Từ chuyện bác sĩ Lương, nghĩ đến sự đớn hèn của kẻ sĩ
Viết từ Sài Gòn, RFA, 30/01/2019
Ban đầu tôi định bỏ hai chữ "kẻ sĩ" này vào ngoặc kép, nhưng suy đi nghĩ lại, đây là sự đớn hèn có tính phổ quát và hầu như tỉ lệ không đớn hèn thấp đến mức khó nhìn thấy được. Và sự đớn hèn này nằm ở ba đặc điểm dễ nhìn thấy nhất : cung phụng kẻ lổ mãng, sợ quyền lực và không dám nhận trách nhiệm.
Bác sĩ Hoàng Công Lương (thứ hai, trái qua) và các đồng nghiệp
Có lẽ sự đớn hèn này không chỉ mới có ở thời cộng sản, mà từ thời xa xưa, thời lập quốc đã có. Thử nhìn lại các bậc sĩ phu ngày xưa thì thấy ngay, từ Nguyễn Trãi cho đến Nguyễn Du và hầu hết các danh sĩ, họ có thể vừa giỏi võ nghệ, giỏi thao lược đồng thời giỏi văn chương, khoa học. Tư chất của họ cao hơn nhiều lần so với bậc "minh chủ" mà họ phò tá, thờ phụng. Nhưng họ làm được gì ngoài việc cúc cung tôn thờ và kết quả cuối là nhận được sự đối đãi còn tệ hơn đối với con vật từ phía "minh chủ".
Cái chết từ bản thân cho đến tam tộc, cửu tộc của họ đều do sự đớn hèn sâu thẳm của một kẻ sĩ, không dám làm gì, chỉ biết tìm người để phò và cuối cùng là chịu cảnh trâu ngựa. Nhưng nếu chỉ phân tích theo hướng này và chỉ cần nhìn thấy hầu hết các "minh chủ" đều là kẻ hổ lốn, quen dùng sức mạnh, thậm chí võ biền… thì cũng chưa đủ.
Bởi chuyện hôm nay phản chiếu cái ngày hôm qua, mới đây nhất, vụ bác sĩ Hoàng Công Lương bị 42 tháng tù do vụ chạy thận làm chết 9 người ở bệnh viện đa khoa tỉnh Hòa Bình đang là thông tin nổi cộm trên mạng xã hội lại cho thấy một vấn đề khác về cái sự đớn hèn của kẻ sĩ.
Có thể nói, hầu hết người tham gia và theo dõi mạng xã hội đều có khuynh hướng đồng cảm, chia sẻ với bác sĩ Lương, tôi cũng không ngoại lệ. Cho đến lúc Lương phát biểu trước tòa, tôi thực sự ngỡ ngàng !
Trong các phát biểu cuối cùng của Lương, hầu như câu nào cũng hay, câu nào cũng thấm đẫm nỗi buồn và có chút gì đó oan trái. Nhưng, có hai câu khiến tôi lấy làm lạ và ngạc nhiên, đó là "tôi ngỡ ngàng khi mình bị bắt" và "Bộ Y tế và Bộ Giáo dục sẽ phải thay đổi trong việc đào tạo, trang bị kiến thức cho sinh viên các thế hệ sau. Để, nếu là có ai đó trở thành một bác sĩ chuyên về lọc máu như tôi thì phải bắt buộc biết về chất lượng nước, cách kiểm tra chất lượng nước, về quy trình sửa chữa, bảo dưỡng hệ thống nước RO và cả quy trình kiểm soát chất lượng nước RO dùng trong lọc máu – đó là thứ tôi không hề được dạy".
Tôi ngạc nhiên vì đằng sau cái câu "tôi ngỡ ngàng khi bị bắt" nó cho thấy một thứ lương tâm máu lạnh đang ẩn nấp, nó khiến tôi chuyển từ thông cảm sang giận dữ. Bởi một khi cầm bút, ký y lệnh chạy thận cho 18 người gây tai biến và trong đó có 9 người tử vong mà anh nói rằng "tôi ngỡ ngàng khi bị bắt" là một trò diễn đạo đức hết sức lố bịch và rẻ tiền. Bởi với một người có trách nhiệm, hiểu được sứ mệnh, chức năng công việc mà mình đang gánh vác (đặc biệt, đây là sứ mệnh, chức năng có liên quan đến tính mạng con người !) thì người ta sẽ nhanh chóng hiểu ra cái sai của mình, thậm chí nhìn thấy cái tội của mình trước 9 mạng người. Nhưng có vẻ như bác sĩ Lương nghĩ rằng tội là do người khác chứ không do anh, vì sao ? Vì anh không có chuyên môn về nước.
Thế nên Lương mới mong rằng bộ Y Tế, bộ Giáo Dục có chương trình và môn giảng dạy về kiểm định chất lượng nước, cho các bác sĩ/đồng nghiệp/đồng môn của Lương sau này không vấp phải chuyện như Lương. Nói đến đây nghe có chi đó rất cải lương, bởi hai vấn đề : Một người nắm trọng trách mà thiếu chuyên môn nào đó thì phải tự giác đi tìm, học chuyên môn, kiến thức mình đang thiếu chứ không thể thụ động chờ trường dạy và nói rằng "tôi không biết cái đó là do trường không dạy tôi". Thử hỏi, trường nào dạy luồn lách, biết phải biết trái với cấp trên để thăng chức ? Trường nào dạy quà cáp, biếu xén cho sếp dịp Tết ? Không có trường nào dạy cả, nhưng hầu hết, có thể nói là toàn bộ trí thức làm việc trong hệ thống nhà nước xã hội Việt Nam đều rất rành rõi, rất giỏi môn này !
Vấn đề thứ hai sau lời phát biểu kia là tính thụ động (nếu như đó là một lời phát biểu thực tâm, không diễn kịch ? !) của kẻ sĩ, thụ động học, thụ động làm việc. Nên nhớ, môi trường đại học không phải là môi trường mà người sinh viên ngồi chép bài theo lời thầy cô theo kiểu học sinh tiểu học và trung học. Mà một sinh viên phải biết tự trang bị, tự tìm tòi, nghiên cứu cho bản thân có được hàm lượng tri thức xứng đáng với công việc họ đảm nhận trong tương lai. Chính cái yếu tố "tự trang bị, tìm tòi, nghiên cứu" này mới giúp cho thế hệ kĩ sư, bác sĩ, giáo viên sau giỏi hơn thế hệ trước, vượt qua được những hạn chế của thế hệ trước. Nếu chỉ dựa vào kiến thức của thế hệ trước truyền đạt thì chắc chắc, khi ra trường, tầm mức cao nhất của các sinh viên sẽ là ngang hàng với giáo viên của họ là cùng.
Lời phát biểu của Lương cho thấy quan niệm và kiểu học thụ động đã và đang ăn mòn hầu hết trí thức trẻ. Trường dạy môn nào ta học môn đó, cố thi cho điểm thật cao, ra trường vừa làm vừa học (thực ra là vừa làm vừa rút kinh nghiệm chứ chẳng học hành gì thêm, chỉ chuyện đấu đá, xu phụ, bợ đỡ cấp trên để thăng tiến không thôi cũng đủ mệt bở hơi tai rồi, lấy đâu thời gian mà học)… Mọi chuyện chỉ dừng ở đó, ý thức tự lực hay tinh thần tự trọng, tự tôn của người trí thức nghe ra rất mơ hồ, có chút gì đó lặp lại và thậm chí sao y bản cũ của trí thức xưa – thụ động và đớn hèn !
Tôi từng tiếp xúc nhiều trí thức trẻ, thậm chí có người được xem là kẻ sĩ của thời đại, nhưng có vẻ như kiểu tư duy hay tâm lý phò chủ vẫn chưa thoát ra khỏi não trạng của họ. Thậm chí, họ ao ước cách mạng, họ ao ước thay đổi mọi thứ. Nhưng nếu có một vấp váp nào đó, lý do đầu tiên của họ sẽ là "cái này em chưa được đào tạo, chưa có chuyên môn…". Thử hỏi, đất nước này sẽ đi đến đâu với kiểu tư duy và nếp nghĩ như vậy của kẻ sĩ ! ?
Viết từ Sài Gòn
Nguồn : RFA, 30/01/2019 (VietTuSaiGon's blog)
********************
Lý lẽ nào bảo vệ cho bác sĩ Hoàng Công Lương ?
Nguyễn Trang Nhung, RFA, 31/01/2019
Ngày 30/1 vừa qua, tòa án nhân dân Hòa Bình đã tuyên án cho 7 bị cáo trong vụ án chạy thận làm 9 người chết ở bệnh viện đa khoa Hòa Bình, trong đó, Bác sĩ Hoàng Công Lương, người được dư luận quan tâm nhất, bị tuyên án 42 tháng tù với tội vô ý làm chết người, theo Khoản 2, Điều 98 Bộ luật Hình sự 1999 (có hiệu lực vào thời điểm vụ án xảy ra).
Hình ảnh các thiêt bị trong phòng lọc thận ở bệnh viện Đa khoa Hòa Bình bị niêm phong, bác sĩ Hoàng Công Lương Courtesy AFP, RFA edit
Tòa án nhân dân Hòa Bình cho rằng Bác sĩ Lương là bác sĩ điều trị có chứng chỉ hành nghề, được đào tạo chuyên môn thận nhân tạo, và được giao trách nhiệm chuyên môn ở đơn nguyên thận nhân tạo. Theo quy chế lọc máu, anh không phải chịu trách nhiệm về nguồn nước nhưng phải biết rõ tầm quan trọng của nước trong chạy thận, anh chưa biết hệ thống nước đã đảm bảo an toàn hay chưa mà chỉ nghe điều dưỡng viên thông báo rồi đưa hệ thống nước vào chạy thận. Từ đó, hội đồng xét xử đã kết luận anh "cẩu thả, làm việc theo thói quen và tự tin vào kinh nghiệm bản thân" [1]. Đây cũng là luận điểm của viện kiểm sát Hòa Bình [2].
Để bị kết án về tội vô ý làm chết người do cẩu thả, một người phải bị cáo buộc rằng đã không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước khả năng gây ra hậu quả đó. Đây được gọi là lỗi vô ý do cẩu thả, một mặt chủ quan của tội phạm trong khoa học hình sự. Như vậy, lập luận của Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát Hòa Bình là Bác sĩ Lương đã không thấy trước nhưng phải thấy trước và có thể thấy trước rằng hệ thống nước có thể không an toàn sau khi được sửa chữa và do đó có thể gây ra cái chết cho các bệnh nhân.
Bất kể lập luận của Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát Hòa Bình, một bộ phận dân chúng theo dõi vụ án đã phản đối bản án và cho rằng Bác sĩ Lương vô tội.
Để bảo vệ cho Bác sĩ Lương, các luật sư và những người bảo vệ khác đã đưa ra nhiều lập luận, trong đó có một số lập luận chính sau đây :
1. Bác sĩ Lương không phải chịu trách nhiệm về nguồn nước, mà kỹ thuật viên phải chịu trách nhiệm này.
Theo Bác sĩ Nguyễn Hữu Dũng, trưởng khoa thận nhân tạo, bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội, "Về nguyên tắc, người sửa chữa phải đảm bảo nguồn nước an toàn để tiến hành lọc máu" [3].
2. Bác sĩ Lương ra y lệnh đúng và phù hợp với các quy trình mà Bộ Y tế đã ban hành.
Cũng theo Bác sĩ Dũng, "Khi điều dưỡng viên hoặc kỹ thuật viên thông báo đã sửa chữa xong thì bác sĩ có thể ra y lệnh" [4].
3. Biên bản kiểm tra tình trạng thiết bị được dùng để buộc tội Bác sĩ Lương có dấu hiệu bị làm giả.
Luật sư bào chữa cho Bác sĩ Lương cho rằng biên bản đã bị sửa chữa nhiều chi tiết nên đặt nghi vấn về tính khách quan của nó khi nó được dùng làm chứng cứ buộc tội đối với Bác sĩ Lương. Luật sư cũng cho rằng việc sửa chữa có dấu hiệu của hành vi làm giả tài liệu, hồ sơ vụ án [5].
Các lập luận này có đủ thuyết phục để bác bỏ hoàn toàn lập luận của Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát Hòa Bình hay không ?
Về lập luận 1, Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát Hòa Bình cũng thừa nhận rằng Bác sĩ Lương không phải chịu trách nhiệm về nguồn nước (như trên đã nêu), cho nên điều này không cần được nhắc lại.
Về lập luận 2, báo chí dẫn lời Viện Kiểm sát Hòa Bình rằng Bác sĩ Lương chỉ nghe thông báo từ một điều dưỡng viên không được giao trách nhiệm về nguồn nước mà đã ra y lệnh [6]. Câu hỏi được đặt ra là nghe thông báo từ điều dưỡng viên như vậy có thực sự đúng và phù hợp với các quy trình hay không ? Ngay cả khi câu trả lời là 'Có', câu hỏi tiếp theo là khi làm theo một quy trình sơ hở và dẫn đến hậu quả, liệu vấn đề chỉ nằm ở quy trình hay nằm ở cả người làm theo quy trình đó ?
Về lập luận 3, nếu đúng là Bác sĩ Lương đề xuất sửa chữa hệ thống nước, biết rõ việc sửa chữa diễn ra vào ngày 28/5/2017, và đã thừa nhận điều này (*) như Viện Kiểm sát Hòa Bình cho hay [7] thì ở đây, lỗi vô ý do cẩu thả (như trên đã nêu) là vẫn tồn tại.
Trên lý thuyết, lỗi vô ý do cẩu thả trong khoa học hình sự được xác định dựa vào 2 điều kiện sau đây :
Một là người phạm tội phải thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Điều kiện này xuất phát từ các yêu cầu về sự thận trọng cần thiết nhằm tránh gây ra thiệt hại cho xã hội trong các hoạt động chuyên môn, nghề nghiệp, các quy tắc của đời sống, pháp luật, v.v. [8].
Hai là người phạm tội có thể thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội. Điều kiện này xác định rằng một người cụ thể với các đặc điểm cá nhân và nghề nghiệp của mình, cũng như hoàn cảnh thực hiện tội phạm có thể thấy trước hậu quả nguy hiểm của hành vi của mình cho xã hội [9].
Liệu 2 điều kiện này có được thỏa mãn trong trường hợp của Bác sĩ Lương hay không ? Câu trả lời, theo người viết, là 'Có'. Bác sĩ Lương có chuyên môn để hiểu rằng chất lượng của nước là quan trọng. Đặt vào hoàn cảnh của sự cố, Bác sĩ Lương biết rằng hệ thống nước được sửa chữa và chuẩn bị điều trị cho một số lớn (mà ở đây là 18) bệnh nhân, lẽ ra Bác sĩ Lương phải thận trọng hơn bình thường để đảm bảo nguồn nước đã an toàn thay vì đơn thuần dựa vào thông báo từ một điều dưỡng viên không được giao trách nhiệm về nguồn nước. Bác sĩ Lương hoàn toàn có thể xác minh lại với người nào có trách nhiệm, và nếu được người đó cho biết là không chắc nguồn nước an toàn, anh có thể thông báo điều này cho cấp trên để có phương hướng xử lý. Bác sĩ Lương không thể biện hộ với lý do rằng mình tin điều dưỡng viên [10] hay làm việc theo thói quen, vì hoàn cảnh của sự cố có những tình tiết đặc thù khiến lý do này không thuyết phục.
Do đó, người viết cho rằng lập luận của Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát Hòa Bình, rằng Bác sĩ Lương lẽ ra phải đảm bảo các điều kiện an toàn của hệ thống nước, là có phần hợp lý, tuy nhiên, để thuyết phục thì điều (*) phải được hỗ trợ bởi chứng cứ thích hợp.
Như vậy, trong 3 lập luận bảo vệ cho Bác sĩ Lương, trừ lập luận 1 không cần được nhắc lại nữa, còn lại lập luận 2 cần được xem xét thêm để kết luận về tính thuyết phục, và lập luận 3 không thể bác bỏ hoàn toàn lỗi vô ý do cẩu thả của Bác sĩ Lương, mà lỗi này chính là căn cứ quan trọng để cáo buộc Bác sĩ Lương phạm tội vô ý làm chết người.
Tóm lại, mặc dù bản án của Tòa án nhân dân Hòa Bình cần phải được mổ xẻ thêm vì vụ án còn những tình tiết chưa được làm rõ, song nói chung, nếu điều (*) là đúng, thì lập luận mà Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát Hòa Bình đưa ra là có phần hợp lý, còn các lập luận bảo vệ cho Bác sĩ Lương thì không đủ thuyết phục, cho nên kết luận của một bộ phận dư luận rằng Bác sĩ Lương vô tội là có phần khiên cưỡng.
Nguyễn Trang Nhung
Nguồn : RFA, 31/01/2019 (NguyenTrangNhung's blog)
Chú thích :
[1] Hoàng Công Lương bị phạt 42 tháng tù
[2] Viện Kiểm sát : Hoàng Công Lương không phải chịu trách nhiệm về nước chạy thận
[3][4] Giáo sư Nguyễn Gia Bình : 'Hoàng Công Lương ra y lệnh đúng'
[5] Có dấu hiệu làm giả hồ sơ để buộc tội Hoàng Công Lương ?
[6][7] Như [2]
[8][9] Khoa Luật Hình sự, Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Những vấn đề chung về luật hình sự và tội phạm
[10] Hoàng Công Lương : Bị cáo không phạm tội vô ý làm chết người