Thông Luận

Nâng cấp quan hệ với Mỹ : Việt Nam cần "cú hích" để thoát khỏi thực trạng khó khăn

Nâng cấp quan hệ Việt- Mỹ, cả hai quốc gia cùng có lợi ích kinh tế. Hơn thế, Mỹ thêm một bước hiện thực hoá chiến lược ‘xoay trục’ sang Châu Á trong khi Việt Nam cần ‘cú hích’ vượt qua khó khăn để phát triển kinh tế hiệu quả hơn.

Cuộc gặp giữa Đại tướng Phan Văn Giang, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam và Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin ngày 29/0/2021 tại Hà Nội. Ảnh : Trọng Đức/AVI

Đây là một trong những chủ đề được quan tâm nhất hiện nay. Truyền thông Việt Nam còn thận trọng ; trong khi phía Mỹ, giới lãnh đạo đã phát tín hiệu trong năm nay với ‘tần suất’ cao. Gần đây nhất, trang tin Politico của Mỹ vào ngày 18/8/2023 dẫn các nguồn tin ‘giấu tên’ biết về thỏa thuận này cho biết rằng, Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ ký thỏa thuận nâng cấp quan hệ Mỹ - Việt Nam từ đối tác toàn diện lên đối tác chiến lược trong chuyến thăm tới Việt Nam vào tháng chín tới.

Bài viết cho rằng đây là cơ hội cho cả hai nước đã nắm bắt mặc dù mức độ ưu tiên có khác nhau tuỳ thuộc vào vị thế quốc tế của mỗi quốc gia. Giới lãnh đạo Mỹ dường như đã ‘sẵn sàng’ trong khi Việt Nam phải ‘cân nhắc’. Mỹ "sẵn sàng" bởi vì đây là một nội dung của chiến lược xoay trục sang Châu Á, nó hình thành từ thời Tổng thống Barack Obama, được thúc đẩy bởi hai Tổng thống kế nhiệm, Donald Trump và nay là Joe Biden trong bối cảnh trật tự thế giới thay đổi nhanh, phức tạp, trong đó hai sự kiện nổi bật sau đại dịch Covid-19 là Trung Quốc trỗi dậy ‘hung hăng’ và cuộc chiến tranh Nga – Ukraine. Đối với Việt Nam cần ‘cú hích’ để vượt qua khó khăn từ hai nhóm vấn đề lớn liên quan : 1) Tăng trưởng kinh tế và duy trì chế độ ; 2) Hiệu quả quan hệ với các cường quốc trong bối cảnh quốc tế nêu trên.

Nhóm ‘khó khăn’ thứ nhất nằm trong quá trình cải cách từ sau chính sách Đổi mới từ 1986, trong đó tăng trưởng kinh tế tương đối nhanh ở giai đoạn hơn 10 năm đầu, sau đó ‘trồi sụt’ và ‘mất đà’ trong bối cảnh "bất ổn" kinh tế vĩ mô. Tương ứng với sự biến thiên tăng trưởng là sự ổn định chế độ. Một trong những nguyên nhân trực tiếp là đằng sau tăng trưởng khá nhanh là vấn nạn tham nhũng tràn lan và ngày càng nghiêm trọng. Duy trì chế độ Đảng cộng sản toàn trị chống tham nhũng đồng thời thanh lọc bộ máy lãnh đạo là chính sách ưu tiên. Tuy nhiên, nghịch lý tăng trưởng đồng thời với tham nhũng đã ‘chi phối’ tăng trưởng theo hướng gây bất ổn thể chế và làm bộc lộ cấu trúc kinh tế bất cập, mất cân đối dẫn đến tăng trưởng khó khăn.

Củng cố Đảng – Nhà nước là sự thay đổi ‘ngược’ hướng cải cách, trong đó ông Nguyễn Phú Trọng, là "trường hợp đặc biệt" vượt qua quy định của Đảng cộng sản về giới hạn tuổi và hai nhiệm kỳ, người đã nắm giữ cương vị Tổng bí thư đảng liên tục ba nhiệm kỳ năm năm (2011-2026). Ông từng được coi là ‘cứu tinh’ của chế độ. Tuy nhiên, hiện ông Trọng đang gặp thách thức khi chính sách chống tham nhũng không đạt ‘kết quả như mong muốn’ và tăng trưởng kinh tế suy giảm.

Sự quyết tâm "vào cuộc của cả hệ thống chính trị" không thể ‘đánh bại’ thị trường. Các nhà đầu tư quan tâm đến tín hiệu thị trường thay vì ‘nghe ngóng’ các ‘chỉ thị’ từ Chính phủ "hạ lãi suất" ngân hàng để cứu doanh nghiệp hay "kỷ luật" các quan chức ‘trì trệ’ trong đầu tư công. Thị trường chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh HOSE có vốn hóa thị trường khoảng 180 tỷ USD, nhỏ nhất trong các nền kinh tế lớn ASEAN, nhưng hoạt động kém nhất toàn cầu năm 2022, giảm hơn 30%. Và, nó vẫn ‘mong manh’, chẳng hạn, trong phiên ngày 18/9/2023 đã ‘lao dốc’ giảm 55,5 điểm tương ứng 4,5%, còn 1.178 điểm - mức thấp nhất trong hơn một năm qua trong bối cảnh khủng hoảng lĩnh vực bất động sản.

Ngoài ra, sự kiện nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc và nguyên hai Phó Thủ tướng, các lãnh đạo được cho là ‘kỹ trị’, ‘đột ngột’ từ chức hồi đầu năm 2023 khiến cho các nhà đầu tư có lý do để lo lắng rằng các ưu tiên an ninh ý thức hệ đang lấn át tiến bộ kinh tế. Thực trạng trì trệ về kinh tế và ‘trì hoãn’ cải cách thể chế trong khi tăng cường chống tham nhũng nhưng vấn nạn vẫn tràn lan, nghiêm trọng dấy lên sự nghi ngờ về hiệu quả kiểm soát quyền lực bằng đạo đức. Ngày 18/8/2023 Đảng cộng sản đã ban hành Quy định số 117-QĐ/TW "về xin lỗi và phục hồi quyền lợi của tổ chức đảng, đảng viên bị kỷ luật oan" dường như để trấn an trong nội bộ Đảng. Kêu gọi ‘đột phá’ trong chính sách và hành động để thoát khỏi tình hình, Đảng đang ‘bế tắc’ về giải pháp. Trước tình hình này việc nâng cấp quan hệ với Mỹ có thể được coi là một thứ vũ khí củng cố quyền lực tuyệt đối của Đảng cộng sản cầm quyền.

Trong hoàn cảnh đó nâng cấp quan hệ Việt- Mỹ sẽ là một ‘cú hích’ nằm trong sự tính toán của giới lãnh đạo, trong đó có lợi ích kinh tế thu được, đồng thời hài hoà mối quan hệ với Trung Quốc và Nga. Đây là nhóm ‘khó khăn’ thứ hai mang tính lịch sử, ý thức hệ, địa chính trị và kinh tế là rất phức tạp.

Trước hết, với phương châm "khép lại quá khứ (cựu thù) hướng tới tương lai (đối tác)", hai nước Mỹ - Việt sau 10 năm (2013/2023) là đối tác toàn diện của nhau quan hệ trong nhiều lĩnh vực được cải thiện, đặc biệt kim ngạch thương mại song phương tăng gần 470% (138,92 tỷ/29,69 tỷ đô la Mỹ). Hơn thế, Mỹ không những chỉ ‘sẵn sàng’ cho nâng cấp quan hệ để thúc đẩy chiến lược xoay trục sang Châu Á, kìm chế sự hung hăng của Trung Quốc, đảm bảo tự do hàng hải quốc tế… mà còn luôn tỏ ra thiện chí thông qua xúc tiến năng nổ của các Đại sứ Mỹ ở Việt Nam hơn ba nhiệm kỳ, trong đó nổi bật là vai trò của ngài Đại sứ Ted Osius, các chuyến thăm ‘con thoi’ giữa các nhà lãnh đạo cao cấp, các doanh nghiệp lớn của Mỹ… Ngoài ra, Mỹ và Việt Nam đã ‘hiểu’ nhau hơn khi ‘tôn trọng’ sự khác biệt thể chế chính trị của nhau.

Đối với Trung Quốc và Nga Việt Nam cân nhắc mối quan hệ truyền thống, trong đó với Trung Quốc có vấn đề địa chính trị, ý thức hệ, tranh chấp lãnh hải và kinh tế và, với Nga – nhà cung cấp chủ yếu về trang thiết bị, phụ tùng cho hơn 80% số vũ khí hiện có.

Trong tâm thế người dân, mỗi khi Việt Nam có động thái xích lại gần Mỹ thì Trung Quốc thường tạo ‘sức ép’ như tập trận, đưa các tàu thăm dò… vào thềm lục địa thuộc chủ quyền của Việt Nam. Trung Quốc đã ‘mất uy tín’ bởi các dự án đầu tư kéo dài, giang dở, không hiệu quả, nhưng đôi khi ‘nhắc nhở’ về ý thức hệ gây ‘khó xử’ cho các lãnh đạo. Mới đây, ngày 16/8 Ngoại trưởng Vương Nghị (Trung Quốc) đề nghị Việt Nam cùng Trung Quốc duy trì lý tưởng cộng sản, bảo vệ an ninh chế độ, chống sự can thiệp từ các thế lực bên ngoài trong cuộc gặp với ông Phó thủ tướng Trần Lưu Quang (Việt Nam) ‘bên lề’ Hội chợ Trung Quốc - Nam Á lần thứ 7 tại Vân Nam… Đối với Nga, trong khi không còn quá ‘bận tâm’ về ý thức hệ, thì vấn đề về vũ khí vẫn nhạy cảm…

Việt Nam nỗ lực ‘độc lập, tự chủ’ giải quyết những vấn đề do lịch sử để lại nhưng chắc cần thời gian. Trong bối cảnh chiến tranh Nga – Ukraine trên các diễn đàn xuất hiện khái niệm "Ngoại giao cây tre". Đây là chính sách ngoại giao chứa đựng hàm ý ‘tư tưởng thực dụng’, vì lợi ích dân tộc vượt qua ý thức hệ ‘giáo điều’, củng cố vị thế quốc gia trong bối cảnh gia tăng cạnh tranh giữa các nước lớn và, đương nhiên, dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản. Phát biểu của ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Ngoại giao toàn quốc ngày 14/12/2021, rằng "Quyết tâm xây dựng và phát triển một nền ngoại giao cây tre Việt Nam có đặc sắc vừa hiện đại vừa dân tộc". Theo văn hóa Nho giáo, cây tre thường tượng trưng người quân tử khiêm nhường trọng khí tiết và, trong lĩnh vực quan hệ quốc tế "trọng đoàn kết, trọng nhân ái nhưng kiên quyết bảo vệ lợi ích dân tộc".

Giới lãnh đạo Việt Nam dưới sự lãnh đạo của ông Tổng bí thư Đảng cộng sản Nguyễn Phú Trọng nỗ lực vận dụng chính sách ngoại giao cây tre cho phép Việt Nam ứng biến linh hoạt, trong đó có việc nâng cấp quan hệ với Mỹ lần này. Như đã biết, phong cách của các Tổng thống Mỹ khi đến thăm Việt Nam hay gây ấn tượng bằng cách sử dụng hình tượng ‘văn hoá bản địa’, chẳng hạn ông Barack Obama trong chuyến thăm Việt Nam vào tháng 5/2016 đã dùng hình ảnh cây tre để ám chỉ tinh thần bất khuất của người Việt Nam. Vì vậy, hình ảnh cây tre không còn quá xa lạ.

Tóm lại, nâng cấp quan hệ Việt - Mỹ sẽ thúc đẩy lợi ích của cả hai quốc gia. Vấn đề còn lại là nâng lên cấp nào ? Có ba cấp quan hệ ngoại giao : toàn diện, chiến lược và chiến lược toàn diện.

Cho đến nay Việt Nam có :

- 4 Đối tác Chiến lược Toàn diện, trong đó : Trung Quốc (2008), Nga (2012), Ấn Độ (2016) và Hàn Quốc (2022) ;

- 13 Đối tác Chiến lược (ngoài bốn Đối tác Chiến lược Toàn diện) và

- 13 Đối tác Toàn diện, trong đó có Mỹ. Cùng với Mỹ nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược, Việt Nam thể hiện sự tự tin và thận trọng để đạt mục tiêu. Tuy nhiên, ý kiến cá nhân tác giả bài viết muốn quan hệ Việt - Mỹ lần này được nâng vượt cấp lên Đối Tác Chiến Lược Toàn Diện của nhau để ‘đột phá’ phát triển vì lợi ích của nhân dân hai nước.

Phạm Quý Thọ

Nguồn : RFA, 21/08/2023

Giữa căng thẳng Mỹ-Trung, Việt Nam có thể từ chối nâng cấp ngoại giao với Washington

Reuters, VOA, 24/03/2023

Việc Hoa Kỳ thúc đẩy nâng cấp quan hệ với Việt Nam trong năm nay đang vấp phải sự kháng cự ở Hà Nội, về điều mà các chuyên gia cho là những quan ngại rằng Trung Quốc có thể coi động thái này là thù địch vào thời điểm căng thẳng giữa hai siêu cường Bắc Kinh và Washington.

Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính tiếp Đại sứ Hoa Kỳ Marc Knapper hôm 30/3/2022.

Hoa Kỳ hy vọng sẽ nâng cấp quan hệ trong năm nay, lý tưởng nhất là trùng với dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ đối tác toàn diện với Việt Nam vào tháng 7.

Hoa Kỳ là nhà đầu tư lớn tại Việt Nam và phái đoàn kinh doanh lớn nhất từ trước đến nay của Hoa Kỳ đã đến thăm Việt Nam trong tuần này.

Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam và hiện được xếp hạng là đối tác ngoại giao hàng thứ ba của Hà Nội. Đối tác ngoại giao hàng đầu của Việt Nam bao gồm Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Hàn Quốc, trong khi hàng thứ hai, mà Washington muốn tham gia, bao gồm các nước Châu Âu và Nhật Bản.

Ông Florian Feyerabend, đại diện tại Việt Nam của Quỹ Konrad Adenauer của Đức, cho biết việc nâng cấp quan hệ chính thức trong năm nay "không còn được coi là thực tế nữa".

Các chuyên gia, viện dẫn các cuộc thảo luận với các quan chức Việt Nam, cho biết dù việc đó chủ yếu mang tính biểu tượng nhưng các nhà lãnh đạo Việt Nam đang do dự, lo sợ khả năng trả đũa từ Trung Quốc.

"Với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ và sự gần gũi giữa Trung Quốc và Việt Nam, Hà Nội có thể cảm thấy miễn cưỡng khi chính thức nâng cấp quan hệ đối tác toàn diện với Washington", Bích Trần, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế của Washington, nói.

Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam và là nguồn nhập khẩu quan trọng cho lĩnh vực sản xuất của Việt Nam.

Hai nước láng giềng có một lịch sử lâu dài về xung đột và ngờ vực và vẫn còn bất đồng về các đảo, thực thể và tài nguyên ở Biển Đông.

Khi được hỏi liệu Việt Nam đã sẵn sàng nâng cấp quan hệ với Hoa Kỳ trong năm nay hay chưa, một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Việt Nam ngày 23/3 nói điều đó sẽ xảy ra "khi thời điểm thích hợp", nhấn mạnh mối quan hệ bền chặt mà họ đã có.

Các chuyên gia cho rằng các cuộc gặp cấp cao có thể tạo cơ hội cho một bước đột phá vào phút cuối trong quan hệ Việt - Mỹ, với việc các nhà ngoại giao hy vọng sắp xếp một cuộc gặp giữa các bộ trưởng ngoại giao, trong khi các nhà lãnh đạo của họ có thể gặp nhau bên lề hội nghị thượng đỉnh G7 tại Nhật Bản vào tháng Năm.

Phát ngôn viên của Tòa đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam cho biết hai nước đang làm việc cùng nhau để nâng cao quan hệ đối tác.

Ông Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS–Yusof Ishak của Singapore, cho biết Việt Nam chắc chắn muốn nâng cấp quan hệ với Washington, nhưng khó có khả năng đồng ý điều đó trong năm nay.

Nhưng "việc nâng cấp đó có thể không còn là ưu tiên của Hoa Kỳ trong tương lai", ông nói.

(Reuters)

Nguồn : VOA, 24/03/2023

*****************************

Việt Nam chưa sẵn sàng nâng cấp quan hệ với Mỹ

Đức Tâm, RFI, 24/03/2023

Trong cuộc họp báo thường kỳ ngày 23/03/2023, khi được hỏi về khả năng nâng cấp quan hệ Việt-Mỹ, từ đối tác toàn diện lên đối tác chiến lược, phó phát ngôn viên của bộ Ngoại Giao Việt Nam, bà Phạm Thu Hằng, cho biết Việt Nam "mong muốn và sẵn sàng hợp tác với chính quyền của tổng thống Joe Biden để thúc đẩy quan hệ hai nước tiếp tục phát triển, đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững, vì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới". 

Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và tổng thống Mỹ Joe Biden tại thượng đỉnh Mỹ-ASEAN, Phnom Penh, Cam Bốt, ngày 12/11/2022. AP - Vincent Thian

Có thể diễn giải phát biểu trên của đại diện bộ Ngoại Giao Việt Nam như sau : Việt Nam "muốn" nhưng chưa đến lúc.

Theo giới chuyên gia, được Reuters trích dẫn, những nỗ lực của Mỹ nhằm nâng cấp quan hệ song phương đã vấp phải sự dè dặt của Việt Nam bởi vì Trung Quốc sẽ nhìn nhận việc này như là một sự thù địch vào thời điểm quan hệ Mỹ-Trung đang rất căng thẳng.

Dường như Hoa Kỳ đã mong muốn nâng cấp quan hệ song phương nhân dịp kỷ niệm 10 năm hai nước ký hiệp định quan hệ đối tác toàn diện. Hiện nay, Hoa Kỳ là nhà đầu tư số một tại Việt Nam và trong tuần này, một phái đoàn doanh nghiệp hùng hậu của Mỹ tới Việt Nam.

Cho dù là thị trường xuất khẩu số một của Việt Nam, Hoa Kỳ chỉ là đối tác ngoại giao hạng ba đối với Hà Nội. Hiện nay, đối tác ngoại giao hàng đầu của Việt Nam là Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Hàn Quốc. Đứng hàng thứ hai là các nước Châu Âu và Nhật Bản. Và hiện nay Hoa Kỳ muốn gia nhập nhóm thứ hai này.

Theo nhiều chuyên gia, dựa trên các nguồn tin từ các quan chức Việt Nam, thì cho dù quyết định nâng cấp quan hệ chủ yếu mang tính biểu tượng, nhưng giới lãnh đạo Việt Nam chưa muốn, lo ngại Trung Quốc trả đũa.

Chuyên gia Bich Tran, thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, tại Washington, nhận định "do mức độ cạnh tranh quyết liệt giữa Mỹ và Trung Quốc và sự gần gũi giữa Trung Quốc và Việt Nam, chính quyền Hà Nội có thể lưỡng lự nâng cấp quan hệ toàn diện với Washington".

Trung Quốc là đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam và là nguồn nhập khẩu mang tính sống còn đối với lĩnh vực chế biến của Việt Nam.

Phát ngôn viên đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam cho biết hai nước đang cùng nhau làm việc theo hướng nâng cấp thiện quan hệ song phương.

Theo chuyên gia Lê Hồng Hiệp, thuộc Viện l'ISEAS-Yusof Ishak, ở Singapore, thì chắc chắn là Việt Nam mong muốn cải thiện quan hệ với Hoa Kỳ nhưng ít có khả năng Việt Nam chấp nhận nâng cấp trong năm nay. Thế nhưng, "trong tương lai, có thể việc nâng cấp quan hệ lại không còn là mối ưu tiên của Mỹ nữa".

Đức Tâm