ninh, quốc phòng và bảo mật dữ liệu như đã nói ở trên, "Hoa Kỳ sẽ là lựa chọn tốt hơn cho Việt Nam vì các công ty Hoa Kỳ có kinh nghiệm hơn và sở hữu công nghệ cao hơn so với các đối thủ Trung Quốc", theo GS Carl Thayer.

Việc này sẽ giúp đảm bảo an ninh hơn cho Việt Nam, do Hoa Kỳ ít có khả năng gây gián đoạn việc truyền tải dữ liệu qua các tuyến cáp ngầm dưới biển của Việt Nam vì lý do chính trị.

Để cân bằng mối quan hệ với hai cường quốc, GS Cal Thayer cũng cho rằng Việt Nam nên duy trì kết nối với Trung Quốc qua cáp quang trên đất liền và kết nối với thế giới qua sự hỗ trợ của Hoa Kỳ qua các tuyến cáp ngầm dưới biển.

Trong khi đó, nghiên cứu sinh Jeanne-Mây Desurmont chỉ ra rằng đối tác Mỹ cũng không hẳn là an toàn.

"Đạo luật Tình báo Nước ngoài của Mỹ không bảo vệ các bên liên quan ở Đông Nam Á khỏi việc bị giám sát hàng loạt, như đã được tiết lộ qua các vụ rò rỉ thông tin của Edward Snowden vào năm 2014".

Bà Elina Noor, thành viên cấp cao của Chương trình Châu Á tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, Hoa Kỳ, và ông Hoàng Việt, đều nhắc đến vụ Edward Snowden khi nói đến nguy cơ tình báo Mỹ.

"Rủi ro phá hoại của bất kỳ bên nào luôn tồn tại, nhưng rủi ro này đặc biệt cao khi có căng thẳng địa chính trị", bà Noor bình luận với BBC News tiếng Việt.

"Và vì vậy, theo tôi, nếu Hoa Kỳ nói rằng có rủi ro phá hoại hoặc gián điệp, thì tôi nghĩ bất kỳ quốc gia nào, không chỉ Việt Nam, cũng nên khôn ngoan đảo ngược giả định đó và áp dụng cho các quốc gia khác".

"Giả định này thậm chí áp dụng cho cả Hoa Kỳ hoặc bất kỳ ai là nhà cung cấp bất kỳ dữ liệu kỹ thuật số nào".

Về nguy cơ chiếm đoạt thông tin thông qua cáp ngầm, bà Noor nhắc đến Chiến dịch Storm Brew, trong đó các dữ liệu thông tin thượng nguồn và hạ nguồn được Mỹ thu thập thông qua cáp ngầm từ công ty viễn thông để tạo ra hồ sơ về các quốc gia đang bị do thám.

'Nạn nhân' của cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung

Mỹ-Trung và Trung Quốc hiện đang cạnh tranh gay gắt trong nhiều lĩnh vực, trong đó có ngành công nghiệp cáp ngầm internet dưới biển.

Theo các chuyên gia, Việt Nam hiện là "nạn nhân" của cuộc cạnh tranh này.

Nếu xét về kinh tế, thuê Trung Quốc rẻ hơn, nhưng ở một số góc độ, lại ít an toàn hơn so với thuê công ty Mỹ.

Dù thế, kể cả khi thuê Mỹ, Việt Nam cũng khó có thể bảo vệ thông tin của mình, bên cạnh đó lại làm phật lòng Trung Quốc.

"Việt Nam rất chần chừ trong việc tham gia Vành đai và Con đường, nhưng trước sức ép của Trung Quốc cũng phải tham gia và gần đây là ký kết Cộng đồng chia sẻ tương lai, dù trước đây né tránh".

"Vụ cáp biển này cũng như vậy. Trung Quốc muốn Việt Nam nằm trong tầm kiểm soát của mình. Việt Nam không mua hàng của Trung Quốc mà lại mua hàng giá cao hơn của Mỹ thì cũng khó giải thích với người hàng xóm của mình", ông Hoàng Việt phân tích.

Rủi ro luôn tồn tại và trên diện rộng, theo bà Elina, và như vậy, Việt Nam cần cân nhắc nhiều yếu tố.

Yếu tố đó có thể là chi phí, là an ninh quốc gia, hay lợi ích của người dân.

Theo bà Elina, đây là một quyết định rất khó khăn cho bất cứ quốc gia nào đang bị kéo vào cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc.

"Việt Nam có một lịch sử lâu dài và phức tạp với Trung Quốc".

"Nhưng Việt Nam cũng đã có một giai đoạn phức tạp với Hoa Kỳ, và hãy xem Việt Nam hiện đang ở đâu với Hoa Kỳ. Việt Nam có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Hoa Kỳ".

"Và vì vậy tôi nghĩ rằng việc đứng về phía này hay phía kia đối với Việt Nam không đơn giản. Đây không chỉ là một dự án cáp ngầm, mà là cáp ngầm được kết nối với các trạm tiếp đất dễ bị do thám, được kết nối với các trung tâm dữ liệu, và Việt Nam cũng muốn trở thành trung tâm dữ liệu như vậy. Và tất cả những yếu tố này đều có tầm quan trọng hoặc mức độ ảnh hưởng khác nhau".

Theo bà Noor, các cáp quang có tuổi thọ từ 20 đến 25 năm, nên khi cân nhắc có muốn hợp tác với nhà cung cấp Trung Quốc hay Mỹ, Việt Nam cần cân nhắc mối quan hệ mà mình sẽ có trong vòng, ví dụ, hai, ba thập kỷ tới.

"Việt Nam cần tham vấn với các bên liên quan khác, bao gồm cả các nhà khai thác tư nhân sẽ là các đối tác trong nước cho dự án cáp ngầm và những vấn đề tương tự".

"Hà Nội sẽ phải xem xét liệu họ có bị loại khỏi mạng lưới cáp của các nước hay không, nếu họ chọn Trung Quốc".

"Vì những gì chúng ta đang thấy hiện nay là áp lực của Hoa Kỳ đối với các quốc gia trong khu vực để buộc họ lựa chọn Hoa Kỳ và các nhà cung cấp đối tác".

"Và vì vậy, nếu Việt Nam trao hợp đồng cho HMN Technologies thì liệu trong 20 đến 25 năm tới, không chỉ nguồn cung mà cả các tiêu chuẩn đi kèm với một nhà cung cấp cáp cụ thể đó có bị phân mảnh hay không".

"Và liệu điều này có dẫn đến sự chia rẽ vĩnh viễn về mặt cơ sở hạ tầng khi một bên không thể tương tác với bên kia hay không là điều mà Việt Nam sẽ phải cân nhắc khá nghiêm túc", bà Elina Noor nhận định.

Trong bối cảnh này, ông Hoàng Việt cho rằng Việt Nam nên chọn cả hai nước, Mỹ và Trung Quốc.

Điều này giúp Việt Nam đa dạng hóa hơn và so sánh được chất lượng đường truyền nước nào tốt hơn. Ngoài ra cũng giúp Việt Nam không lệ thuộc vào một bên nào.

"Lệ thuộc vào bên nào cũng gặp trái đắng".

"Việt Nam không có nhiều lựa chọn. Và mỗi một quốc gia, một tập đoàn đều có những hạn chế".

"Do đó, nên giao một số tuyến cáp trên biển cho Trung Quốc xây dựng và một số tuyến khác do Mỹ xây dựng".

"Đây không chỉ là một hợp đồng kinh tế đơn thuần mà còn là địa chính trị. Nó ẩn đằng sau việc kiểm soát thông tin, tạo ra vùng ảnh hưởng trên vùng Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương".

"Việt Nam muốn cân bằng giữa cả hai cường quốc", ông Hoàng Việt bình luận.

Nhưng giải pháp này liệu có khả thi ?

Bà Elina Noor cho rằng "chắc chắn đó là một lựa chọn" và Việt Nam sẽ có nhiều quyền lực hơn nếu có thể trao một số hợp đồng cho Mỹ và một số hợp đồng cho Trung Quốc.

Nhưng bà nghi ngờ việc Việt Nam có thể chịu được gánh nặng chi phí nếu làm vậy.

"Cáp biển rất, rất đắt. Chúng lên tới hàng trăm triệu đô la", bà nói.

"Nếu Chính phủ Việt Nam, cùng với các đối tác khu vực tư nhân của mình, có đủ khả năng chi trả, thì điều này rất tốt".

Nguồn : BBC, 17/10/2024

***************************

Cần đa phương hóa để tránh lệ thuộc Trung Quốc

RFA, 16/10/2024

Việt Nam đang có kế hoạch lắp đặt các tuyến cáp ngầm qua Biển Đông bổ sung cho năm tuyến đang lão hóa. Đây không chỉ là vấn đề kĩ thuật mà còn là một vấn đề địa chính trị và an ninh quốc gia. Quyết định của chính quyền Hà Nội đối với dự án này bị cho sẽ ảnh hưởng đến tương lai Việt Nam nhiều thế hệ tiếp theo. 

Logo của công ty cáp ngầm Trung Quốc HMN Technology - Reuters

Theo một nghiên cứu của Jonathon W. Penney ở Đại học Oxford, chính quyền các cường quốc có thể nghe lén, ngăn chặn thông tin trong việc quản lý đường cáp ngầm khi đường cáp ngầm nằm trong khả năng quản lý và can thiệp của họ. 

Tầm quan trọng của cáp ngầm tới an ninh quốc gia 

Theo nguồn tin của Reuters, hiện Việt Nam đang để ngỏ khả năng hợp tác với công ty Trung Quốc HMN Technologies. Trong trường hợp Việt Nam thuê một công ty Trung Quốc xây dựng tuyến cáp ngầm, về mặt kỹ thuật, Trung Quốc có thể can thiệp vào tuyến cáp này. 

Trao đổi với RFA, Giáo sư Carl Thayer ở Đại học New South Wales, Canberra, cho biết nếu Việt Nam thuê HMN Technologies, "đầu tiên, Trung Quốc sẽ có khả năng giám sát mọi lưu lượng thông tin đi qua mạng lưới này và khai thác mọi dữ liệu để phân tích Dữ liệu lớn, nhằm mục đích phát triển máy học và trí tuệ nhân tạo. Điều này có ý nghĩa quốc phòng trong khu vực". Và nguy cơ thứ hai, quan trọng hơn, theo Giáo sư Carl Thayer là "Trung Quốc sẽ có khả năng làm gián đoạn lưu lượng trên các tuyến cáp ngầm dưới biển vào thời điểm khủng hoảng".

Đồng tình với nhận xét của Giáo sư Carl Thayer, nhà nghiên cứu Hoàng Việt ở Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng các tuyến cáp ngầm qua Biển Đông rất quan trọng, bởi lẽ khoảng 90% lưu lượng thông tin mà con người truyền đi trong lĩnh vực viễn thông. Nếu như trước đây, cáp ngầm chủ yếu liên quan đến đường điện thoại thì bây giờ liên quan tới internet, tức là nghiên cứu toàn diện đến các vấn đề kinh tế tài chính, quân sự, chính trị. Điều này đặc biệt quan trọng với Việt Nam khi HMN Technologies thực chất là "hậu thân" của Huawei, một tập đoàn lớn của Trung Quốc bị Hoa Kỳ ngăn chặn. Ông nói:

"Trong việc phát triển internet thì dẫn đến việc lớn là liên quan đến tranh chấp Biển Đông. Bản thân đáy Biển Đông có rất nhiều tuyến cáp ngầm lớn chạy qua. Hiện nay có bốn công ty lớn của Phương Tây của Mỹ, Nhật, Pháp chiếm khoảng 80% thị phần cáp ngầm internet dưới đáy biển. HMN Technologies là một công ty Trung Quốc mới xuất hiện. Tuy nhiên, họ không phải là mới mẻ gì. Tiền thân của công ty này chính là Huawei. Có lẽ vì Huawei bị phía Mỹ đặt vào tầm ngắm nên họ đổi tên. Theo thông tin chính thức thì HMN Technologies mua lại từ Huawei nhưng chúng ta có hiểu đó là một dạng thức "kim tiền thoát xác" để né tránh lệnh cấm của Mỹ". 

Nhà nghiên cứu Hoàng Việt nhấn mạnh hiện nay các hoạt động tài chính sử dụng internet để lưu chuyển thông tin đều qua cáp ngầm là chính, bởi hệ thống internet vệ tinh chưa thay thế được.

"Trong bối cảnh thế giới phụ thuộc vào internet thì Việt Nam cũng vậy. Ngoài ra, Việt Nam đang muốn phát triển chính phủ điện tử. Ngoại trừ các văn bản mật hoặc tuyệt mật thì hầu hết các văn bản thông thường sẽ được truyền đi qua internet. Hiện nay quốc gia nào kiểm soát được các tuyến cáp ngầm sẽ rất quan trọng. Và đây trở thành địa bàn cho hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc cạnh tranh nhau. 

Trong suốt thời gian vừa qua, hầu hết hạ tầng của các công ty Việt Nam như Vietel, ví dụ các cáp ngầm dưới lòng đất và các thiết bị viễn thông, đều từ Huawei. Gần đây Việt Nam cho biết là tốc độ internet bị chậm, thỉnh thoảng gặp trục trặc với cáp ngầm và cần bảo dưỡng.

Trung Quốc là quốc gia đang muốn thể hiện sức mạnh và trong tranh chấp Biển Đông thì họ muốn kiểm soát các tuyến cáp ngầm đi qua Biển Đông. Bài báo mới đây trên Washington Post hôm 3 tháng Mười cho biết là có nhiều vụ Trung Quốc sử dụng tàu hải cảnh để quấy phá các tàu sửa chữa cáp ngầm của Việt trên biển và Việt Nam buộc phải đưa tàu hải quân ra bảo vệ. Những câu chuyện đó cho thấy vai trò của internet trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Trung Quốc và Mỹ trong việc giữ ảnh hưởng trên khu vực Biển Đông".

Sản phẩm công nghệ của Trung Quốc thường được cho là có giá rẻ hơn các nước Phương Tây. Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu Hoàng Việt, lịch sử cho thấy cái giá phải trả cho sản phẩm có thể cao hơn nếu quan hệ chính trị giữa hai nước xấu đi. Ông dẫn lại trường hợp trong quá khứ, Việt Nam nhờ Trung Quốc phát triển hệ thống đường sắt, khi quan hệ xấu đi thì Trung Quốc tìm cách khống chế tuyến đường. Đối với Đài Loan, Trung Quốc từng cắt cáp ngầm của đảo Mã Tổ do Đài Loan quản lý khiến cho đảo Mã Tổ bị cô lập về thông tin khoảng sáu tháng. Ngoài ra, nhà nghiên cứu Hoàng Việt còn lưu ý Việt Nam và Trung Quốc hiện đối lập quan điểm về vấn đề Biển Đông, khi Việt Nam muốn sử dụng Luật biển Quốc tế (UNCLOS) còn Trung Quốc căn cứ vào đường chữ U vi phạm UNCLOS. 

"Trong trường hợp Việt Nam trao cho Trung Quốc toàn bộ các tuyến cáp ngầm thì Trung Quốc có thể kiểm soát các tuyến cáp ngầm internet đó. Họ có thể khống chế Việt Nam rất nhiều. Trong trường hợp xấu nhất thì họ có thể cắt các tuyến cáp ngầm đó. Nếu điều đó xảy ra thì Việt Nam sẽ rơi vào tình trạng không có internet và bị cô lập với thế giới về mặt internet". 

Cuối cùng, về mặt xu hướng phát triển công nghệ của Việt Nam, trao đổi với RFA, Giáo sư Carle Thayer cho rằng Việt Nam có nguy cơ sẽ thấy mình phụ thuộc vào công nghệ của Trung Quốc, bởi lẽ xu hướng chung của Hoa Kỳ hiện nay là tách công nghệ và thiết bị do Hoa Kỳ thiết kế và sản xuất khỏi các hệ thống của Trung Quốc. 

Khi thế giới chưa có quy chế quản lý cáp ngầm 

Trao đổi với RFA, Tiến sỹ Vũ Quang Việt, một cựu quan chức Liên Hiệp Quốc, chỉ ra một thực trạng là hiện nay Liên Hiệp Quốc chưa có một quy chế nào về quản lý cáp ngầm quốc tế. Thậm chí, về mặt kỹ thuật, hiện không tồn tại những "đường cáp quốc tế" nối liền toàn thế giới. Ngoài ra, hiện nay cũng không có qui chuẩn quốc tế về lắp đặt mạng lưới cáp ngầm, cũng không có thiết chế quốc tế kiểm soát mạng lưới cáp ngầm. Các công ty như Google, Amazone, Facebook, Microsoft,.. cũng làm đường cáp ngầm riêng riêng, nhằm nối các nước trên toàn thế giới. Google dự định xây dựng tuyến cáp ngầm riêng nối liền 13 trung tâm của họ trên toàn thế giới. 

Theo Tiến sỹ Vũ Quang Việt, chiến lược đúng đắn nhất của Việt Nam là căn cứ vào thực trạng không có tính thống nhất toàn cầu về mạng lưới cáp ngầm để quyết định chính sách cụ thể. Đường cáp đầu tiên trên thế giới kết nối nối Hoa Kỳ và Anh quốc. Mặt khác, Tiến sỹ Vũ Quang Việt cũng chỉ ra là ở khu vực Á châu, nhiều quốc gia cũng tự xây dựng các đường cáp ngầm nối các trạm giữa họ với nhau. 

Vì không có một "đường cáp quốc tế" nối liền thế giới và theo qui chuẩn và kiểm soát quốc tế nên chính sách của Việt Nam, theo Tiến sỹ Vũ Quang Việt, là đối với các tuyến cáp ngầm nối với Trung Quốc thì có thể hợp tác thẳng với Trung Quốc, nối từ trạm quốc gia của Việt Nam. Hai nước có thể thảo luận để lựa chọn công nghệ triển khai. Còn đối với các trạm khác, nối với các nước khác thì hợp tác thẳng với các nước đó, dùng công nghệ, vật tư và nhà thầu của họ nếu cần. 

Cuối cùng, trong nội bộ ASEAN, Tiến sỹ Vũ Quang Việt nhấn mạnh rằng các nước Đông Nam Á nên bàn đến việc thiết lập đường cáp ngầm chung trong khối. Từ đó, họ có thể nối mạng lưới cáp ngầm chung trong khối với đường cáp ngầm riêng của mình. Để xây dựng được đường cáp ngầm chung trong toàn khối, theo TS Việt, có lẽ cần một hiệp định khu vực với qui chuẩn kỹ thuật và sự kiểm soát của khu vực. 

Đồng tình với Tiến sỹ Vũ Quang Việt, nhà nghiên cứu Hoàng Việt ở Tp. HCM cho biết Luật biển Quốc tế (UNCLOS) có quy chế về cáp ngầm nhưng thời mà UNCLOS ra đời (1982) thì chưa có internet, do đó, UNCLOS chỉ ra quy chế về việc lắp đặt. Còn các vấn đề về kiểm soát, an ninh quốc tế thì chưa được đặt ra. Trong bối cảnh đó, mỗi quốc gia phải tìm ra lựa chọn tốt nhất cho mình. 

Việt Nam do không đủ năng lực công nghệ làm cáp ngầm, phải tính đến cách lựa chọn đối tác. Theo ông Hoàng Việt, cả Mỹ và Trung Quốc đều muốn lôi kéo, gây sức ép để đưa Việt Nam lại gần phía mình hơn, trong đó Mỹ mong muốn trong 5 tuyến cáp ngầm thì có 3 tuyến do các tập đoàn của Mỹ tham gia.

Việt Nam cũng giống chính sách của ASEAN nói chung là không muốn chọn bên nhưng cuối cùng vẫn phải chọn lựa sao cho cân bằng quan hệ giữa hai đại cường quốc.

"Có lẽ Việt Nam sẽ lựa chọn con đường thường làm đa dạng hóa, đa phương hóa. Việt Nam sẽ không cho một mình Mỹ hay Trung Quốc mà cho cả các công ty của Nhật, Châu Âu cùng xây dựng tuyến cáp ngầm trên biển với các công ty Mỹ và Trung Quốc". 

Nguồn : RFA, 16/10/2024

Hệ thống cáp ngầm Trung Quốc thách thức trừng phạt của Mỹ

Cheng Ting-Fang, Lauly Li, Tsubasa Suruga, và Shunsuke Tabeta, Nguyễn Thị Kim Phụng, Nghiên cứu quốc tế, 10/07/2024

Đối với nhà sản xuất cáp ngầm Trung Quốc, Wuhan FiberHome International Technologies, việc bị chính phủ Mỹ cấm vận chẳng có gì đáng lo ngại. Trên thực tế, điều đó còn có lợi cho hoạt động kinh doanh của họ.

Ngay giữa ‘cuộc đua ngoại giao’ với Washington, Bắc Kinh đang tìm cách xây dựng một mạng lưới cáp ngầm toàn cầu của riêng mình.

"Chúng tôi không quan tâm đến việc bị Mỹ đưa vào danh sách đen", giám đốc điều hành họ Vũ của FiberHome nói với Nikkei Asia, đề cập đến việc bị Washington đưa vào "Danh sách Thực thể" thương mại năm 2020 như một phần của cuộc đàn áp sâu rộng nhắm vào lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc. Động thái này đã ngăn cản công ty mua lại công nghệ của Mỹ.

Tuy nhiên, căng thẳng với Mỹ lại tạo ra nhiều cơ hội hơn cho FiberHome, vì Bắc Kinh đã bắt đầu nỗ lực tự chủ trong lĩnh vực công nghệ cáp ngầm, đẩy mạnh các đơn đặt hàng cho các nhà sản xuất trong nước như họ, Vũ nói. "Nếu nói về đến cáp thông tin dưới biển, Trung Quốc có thể sản xuất tất cả các thành phần. Chúng tôi không cần công nghệ nước ngoài", ông khẳng định.

Với chiều dài 1,4 triệu km – đủ để quấn quanh Trái Đất hơn 30 vòng – mạng lưới cáp ngầm của thế giới là xương sống của hệ thống liên lạc toàn cầu. Những sợi cáp này nằm sâu hàng trăm hoặc thậm chí hàng nghìn mét dưới mặt nước, truyền tải hơn 95% dữ liệu của thế giới và tiêu tốn hàng tỷ USD mỗi lần lắp đặt. Sử dụng các công ty như FiberHome, Trung Quốc đang quyết tâm phá vỡ sự thống trị của Mỹ trong ngành này.

Mỹ và một số đồng minh đã thống trị thị trường cáp ngầm trong hàng thập kỷ, và Washington đang nỗ lực xây dựng các mạng lưới thông tin "sạch" không có sự tham gia của Trung Quốc, viện dẫn các rủi ro về an ninh quốc gia.

FiberHome của Trung Quốc đã nâng cấp tổng cộng 1.000 km cáp ngầm dưới biển nối nhiều đảo ở Philippines. (Ảnh của FiberHome)

Nhưng sự trỗi dậy thầm lặng của các công ty như FiberHome cho thấy Mỹ khó có thể ngăn chặn sự tiến bộ của Trung Quốc trong một ngành mà nước này đã thành thạo.

Khác với các chất bán dẫn tiên tiến, lĩnh vực mà kiểm soát xuất khẩu của Mỹ đối với các công cụ sản xuất thực sự khiến ngành công nghiệp chip của Trung Quốc bị tụt hậu nhiều năm, các chuyên gia đồng ý với đánh giá của Vũ : Trung Quốc không cần công nghệ nước ngoài trong lĩnh vực cáp quang. Thay vào đó, thành công trong ngành này phụ thuộc nhiều hơn vào các mối quan hệ ngoại giao cấp nhà nước, trong đó chính trị quyết định ai có quyền truy cập vào các thị trường quan trọng và ai không.

Vũ, giám đốc điều hành của FiberHome, tuyên bố : "Mạng lưới cáp ngầm của Mỹ là công cụ để duy trì bá quyền của họ. Ngành công nghiệp cáp ngầm giống như một câu lạc bộ thành viên, tất cả chúng tôi đều cần sự đồng ý của các chính phủ khác để kết nối với quốc gia của họ. … Đây là một cuộc đua ngoại giao".

Có thể nói thị trường quan trọng nhất nằm ở ngay sân sau của Trung Quốc.

Theo dữ liệu từ công ty nghiên cứu TeleGeography có trụ sở tại Washington, khu vực châu Á-Thái Bình Dương là khu vực dẫn đầu toàn cầu về đầu tư cáp ngầm, ghi nhận mức chi tiêu dự kiến từ năm 2024 đến năm 2026 cao hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới. Có ít nhất ba dự án lớn do Trung Quốc dẫn đầu đang được xây dựng ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, nối liền Trung Quốc và Hong Kong với nhiều quốc gia Đông Nam Á như Philippines, Việt Nam, Campuchia, Malaysia, Indonesia, và Singapore.

Châu Á sẽ chi cho cáp ngầm dưới biển nhiều hơn bất kỳ khu vực nào khác trong 2 năm tới. Chi phí xây dựng các tuyến cáp ngầm mới đi vào hoạt động, tính bằng tỷ USD. Chi phí được tính toán dựa trên năm lắp đặt cáp ; không bao gồm chi phí nâng cấp và vận hành. *Nguồn ước tính : TeleGeography

Khu vực này đã nằm trong tầm ngắm của Bắc Kinh kể từ năm 2013, khi Chủ tịch Tập Cận Bình đề xuất "Con đường Tơ lụa Trên Biển Thế kỷ 21" như một phần của Sáng kiến Một vành đai-Một con đường, nhằm mục đích "đa dạng hóa, tự cung tự cấp, cân bằng và bền vững cho Trung Quốc". Tầm nhìn này sau đó được mở rộng để bao gồm "Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số", với các tuyến cáp ngầm dưới biển đóng vai trò then chốt trong việc mở rộng ảnh hưởng toàn cầu của Trung Quốc.

Các chính sách Con đường Tơ lụa này đã khởi đầu ngành công nghiệp cáp ngầm dưới biển của Trung Quốc. Theo phân tích của Nikkei Asia dựa trên các tài liệu của công ty và chính phủ, trong khoảng 10 năm qua, Trung Quốc đã chuyển từ chỉ đầu tư một phần vào các liên minh cáp ngầm đến tích cực tài trợ, xây dựng, và nâng cấp ít nhất 65 dự án quốc tế.

Theo Viện Công nghệ Thông tin và Truyền thông Trung Quốc (CAICT), cơ quan tư vấn hàng đầu về viễn thông, các công ty Trung Quốc cũng được kỳ vọng sẽ đóng góp 45% trong tổng số 770.000 km cáp được lắp đặt từ năm 2023 đến năm 2028.

Sự trỗi dậy của ngành công nghiệp cáp Trung Quốc đã thách thức sự thống trị lâu đời của Mỹ và các đồng minh. Cho đến gần đây, chỉ một số ít công ty có đủ tiền, kinh nghiệm, công nghệ, và liên hệ với chính phủ để xây dựng các mạng lưới cáp lớn : SubCom của Mỹ, Alcatel Submarine Networks của châu Âu, và NEC Corp. của Nhật Bản.

Antonia Hmaidi, nhà phân tích cấp cao của Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator (MERICS) cho biết : "Cáp ngầm dưới biển là công nghệ đã có khá lâu".

Các bộ lặp, như loại bộ lặp này của NEC, là thành phần chính trong sản xuất cáp ngầm dưới biển. (Ảnh của NEC)

"Nó không giống như chất bán dẫn tiên tiến, vốn đang thay đổi và trở nên cao cấp hơn nhiều sau mỗi năm", Hmaidi nói thêm. Trong thị trường cáp ngầm, "các công ty Trung Quốc có thể trở nên lớn mạnh chỉ nhờ khả năng tích hợp tốt hơn".

Điều đó đã cho phép tăng trưởng nhanh chóng – Trung Quốc chỉ mới đạt đến điểm có thể sản xuất và lắp đặt cáp ngầm vào năm 2017, theo lời của Triệu Tử Sâm, người được mệnh danh là cha đẻ của ngành công nghiệp cáp quang Trung Quốc.

Đi đầu trong nỗ lực phát triển cáp ngầm của Trung Quốc là gã khổng lồ thiết bị viễn thông có trụ sở tại Thâm Quyến, Huawei. Công ty này đã trở thành một trong những công ty công nghệ Trung Quốc đầu tiên bị Mỹ đưa vào danh sách đen năm 2019.

Thông qua đơn vị cũ là Huawei Marine Networks, công ty đã đạt được tiến bộ kể từ cuối những năm 2000 bằng cách cung cấp dịch vụ của mình với mức chiết khấu cao. "[Huawei] đã sử dụng giá để thâm nhập thị trường và cung cấp các dự án gần như miễn phí trong giai đoạn đầu", một giám đốc điều hành ngành cáp ngầm cho biết, đồng thời nói thêm rằng chiến thuật này được sử dụng đặc biệt để bán cáp cho các nền kinh tế đang phát triển, chẳng hạn như châu Phi.

Cuối năm 2019, Huawei đã bị Mỹ gây áp lực, buộc họ phải bán phần lớn cổ phần trong Huawei Marine Networks cho Tập đoàn Hanh Thông (Hengtong), một nhà sản xuất cáp điện và cáp quang. Huawei Marine Networks sau đó được đổi tên thành HMN Technologies.

HMN Tech, trước đây là Huawei Marine Networks, đã đứng đằng sau phần lớn tiến trình triển khai cáp ngầm của Trung Quốc trong 5 năm qua. (Ảnh của Getty Images)

Huawei và HMN Tech đã tham gia tổng cộng ít nhất 40 dự án quốc tế và giúp lắp đặt 94.000 km cáp. HMN Tech phụ trách nhiều dự án lớn kết nối Hong Kong với các quốc gia Đông Nam Á. Các dự án này dự kiến sẽ đi vào hoạt động trong vòng một đến hai năm tới.

FiberHome, ban đầu là nhà sản xuất cáp quang trên đất liền, đã đi theo bước chân của Huawei, thành lập mảng thiết bị biển vào cuối năm 2015 và dần đảm nhận các dự án trong nước. Công ty này đã tăng tốc đầu tư sau khi HMN Tech – lúc đó vẫn là đơn vị của Huawei – bị Mỹ đưa vào danh sách đen

Chẳng bao lâu, FiberHome cũng nằm trong danh sách đen của Mỹ, bị Bộ Thương mại Mỹ cáo buộc, cùng với một số công ty công nghệ cao khác của Trung Quốc, vi phạm nhân quyền ở Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương vào năm 2020. Tuy nhiên, những cáo buộc cụ thể chống lại FiberHome đã không được làm rõ và công ty đã từ chối bình luận về các cáo buộc này.

Gian hàng của FiberHome tại Đại hội Di động Thế giới 2024 ở Barcelona, Tây Ban Nha, vào tháng 2. (Ảnh của Cheng Ting-Fang)

Với việc bị cắt quyền tiếp cận công nghệ của Mỹ, FiberHome đã chuyển sang tự chủ trong hoạt động kinh doanh, từ tự chế tạo các thành phần quan trọng đến mua tàu cáp riêng. Theo các nguồn thạo tin, FiberHome đã đầu tư vào một số nhà phát triển chip quang học của Trung Quốc và hợp tác với nhà sản xuất chip hàng đầu nước này, Tập đoàn Sản xuất Chất bán dẫn Quốc tế (SMIC), mà họ vốn có chung một cổ đông lớn – Tập đoàn Công nghệ Thông tin Truyền thông Trung Quốc thuộc sở hữu nhà nước – để xây dựng các thành phần cáp ngầm.

Trong vòng chưa đầy 10 năm, FiberHome cho biết họ đã hoàn thành các dự án xây dựng hoặc nâng cấp cáp ngầm dài hàng nghìn km ở Philippines, Malaysia, Indonesia, Chile, Nam Âu, và Trung Đông. Công ty cũng mong muốn mở rộng hơn nữa – tới bất kỳ nơi nào không đưa họ đến quá gần các lãnh thổ hoặc đồng minh của Mỹ, vì điều này có thể cho phép Washington ngăn chặn các dự án của họ, đại diện của FiberHome nói với Nikkei Asia.

Một đại diện của FiberHome nói với Nikkei Asia : "Chúng tôi gặp khó khăn hơn khi mở rộng ở Mỹ và một số khu vực ở Châu Âu. Nhưng không sao. Chúng tôi có thể mở rộng ở Đông Nam Á và Mỹ Latinh".

Trung Quốc cũng là nhà cung cấp cáp quang lớn, với bốn công ty – Công ty Cổ phần Cáp quang Dương Tử (YOFC), Tập đoàn Hanh Thông, FiberHome, và Công ty Công nghệ Giang Tô Trung Thiên – kiểm soát hơn 35% thị trường toàn cầu. Để thúc đẩy chuỗi cung ứng nội địa, vào năm 2023, Trung Quốc đã tăng thuế chống bán phá giá đối với các hãng cáp quang nước ngoài như Corning của Mỹ lên 41%.

Rebecca Chu, phó giám đốc điều hành của YOFC, nói với Nikkei : "Trọng tâm chính của chúng tôi [đối với cáp ngầm] vẫn là ở các đại dương châu Á-Thái Bình Dương. Lợi thế của chúng tôi là đang chế tạo đủ loại cáp cho đất liền và biển, đồng thời chúng tôi cũng có các tàu kỹ thuật riêng [dùng cho trang trại gió ngoài khơi]". Chiến lược tích hợp theo chiều dọc của công ty này tương tự như FiberHome.

Khả năng tự cung tự cấp của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng cáp ngầm (Các công ty Trung Quốc chủ chốt trong các lĩnh vực quan trọng của thị trường cáp ngầm – Cột màu cam) Nguồn : Nikkei Asia Research

Một đại diện khác của YOFC nói với Nikkei rằng châu Âu cũng là khu vực quan trọng đối với tăng trưởng. Giống như sự mở rộng của FiberHome với nhiều cơ sở ở nước ngoài, như Thái Lan và Hungary, YOFC cũng có các cơ sở sản xuất ở Indonesia, Nam Phi, Brazil, và Ba Lan.

Một trong những thành phần sử dụng nhiều vốn nhất của chuỗi cung ứng là tàu cáp, vốn không chỉ quan trọng đối với việc lắp đặt, mà còn đối với sửa chữa và bảo dưỡng.

Theo CAICT, Trung Quốc sở hữu chưa đến 10 trong số 60 tàu rải cáp hiện đang hoạt động trên thế giới, dù họ đã hạ thủy thêm nhiều tàu nữa trong năm nay, bao gồm cả Khởi Phàm 19, tàu kỹ thuật cáp được đóng trong nước lớn nhất của Trung Quốc, theo lời Tập đoàn Đóng tàu Nhà nước Trung Quốc.

Các chuyên gia cho rằng Trung Quốc xây dựng chuỗi cung ứng này không chỉ để phục vụ nhu cầu của chính mình.

YOFC, nhà sản xuất cáp quang hàng đầu của Trung Quốc, trưng bày sản phẩm tại hội chợ công nghiệp ở Vũ Hán, nơi được gọi là "Thung lũng Quang học của Trung Quốc". (Ảnh của Shunsuke Tabeta)

Kenny Huang, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của Trung tâm Thông tin Mạng Đài Loan, nói với Nikkei : "Bạn không nuôi bò chỉ vì muốn ăn một bát mì bò. Nhưng người Trung Quốc có vốn và cầu lớn đủ để phát triển đội tàu cáp của riêng mình, điều đó sẽ trở thành lợi thế lớn để nước này mở rộng trong ngành cáp ngầm. … Trong tương lai, Trung Quốc sẽ chỉ tiếp tục tăng cường đầu tư và thu hút thêm nhiều đồng minh ngoại giao về phe mình".

Tuy nhiên, thành công trong thị trường cáp ngầm không đến chỉ sau một đêm.

Julian Rawle, chuyên gia và nhà tư vấn về cáp quang dưới biển, nói với Nikkei rằng phải mất gần 20 năm để Huawei đạt đến mức mà khách hàng sẵn sàng chấp nhận rủi ro với một nhà cung cấp mới.

"Điều cuối cùng bạn muốn sau khi đặt [cáp] xuống đáy biển, ở độ sâu hàng nghìn mét… là phải kéo nó lên lại để sửa chữa thứ gì đó, vì vậy hệ thống phải cực kỳ đáng tin cậy", ông nói. "FiberHome cũng sẽ mất một khoảng thời gian đáng kể để trở thành đối thủ cạnh tranh".

Cáp ngầm trở thành chính trị

Mạng lưới và cơ sở hạ tầng mạng đã trở thành một vấn đề ngày càng nhạy cảm đối với Mỹ trong những năm gần đây.

Chính quyền của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra sáng kiến "Mạng Sạch" vào năm 2020 để đảm bảo rằng các tuyến cáp ngầm dưới biển kết nối nước Mỹ với internet toàn cầu "không bị Trung Quốc phá hoại để thu thập thông tin tình báo".

Cuộc đàn áp của Washington đối với ngành công nghệ Trung Quốc, bao gồm cả các công ty cáp ngầm của nước này, đã bắt đầu một cách nghiêm túc dưới thời cựu Tổng thống Trump. (Ảnh của AP)

Chính quyền Biden vẫn duy trì cách tiếp cận đó, kêu gọi các công ty Mỹ tránh kết nối các tuyến cáp mới tới các địa điểm ở Hong Kong, trước đây vốn là trung tâm dữ liệu, hoặc đưa chúng qua Biển Đông, viện dẫn lý do lo ngại về an ninh. Các giám đốc điều hành và nhà phân tích trong ngành tiết lộ rằng Mỹ cũng đặt mục tiêu cấm các tuyến cáp ngầm có sự đầu tư của Trung Quốc đi vào lãnh thổ Mỹ, bao gồm cả Đảo Guam.

Trung Quốc đã phản ứng bằng cách tận dụng lợi thế địa lý của mình để đình chỉ cấp phép cho các tuyến cáp có sự tham gia của các công ty Mỹ, đặc biệt là tại khu vực xung quanh Biển Đông.

Phân tích của Nikkei Asia cho thấy, những căng thẳng kiểu ăn miếng trả miếng này đã khiến ít nhất sáu dự án cáp biển dài hơn 50.000 km bị trì hoãn, đình chỉ, hoặc cần thiết kế lại trong vòng 5 năm qua.

Một trong số đó là Hệ thống cáp Hong Kong-Mỹ (HKA), nối Hong Kong với California qua Đảo Guam. Các nhà tài trợ bao gồm Meta của Mỹ và các nhà cung cấp viễn thông China Telecom, Tata Communications, và Telstra. Theo những người am hiểu thông tin, dự án này được công bố vào năm 2018 và dự kiến sẽ đi vào hoạt động vào khoảng năm 2020, nhưng hiện tại nó đang trong tình trạng trì trệ và có khả năng bị hủy bỏ do áp lực từ cả Mỹ và Trung Quốc.

"Tôi chưa bao giờ nghĩ cáp ngầm lại có thể mang tính chính trị đến vậy", một chuyên gia kỳ cựu trong ngành từng tham gia vào dự án HKA nói với Nikkei Asia. "Làm sao có thể tin được rằng 85% số cáp đã được lắp đặt và hoàn thiện dưới biển, nhưng chúng ta lại không thể hoàn thành những km cuối cùng ở hai phía [Mỹ và Trung Quốc] và đưa nó đi vào hoạt động ?"

Vị giám đốc điều hành cho biết dự án không thể tiến triển vì Mỹ không muốn có bất kỳ tuyến cáp nào có nhà đầu tư Trung Quốc trên lãnh thổ của mình, trong khi Trung Quốc có thể chặn giấy phép đối với bất kỳ tuyến cáp nào có sự tham gia của Mỹ trong vùng lân cận Hong Kong. "Một số cuộc họp căng thẳng đang diễn ra giữa các thành viên liên minh kinh doanh, nhằm thảo luận về việc liệu các nhà đầu tư Trung Quốc có thể rút lui hay không", người này chia sẻ.

Vùng biển xung quanh Hong Kong là điểm nóng về căng thẳng cáp biển Mỹ-Trung. (Ảnh của Ken Kobayashi)

Hệ thống cáp Bay to Bay Express (BtoBE) – hợp tác giữa China Mobile, Meta, Amazon, và nhiều công ty khác – cũng phải đối mặt với những trở ngại. Kế hoạch ban đầu là kết nối Hong Kong, Đông Nam Á, và California, nhưng kế hoạch này đã được thu hẹp lại để tránh Hong Kong. Bản kế hoạch hiện tại kêu gọi kết nối giữa Philippines và Mỹ.

Trong khi đó, tuyến cáp Đông Nam Á-Nhật Bản 2 (SJC2) đang bị chậm tiến độ đáng kể. Được tài trợ bởi Meta, KDDI của Nhật Bản, và nhiều công ty khác, tuyến cáp dài 10.500 km nối Nhật Bản với Singapore với các nhánh cáp đến Trung Quốc đại lục, Hong Kong, và Đài Loan từng dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2020.

Người ta cần có giấy phép để đặt cáp ngầm trong lãnh hải của một quốc gia, nhưng thường không cần giấy phép để đặt cáp trong vùng đặc quyền kinh tế, một khu vực kéo dài 200 hải lý tính từ bờ biển của quốc gia đó. Tuy nhiên, theo nhiều người trực tiếp tham gia dự án, chính quyền Trung Quốc đã thiết lập một quy trình phê duyệt dài lê thê đối với các dự án nằm trong "đường chín đoạn" gây tranh cãi mà nước này tự tuyên bố.

Khu vực mà đường chín đoạn vạch ra có sự chồng chéo đáng kể với các yêu sách lãnh thổ của các nước khác giáp Biển Đông, bao gồm Việt Nam, Philippines và Malaysia, và tiềm ẩn nguy cơ xung đột.

Lực lượng vũ trang Philippines và lực lượng hải cảnh Trung Quốc đụng độ trên Biển Đông ngày 17/06. (Ảnh của AFP/Jiji)

"Tất cả các tuyến cáp mới liên kết với Mỹ đều tránh đường chín đoạn. … Không có tuyến cáp nào trong số này được đặt ở Hong Kong", Jonathan Brewer, kỹ sư tư vấn của Telco2, một công ty tư vấn viễn thông, cho biết. "Nếu có một tuyến cáp bị đứt và nó nằm trong đường chín đoạn, thì sẽ có thể có vấn đề trong việc đưa tàu [bảo trì] vào, nhất là nếu khu vực cáp đứt đang bị quân đội Trung Quốc chiếm đóng".

Các nhà khai thác cũng ngày càng bỏ qua vùng biển tranh chấp để tránh bị chậm trễ. Nhóm này bao gồm Meta và Google, hai công ty đang cùng xây dựng Echo, tuyến cáp ngầm nối California với Singapore qua Guam và Indonesia. Ngoài ra, Google, NTT của Nhật Bản, và các đối tác khác hy vọng sẽ hoàn thành Apricot, tuyến cáp nội Á đi qua vùng biển phía đông của Philippines và Indonesia.

Trong một số trường hợp, chính quyền đã yêu cầu các nhà cung cấp chuyển hướng các tuyến cáp đến các đích đến khác nhau. "Chúng tôi đã phải lùi lại một phần một số dự án", một nhà cung cấp cáp nói với Nikkei Asia.

Giá cả tăng cao, nhiều trung tâm mới

Theo TeleGeography, đầu tư toàn cầu vào cáp ngầm dự kiến đạt mức cao kỷ lục, vượt 4 tỷ USD vào năm 2025. Một phần nguyên nhân là do căng thẳng địa chính trị đã đẩy chi phí lên cao.

"Trước đại dịch, tôi đã sử dụng con số 30.000 USD mỗi km làm chi phí trung bình cho một hệ thống cáp được lắp đặt hoàn chỉnh", Julian Rawle, chuyên gia tư vấn cáp ngầm cho biết. Giờ đây, con số đó "chắc chắn đã tăng lên khoảng 40.000 đến 60.000 USD".

Rawle cũng tiết lộ các hạn chế của Mỹ đối với việc đặt cáp ở Hong Kong đã dẫn đến các khoản lỗ đầu tư hàng triệu USD. Việc xin giấy phép từ Trung Quốc để làm việc ở Biển Đông hiện nay cũng vô cùng tốn thời gian. Các vấn đề an ninh gia tăng do căng thẳng giữa các quốc gia ở Biển Đông đã đẩy chi phí bảo hiểm cho tàu thuyền tăng cao.

Một giám đốc điều hành tham gia vào một trong những dự án ở Đông Nam Á cho biết việc giảm thiểu rủi ro chậm trễ cấp phép đã trở thành "ưu tiên hàng đầu" đối với các nhà đầu tư.

Việc chính trị hóa các tuyến cáp ngầm cũng có tác động tới các trung tâm trung tâm dữ liệu của châu Á. Truyền tải dữ liệu xuyên quốc gia – vốn cần thiết cho hoạt động liên lạc, giải trí, đào tạo dữ liệu và suy luận dữ liệu – đều dựa vào cáp ngầm dưới biển.

Đông Nam Á vượt Hong Kong và Đài Loan trở thành trung tâm cáp ngầm : dữ liệu tính đến ngày 18/06. Nguồn : TeleGeography, Datacenters.com, Cloudscene, Nikkei Asia Research

Hong Kong, một trung tâm tài chính với hơn 100 trung tâm dữ liệu, từng là điểm dừng chân chính của các tuyến cáp đến châu Á, nhưng việc thực thi Luật An ninh Quốc gia và các hạn chế của Mỹ đã thay đổi điều đó. Hiện chỉ có 5 tuyến cáp ngầm đang được xây dựng – tất cả đều do các công ty Trung Quốc xây dựng hoặc đầu tư – có kế hoạch cập bến Hong Kong.

Ngược lại, Guam và Philippines đã chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ về số lượng cáp ngầm trong những năm gần đây, dù họ có ít trung tâm dữ liệu hơn nhiều.

Lane Burdette, nhà phân tích của TeleGeography, cho biết : "Các tuyến cáp xuyên Thái Bình Dương đến Mỹ hiện không còn có thể nối trực tiếp vào bờ biển Hong Kong nữa. Điều này không có nghĩa là không thể truyền tải dữ liệu giữa Mỹ và Trung Quốc. Chỉ là bây giờ, lượng dữ liệu này phải được định tuyến theo các đường dẫn của bên thứ ba. Xu hướng này đã biến Hong Kong từ một trung tâm liên khu vực thành một trung tâm nội khu vực".

Hong Kong đang nhanh chóng đánh mất danh tiếng là trung tâm dữ liệu và cáp ngầm dưới biển vào tay các quốc gia Đông Nam Á như Singapore. (Ảnh của Ken Kobayashi)

Đài Loan, một điểm đến từng được ưa chuộng trước đây do vị trí thuận lợi để kết nối Đông Á và Bắc Mỹ, cũng đã chứng kiến sự sụt giảm các kết nối mới do căng thẳng với Bắc Kinh.

Singapore vẫn là một trong những trạm cáp quan trọng nhất thế giới, nhờ vị trí và vị thế là một trong những trung tâm dữ liệu lớn nhất châu Á. Nước này cũng vẫn cởi mở với các dự án cáp do cả Trung Quốc và Mỹ dẫn đầu, dù các nhà đầu tư trong ngành đã bày tỏ lo ngại về diện tích hạn chế để xây dựng điểm cập bến và do đó thời gian phê duyệt cần thiết để xin giấy phép đã bị kéo dài.

Cung cầu gặp địa chính trị

Nhìn về phía trước, các nhà phân tích và giám đốc điều hành ngành đều nhận định cầu về cáp ngầm mới và nâng cấp dự kiến sẽ tăng vọt.

"Cầu về truyền tải dữ liệu và điện toán AI đang ngày càng tăng cao", Atsushi Kuwahara, giám đốc điều hành của bộ phận mạng lưới cáp ngầm tại NEC của Nhật Bản nói. "Điều này đang tạo ra cầu lớn hơn đối với các cáp ngầm kết nối không chỉ các nước phát triển mà còn cả các khu vực như châu Á, Ấn Độ và châu Phi".

Cáp ngầm sẽ trở thành một chiến trường thậm chí còn nóng hơn giữa Mỹ và Trung Quốc khi cầu dữ liệu tăng lên ở châu Á-Thái Bình Dương. (Ảnh của Ken Kobayashi)

Căng thẳng chính trị đang khiến số km cáp tăng thêm vì mỗi bên đều tìm cách xây dựng mạng lưới riêng của mình. Hmaidi của MERICS nói rằng "ngày càng nhiều" tuyến cáp ngầm song song có thể sẽ xuất hiện, dẫn đến hai mạng lưới riêng biệt, một do Mỹ và các đồng minh dẫn đầu, và một do Trung Quốc và các đối tác của nước này dẫn đầu.

Các nhà điều hành và nhà phân tích mô tả điều này là "một thế giới, hai hệ thống" – vốn đang nhanh chóng trở thành hiện thực dưới những làn sóng biển.

"Điều này rất quan trọng đối với an ninh quốc gia và chúng tôi muốn tự lực cánh sinh mà không cần sự can thiệp của Mỹ", Vũ của FiberHome nói về mạng cáp đang mở rộng của Trung Quốc. "Điều này cũng rất quan trọng [để xây dựng cơ sở hạ tầng] cho Sáng kiến Vành đai và Con đường, giúp Trung Quốc trở thành một cường quốc biển hùng mạnh".

Cheng Ting-Fang, Lauly Li, Tsubasa Suruga & Shunsuke Tabeta

Nguyên tác : "China’s subsea cable drive defies U.S. sanctions ", Nikkei Asia, 22/06/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 10/07/2024

*****************************

Cáp ngầm : Mặt trận ít được chú ý trong ‘Chiến tranh lạnh Mỹ-Trung’

Kentaro Takeda và Masaharu Ban, Nguyễn Thị Kim Phụng, Nghiên cứu quốc tế, 13/05/2024

Căng thẳng địa chính trị gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc đã bắt đầu ảnh hưởng đến dòng chảy dữ liệu toàn cầu, khi số lượng cáp ngầm mới nối Trung Quốc với phần còn lại của thế giới dự kiến sẽ giảm mạnh.

Sẽ không có dự án cáp ngầm mới nào kết nối đến Trung Quốc sau năm 2025 khi trọng tâm chuyển sang Đông Nam Á.

Từng được quảng cáo là trung tâm tương lai của các mạng cáp ngầm dưới biển, vốn hình thành các huyết mạch liên lạc quốc tế quan trọng, Trung Quốc dự kiến sẽ chỉ lắp đặt ba tuyến cáp sau năm nay – ít hơn một nửa số lượng cáp được lên kế hoạch cho Singapore. Việc thiếu các dự án cáp ngầm cũng được cho là sẽ ảnh hưởng đến việc xây dựng các trung tâm dữ liệu trong nước.

Cáp ngầm chính là xương sống của mạng Internet, vận chuyển 99% lưu lượng dữ liệu của thế giới. Theo công ty nghiên cứu thị trường TeleGeography của Mỹ, khoảng 140.000 km cáp ngầm sẽ được hoàn thành trong năm nay, gấp ba lần so với 5 năm trước. Sự gia tăng này phản ánh nhu cầu ngày càng tăng đối với lưu lượng dữ liệu, được thúc đẩy bởi sự phổ biến của dịch vụ phát video và đám mây.

Ngày 10/04 vừa qua, Google đã công bố một dự án trị giá 1 tỷ USD nhằm xây dựng hai tuyến cáp ngầm nối Nhật Bản, Guam, và Hawaii. Thông báo này được đưa ra vào đúng thời điểm Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida và Tổng thống Mỹ Joe Biden gặp nhau ở Washington. Hai nhà lãnh đạo cho biết trong một tuyên bố chung rằng họ hoan nghênh khoản đầu tư "để cải thiện cơ sở hạ tầng truyền thông kỹ thuật số giữa Mỹ, Nhật Bản, và các đảo quốc Thái Bình Dương".

Giám đốc nghiên cứu của TeleGeography, Alan Mauldin, nhận định rằng đằng sau sáng kiến công-tư có vẻ được phối hợp chặt chẽ này là "cuộc chiến tranh lạnh dưới biển" giữa Mỹ và Trung Quốc.

Trung Quốc đã nổi lên như một siêu cường kinh tế, cạnh tranh với Mỹ và đang tiêu thụ một lượng lớn dữ liệu. Hiện có 15 tuyến cáp ngầm dài hơn 1.000 km, tất cả đều được đưa vào sử dụng từ năm 1994, nối Trung Quốc và phần còn lại của thế giới. China Mobile và các công ty nhà nước khác đã dẫn đầu nhiều dự án cáp xuyên Thái Bình Dương và những nơi khác, đôi khi còn là đồng tài trợ với các công ty Mỹ.

Nhưng tình thế đã bắt đầu thay đổi vào khoảng năm 2020, khi Mỹ, lúc đó do Tổng thống Donald Trump lãnh đạo, quyết định áp dụng sáng kiến Mạng Sạch (Clean Network) nhằm loại các doanh nghiệp Trung Quốc khỏi các dự án cơ sở hạ tầng viễn thông. Kể từ đó, Mỹ đã giữ lập trường cứng rắn chống lại Bắc Kinh với lý do cần phải đảm bảo an ninh dữ liệu.

Năm 2020, Bộ Tư pháp Mỹ kêu gọi Google và Meta xem xét lại kế hoạch lắp đặt tuyến cáp ngầm dài 13.000 km giữa Los Angeles và Hong Kong. Khi đó, dự án đã ở giai đoạn cuối, nhưng hai gã khổng lồ công nghệ đã nhanh chóng quyết định loại trừ Trung Quốc, chuyển hướng sang Đài Loan và Philippines. Một dự án cáp ngầm dưới biển do Ngân hàng Thế giới dẫn đầu dành cho các đảo quốc Nam Thái Bình Dương cũng đã loại trừ các doanh nghiệp Trung Quốc, theo đó phù hợp với chính sách của Mỹ.

Sự hiện diện của Trung Quốc trong các mạng cáp ngầm dưới biển đang biến mất nhanh chóng. Ba tuyến cáp quốc tế kết nối Hong Kong dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2025, nhưng sau đó Trung Quốc không còn dự án cáp nào được lên kế hoạch.

Số lượng cáp ngầm dài hơn 1000 km. Nguồn : TeleGeography.

Cầu về lưu lượng dữ liệu giữa Mỹ và châu Á nhìn chung vẫn rất mạnh. Sau năm 2024, người ta đã lên kế hoạch lắp đặt 4 tuyến cáp tới Nhật Bản và 7 tuyến cáp tới Singapore. Ngoài ra, 9 tuyến cáp khác sẽ được lắp đặt tới Guam, nằm giữa lục địa Mỹ và Đông Nam Á.

Các công ty Mỹ hiện đóng vai trò quan trọng trong việc lắp đặt các tuyến cáp không đi qua Trung Quốc. Một quan chức của một công ty quản lý cáp tiết lộ "Những nỗ lực này được dẫn dắt bởi các công ty như Google".

Từ năm 2021 đến năm 2025, các gã khổng lồ công nghệ Mỹ đã tham gia vào các dự án lắp đặt cáp ngầm quốc tế với tổng chiều dài 220.000 km, chiếm 48% tổng số dự án mới trên toàn cầu, tăng 15 điểm phần trăm so với giai đoạn 2015-2020.

Sự hiện diện của cáp ngầm cũng ảnh hưởng đến vị trí đặt trung tâm dữ liệu. Công ty dịch vụ bất động sản Cushman & Wakefield của Mỹ dự báo Trung Quốc sẽ chiếm 7% doanh thu toàn cầu về trung tâm dữ liệu vào năm 2028, giảm từ mức 9% vào năm 2023. Trong cùng kỳ, doanh thu của Mỹ dự kiến sẽ giảm xuống còn 38%, từ mức 49%, trong khi Đông Nam Á có thể sẽ chứng kiến tỷ lệ này tăng từ 9% lên 11% nhờ các dự án cáp liên tiếp.

Cáp ngầm và trung tâm dữ liệu là hai trụ cột của cơ sở hạ tầng kỹ thuật số giúp lưu chuyển lượng lớn dữ liệu. Sự hiện diện của chúng có thể quyết định sức mạnh và ảnh hưởng của các nước sở tại, cũng như các doanh nghiệp hoạt động tại đó.

Kentaro Takeda và Masaharu Ban

Nguyên tác : "More subsea cables bypass China as Sino-U.S. tensions grow", Nikkei Asia, 11/05/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 13/05/2024