 | Tổng quan: | 3601549 |
Ukraine chỉ là một trong số những cuộc khủng hoảng chồng chất cùng với ám ảnh "an ninh lương thực" của những nước đông dân nhất địa cầu như Trung Quốc hay Ấn Độ đẩy giá lương thực lên cao. Có thêm từ 11 đến 19 triệu người lâm vào cảnh "đói kém kinh niên". Bao nhiêu nạn nhân trong số ấy là người Châu Á, Đông Nam Á có bị ảnh hưởng nhiều hay không? Gạo có nguy cơ trở thành một thứ hàng xa xỉ, ngoài tầm tay của một phần dân số hay không ?
Mỗi năm, Ukraine xuất khẩu 65 triệu tấn ngũ cốc và các loại hạt ép dầu. © Pixabay
Để trả lời các câu hỏi trên, RFI Việt ngữ mời Sébastien Abis giám đốc Club Demeter, một tập hợp quy tụ nhiều trường đại học và viện nghiên cứu trong lĩnh vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến thực phẩm, đặc trách về hồ sơ lương thực thực phẩm thuộc Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược IRIS của Pháp
Là khu vực tập trung 50 % sản lượng toàn cầu, hơn một nửa nhân loại, Châu Á cũng đang phải đối mặt với hiện tượng vật giá leo thang. Giá nông phẩm, lương thực tăng "đến chóng mặt". Tháng 2/2022 Tổ Chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc FAO báo động chỉ giá thực phẩm tăng 30 % so với cùng thời kỳ một năm trước đó. Riêng giá lúa mì, một trong ba loại ngũ cốc được tiêu thụ nhiều nhất trên thế giới, tăng 56 % so với tháng 2/2021. Hơn 100 triệu dân cần được viện trợ lương thực. Trong những tháng tới đây, nạn đói có nguy cơ lan rộng đến hàng chục triệu người trên hành tinh.
Điều trớ trêu ở đây là vào lúc một phần nhân loại bị thiếu lương thực, do tác động của chiến tranh Nga và Ukraine, hàng chục triệu tấn ngũ cốc của một trong hai vựa ngũ cốc thế giới là Ukraine bị kẹt ở các nhà kho, hay hải cảng của quốc gia này. Từ nhiều tuần qua đàm phán khai thông Biển Đen vẫn bế tắc.
Nhà nghiên cứu Sébastien Abis trước hết nhấn mạnh yếu tố chiến tranh Ukraine chỉ là một phần của vấn đề :
Sébastien Abis : "Tình trạng hiện tại do nhiều cuộc khủng hoảng diễn ra cùng một lúc. Trước hết là khủng hoảng về phía các nhà sản xuất do biến đổi khí hậu, thiên tai và càng lúc tình hình càng bấp bênh. Kế tới là về những ách tách ở các khâu vận chuyển. Thứ ba là khủng hoảng dịch Covid-19 đem lại, chẳng hạn như là các nhà sản xuất gặp nhiều khó khăn trong việc tuyển dụng nhân công. Thứ tư là yếu tố địa chính trị liên quan trực tiếp đến hai nguồn sản xuất lớn, hai nhà xuất khẩu của thế giới là Nga và Ukraine".
Tại Châu Á, chỉ riêng Trung Quốc, Ấn Độ nuôi gần ba tỷ miệng ăn, Indonesia với trên 250 triệu dân và nhiều quốc gia với dân số ở mỗi nước trên dưới 100 triệu, như Việt Nam, Philippines hay Nhật Bản … Mức độ và chỉ số phát triển của các quốc gia trên Châu lục này lại rất khác nhau. Sri Lanka hay Bangladesh, Afghanistan… là những nền kinh tế kém phát triển nhất, nghèo nhất, dễ bị nạn đói hoành hành nhất.
Sébastien Abis : "Indonesia, Malaysia hay Việt Nam bị lạm phát. Đấy là những quốc gia với hơn 100 triệu dân, thậm chí là 250 triệu như trong trường hợp của Indonesia. Chủ yếu giá lương thực thực phẩm tăng quá nhanh. Một nước nhỏ như Singapore lệ thuộc nhiều vào nông phẩm nhập từ nước ngoài, đời sống cũng trở nên đắt đỏ".
Vẫn giám đốc Club Demeter Sébastien Abis phân tích sâu hơn về bài toán nan giải của các nước Châu Á, kể cả những quốc gia có nhiều phương tiện như Trung Quốc hay Singapore :
Sébastien Abis: "Trong hoàn cảnh đã khó khăn đó, các nước Á Châu đứng trước một bài toán nan giải : làm thế nào để tăng mức sản xuất nội địa, tự chủ về mặt nông nghiệp trong lúc mà môi trường càng lúc càng phức tạp, vì thời tiết thay đổi bất thường, càng lúc càng khắc nghiệt, thí dụ như những đợt nắng nóng vừa qua ở Ấn Độ, hay những đợt mưa lũ gây thiệt hại cho mùa màng. Thêm vào đó, giá các loại nguyên liệu tăng cao, xăng dầu đắt đỏ, phân bón khan hiếm… Vậy làm thế nào để bảo đảm an ninh về lượng thực, các nhà nguồn nhập khẩu vẫn được bảo đảm và không bị mất các nguồn cung ứng ?".
Giá dầu hỏa trên thế giới trong tháng 5/2022 tăng 80% so với cùng thời kỳ năm ngoái. Giá phân bón bị nhân lên gấp bốn lần trong vòng một năm do Nga là một trong những nhà cung cấp phân bón hóa học "nặng ký" của thế giới. Không có phân bón của Nga, các vựa lúa mì của thế giới từ Ấn Độ đến Trung Quốc hay Mỹ và cả Pháp, Brazil đều điêu đứng, như ghi nhận của giám đốc tập hợp các nhà nghiên cứu nông nghiệp, Club Demeter.
Bên cạnh những yếu tố không ngừng đẩy giá nông phẩm lên cao thì còn phải tính đến những nước cờ "ích kỷ" hay đơn giản là một sai lầm về chiến thuật của một số nước đông dân nhất địa cầu. Đương nhiên mọi người nghĩ ngay đến trường hợp của Trung Quốc với gần 1,5 tỷ dân. Trung Quốc thường xuyên bị thiên tai, (hạn hán và lũ lụt) gây thiệt hại mùa màng, trong lúc ổn định xã hội tùy thuộc vào khả năng bảo đảm "cơm no, áo ấm"cho gần 20% nhân loại.
Là một trong những nhà sản xuất lớn bậc nhât thế giới trong nhiều lĩnh vực nhưng nhu cầu tiêu thụ nông phẩm cũng lớn không kém cho nên, Trung Quốc thường xuyên là "nguồn nhập khẩu quan trọng của thế giới". Thêm vào đó, Bắc Kinh lại có phương tiện về tài chính, ngoại giao để thuyết phục các nhà cung cấp phục vụ Trung Quốc trước một số quốc gia Châu Á khác. Sébastien Abis nhìn nhận áp lực về an ninh lương thực của Bắc Kinh là rất lớn.
Sébastien Abis : "Nhu cầu của thị trường Trung Quốc liên quan trực tiếp đến thị trường nội địa rộng lớn của nước này và khả năng sảng xuất thì chỉ có hạn cho dù là Trung Quốc đang đưa những công nghệ mới vào trồng trợt và chăn nuôi để tăng năng suất và nhất là để không phải lệ thuộc vào phần còn lại của thế giới. Từ 15 năm trở lại đây, cán cân thương mại của Trung Quốc về lương thực, thực phẩm luôn bị thâm hụt nghiêm trọng".
Tuy vậy cũng chính ám ảnh về "an ninh lương thực" là con dao hai lưỡi. Nhà nghiên cứu viện IRIS, Sébastien Abis giải thích thêm và ông nêu bật kinh nghiệm cụ thể gần đây của Ấn Độ và Indonesia :
Sébastien Abis : "Khi tình hình địa chính trị bấp bênh hơn hay trong trường hợp đại dịch như vừa qua, đúng là mọi người có khuynh hướng tích trữ lương thực thực phẩm. Mua vào nhiều hơn bình thường, ai cũng lo xa đề phòng đói kém. Nhưng mọi người quên mất rằng, khi cung đã cao hơn cầu, càng tích trữ, thì càng đóng góp vào việc đẩy giá cả lên cao. Điều đó có nghĩa là chính mình tạo ra lạm phát. Thêm vào đó như đã thấy, Ấn Độ tuyên bố ngừng xuất khẩu lúa mì để bảo đảm cho nhu cầu nội địa của hơnmột tỷ miệng ăn, sau đó đến lượt Indonesia, một trong những nhà xuất khẩu dầu cọ của thế giới ngưng xuất khẩu dầu. Lập tức giá hai mặt hàng này đã tăng vọt sau quyết định của New Dehli và Jakarta. Chung cuộc cả hai quốc gia nói trên đều đã phải dừng tay".
Một lo ngại khác cho Châu Á, là kịch bản mất đi một kho lúa mì, ngũ cốc của Ukraine do chiến sự kéo dài, Châu Phi hay Trung Đông, chuyển hướng xoay qua chiếu cố gạo của Châu Á. Hệ quả kèm theo là giá gạo trên thế giới cũng tăng cao và đe dọa trực tiếp đến "nồi cơm" của nhiều nước Châu Á. Trước khi trả lời các câu hỏi này, Sébastien Abis giám đốc Club Demeter và cộng tác viên của Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược IRIS của Pháp lưu ý : nhóm VIP –gồm Việt Nam, Indonesia và Philippines là ba nền kinh tế năng động ở khu vực Đông Nam Á, với 450 triệu dân. Mức sống của tầng lớp trung lưu đã tăng nhanh trong thời gia gần đây. Nhu cầu tiêu thụ -cả về mặt chất lượng lẫn khối lượng qua đó cũng tăng theo. Indonesia, Việt Nam hay Philippines càng lúc càng mua vào nhiều lúa mì (nhập khẩu của các quốc gia kể trên tương đương với của Algeria, Morocco hay Mexico trong 5 năm trở lại đây). Do vậy "bản thân các quốc gia này cũng đã bị lôi vào vòng xoáy của cơn sốt lúa mì và ngũ cốc" trên thế giới. Riêng về câu hỏi Châu Á có lo thiếu gạo hay không, chuyên gia pháp cho rằng câu trả lời trước mắt là không :
Sébastien Abis : "Đúng thị trường gạo rất quan trọng do đây là một trong ba loại ngũ cốc phổ biến nhất trên thế giới, sau bắp và múa mì. Khác với bắp, gạo chủ yếu phục vụ nhu cầu của con người. Sản lượng của thế giới là 500 triệu tấn một năm, 10 % là đề xuất khẩu và ba nhà xuất khẩu hàng đầu thế giới là Ấn Độ, Việt Nam và Thái Lan. Chỉ cần một trong ba quốc gia này mất mùa cũng đủ để ảnh hướng đến thị trường của thế giới. Bên cạnh đó chúng ta thấy gần đây, Châu Phi tiêu thụ gạo nhiều hơn. Các luồng giao thương giữa Châu Á và Châu Phi trở nên quan trọng hơn so với trước, chủ yếu là hướng sang các nước ở phía nam sa mạc Sahar. Thế rồi chính các quốc gia này cũng bắt đầu trồng lúa đế bớt bị lệ thuộc vào gạo nhập từ nước ngoài. Đây là một trong những thay đổi lớn trên thị trường ngũ cốc của thế giới trong 10 năm vừa qua".
Việt Nạm tạm dừng xuất khẩu gạo từ 24/3 vì Covid-19 (RFA, 24/03/2020)
Ông Mai Xuân Thành, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải Quan, vừa ký công văn hỏa tốc gửi các đơn vị chức năng trong ngành yêu cầu một số công tác liên quan đến việc tạm dừng xuất khẩu gạo.
Một nhà máy chế biến lúa gạo tại Cần Thơ. Reuters
Theo thông tin từ truyền thông trong nước ngày 24/3, Tổng cục Hải quan Việt Nam yêu cầu Cục Hải quan các tỉnh, thành phố tạm dừng đăng ký, tiếp nhận và thông quan các lô hàng gạo xuất khẩu từ 0g ngày 24/3 ; tuy nhiên, các lô hàng gạo xuất khẩu đã đăng ký trước thời điểm này vẫn được giải quyết theo quy định.
Cục Quản lý Rủi ro cũng được giao nhiệm vụ thiết lập tiêu chí đưa một số mặt hàng gạo vào diện cấm xuất khẩu. Đồng thời, tăng cường công tác đấu tranh, chống buôn lậu và vận chuyển trái phép mặt hàng gạo các loại qua biên giới và xử lý theo quy định pháp luật.
Vào ngày 18/3, trong Đề án "An ninh lương thực quốc gia đến năm 2020", ông Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh sự hệ trọng trong vấn đề an ninh lương thực đối với mọi quốc gia trong điều kiện dịch bệnh xảy ra trên thế giới và phải đảm bảo an ninh lương thực trong mọi tình huống.
Tổng Cục Hải quan thống kê trong hai tháng đầu năm nay, Việt Nam xuất khẩu gần 930 ngàn tấn, kim ngạch hơn 430 triệu USD ; tang hơn 305 về lượng và tăng 38% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2019.
Năm 2019 là năm được báo ngành xuất khẩu gạo của Việt Nam không thuận lợi khi xuất gần 6,26 triệu tấn mà chỉ thu về 2,75 tỷ USD. Số này giảm 300 triệu USD so với năm 2018.
******************
Thủ tướng Việt Nam chỉ đạo dừng xuất khẩu gạo giữa dịch Covid-19 (VOA, 24/03/2020)
Hải quan Việt Nam không cho phép xuất khẩu gạo từ 0 giờ ngày 24/3, theo các trang tin tức VietnamNet và Pháp Luật Thành Phố Hồ Chí Minh.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại một cuộc họp của chính phủ tại Hà Nội hồi tháng 1/2020.
Tin cho hay, động thái của hải quan là để thực thi quyết định của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại một cuộc họp của chính phủ hôm 23/3 về đảm bảo an ninh lương thực, trong bối cảnh đất nước vật lộn với dịch Covid-19.
Thông tin trên cũng được những người có nhiều ảnh hưởng trên mạng xã hội chia sẻ, gọi đó là "tin vui".
Trong hai tháng đầu năm 2020, gạo Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc tăng rất mạnh, với mức tăng 595% về lượng và tăng 724% về kim ngạch, đạt hơn 66.000 tấn, tương đương 37 triệu đô la, báo chí trong nước cho hay.
Theo quan sát của VOA, các nhà báo độc lập Lê Trọng Hùng, Lê Dũng Vova, tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện, và một số người khác trong những ngày gần đây kêu gọi chính phủ Việt Nam cần gấp rút ra lệnh "cấm bán gạo cho Trung Quốc".
Giờ đây, họ khẳng định lời kêu gọi đã có tác động đến quyết định của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc.
Sáng 24/3, ông Lê Trọng Hùng đưa lên trang cá nhân đoạn ghi âm một cuộc điện thoại mà ông nói là diễn ra giữa ông và thủ tướng của Việt Nam, trong đó, người đứng đầu chính phủ nói :
"Tôi cho dừng xuất khẩu gạo từ tối hôm qua, từ 0h hôm qua. Tôi lắng nghe ý kiến hết. Tôi họp ngay hôm qua, triệu tập Bộ trưởng Công thương lên họp chiều hôm qua, quyết định ngay tối hôm qua là 0h không được xuất khẩu nữa. Cái này tôi nói với bạn biết rằng không chỉ đơn thuần là vấn đề an ninh lương thực. Bọn đầu cơ kinh khủng lắm, lúc đấy là mình chao đảo luôn vì bọn xấu này. Xuất khẩu các thứ, mình bán hết gạo đi, mình không còn dự trữ nữa là dân mình gay go".
Trong cuộc nói chuyện qua điện thoại, nhà báo độc lập Lê Trọng Hùng tỏ ra không kìm được vui mừng, thốt lên "Ôi giời ơi, cảm ơn Thủ tướng, vâng, cảm ơn Thủ tướng !".
Trước khi kết thúc cuộc gọi, thủ tướng của Việt Nam "cảm ơn" và "chúc sức khỏe" ông Hùng, đồng thời hỏi thăm tên tuổi của bản thân ông Hùng và người con nhỏ mới hơn 2 tuổi của ông.
Trung Quốc đột ngột tăng kim ngạch nhập khẩu gạo từ Việt Nam lên đến hơn 700% trong hai tháng đầu năm 2020, sau hai năm trầm lắng. Photo VietnamBiz
VOA cố gắng liên lạc với Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc để kiểm chứng về cuộc gọi, cũng như hỏi thêm về vấn đề dừng xuất khẩu gạo, song Thủ tướng Phúc chỉ trả lời ngắn gọn :
"Tôi đang họp, đang trong hội nghị đây, đang bàn để xử lý cho tốt".
Đánh giá về hành động của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trong việc cấm xuất khẩu gạo, nhà bào độc lập Lê Trọng Hùng nói với VOA rằng việc người đứng đầu chính phủ không chỉ tiếp thu ý kiến mà còn dành thời gian gọi điện lại cho công dân là điều "chưa từng có" trong lịch sử gần 75 năm của nước Cộng hòa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.
Tuy nhiên, ngoài những lời lẽ tích cực về riêng Thủ tướng Phúc, ông Hùng vẫn nhận xét vớiVOA rằng việc lắng nghe người dân của công chức, quan chức Việt Nam nói chung là "rất tệ".
Một nhà báo độc lập khác, có biệt danh trên Facebook là Lê Dũng Vova, bày tỏ ý kiến trên trang mạng xã hội trong cùng ngày 24/3 rằng giới hoạt động vì tiến bộ xã hội, trong đó có ông và ông Hùng, "thường xuyên viết, nhắn tin, gọi điện" tới Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, Chủ tịch Hà Nội Nguyễn Đức Chung kể từ khi dịch Covid-19 bắt đầu xảy ra để "góp ý" về các vấn đề liên quan đến dịch.
Trong bài viết của mình, ông Lê Dũng Vova công nhận rằng Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc là người "nhận thông tin và phản hồi nhanh nhất". Ông Dũng nhận định rằng có thể thủ tướng Việt Nam có những trợ lý tốt.
Về cách ứng xử và đưa ý kiến đến chính quyền sao cho hiệu quả, nhà báo độc lập Lê Dũng Vova nhấn mạnh : "Cần những góp ý và phản biện xây dựng, chung tay xây dựng một xã hội chuẩn mực. Bạn không thể thay đổi xã hội hay xây dựng xã hội văn minh chỉ bằng cách cào phím hay chửi thề".
*********************
Trung Quốc ồ ạt mua gạo của Việt Nam giữa mùa dịch Covid-19 (VOA, 23/03/2020)
Trung Quốc đột ngột tăng kim ngạch nhập khẩu gạo từ Việt Nam lên đến hơn 700% trong hai tháng đầu năm 2020, sau hai năm trầm lắng.
Trung Quốc đột ngột tăng kim ngạch nhập khẩu gạo từ Việt Nam lên đến hơ n 700% trong hai tháng đ ầu năm 2020, sau hai năm trầm lắng. Photo VietnamBiz
Giải thích về hiện tượng Trung Quốc đổ xô mua gạo của Việt Nam, giáo sư Võ Tòng Xuân, Hiệu trưởng trường đại học Nam Cần Thơ, nói với VOA :
"Trước đây Trung Quốc xả kho dự trữ gạo cũ, bán ra giá rẻ nên Việt Nam bán gạo qua không được. Khi họ bán hết gạo cũ thì gặp ngay vụ cúm [Covid-19] - tôi nghĩ sản xuất của họ cũng bị trở ngại phần nào - vì vậy họ muốn trám vô phần thiếu trong kho dự trữ và đáp ứng nhu cầu xã hội đang cần".
Báo Dân Trí trích số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, hôm 22/03 cho biết trong 2 tháng đầu năm 2020, gạo Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc tăng rất mạnh, với mức tăng 595% về lượng và tăng 724% về kim ngạch, đạt hơn 66.000 tấn, tương đương 37 triệu đôla.
Giáo sư Võ Tòng Xuân, một chuyên gia thâm niên về cây lúa Việt Nam, cho VOA biết thêm :
"Ông Trung Quốc không giờ sản xuất đủ cho ổng ăn. Mỗi năm ổng phải trám lại lượng gạo cũ bán ra, mà trong nước lại không sản xuất đủ cho nên dứt khoát là họ phải mua thêm. Mỗi năm Trung Quốc mua của Việt Nam qua đường tiểu ngạch không chính thức ít nhất là 500 ngàn tấn".
Trang VietnamBiz trích lời ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, cho hay dịch bệnh do Covid-19 bùng phát tại Trung Quốc không ảnh hưởng tới hoạt động xuất khẩu gạo Việt Nam sang thị trường lớn nhất thế giới này.
Trang này loan tin : "Xuất khẩu gạo [Việt Nam] năm 2020 dự báo sẽ là điểm sáng giữa đại dịch Covid-19".
Tuy nhiên, trang này dẫn lời ông Nam thừa nhận việc gạo Việt Nam bị Trung Quốc ép giá. Ông nói : "Lâu nay, chúng ta vào thị trường Trung Quốc là bán cái mình có nên thường xuyên bị ép giá".
Được hỏi liệu việc xuất khẩu quá nhiều gạo qua Trung Quốc và các nước có ảnh hưởng đến an ninh lương thực của Việt Nam hay không, giáo sư Võ Tòng Xuân nói :
"Không bao giờ ! Gạo của chúng ta rất nhiều. Mình chỉ cần sản xuất trong vòng 3 tháng là có 1 vụ mới. Không có ảnh hưởng gì đến an ninh lương thực của chúng ta".
