Lần đầu tiên kể từ năm 1974, ngày 27/10/2021, ASEAN và Úc đã họp thượng đỉnh trong khuôn khổ các hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 38 và 39. Trong tuyên bố chung, hai bên đồng ý thiết lập "quan hệ đối tác chiến lược toàn diện có ý nghĩa, thực chất và cùng có lợi".
Thủ tướng Úc Scott Morrison (giữa màn hình) tại thượng đỉnh trực tuyến ASEAN-Úc ngày 27/10/2021. via Reuters - Handout
Để đánh dấu sự kiện này, chính quyền Canberra đề xuất Sáng kiến Úc vì Tương lai ASEAN (The Australia for ASEAN Futures Initiative) và thông báo cấp thêm 124 triệu đô la Úc hỗ trợ các dự án hợp tác ứng phó với các thách thức nảy sinh trong vùng như an ninh y tế, khủng bố và tội phạm xuyên biên giới, an ninh năng lượng… cũng như những ưu tiên trong Tầm nhìn của ASEAN về Ấn Độ-Thái Bình Dương (AOIP).
Ngoài nhấn mạnh đến phục hồi kinh tế sau đại dịch, biến đổi khí hậu…, vấn đề Biển Đông được nhắc đến trong điều thứ 24 của Tuyên bố chung, theo đó ASEAN và Úc "tái khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, an ninh, ổn định, thịnh vượng và tự do lưu thông hàng hải và hàng không ở Biển Đông", "không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực chiểu theo những quy định trong hv Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS)".
Đối với Úc, việc nâng tầm quan hệ với ASEAN là "một cốt mốc quan trọng nhấn mạnh đến cam kết của Úc đối với vai trò trung tâm của ASEAN ở Ấn Độ-Thái Bình Dương", theo nội dung trong tuyên bố chung sau thượng đỉnh. Dù các mục tiêu chiến lược cụ thể chưa được công bố, nhưng thủ tướng Scott Morrison hứa là Úc "sẽ hết sức ủng hộ".
Còn hãng tin Reuters nhận định việc nâng cấp quan hệ ASEAN-Úc cho thấy tham vọng của Canberra muốn đóng vai trò lớn hơn trong khu vực, chỉ vài tháng sau khi cùng với Mỹ và Anh lập liên minh AUKUS với mục đích là kiềm chế sức ảnh hưởng của Trung Quốc.
Úc hiện có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện song phương với nhiều nước thành viên ASEAN như Indonesia, Malaisia, Thái Lan, Singapore, Philippines, Việt Nam.
Năm 2020, Bắc Kinh cũng đề xuất nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược Trung Quốc-ASEAN lên thành đối tác chiến lược toàn diện. Sau buổi họp với các nhà lãnh đạo ASEAN ngày 26/10, thủ tướng Lý Khắc Cường cho biết ASEAN và chủ tịch Tập Cận Bình sẽ họp thượng đỉnh trực tuyến vào tháng 11.
Thu Hằng