Thông Luận

Tăng trưởng kinh tế, sai lầm trong quy hoạch và chiến dịch "đốt lò" là ba trong số các nguyên nhân gây khó khăn cho ngành điện Việt Nam, theo các chuyên gia.

Công nhân điện lực tại Hà Nội vào tháng 12/2023

Thủ tướng Phạm Minh Chính trong tháng 5/2024 đã yêu cầu các bộ, ngành và đơn vị liên quan thực hiện các giải pháp cụ thể bảo đảm cung ứng đủ điện trong thời gian cao điểm năm nay cũng như các năm tiếp theo.

Cổng thông tin điện tử Chính phủ ngày 25/5 cho biết "tình hình cung ứng điện phục vụ sản xuất kinh doanh và đời sống nhân dân cơ bản được đảm bảo" trong thời gian vừa qua.

Cũng theo trang này, đợt nắng nóng kỷ lục vào tháng 4/2024 và sự tăng trưởng kinh tế ấn tượng trong các tháng đầu năm đã dẫn đến nhu cầu tiêu thụ điện tăng cao, vượt mức dự báo so với kế hoạch đề ra.

Nhu cầu dùng điện ở miền Bắc tăng kỷ lục lên đến 17% so với cùng kỳ năm 2023.

Tuy vậy, Chính phủ Việt Nam khẳng định "hệ thống điện quốc gia vẫn vận hành bảo đảm an toàn, không xảy ra tình trạng mất điện, cắt điện do thiếu điện".

Khủng hoảng thiếu điện có lặp lại ?

Chính phủ Việt Nam nhấn mạnh "tinh thần quyết tâm cao, nhất định không để thiếu điện cho sản xuất kinh doanh và đời sống nhân dân trong bất cứ trường hợp nào".

Vào tháng 1/2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng có chỉ đạo tương tự tới Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và yêu cầu rút kinh nghiệm từ "sự cố" thiếu điện năm 2023.

Tuy nhiên, nhiều người vẫn lo ngại "sự cố" mà ông Chính nói đến sẽ lặp lại trong năm 2024.

Ông Phạm Minh Chính vào tháng 3/2024 đã trấn an các nhà đầu tư nước ngoài về nguồn cung năng lượng.

Truyền thông Việt Nam dẫn lời ông :

"Chúng tôi cam kết không để thiếu điện, tổng nguồn không thiếu, nhưng do điều hành không tốt nên thiếu. Các bạn yên tâm sẽ đủ điện, theo hướng tăng trưởng xanh".

Hai quan chức nước ngoài tham dự buổi gặp mặt với ông Chính nhận định với Reuters rằng lời ông Chính chỉ mang tính trấn an, chứ không chỉ ra các biện pháp rõ ràng để đạt được cam kết đó.

Văn phòng Chính phủ Việt Nam đã không phản hồi yêu cầu bình luận của Reuters.

Một bài viết trên Nikkei Asia hôm 25/5 của tác giả Toru Takahashi chỉ ra việc liên tục trì hoãn xây dựng Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tức Quy hoạch điện 8 (PDP8), có thể là nguyên nhân sâu xa cho sự thiếu hụt điện của Việt Nam.

Bài viết đồng thời cũng đặt câu hỏi liệu Việt Nam có phải đối mặt một cuộc "khủng hoảng điện" nữa trong năm nay.

PDP8 đưa ra các hướng dẫn phát triển cơ sở hạ tầng điện từ năm 2021 đến năm 2030. Bản chi tiết đã được phê duyệt vào tháng 5/2023, nhưng việc phê duyệt giai đoạn thực hiện, bao gồm danh sách các dự án nhà máy điện và đường dây truyền tải, đã tiếp tục bị trì hoãn đến tháng 4 năm nay.

Điều này dẫn đến khoảng trống gần ba năm rưỡi kể từ thời điểm kết thúc kế hoạch năng lượng trước đó.

Nikkei cho rằng sự chậm trễ này có nguồn gốc từ một "cam kết vội vàng" mà ông Phạm Minh Chính đưa ra tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2021 (COP26) tại thành phố Glasgow, Scotland.

Tại hội nghị, ông Chính tuyên bố Việt Nam cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Liên quan đến sự kiện này, trang tin Thủ tướng Chính phủ đăng tải một bài viết khẳng định quốc tế "ấn tượng với cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam".

"Có vẻ như ông Chính đưa ra cam kết như một màn gây chú ý về mặt chính trị mà không tham vấn đầy đủ với EVN hoặc các bộ ngành liên quan", ông Takahashi dẫn nhận định từ một nguồn tin người Nhật Bản am hiểu vấn đề này.

Việc xây dựng PDP8 bị chậm trễ là do đại dịch, nhưng một dự thảo đã được công bố vào tháng 2/2021 - chín tháng trước tuyên bố của ông Chính tại COP26.

Sau cam kết của ông Chính, Bộ Công thương và các cơ quan chính phủ khác đã ráo riết sửa đổi toàn bộ kế hoạch. Tuy nhiên, điều đó không hề dễ dàng vì giờ đây chính phủ phải kéo dài kế hoạch để bao phủ 30 năm tới thay vì 10 năm theo các bản thiết kế phát triển điện thông thường.

Các nhà kỹ trị nhanh chóng xây dựng một lộ trình, tính đến dự báo tăng trưởng của đất nước.

Kế hoạch được sửa đổi kêu gọi tăng công suất phát điện lên từ 7 đến 9 lần vào năm 2050, đồng thời loại bỏ dần sản xuất điện than, nguồn năng lượng chính của đất nước cùng với thủy điện.

Bản kế hoạch cũng cho thấy các nguồn năng lượng tái tạo như gió và mặt trời sẽ chiếm 70% tổng công suất phát điện.

Nhưng chính phủ cũng phải làm cho quy hoạch mới tương thích với bản cũ và giải thích cách họ sẽ lấp đầy những thiếu hụt trong năng lượng tái tạo phụ thuộc thời tiết bằng các nguồn năng lượng ổn định, chẳng hạn như nhiệt điện chạy bằng khí đốt.

Những trục trặc này khiến PDP8 bị sửa đến sáu lần. Và đến tận đầu tháng 4 năm nay, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam mới ra văn bản quyết định phê duyệt kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện 8.

Thiếu một chương trình quốc gia đã dẫn tới việc xây dựng cơ sở hạ tầng bị đình trệ trong khi nhu cầu điện năng tiếp tục tăng hơn 10% mỗi năm.

Khoảng trống này chính là nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến tình trạng thiếu điện nghiêm trọng xảy ra tại Việt Nam vào năm ngoái.

Bài viết trên Nikkei Asia cũng nêu ra ba lý do khả dĩ vì sao ông Phạm Minh Chính lại đề ra mục tiêu cao như vậy tại COP26.

Thứ nhất, Việt Nam mong muốn thu hút các nhà đầu tư nước ngoài như một điểm đến thân thiện với môi trường có lượng phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 trong tương lai.

Thứ hai, Việt Nam tận dụng các khoản đầu tư giảm phát thải carbon để thúc đẩy phục hồi kinh tế sau đại dịch.

Thứ ba, COP26 chỉ diễn ra vài tháng sau khi ông Chính nhậm chức thủ tướng. Nikkei cho rằng ông mong muốn thể hiện khả năng lãnh đạo của mình trên phương diện kinh tế ở cả trong nước lẫn quốc tế.

Nikkei chỉ ra đó là lỗi "ngụy biện tổng thể" - các quyết định cá nhân được đưa ra vì những lý do hợp lý nhưng xét theo góc độ tập thể lại không phù hợp. Sai lầm này đã tạo ra khoảng trống trong hoạch định chính sách phát triển điện của Việt Nam và cuối cùng dẫn đến các đợt cắt điện luân phiên vào năm 2023.

Cho dù bản quy hoạch điện đã được hoàn thành, các chuyên gia vẫn quan ngại về lợi nhuận từ các khoản đầu tư liên quan đến năng lượng ở Việt Nam.

Tờ trình Bộ Công thương gửi đến Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà vào tháng 9/2023 nêu rõ đến năm 2030 sẽ cần 134,7 tỷ USD đầu tư cho các dự án nguồn điện và "toàn bộ vốn đầu tư cho các dự án đầu tư ngành điện sử dụng các nguồn vốn khác ngoài vốn đầu tư công".

Có thể thấy tờ trình ngụ ý rằng các doanh nghiệp tư nhân sẽ chi trả số tiền trên. Tuy nhiên, khung pháp lý cho điều đó vẫn chưa hoàn thiện.

Bên cạnh đó, giá điện ở Việt Nam chỉ bằng khoảng một nửa so với giá ở Thái Lan. Điều này có lợi cho các doanh nghiệp sản xuất nhưng lại gây khó khăn cho các nhà cung cấp điện.

Nikkei đưa ra dẫn chứng về việc công ty năng lượng Orsted của Đan Mạch đã hủy kế hoạch phát triển tại Việt Nam vào năm 2023 với lý do thiếu minh bạch. Một bài viết trên Bloomberg vào tháng 3/2023 cũng cho biết các nhà đầu tư năng lượng xanh yêu cầu Việt Nam đẩy nhanh việc thay đổi chính sách.

Nikkei cho rằng nếu Việt Nam không đưa ra bức tranh rõ ràng hơn về cách các nhà đầu tư có thể thu hồi vốn thì sẽ không dễ dàng thu hút sự hỗ trợ của nước ngoài cho các dự án năng lượng của mình.

Công cuộc "đốt lò" đang diễn ra mạnh mẽ của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng được Nikkei đề cập đến như một trong những nguyên nhân gây khó khăn cho ngành điện lực Việt Nam.

"Ngành điện, được coi là yếu tố then chốt cho phát triển kinh tế của Việt Nam, vốn dĩ gắn liền với tham nhũng", Nikkei dẫn lời giáo sư Ryo Ikebe từ Đại học Senshu (Nhật Bản).

Hàng loạt quan chức cấp cao của Bộ Công thương và EVN đã bị khởi tố, bắt tạm giam trong khoảng thời gian cuối năm 2023 và đầu năm 2024 để điều tra về tội "lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ".

Một số vụ bắt giữ nổi bật gồm : ông Nguyễn Danh Sơn, Giám đốc Công ty Mua bán điện thuộc Tập đoàn EVN ; ông Nguyễn Hữu Khải, Trưởng phòng Kinh doanh mua điện của Công ty Mua bán điện ; ông Trần Quốc Hùng, Phó Trưởng phòng Cấp phép và Quan hệ công chúng thuộc Cục Điều tiết điện lực, Bộ Công thương.

Cựu Thứ trưởng Bộ Công thương Hoàng Quốc Vượng, người bị bắt vào tháng 1/2024 với cáo buộc "lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ", từng giữ chức chủ tịch hội đồng thành viên EVN từ 2012 - 2015.

Liên tục mất điện khiến nhà đầu tư nước ngoài ngán ngẩm

Chính phủ Việt Nam đang kêu gọi các công ty cắt giảm tiêu thụ điện. Ảnh : Khu công nghiệp Vân Trung tại tỉnh Bắc Giang vào tháng 6/2023, thời điểm Việt Nam thiếu điện nghiêm trọng.

Năm 2023, không chỉ người dân mà các doanh nghiệp FDI cũng phải gánh chịu ảnh hưởng nặng nề từ tình trạng nắng nóng gay gắt và cúp điện liên tục trên khắp cả nước.

Điển hình là vào giữa năm 2023, các đợt cúp điện đột ngột xảy ra tại các tỉnh miền Bắc như Bắc Ninh, Hải Dương, Hà Nam, Phú Thọ, Vĩnh Phúc đã gây thiệt hại khoảng 1,4 tỷ đô la, trong đó các "đại bàng" FDI như Samsung, Canon và Peony tổn thất hàng triệu đô la.

Các chuyên gia cảnh báo nếu tình trạng mất điện kéo dài, Việt Nam sẽ đánh mất những "đại bàng" như vậy.

Nguy cơ này càng trở nên đáng lo ngại hơn khi Việt Nam được xem là quốc gia có mức độ phụ thuộc vào FDI khá cao. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2023, đóng góp của khu vực FDI vào GDP Việt Nam chiếm khoảng 22%.

Theo Nikkei, một cuộc khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp Nhật Bản (JCCI) tại Việt Nam với khoảng 100 nhà sản xuất cho thấy các sự cố mất điện đột xuất và yêu cầu của chính phủ về các biện pháp tiết kiệm điện khẩn cấp trong năm 2023 đã gây thiệt hại cho họ khoảng 17 triệu USD.

Một công ty cho biết "cứ ba ngày thì có hai ngày mất điện nguyên ngày".

Một công ty khác cho hay : "Thông báo cúp điện chỉ được đưa ra trước 30 phút, khó để ứng phó kịp thời, gây hư hỏng thiết bị, ảnh hưởng đến quy trình sản xuất".

Ngân hàng Thế giới ước tính các đợt mất điện diện rộng tại miền Bắc Việt Nam vào tháng giữa năm 2023 đã gây thiệt hại kinh tế lên tới 1,4 tỷ USD, tương đương 0,3% GDP.

JCCI khẳng định "tình trạng thiếu điện nghiêm trọng xảy ra ở khu vực phía Bắc khiến các doanh nghiệp khó khăn trong việc lập kế hoạch sản xuất và dự báo ngày giao hàng".

Theo chia sẻ của đại diện Hiệp hội Thương mại và Công nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (KOCHAM), tình trạng thiếu điện tại Việt Nam được xem là một trong những rào cản lớn khiến các doanh nghiệp Hàn Quốc chần chừ trong việc đưa ra quyết định đầu tư.

Vào tháng 5/2024, theo Reuters, các tập đoàn FDI lớn được giới chức Việt Nam khuyến khích tự nguyện cắt giảm tiêu thụ điện, trong đó có Foxconn - đối tác lắp ráp hàng đầu cho Apple.

Foxconn được kêu gọi cắt giảm 30% lượng điện tiêu thụ tại các nhà máy lắp ráp ở miền Bắc.

Vào ngày 22/5, EVN phản hồi rằng thông tin "cơ quan chức năng của Việt Nam kêu gọi một số doanh nghiệp ở phía Bắc tự nguyện giảm 30% mức sử dụng điện" là không chính xác.

Tuy nhiên, EVN cho biết đã đề nghị khách hàng tiếp tục sử dụng điện tiết kiệm, an toàn và hiệu quả, đặc biệt trong giai đoạn từ nay đến hết năm 2024,

Tăng cường dùng than, làm suy yếu quan hệ với EU ?

Thiếu điện khiến Việt Nam tăng cường sản xuất điện than, điều này đe dọa mục tiêu về năng lượng tái tạo.

Nhà nghiên cứu David Hutt, Viện Trung Âu chuyên Nghiên cứu về Châu Á (CEIAS), đã chia sẻ nhận định trên trang DW rằng việc Việt Nam tăng cường sử dụng than trong năm nay sẽ làm suy yếu mối quan hệ của nước này với Liên Hiệp Châu Âu (EU).

Cuối năm 2022, các nước trong EU và G7 đã ký thỏa thuận Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) trị giá 15,5 tỷ USD với Việt Nam.

Thỏa thuận nhằm giúp Việt Nam đạt đỉnh phát thải vào năm 2030 - sớm hơn năm năm so với kế hoạch ban đầu - cho phép Việt Nam sản xuất gần một nửa sản lượng điện từ nguồn năng lượng tái tạo và giúp đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Ngân hàng Đầu tư Châu Âu (EIB), cơ quan tài chính của EU, cũng cam kết tài trợ mạnh mẽ cho hoạt động chuyển đổi xanh của Việt Nam.

Việc sử dụng than của Việt Nam được cho là để đảm bảo các nhà máy tránh bị mất điện. Tuy nhiên, ông David Hutt nhận xét đây là nước đi không phù hợp cho "tham vọng xanh" của EU đối với Việt Nam.

Ông Hutt cho rằng việc đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt hơn từ Thái Lan và Malaysia về đầu tư công nghệ đã gây áp lực khiến Hà Nội phải chứng minh rằng mình có thể duy trì dòng năng lượng vào các nhà máy.

Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, nhà quan sát chính trị Việt Nam, nói với DW rằng việc tăng cường sử dụng than có thể là "giải pháp tạm thời" và không gây "trở ngại lớn cho quan hệ của Việt Nam với phương Tây".

Ông Hiệp bổ sung rằng nếu tình trạng mất điện xảy ra lần nữa thì có thể ảnh hưởng xấu đến các nhà máy của EU.

Tuy vậy, ông David Hutt chỉ ra rằng đã có tin đồn về việc Châu Âu không hài lòng về động thái này của Hà Nội cũng như nghi ngờ về các lời hứa chuyển đổi xanh.

Các nhà máy nhiệt than của Việt Nam đã thải ra 11 triệu tấn CO2, chỉ tính riêng trong tháng 1/2024, theo số liệu từ cơ quan năng lượng Ember.

Việt Nam đã gia tăng gần gấp đôi lượng than nhập khẩu trong năm nay so với cùng kỳ năm 2023 vì mục tiêu không để thiếu điện vào mùa khô.

Việt Nam là quốc gia tiêu thụ than đá lớn thứ 10 thế giới. Việc sản lượng nhập khẩu than đá gia tăng như vậy được cho sẽ làm tổn hại đến những nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong việc cắt giảm việc sử dụng năng lượng hóa thạch và nỗ lực giảm ô nhiễm môi trường.

Lượng CO2 phát thải trong tháng 1 đã vượt gần 70% lượng khí thải của cùng kỳ năm 2023 và tăng hơn 30% so với mức trung bình của tháng 1, tính trong 5 năm gần nhất. Điều này cho thấy sản xuất điện đang có xu hướng tăng rõ rệt so với năm trước.

Trong tháng 1, lượng điện năng từ các nhà máy nhiệt điện than tạo ra đạt 12,75 terawatt-giờ (TWh), cao hơn 68% so với tháng 1/2023 và là mức tính theo tháng cao nhất kể từ tháng 7/2023.

Nhiệt điện than chiếm 55% tổng sản lượng điện năng trong tháng 1/2024, tăng từ mức trung bình 46% của cả năm 2023.

Tổng điện năng từ tất cả các nguồn đạt 23,35 terawatt-giờ (TWh), cao hơn 30% so với tháng 1/2023.

Hồi năm ngoái, lượng CO2 thải ra từ các nhà máy nhiệt than của Việt Nam đạt kỷ lục là 110 triệu tấn, cao hơn nhiều so với mức 90 triệu tấn của năm 2022.

Nếu tốc độ này được duy trì trong năm 2024, dự kiến lượng CO2 thải ra cả năm của Việt Nam sẽ vào khoảng hơn 130 triệu tấn.

Nguồn : BBC, 28/05/2024

Việt Nam dự kiến nhập khẩu tới 8.000 MW điện từ Lào đến năm 2030

VOA, 03/04/2024

Việt Nam dự kiến sẽ nhập khẩu từ 5.000 – 8.000 MW điện từ Lào tính đến năm 2030, theo lộ trình thực hiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII), vừa được Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký quyết định phê duyệt hôm 1/4.

Tình trạng thiếu điện tại Việt Nam trong những năm gần đây được xem là một trở ngại lớn cho phát triển kinh tế và cản trở đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Quy hoạch điện VIII được cho là nhằm đáp ứng nhu cầu điện cho phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam theo từng thời kỳ, bảo đảm "điện đi trước một bước".

Cụ thể, trong danh mục các dự án nguồn điện quan trọng, ưu tiên đầu tư của ngành tới năm 2030, tổng công suất nhiệt điện khí trong nước là 14.930 MW, tổng công suất nhiệt điện LNG (khí thiên nhiên hóa lỏng) là 22.400 MW, tổng công suất nhiệt điện than là 30.127 MW, tổng công suất nguồn điện đồng phát, nguồn điện sử dụng nhiệt dư, khí lò cao, sản phẩm phụ của dây chuyền công nghệ là 2.700 MW, tổng công suất thủy điện là 29.346 MW, tổng công suất thủy điện tích năng là 2.400 MW.

Ngoài ra, công suất nguồn điện năng lượng tái tạo của các địa phương tới năm 2030 cũng được định mức cụ thể từng phần.

Quy hoạch điện VIII dự kiến cũng sẽ nhập khẩu khoảng 5.000 MW điện từ Lào, có thể tăng lên 8.000 MW khi có điều kiện thuận lợi với giá điện hợp lý.

Tình trạng thiếu điện tại Việt Nam trong những năm gần đây được xem là một trở ngại lớn cho phát triển kinh tế và cản trở đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Tuần trước, sau khi hãng sản xuất chip Intel của Mỹ quyết định không đầu tư thêm để tăng công suất ở Việt Nam, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng bày tỏ "tiếc nuối" và cho biết Intel nêu ra lý do rằng Việt Nam bị "thiếu điện và thủ tục hành chính rườm rà".

Việc dừng khoản đầu tư, mà dự kiến có thể tăng gần gấp đôi hoạt động của Intel ở Việt Nam, được xem là một đòn giáng mạnh vào tham vọng ngày càng lớn của Việt Nam trong ngành công nghiệp chip.

Trong văn bản kiến nghị Bộ Công thương thẩm định và trình Thủ tướng chủ trương nhập khẩu điện từ Lào về Việt Nam vào tháng 12/2023, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) nói rằng việc nhập khẩu điện từ Lào sẽ góp phần bổ sung nguồn điện để tăng cường khả năng đảm bảo cung ứng điện, giảm nguy cơ thiếu điện cho miền Bắc.

Theo EVN, hiện tất cả các dự án điện gió đã và đang đầu tư trong nước đều chỉ tập trung tại miền Trung và Miền Nam, chưa có dự án điện gió nào được đầu tư tại miền Bắc trong khi nhu cầu tăng cường điện cho miền Bắc là cấp thiết.

Nguồn : VOA, 03/04/2024

********************************

Bài toán nhập điện nước ngoài và tận dụng điện tái tạo trong nước, vì sao vẫn khó ?

RFA, 02/04/2024

Sản lượng điện nhập khẩu từ Lào có thể lên tới 8.000 MW đến 2030, thay vì gần 5.000 MW như công bố trước trước đây của Bộ Công thương. Thông tin vừa nêu được truyền thông Nhà nước đăng tải theo Kế hoạch thực hiện Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn 2050, còn được nói là Quy hoạch điện VIII… được Phó thủ tướng Trần Hồng Hà ký hôm 1/4/2024.

Công nhân sửa đường dây điện ở Bắc Ninh hôm 14/10/2022 - AFP Photo

Trước đó, vào ngày 20/12/2023, Tập đoàn Điện lực Việt Nam – EVN cũng có kiến nghị Bộ Công thương trình Thủ tướng chủ trương nhập điện tái tạo từ Lào. Với lý do được nói để giảm nguy cơ thiếu điện ở miền Bắc. Theo EVN, nhiều nhà đầu tư dự án điện gió tại Lào muốn bán điện cho Việt Nam với tổng công suất 4.149 MW, đấu nối qua khu vực Quảng Trị.

Vào tháng 5/2023 Công ty truyền tải điện miền Nam Trung Quốc (China Southern Power Grid Co) đã ký một hợp đồng bán điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam – EVN, vào khi Việt Nam đang đối mặt với tình trạng thiếu điện. Theo Hoàn Cầu Thời Báo của Trung Quốc cho biết, điện sẽ được truyền đến Việt Nam theo đường dây 110 kw từ Đông Hưng thuộc khu vực tự trị Choang, Quảng Tây, Trung Quốc đến tỉnh Móng Cái của Việt Nam.

Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, chuyên gia năng lượng độc lập thuộc Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam ; nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, khi trao đổi với RFA cho biết, nhập điện phần lớn cho các tỉnh sát biên giới sử dụng, chứ không phải trung chuyển vào phía nam Việt Nam. Ông Lâm nói tiếp :

"Năng lượng mặt trời phần lớn là sử dụng tại chỗ chứ không phải chuyển đi, mà cũng không có đường dây để chuyển. Theo tôi nếu tại đó, năng lượng mặt trời của Việt Nam địa phương làm được, thì phải sử dụng, nếu thiếu thì mới mua của Lào, như vậy thì được. Chứ nếu vùng biên giới Việt Nam năng lượng mặt trời sản xuất ra không mua, mà lại đi mua điện của Lào thì cái đó không nên".

Dù có mặt lợi hại như vậy nhưng theo Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, Việt Nam có lẽ vẫn phải mua điện của Lào vì đã có thỏa thuận chính trị với Chính phủ Lào trước đây :

"Trước đây Chính phủ Việt Nam có mối quan hệ chặt chẽ với Chính phủ Lào, có thỏa thuận về kinh tế lẫn chính trị. Về kinh tế thì thủy điện bên đó dồi dào phần lớn là rẻ hơn Việt Nam và thứ hai là để phục vụ cho nền kinh tế của Lào. Ngoài kinh tế còn cả chính trị, theo tôi nhà nước đã có thỏa thuận thì phải thực hiện nhiệm vụ, cái đó đôi khi còn quan trọng hơn cả kinh tế".

Một trang trại năng lượng gió và mặt trời tại tỉnh Bình Thuận. AFP Photo.

Trong khi mua điện tái tạo của Lào và mua điện từ Trung Quốc để bù đắp thiếu điện, thì tại dự thảo Nghị định cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà của Bộ Công thương lại quy định ‘Người dân đầu tư điện mặt trời mái nhà được kết nối với hệ thống điện và bán sản lượng dư cho EVN nhưng với giá 0 đồng’ (!?).

Một người dân không muốn nêu tên vì lý do an toàn, có đầu tư điện mặt trời ở Bình Phước, cho biết RFA biết thực tế :

"Tình hình điện năng lượng mặt trời mình thấy có một thực trạng như thế này, giờ đang có rất nhiều người điêu đứng vì điện năng lượng mặt trời này luôn. Thứ nhất là giờ Nhà nước vẫn chưa ra chính sách mới, để tiếp tục thu mua điện năng lượng mặt trời. Tại sao điều đó xảy ra ? Đúng ra thì phần điện năng lượng mặt trời người ta tính dự kiến 4 – 5 năm hoàn thành để đạt chỉ tiêu tổng số đến đó là hết… ai dè đâu khi ra chính sách thì bắt đầu đúng chưa được một năm là đã full chỉ tiêu. Cho nên bây giờ Nhà nước tạm ngưng chưa ra chính sách mới để mua điện của dân".

Theo người dân này thì phần điện năng lượng mặt trời được tính theo từng tỉnh, chứ không theo tổng thể, vì còn phụ thuộc đường điện như thế nào và nhu cầu sử dụng ở mỗi tỉnh. Ông nói tiếp :

"Cón một thực trạng như thế này, nhiều người ở Bình Phước họ làm điện mặt trời nhiều quá, tới mấy MW… nên bây giờ có vài chỗ ở Bình Phước dư điện, quá tải, nên điện lực phải xả điện. Tức là người ta chỉ mua điện của dân 15 ngày mỗi tháng. Cho nên giờ rất nhiều người điêu đứng vì vấn đề này".

Về việc mua điện mặt trời mái nhà của dân theo Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, cần phải nghiên cứu kỹ. Ông Lâm giải thích :

"Thứ nhất, vì Tổng sơ đồ 8 khi duyệt thì năng lượng mặt trời áp mái chỉ được phép tự sử dụng, không được bán cho người khác, nên không được nối vào lưới để bán. Theo tôi trong giai đoạn hiện nay về chuyên môn thì nên tính toán lại, vì sản lượng nền là quan trọng nhất, là do nhiệt điện, thủy điện, do nhiệt điện khí… để đảm bảo an ninh hệ thống điện năng lượng. Vì năng lượng tái tạo ban đêm không có, nên cần có cái nền là điện khí và thủy điện".

Nhưng theo Tiến sĩ Ngô Đức Lâm, trước đây Việt Nam đặt tỷ lệ sản lượng nền cao, do nhiệt điện than lúc tính toán xây dựng Tổng sơ đồ 8 có giá rất rẻ, khi đó chỉ hơn bảy cents, nhưng mua năng lượng tái tạo tới 10 cents, sợ phải bù lỗ. Nhưng vài năm trở lại đây, nhiệt điện than phải nhập khẩu than nước ngoài giá đắt lên gấp nhiều lần… Vì thế Tiến sĩ Ngô Đức Lâm cho rằng, nên tính toán lại, nên tăng năng lượng tái tạo nối lưới bán thì mới hợp lý.

Trước đó, vào tháng 3 năm 2023, 36 nhà đầu tư điện tái tạo đã cùng ký văn bản kiến nghị thủ tướng về những bất cập trong cơ chế giá phát điện khiến 34 nhà máy điện đã đầu tư xong nhưng không thể bán điện cho EVN.

34 nhà máy này bao gồm 28 dự án điện gió và sáu dự án điện mặt trời, đã hoàn thành đầu tư xây dựng nhà máy, vượt qua giai đoạn thử nghiệm, đủ điều kiện phát điện lên lưới, nhưng vẫn chưa thể bán điện cho EVN.

Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương từ năm 1993 đến năm 2002, khi trả lời RFA liên quan vấn đề này, nói :

"Tôi hy vọng EVN sẽ có những biện pháp thích hợp để có thể mua điện mặt trời và mua điện gió của người dân ở trong nước với giá thích hợp".

Ông Lê Đăng Doanh cho biết, ông rất hy vọng EVN tìm giải pháp có thể mua điện của dân và trả cho dân một số tiền nhất định, để có thể phát huy tiềm năng điện tái tạo ở trong nước.

Nguồn : RFA, 02/04/2024