Công nghệ : Bắc Kinh nếm đòn do ảo tưởng bắt kịp Mỹ
Cuộc chiến thuế Mỹ-Trung dữ dội đang diễn ra chỉ là màn mở đầu cho cuộc đọ sức toàn diện. Đó là nhận định của Courrier International tuần này. Tuần báo quốc tế Pháp, số ra cuối tháng 9/2018, giới thiệu một tổng thuật về cuộc chạy đua công nghệ số, mà Bắc Kinh đang nếm đòn, do ảo tưởng có thể nhanh chóng đuổi kịp Hoa Kỳ, trích từ báo South China Morning Post (SCMP) (1).
Hồ sơ "Mỹ - Trung, thời điểm đụng độ", tuần báo Courrier International, 27/09/2018. Ảnh chụp màn hình
Trong cuộc chạy đua dành vị trí thống trị thế giới về công nghệ cao, chính tham vọng bị đánh giá là "hung hãn" của Trung Quốc đã đẩy Bắc Kinh vào tình thế "lẩy bẩy như Cao Biền dậy non".
SCMP nêu một ví dụ tiêu biểu. Đó là trường hợp công ty tin học khởi nghiệp Redcore Trung Quốc, hồi tháng 08/2018 vừa qua đã kiêu hãnh tuyên bố "phá vỡ được thế độc quyền của Hoa Kỳ", nhờ một phần mềm trình duyệt chưa từng có. Tuy nhiên, ngay sau đó Redcore đã buộc phải cải chính, sau khi phát hiện ra rằng trong sản phẩm này có chứa nhiều dấu ấn của phần mềm trình duyệt Google Chrome nổi tiếng của Mỹ.
Thất bại lồ lộ nói trên có thể được hiểu theo hai cách. Về phía phương Tây, điều này thể hiện rõ chiến lược đánh cắp công nghệ của Bắc Kinh trong tham vọng trở thành siêu cường công nghệ số. Về phía Trung Quốc, vụ Redcore một lần nữa cho thấy "vực thẳm" mà Bắc Kinh phải vượt qua, nếu muốn đuổi kịp Mỹ.
Tham vọng của Redcore, cùng rất nhiều công ty tin học Trung Quốc khác, bắt nguồn từ chương trình MIC 2025, được chính quyền Bắc Kinh khởi sự vào năm 2015. Bắc Kinh đặt mục tiêu trong 10 năm sau đó đưa Trung Quốc lên vị trí ngang hàng với các tập đoàn phương Tây hàng đầu, trong hàng loạt lĩnh vực công nghệ mũi nhọn, như robot, công nghệ không gian, vật liệu mới hay xe chạy bằng các loại năng lượng mới. Công nghệ tin học là một trong 10 lĩnh vực mũi nhọn này (1).
"Đại nhảy vọt" thời công nghệ số ?
Vấn đề là : 10 năm, thời gian quá ngắn để Trung Quốc thực hiện được tham vọng ghê gớm như vậy.
Bộ trưởng Công nghiệp và công nghệ tin học Trung Quốc, hồi 2015, cũng thừa nhận là Trung Quốc phải cần đến 30 năm nữa mới có thể trở thành một siêu cường về công nghiệp. Hiện tại, Trung Quốc rất phụ thuộc vào "các công nghệ cơ bản", mà nước này chủ yếu phải mua của nước ngoài. Sau hơn 20 năm tồn tại, và cho dù đã có hàng tỉ đô la đầu tư, ngành tin học Trung Quốc vẫn không đưa ra được thị trường một "hệ điều hành" máy tính riêng, hay tự chế được các vi mạch tích hợp (2).
SCMP nhận xét là : Dự án MIC 2025 – được triển khai từ ba năm nay, với tham vọng nhanh chóng đưa Trung Quốc lên đỉnh cao thế giới – đã gây ra một cơn sốt săn lùng công nghệ mới, với việc các công ty Trung Quốc tăng cường mua lại các doanh nghiệp mũi nhọn nước ngoài, hay cưỡng bức công ty nước ngoài làm việc tại Trung Quốc phải "chuyển giao" công nghệ… Nhiều cường quốc cũng có những dự án đầy tham vọng trong các công nghệ đỉnh cao, nhưng riêng trường hợp Trung Quốc, các can thiệp trực tiếp, và thô bạo của Bắc Kinh khiến các cường quốc công nghệ, trước hết là Hoa Kỳ, rất cảnh giác.
Muốn lên đỉnh, nhưng thiếu "cơ bản"
Nhà nghiên cứu Lô Tuấn Vĩ (Lu Jiun-wei), làm việc tại một viện kinh tế Đài Loan, chỉ ra một điểm yếu sâu xa trong chiến lược phát triển công nghệ cao của Trung Quốc. Đó là Bắc Kinh chủ yếu trông chờ vào việc lấy lại các công nghệ sẵn có của nước ngoài, mà không tự đầu tư đúng mức cho "các nghiên cứu cơ bản". Theo Lô Tuấn Vĩ, trong kế hoạch MIC 2025, chỉ có 5% số tiền được dùng cho nghiên cứu cơ bản, tỉ lệ chỉ bằng một phần ba, một phần tư so với các nền kinh tế phát triển.
Bị chỉ trích mạnh, Trung Quốc đã buộc phải tỏ ra bớt hung hăng hơn. Hồi tháng 06/2018, Bắc Kinh chỉ đạo báo chí ngừng nói đến kế hoạch MIC 2025. Tổng biên tập một tờ báo của Bộ Khoa học và công nghệ thừa nhận Trung Quốc đã "tự dối mình" khi nghĩ rằng có thể nhanh chóng đuổi kịp Mỹ.
Chiến thuật của "Bình đầu cá"
MIC 2025 tạm thời bị Bắc Kinh cho vào hậu trường, nhưng tham vọng chạy đua công nghệ của Trung Quốc không vì thế mà ngừng lại. Tập đoàn Alibaba vừa quyết định cho ra đời một doanh nghiệp sản xuất vi mạch điện tử riêng, để không phụ thuộc vào Hoa Kỳ.
Xã luận Courrier International tóm lược không khí cuộc chiến Mỹ-Trung với hình ảnh : "Vũ điệu chiến tranh của loài lửng mật Trung Quốc". "Lửng mật" hay "lửng mật ong" (tiếng Trung là Bình đầu cá/Pingtouge) là tên gọi mà tập đoàn hàng đầu của Trung Quốc Alibaba đặt cho một doanh nghiệp sản xuất vi mạch, vừa được khai trương rầm rộ, đúng vào lúc ông chủ Alibaba tuyên bố sẽ không thực hiện kế hoạch tạo thêm một triệu chỗ làm mới cho nước Mỹ, như đã hứa với Donald Trump hồi mới đắc cử.
Là một động vật ăn thịt nhỏ bé, nhưng hết sức dữ tợn, lửng mật ong không ngại huyết chiến với các loài ăn thịt to lớn như hổ báo. Trong cuộc đọ sức với các động vật to hơn gấp bội, loài chồn mê mật ong có cách tấn công riêng : Đó là lùi một bước, để tiến hai bước. Chiến thuật này được so với điều mà Bắc Kinh đang làm.
Sự ra đời của công ty sản xuất vi mạch mang tên "Bình đầu cá" được Courrier International coi là một "phát súng mới nhất" từ phía Bắc Kinh, trong cuộc chiến thương mại với Hoa Kỳ. Cho dù, đòn đánh thuế mới đây của chính quyền Trump nhắm vào hàng xuất khẩu Trung Quốc trị giá 200 tỉ đô la đang "bóp nghẹt" kinh tế nước này, nhưng tuần báo Pháp dự kiến là, kể từ giờ, Bắc Kinh sẽ không chấp nhận "nhìn Trái đất quay theo giờ Washington" nữa, và sẵn sàng cho cuộc đấu lâu dài với Hoa Kỳ, theo chiến thuật của loài lửng.
Còn tờ The Atlantic, được Courrier International trích dẫn, dự báo quan hệ Hoa Kỳ và Trung Quốc hiện nay đang đi đến "một vùng xám", không hoàn toàn là sự đoạn tuyệt về kinh tế, giống như quan hệ Mỹ-Xô thời Chiến tranh Lạnh, nhưng cũng khác xa với giai đoạn mật thiết đầu thế kỷ XXI. Giờ đây, mỗi bên sẽ tìm cách ngày càng ít phụ thuộc nhau hơn.
Kinh tế Mỹ sung mãn : Phải thừa nhận công Trump
Về phía nước Mỹ, Le Point có bài xã luận "Khi Trump làm nên phép lạ", ca ngợi kinh tế Hoa Kỳ đang trong tình trạng sung mãn. Tổng thống Donald Trump cách đây ít hôm đưa ra nhận xét là "tăng trưởng kinh tế (4,2%) còn cao hơn tỉ lệ thất nghiệp (3,9%)". Donald Trump khoe đây là điều chưa từng có từ hơn một thế kỷ nay. Le Point khẳng định ngay nhận định này là hoàn toàn sai trái (fake news) (tình hình tương tự đã xảy ra lần gần nhất là vào năm 2006), nhưng không thể không thừa nhận tình trạng tốt đẹp về nhiều mặt của nền kinh tế Mỹ, với tỉ lệ thất nghiệp rất thấp, lợi nhuận doanh nghiệp tăng mạnh, lương bổng cũng tăng trở lại, tỉ lệ dân cư nghèo sụt mạnh…
Le Point cho rằng, cho dù chính quyền tiền nhiệm Obama đã đặt nhiều nền tảng cho tình trạng kinh tế khỏe mạnh của nước Mỹ hiện nay, nhưng không thể phủ nhận các đóng góp của Donald Trump, với các biện pháp giảm mạnh thuế cho doanh nghiệp, tăng đầu tư công. Le Point nhấn mạnh là kinh tế Mỹ vững mạnh khiến toàn thế giới, vì không có giải pháp tốt hơn, tiếp tục mua nhiều trái phiếu của bộ Tài Chính Mỹ, "cho dù toàn thế giới có thể ghét Donald Trump". Và điều này góp phần làm nên "phép mầu" của nền kinh tế Mỹ hiện nay.
Amazon : Ông chủ mới của thế giới
Cũng về Hoa Kỳ, L’Obs dành hồ sơ chính tuần này cho chủ đề : "Ông chủ mới của thế giới. Jeff Bezos đã lập trình để Amazon xâm nhập vào đời sống của chúng ta như thế nào". Từ chủ một hiệu sách nhỏ bán hàng qua mạng, hơn 20 năm sau, Jeff Bezos đã biến Amazon thành tập đoàn thương mại hàng đầu thế giới.
Đối với ông chủ Amazon, thế giới hiện nay cũng giống như miền trung tây Hoa Kỳ cuối thế kỷ 19, với cuộc đua chinh phục các miền đất mới. "Tất cả đều có thể. Tất cả đều mong manh. Tất cả đều cần phải làm lại". Một trong các bí quyết thành công của doanh nhân được người Mỹ rất hâm mộ này, là phục vụ khách hàng đến mức tối đa.
Amazon không chỉ là công ty chuyển phát nhanh với tốc độ kỉ lục, mà còn buộc chân khách hàng bằng nhiều ưu đãi, quà tặng. Để chinh phục được khách hàng, thì phải nắm được tối đa các thông tin về họ. Dịch vụ lưu giữ thông tin của Amazon trên đám mây điện toán, Amazon Web Service, chỉ chiếm 20% doanh số của tập đoàn, nhưng đem lại hơn 50% lợi nhuận cho Amazon.
Ủy Ban Châu Âu vừa mở điều tra về nghi án Amazon lợi dụng các dữ liệu về khách hàng, để khẳng định vị thế độc quyền.
Trong bài "Những gói hàng bị đặt bẫy", L’Obs đưa ra một giải thích khác về nguyên nhân thành công kỳ lạ của Amazon. Đó là việc tập đoàn Mỹ khai thác triệt để sức lao động của nhân viên, với "áp lực thường trực", "nhịp độ làm việc hết sức căng thẳng", đồng lương rẻ mạt (theo một điều tra đầu năm nay, có đến 10% nhân viên Amazon phải vắng mặt vì ốm đau, hay bệnh nghề nghiệp). Tuổi trung bình của nhân viên Amazon (làm việc tại hãng) là 32, thời gian làm việc trung bình tại công ty là... "một năm", đứng cuối bảng trong số 500 doanh nghiệp lớn nhất nước Mỹ.
Làm thế nào kháng cự lại yêu tinh Mỹ ?
Về Amazon, L’Obs có một bài khác mô tả nỗ lực tự vệ của các tập đoàn phân phối Pháp, với tựa đề : "Làm thế nào để kháng cự lại yêu tinh Mỹ ?". Sau một thời gian choáng váng vì uy lực áp đảo của Amazon, các công ty Pháp đã quyết định phản công để giành lại vị trí trên sân nhà.
Tập đoàn phân phối hàng hóa đa chủng Casino Cdiscount chọn cách cạnh tranh trực diện, và giữ được vị trí thứ hai trong số các địa chỉ bán hàng điện tử được nhiều người lui tới nhất. Trong khi đó, tập đoàn siêu thị Monoprix chọn cách hợp tác với Amazon, để hãm bớt đà tiến của "yêu tinh Mỹ". Về phần mình, Fnac-Darty chọn cách liên minh với Google. Kể từ năm tới khách hàng Fnac-Darty có thể ra lệnh mua hàng, với loa thông minh Google Home.
"Con Đường Tơ Lụa" chọn Marseille : Cơ hội hay cạm bẫy ?
Sự kiện Marseille, hải cảng miền nam nước Pháp đang trở thành một "đầu cầu chiến lược" của Trung Quốc tại châu Âu gây lo ngại là chủ đề của phóng sự điều tra của nhật báo hàng đầu nước Áo Der Standard, được Courrier International dẫn lại (3).
Sau nhiều năm cân nhắc, Trung Quốc quyết định đầu tư vào Marseille, thay vì Barcelona. Tập đoàn vận tải biển số một của Trung Quốc Cosco Shipping, thuộc sở hữu Nhà nước, nắm trong tay hơn 100 tàu hàng chở contenơ, mùa xuân năm nay, đã chính thức chọn Marseille làm căn cứ chính tại khu vục Địa Trung Hải.
Pháp : Lo ngại xử sự thô lỗ nở rộ
Lo ngại về các liên hệ cộng đồng, có vẻ đang trở nên xấu đi tại Pháp, là chủ đề lớn của Le Point. Tuần báo chú ý trước hết đến các xử sự "mất lịch sự" (incivilité) trong đời sống hàng ngày, với hàng tựa trang nhất : "Đồ bẩn thỉu !". Tuần báo liệt kê trước hết các hành động văng tục, phá phách, phóng uế bừa bãi, bật nhạc ồn ĩ, gian lận hay đặt chân lên ghế nơi công cộng….
Theo Insee hồi năm ngoái, nơi ở của hơn 600.000 người Pháp, xe hơi của hơn một triệu người bị xâm hại ở các mức độ khác nhau. Năm ngoái, cảnh sát Paris đã tăng cường xử phạt, với tổng cộng hơn 1.200 trường hợp để chó phóng uế lên vỉa hè, hơn 1.000 người vứt đầu lọc thuốc lá xuống đường, hơn 4.500 trường hợp vứt rác sai chỗ. Le Point cũng đưa ra nhiều con số đầy ấn tượng, theo một điều tra, có đến 42% người làm công ăn lương gặp phải các ứng xử bất lịch sự nơi làm việc, 81% bị đồng nghiệp làm ồn, 77% không chào hỏi…
Thực ra theo Le Point, hiện tại chưa có đủ số liệu thống kê để khẳng định tất cả những con số nói trên cho thấy nạn ứng xử không văn hóa đang tăng lên hay giảm xuống tại Pháp. Nhà xã hội học Laurent Mucchielli (CNRS) khẳng định có nhiều hành động phá phách bị xử phạt hơn trên toàn quốc, cũng như tại nhiều thành phố lớn, nhưng đồng thời ông cho rằng cần nhìn vấn đề một cách công bằng và toàn diện hơn, bởi tại những xã hội như Pháp, "hiện nay chúng ta đang được an toàn chưa từng có".
Còn nhà xã hội học Sebastian Roché (CNRS) lưu ý các chuẩn mực, mà dựa trên đó, người ta đánh giá các ứng xử thế nào thì bị coi là "mất lịch sự", cũng thay đổi rất nhiều theo thời gian, theo hoàn cảnh, hay môi trường xã hội. Ví dụ, trong những năm 1970, tại một khu phố công nhân, việc một bà mẹ lớn tiếng gọi con qua cửa sổ được coi là chuyện rất bình thường, thì hiện nay không phải vậy. Hay tại trung tâm Paris, do áp lực giao thông, việc đỗ xe tại một số điểm bị cấm giờ được nhiều người cho là có thể chấp nhận được…
Tuy nhiên, theo một chuyên gia khác (nhà xã hội học Julien Damon), "các dấu hiệu (đáng lo ngại) này cần được xử lý khẩn cấp".
"21 bài học cho thế kỷ XXI": Con người ngày càng liên đới
Tiếp theo hai cuốn sách bán rất chạy, được dịch ra hơn 30 thứ tiếng ("Sapiens" và "Homo deus", nói về quá khứ và tương lai của nhân loại), nhà sử học Israel Yuval Noah Harari vừa ra mắt cuốn sách thứ ba, mang tựa đề "21 bài học cho thế kỷ 21". Trả lời phỏng vấn L'Obs, Yuval Noah Harari nói ông muốn đưa ra một cái nhìn với hy vọng giúp làm "sáng tỏ" các xu thế của thế giới hiện nay. Một thế giới vốn đang bị chìm ngập trong vô số thông tin "vô bổ".
Tác giả cuốn "21 bài học cho thế kỷ XXI" lưu ý đến ba thách thức chủ yếu đe dọa sự sống còn của nhân loại : chiến tranh hạt nhân, biến đổi khí hậu và đảo lộn công nghệ. Theo ông, cho dù có tránh được hai hiểm họa đầu, thì trí thông minh nhân tạo và công nghệ y sinh học (thách thức thứ ba) sẽ làm biến đổi sâu sắc thị trường lao động, trật tự thế giới, cũng như chính cơ thể và tâm hồn con người (4).
Theo Yuval Noah Harari, cho dù "nền dân chủ tự do" (démocratie libérale) hiện nay đang bị thách thức nghiêm trọng, cũng như bất lực trước thách thức lớn thứ ba nói trên, thì đây vẫn là phương tiện tốt nhất trong hiện tại, để bảo vệ trật tự thế giới. Nền dân chủ tự do là một trong ba thể chế chủ yếu của nhân loại thế kỷ 20, cùng với chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa cộng sản. Hai học thuyết kia đều đã phá sản: chủ nghĩa phát xít với Thế chiến Hai, và chủ nghĩa cộng sản với sự sụp đổ của khối Liên Xô.
Hiện tại, cho dù có những bất đồng, xung đột ghê gớm ở nơi này, nơi khác, theo nhà sử học Israel, nhân loại hiện nay đã thuộc về "cùng một hệ thống chính trị, kinh tế, khoa học". Trong thế giới đang toàn cầu hóa, số phận con người ngày càng liên hệ mật thiết với nhau.
Người ở đầu này của hành tinh làm nên thực phẩm, quần áo, cho người ở đầu kia, trong khi cuộc sống của chính họ lại bị đe dọa trong một cuộc chiến vì giá cả xăng dầu, mặt hàng mà chúng ta tiêu thụ. Cuộc sống của họ cũng có thể lâm nguy, khi chúng ta thờ ơ trong việc bảo vệ môi trường. Không ai có thể phủ nhận trách nhiệm của mình với người khác, với lý do những con người ấy chẳng liên quan gì đến ta, vì họ sống ở một nơi nào đó xa tít tắp.
Ghi chú
1. Việc tập đoàn Alibaba Trung Quốc, năm 2006, mua lại nhật báo Anh ngữ Hồng Kông vốn có truyền thống hơn một thế kỷ, đã gây nhiều lo ngại lớn: tính độc lập và chất lượng bài sẽ bị suy yếu, và thậm chí tờ báo có thể biến mất (ghi nhận của Courrier International).
Trọng Thành
(1) xem thêm : Trí thông minh nhân tạo : "Bước đại nhảy vọt mới" của Trung Quốc ?
(2) SCMP : tính dễ tổn thương của Trung Quốc về công nghệ có thể thấy rõ qua vụ công ty viễn thông Trung Quốc ZTE phải ngừng hoạt động, vì bị Mỹ cắt nguồn linh kiện. Xem thêm : ZTE, yếu tố chính trị trong cuộc đọ sức kinh tế Mỹ-Trung
(3) mời xem thêm : LHCA đề ra chiến lược cạnh tranh với Con Đường Tơ Lụa Trung Quốc
(4) mời đọc thêm : Trí thông minh nhân tạo sẽ còn đi đến đâu ?