Mỹ muốn khống chế Venezuela để giành lại "sân sau" Nam Mỹ
Isabelle Rousseau, RFI, 01/02/2019
Ngày 28/01/2019, Hoa Kỳ thông báo các biện pháp trừng phạt nhắm vào công ty dầu lửa quốc gia Venezuela, tạo thêm áp lực đối với chế độ của Nicolas Maduro. Trả lời phỏng vấn đài RFI, bà Isabelle Rousseau, giáo sư thuộc Trung tâm nghiên cứu quốc tế, trường Colegio de Mexico cho rằng qua việc bóp nghẹt Venezuela, Mỹ muốn quay trở lại khống chế vùng Nam Mỹ.
Một nhà máy lọc dầu ở Puerto La Cruz, Venezuela.Getty Images/Yuri Cortez
Bà Isabelle Rousseau là tác giả của các bài viết đáng chú ý là "Dầu lửa đóng vai trò trung tâm trong cuộc khủng hoảng Venezuela" và "Sự hỗn loạn tại Venezuela liệu có thể lan rộng ra khu vực hay không ?". RFI Tiếng Việt xin giới thiệu.
RFI : Washington thông báo các trừng phạt nhắm vào công ty dầu khí quốc gia Venezuela PDVSA. Tấn công vào nguồn thu từ dầu lửa, phải chăng đó là phương tiện gây áp lực tốt nhất của Hoa Kỳ nhằm làm suy yếu chế độ của Nicolas Maduro ?
Isabelle Rousseau : Hoa Kỳ muốn làm mạnh hơn, không chỉ làm suy yếu, mà muốn bóp nghẹt chính phủ của Maduro. Và một trong những cách tốt nhất, đó là nhắm vào nguồn thu nhập từ dầu lửa. Venezuela chuyển sang Hoa Kỳ từ 500.000 đến 600.000 thùng dầu thô mỗi ngày để lọc (đây chỉ là ước tính bởi vì rất khó có được số liệu khả tin – RFI). Và đó là nguồn thanh khoản – nguồn tiền mặt duy nhất của chế độ Nicolas Maduro. Bởi vì Venezuela tuy xuất khẩu nhiều dầu lửa sang Trung Quốc, nhưng đó là để trả nợ. Venezuela nợ Trung quốc khoảng 20 tỉ đô la và trả nợ bằng dầu thô.
Như vậy, trong tương lai, nếu không có nguồn thu nhập xuất khẩu dầu lửa sang Hoa Kỳ thì Venezuela không thể tồn tại. Làm thế nào trả lương cho các công chức và quân đội ? Trong khoảng 15 ngày, nếu chế độ của Maduro bị bóp nghẹp, không có nguồn tiền từ Hoa Kỳ thì sẽ xẩy ra khủng hoảng nghiêm trọng tại Venezuela và người dân sẽ chống lại chế độ của Maduro.
Maduro đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ nhưng không cắt quan hệ thương mại với Mỹ. Đương nhiên, đó là vì ông ta cần tiền bán dầu lửa. Do vậy, Juan Guaido đã lập một văn phòng thương mại tại Washington với sự hiện diện của đảng Voluntad Popular (đảng của Guaido) để tiếp nhận nguồn thu từ xuất khẩu dầu lửa.
Như vậy, khoản tiền này không được chuyển cho chế độ của Maduro mà cho chính phủ lâm thời của Guaido. Các văn phòng đại diện thương mại đang được lập ra tại châu Âu, Úc, Israel, Canada và những nơi khác, với đại diện là người của phe đối lập hoặc của đảng Voluntad Popular. Chúng ta chờ xem phản ứng của Maduro và các đồng minh của ông ta.
RFI : Giờ đây đã có hai phe rõ ràng và mỗi bên đều có lập trường ngày càng cứng rắn hơn. Vậy các kịch bản có thể xẩy ra là gì ?
Isabelle Rousseau : Có hai vế. Thứ nhất là tình hình tại Venezuela với hai lực lượng đối đầu với nhau : Nicolas Maduro đối đầu với Juan Guaido. Quyền tổng thống Guaido có cả một kế hoạch buộc Nicolas Maduro phải từ bỏ quyền lực, nhưng điều gây tác động mạnh nhất mà phe của Guaido đang làm hiện nay : đó là cố gắng thành lập các hội đồng đại biểu ở cấp cơ sở khắp mọi nơi, cùng với kế hoạch ân xá cho các công chức và quân nhân.
Đối với Guaido, điều rất quan trọng là có được sự ủng hộ của khoảng một phần ba số quân nhân, không phải là những sĩ quan cao cấp vì họ rất giàu, mà là các binh sĩ nghèo khổ như những người dân. Ngoài José Luis Silva, tùy viên quân sự của sứ quán Venezuela tại Mỹ (vốn từng ủng hộ Maduro), cũng có khá nhiều nhân viên làm việc tại 9 lãnh sự quán Venezuela ở Hoa Kỳ thừa nhận Guaido là tổng thống.
Do vậy, có thể nói, đang có một sự thay đổi. Hoạt động kháng cự rất quan trọng nhưng nếu chỉ có một mình Guaido mà không có các thương lượng quốc tế, thì mọi việc có nguy cơ phức tạp. Do đó, vế thứ hai, tức là quốc tế có tầm quan trọng chủ chốt và các cuộc thương lượng ở cấp cao nhất hiện đang diễn ra, giữa một bên là Nga, Trung Quốc và bên kia là Hoa Kỳ.
RFI : Trung Quốc và Nga có những lợi ích gì tại Venezuela ?
Isabelle Rousseau : Từ nhiều năm nay, Nga và Trung Quốc đóng vai trò bình dưỡng khí cho chế độ Maduro, cho vay để chế độ này có thể tồn tại. Hiện nay, Venezuela còn nợ của Trung Quốc gần 20 tỉ đô la và nợ Nga 8 tỉ. Nhưng tôi nghĩ rằng Nga và Trung Quốc chắc đang chán ngấy Maduro. Họ muốn tống khứ kẻ đồng minh đang ngày càng gây khó xử, nhưng đồng thời vẫn bảo vệ được các lợi ích của họ tại Venezuela.
Nga và Trung Quốc đã mua rất nhiều các quặng mỏ hoặc khu vực khai thác dầu khí, nhất là từ năm 2015. Các mỏ dầu đã được bán tống bán tháo. Năm 2015 cũng là năm phe đối lập giành thắng lợi áp đảo tại Quốc Hội Venezuela. Quốc Hội do phe của Guaido nắm quyền đã bỏ phiếu chống lại việc bán rẻ các mỏ dầu.
Phe đối lập thường xuyên tuyên bố : Khi lên nắm quyền, chúng tôi sẽ không thừa nhận các khoản nợ, không thừa nhận các giao dịch bán giếng dầu, mỏ dầu. Do vậy, đương nhiên là Nga và Trung Quốc muốn bảo vệ các tài sản của họ hoặc ít ra là đề phòng, bảo vệ các lợi ích của họ.
Ngoài ra, Venezuela cũng có rất nhiều mỏ vàng, coltan, bô-xít, bạc... Không chỉ có Nga nắm giữ một phần các quặng coltan và vàng mà cả Thổ Nhĩ Kỳ nữa. Điều này giải thích vì sao Thổ Nhĩ Kỳ tham gia vào hồ sơ Venezuela, đứng về phía Nga và Trung Quốc.
RFI : Thế còn lợi ích của Hoa Kỳ tại Venezuela là gì ? Phải chăng là dầu lửa mà Mỹ cần cho các nhà máy lọc dầu ?
Isabelle Rousseau : Không. Bây giờ Mỹ không cần nữa. Khi Hugo Chavez lên nắm quyền, Venezuela sản xuất khoảng 3,5 triệu thùng dầu mỗi ngày. Ngày nay, sản lượng dầu giảm, dao động trong khoảng từ 1 đến 1,2 triệu thùng. Trước đây, Venezuela đứng hàng thứ hai hoặc thứ ba trong số các nước xuất khẩu dầu lửa nhiều nhất sang Mỹ. Giờ đây, nước này xuất khẩu ít và Hoa Kỳ đã trở thành nước sản xuất dầu lửa nhiều nhất và hiện nay, Canada là nước cung cấp nhiều dầu lửa cho Mỹ. Do vậy, dầu lửa của Venezuela không còn đóng vai trò sống còn đối với Hoa Kỳ.
Ngược lại, Mỹ khống chế Venezuela thông qua dầu lửa. Và điều quan trọng nhất đối với Mỹ là quay trở lại khống chế vùng Nam Mỹ. Đó là khẩu hiệu "châu Mỹ của người Mỹ" và học thuyết Monroe*. Bởi vì kể từ thời Bush và cả thời Obama, Hoa Kỳ đã không quan tâm đến châu Mỹ Latinh. Tình trạng này có lợi cho Trung Quốc.
Hiện tại, Trung Quốc là nhà đầu tư hàng đầu tại tất cả các nước châu Mỹ Latinh (ngoại trừ Mêhicô). Mỹ đứng hàng thứ hai hoặc thứ ba và giờ đây muốn giành lại ảnh hưởng. Nhất là khi Trung Quốc và Nga – nước này có vai trò quan trọng ở Venezuela – được coi là đối thủ cạnh tranh của Mỹ và do vậy, đó là một vấn đề địa chính trị đối với Hoa Kỳ.
RFI : Vào thời điểm hiện nay, chủ đề thương lượng là gì ?
Isabelle Rousseau : Theo tôi, đó là sự ra đi của Maduro. Người ta sẽ buộc Maduro phải ra đi, hơn nữa, ông ta đã mất sự ủng hộ của người dân, bởi vì họ rất bất bình và hứng chịu cực khổ từ lâu nay. Trong lúc có khủng hoảng nhân đạo và an ninh, việc khước từ cho mở hành lang nhân đạo để cung ứng thuốc men, chăm sóc y tế và tiếp tế thực phẩm, đó là điều không thể chấp nhận được.
Thế nhưng, ai biết được, giống như Bachar Al Assad, Maduro có thể không từ bỏ chiếc ghế tổng thống và để cho tình hình sa lầy thêm. Nếu mất sự ủng hộ của Nga, Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ, ông ta sẽ phải ra đi và luật ân xá sẽ được áp dụng. Những nước có thể đón ông ta là Panama, Mêhicô và Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng thương lượng giữa các cường quốc cũng có thể thất bại. Mọi chuyện đều có thể diễn ra. Chính vì thế, điều quan trọng là phải nhìn xem quốc tế có phản ứng, ủng hộ ra sao.
RFI : Hoa Kỳ bóng gió đe dọa can thiệp quân sự. Liệu điều này có thể xẩy ra không ?
Isabelle Rousseau : Trước tiên, những ai có thể nghĩ rằng phe đối lập Venezuela mong muốn Hoa Kỳ can thiệp thì thật là sai lầm. Đối với Guaido và phe đối lập, điều cơ bản là những người lãnh đạo đất nước phải có được tính chính đáng mà người dân chấp nhận. Juan Guaido không muốn chịu ơn sự can thiệp của Mỹ để có chức tổng thống. Ông ta sẽ chỉ chấp nhận điều này nếu như thực sự không còn cách nào khác.
Tuyên bố của tổng thống Mỹ Donald Trump cho rằng tất cả mọi khả năng đều được xem xét là một sự đe dọa mạnh mẽ. Tuy nhiên, theo tôi, tuyên bố này nhằm làm dịu tình hình bên phía Maduro rằng nếu điều gì xẩy ra đối với Guaido hoặc những người thân của ông ta thì Hoa Kỳ luôn ở bên cạnh. Đó là một thứ vũ khí răn đe chứ không hàm ý điều gì. Và trong mọi trường hợp, Trung Quốc và Nga cũng đang xoa dịu Maduro để tránh xẩy ra bạo lực, bởi vì trên thực tế, các thương lượng đang diễn ra giữa ba cường quốc này.
Vả lại, cả Hoa Kỳ, Nga và Trung Quốc đều không muốn quân đội của họ can thiệp vào Venezuela. Trước ngày 23/01 vừa qua, Nga cũng đã đưa nhóm "Wagner". Đó là những nhân viên bán vũ trang của một công ty tư nhân phục vụ điện Kremlin. Dường như công ty này có khoảng 400 người. Nhóm này đã từng can thiệp vào Syria, Libya, Sudan, Cộng hòa Trung Phi v.v… Như vậy, Nga đã hiện diện tại Venezuela và đây là kịch bản "chiến tranh lạnh».
******
Học thuyết Monroe
Học thuyết Monroe do chính tổng thống Mỹ James Monroe đề xướng, trong thông điệp liên bang lần thứ 7 trước Quốc Hội, ngày 02/12/1823, với hai nguyên tắc chính : châu Mỹ không chấp nhận chế độ thực dân hoặc can thiệp từ phía châu Âu, đặc biệt là đối với các nước mới giành được độc lập và các hành động đó đều sẽ được xem như là một mối đe dọa cho an ninh và hòa bình ở vùng Tây Bán Cầu này ; đồng thời, Mỹ cam kết không can thiệp vào công việc nội bộ châu Âu.
Đây là nền tảng chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. Cùng với sự lớn mạnh về kinh tế và quân sự, cách diễn giải của Mỹ về học thuyết này cũng được mở rộng : Hoa Kỳ có trách nhiệm bảo đảm an ninh và hòa bình tại châu Mỹ - hàm ý vùng ảnh hưởng, sân sau của Hoa Kỳ.
Nguồn : RFI, 01/02/2019
****************
Khủng hoảng Venezuela : Giải pháp nào ?
Phạm Phú Khải, VOA, 01/02/2019
Năm thập niên về trước, Venezuela từng là một quốc gia giàu mạnh và dân chủ vững chắc nhất trong vùng, trong đó có tự do truyền thông, hệ thống chính trị rộng mở và các đảng chính trị cạnh tranh thay nhau nắm quyền trong hòa bình. Hạ tầng cơ sở của Venezuela thời đó thuộc hạng nhất Nam Mỹ.
Người biểu tình chống tổng thống Maduro mang biểu ngữ có dòng chữ "Chấm dứt độc tài", Caracas, 30 tháng Giêng.
Mặc dầu nó vẫn còn nhiều vấn đề như tham nhũng, bất công và sai trái, Venezuela đã hơn xa bất cứ một quốc gia đang phát triển khác. Nhưng vài thập niên sau, Venezuela trở thành một nước nghèo đói, một nhà nước hoàn toàn thất bại và tội phạm hóa mà lãnh đạo là những kẻ chuyên quyền và phụ thuộc nặng nề vào các thế lực ngoại bang, nhất là Cuba, Nga, Trung Quốc, và Thổ Nhỉ Kỳ.
Vì sao ra nông nỗi này ?
Một cách tóm tắc, chủ nghĩa xã hội, dân túy, giá dầu, cũng như các chính sách điều hành quốc gia độc đoán và sai lầm bởi lãnh đạo bất tài, là những yếu tố đã đưa Venezuela đến khủng hoảng lâu nay.
Vào thập niên 1970, Venezuela là một trong hai mươi quốc gia giàu nhất thế giới, tổng sản lượng quốc gia (GDP) cao hơn cả Tây Ban Nha, Hy Lạp, Do Thái, và chỉ thua Anh 13 phần trăm. Nhưng vào đầu thập niên 1980, giá dầu sụt giảm và cả thị trường dầu hỏa suy yếu đã chấm dứt thời kỳ vàng son của nước này. Một nền kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào dầu hỏa này khi suy yếu đã tác động sâu xa lên bao nhiêu lĩnh vực khác, từ giáo dục, y tế, tiền tệ, lạm phát, ngân hàng, thất nghiệp v.v… Sau một thập niên trì trệ kinh tế, người dân Venezuela trước đó quen sống sung sướng trở thành bất mãn và vỡ mộng. Thời thế đã tạo anh hùng … giả. Hugo Chávez thực hiện cuộc đảo chánh nhưng không thành ngày 4 tháng Hai năm 1992, vì thế bị giam tù rồi trở thành anh hùng dân gian không tưởng tại Venezuela. Sau khi được trả tự do, Chávez đã tranh cử và đắc cử tổng thống năm 1998, chấm dứt hệ thống dân chủ lưỡng đảng kéo dài 40 năm tại Venezuela. Những gì diễn ra sau đó là lịch sử. Và Nicolás Maduro là người được Hugo Chávez chọn làm thừa kế.
Kể từ khi Maduro lên cầm quyền, mọi thứ đều trở nên tồi tệ hơn nữa. Tổng sản lượng quốc gia của Venezuela năm 2013 là 234,4 tỷ đô la Mỹ, năm 2018 chỉ còn 96.3 tỷ, giảm hơn một nửa. Chưa có quốc gia nào có tỷ lệ lạm phát ở kỷ lục cao như Venezuela, 1,37 triệu phần trăm. Nghĩa là nếu một người có được trong tay 10 ngàn đô la dành dụm vào đầu năm thì đến cuối năm chỉ còn trị giá 73 xu (Tạp chí The Economist cho rằng tỷ lệ lạm phát lên đến 1,7 triệu phần trăm, cho nên 10 ngàn thì chỉ còn 59 xu). Sựthiếu hụt triền miên về thức ăn, thuốc men và điện nước đã làm cho khoảng ba triệu người Venezuela bỏ nước ra đi kể từ năm 2014, trong đó gần nửa triệu đã đến hai quốc gia Mexico và Hoa Kỳ. Tỷ lệ thất nghiệp hiện nay là 34,3 phần trăm. 8 trên 10 người Venezuela được khảo cứu cho biết họ không có đủ thức ăn tại nhà. Tỷ lệ giết người tại Venezuela là thuộc cao nhất thế giới, 58 trên 100 ngàn người. Các dịch vụ công căn bản như giáo dục, y tế và an ninh cũng không còn được bảo đảm nữa. Vào năm 1961, Venezuela được xem là quốc gia đã loại trừ được bệnh sốt rét, thì giờ đây nó đã trở lại, ảnh hưởng hơn 400 ngàn người vào năm 2017. Bệnh sởi cũng trở lại nước này.
Tóm lại, chính quyền Nicolás Maduro tại Venezuela đã thất bại hoàn toàn trong việc điều hành quản trị kinh tế và mọi mặt đời sống, đẩy người dân vào đường cùng của đói nghèo, thất học, bệnh tật và tội phạm. Nhưng Maduro chỉ là người thừa kế. Người đã đưa Venezuela vào con đường tội lỗi này chính là Hugo Chávez. Một chế độ và lãnh đạo bất tài, thối nát và thất bại toàn diện như thế không có bất cứ một lý do chính đáng nào để tồn tại, bởi nó thách đố mọi lôgích, lý lẽ và tình cảm của con người.
Giải pháp quân sự ?
Sẽ không có một giải pháp chính trị nào hoàn hảo cho tình hình chính trị phức tạp và lắm chia rẽ như tại Venezuela. Những hệ lụy mà chính quyền Nicolás Maduro, hay người tiền nhiệm Hugo Chávez, để lại hơn hai thập niên qua là chồng chất.
Các cuộc biểu tình rầm rộ lên đến vài trăm ngàn người tại Venezuela, có khi cả triệu người trên toàn quốc, trong những năm qua cũng như cuối tháng Giêng vừa qua thể hiện sự bất mãn tột cùng của người dân với chế độ cầm quyền. Nhưng biểu tình thôi dường như chưa thay đổi được điều gì sâu sắc. Vì thế mà nhiều người cho rằng chỉ có lật đổ chế độ này bằng bạo lực thì mới giải quyết được vấn đề. Nhưng quân đội bấy lâu nay vẫn đứng về phía cầm quyền. Vì thế khi nghe tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump gợi ý về giải pháp quân sự cho Venezuela, hiển nhiên nhiều người vui mừng và hoan nghênh ý tưởng này.
Nhưng can thiệp bằng quân sự, do Hoa Kỳ lãnh đạo, có phải là một giải pháp tốt cho Venezuela ? Có thể sức mạnh quân sự của Hoa Kỳ chỉ cần một ngày là hạ sập được chế độ Maduro, nhưng không có gì bảo đảm là Hoa Kỳ có khả năng duy trì và ổn định an ninh nơi này trong thời gian ngắn rồi mọi chuyện sẽ ổn thỏa. Cuộc chiến Iraq và sau đó Afghanistan cũng như các bài học về chiến tranh trước đây đã làm cho Hoa Kỳ ngày nay rất ngần ngại trong việc tham chiến bất cứ nơi nào. Sau George W Bush, Barack Obamachủ trương hạn chế sự can thiệp về quân sự của Hoa Kỳ, đặc biệt tại những nơi không có tính cách chiến lược hay ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và an ninh quốc gia của Hoa Kỳ.
Donald Trump cũng chủ trương giới hạn các hoạt động quân sự, đề cao chủ trương giao dịch (transactional approach). Tuy Trump tuyên bố "chúng ta có nhiều giải pháp cho Venezuela kể cả một giải pháp quân sự khả dĩ, nếu cần thiết", tức ngược lại với chủ trương bình thường của mình, phần lớn các thành viên trụ cột của chính quyền Hoa Kỳ không tán thành giải pháp này (tuy John Bolton có ám chỉ can thiệp bằng quân sự). Lý do dễ hiểu, bởi vì ngoài khả năng có thể bị sa lầy thêm lần nữa, giải pháp quân sự sẽ tốn kém về tài chánh lẫn nhân mạng, uy tín và chính nghĩa của Hoa Kỳ sẽ tiếp tục bị tổn hại, và qua đó ảnh hưởng sâu đậm lên các chiến lược ưu tiên hiện nay của Hoa Kỳ, trong đó có mục tiêu đối phó với sự trổi dậy của Trung Quốc. Cựu Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis từng nói "Khủng hoảng tại Venezuela không phải là một vấn đề quân sự".
Thêm vào đó, mọi giải pháp quân sự chỉ là nhất thời, bởi nó không phải là giải pháp cho một bài toán phức tạp tại Venezuela, và chắc chắn không phải là giải pháp mang lại dân chủ. Các nước láng giềng Venezuela đều chống lại giải pháp quân sự. Đó là một tiền lệ mà họ đều e ngại bởi rằng nếu Hoa Kỳ làm được với Venezuela thì cũng có thể đối với họ. Ngoài ra, xây dựng lại quốc gia này với một nền kinh tế kiệt quệ, một quân đội ảnh hưởng quá sâu rộng lên mọi lĩnh vực công, và sự bắt đầu khôi phục lại các dịch vụ căn bản như y tế, giáo dục và thực thi pháp luật, là một thử thách cực kỳ lớn. Giải pháp cho bài toán của Venezuela phải tính thật kỹ đến toàn bộ đến các yếu tố này, nếu không thì giá phải trả sẽ rất đắt đỏ.
Chiến lược nào cho Venezuela ?
Giải pháp tối hảo cho Venezuela là ông Nicolás Maduro chính thức từ nhiệm và rời khỏi nước càng sớm càng tốt (ông cùng gia đình và một số thuộc hạ thân tín nhất) ; quân đội Venezuela đứng ngoài và không can thiệp vấn đề chính trị quốc gia ; và ông Juan Guaido tổ chức lại cuộc tổng tuyển cử toàn quốc càng sớm càng tốt với sự giám sát của quốc tế.
Tất cả tùy thuộc khả năng ứng biến chính trị của phe đối lập, đứng đầu là Juan Guaido.
Trước đây, phe đối lập tại Venezuela đã gần như bị chính quyền Maduro dồn vào thế chân tường và bị tê liệt hoàn toàn. Một trong các chiến lược sai lầm lớn của phe đối lập là tẩy chay cuộc bầu cử năm ngoái 20 tháng Năm năm 2018. Các đảng chính trị đối lập chính của Venezuela kêu gọi đảng viên, ủng hộ viên và người dân tẩy chay cuộc bầu cử này. Hơn một nửa cử tri, và gần hai phần ba những người chống lại chính quyền, ở nhà thay vì đi bầu. Cuộc khảo sát sau bầu cử cho biết họ chiếm đến 78 phần trăm tổng số cử tri, và có xác xuất số người bầu cho Henri Falcón, ứng cử viên tổng thống vào lúc đó, ba lần nhiều hơn bầu cho Nicolás Maduro. Những người ủng hộ tẩy chay lập luận rằng tham gia bầu cử chẳng khác gì hợp pháp hóa cuộc bầu cử bất chính và gian lận của chế độ cầm quyền. Cuối cùng thì Nicolás Maduro đã chính thức thắng, còn phe đối lập đổ lỗi cho nhau, kể cả lên án Falcón tham gia ứng cử làm chính đáng hóa cuộc bầu cử, nhưng điều đó không đúng. Theo nghiên cứu vào năm 2010 của Matthew Frankel thuộc Brooklings Institution, trong 171 trường hợp tẩy chay bầu cử thì chỉ có 4 phần trăm đưa đến kết quả tích cực. Tẩy chay không gia tăng xác xuất thay đổi chế độ, nhưng nó gây cho các phong trào tẩy chay mất ảnh hưởng trong những không gian quyền lực chính yếu của mình, và làm soi mòn khả năng thách thức sự kiểm soát của chính quyền. Tóm lại, nếu phe đối lập không tẩy chay thì đã thắng cử, và nếu chính quyền Maduro không chịu thoái lui sau kết quả đó thì chính nghĩa lại càng đứng về phe đối lập hơn nữa, và sự can thiệp của quốc tế càng chính đáng hơn.
Nhưng tình hình có vẻ đã thay đổi. Phe đối lập đang ở thế tấn công và hiện đang có nhiều yếu tố thuận lợi mà trước đây chưa hề có được. Theo Harold Trinkunas, Phó Giám đốc Trung tâm Hợp tác và An ninh Quốc tế thuộc đại học Stanford, thì phe đối lập đã đạt được bốn yếu tố chiến lược thuận lợi. Một, họ đã vượt qua được tính cố hữu tự phá hoại và bè phái trước đây. Hai, họ đã phát triển được cách tiếp cận mới thành công để vận động những người Venesuela bất mãn chế độ. Ba, họ đã truyền đạt rõ ràng tới lực lượng vũ trang (kể cả quân đội), cánh tay phải của chế độ Maduro, với đảm bảo rằng những tội ác trước đây sẽ được tha thứ nếu phía quân đội ủng hộ sự chuyển tiếp dân chủ. Vào ngày 15 tháng Giêng, Quốc Hội Venezuela đã thông qua luật ân xá để tha tội cho những thành viên của quân đội nào giúp khôi phục lại dân chủ tại nước này. (Và chính Juan Guaido đã cam kết ân xá cho cả Maduro nếu đồng ý từ nhiệm, và quân đội hay bất cứ ai sẵn sàng đứng về phía hiến pháp để phục hồi trật tự dân chủ.) Bốn, đại diện phe đối lập Juan Guaido đã được chính quyền Hoa Kỳ và các nước châu Mỹ Latinh chính thức công nhận, và điều này gửi tín hiệu đến những người còn ủng hộ chế độ Maduro, nhất là phía quân đội, rằng cộng đồng quốc tế đang cam kết để mang lại thay đổi cho Venezuela. (Nghị viện châu Âu đã chính thức công nhận Juan Guaido làm thống lâm thời tự phong hôm 31 tháng Giêng, gây thêm áp lực lên ông Maduro.)
Tóm lại, phe đối lập lần này đã chuẩn bị kỹ càng, đề ra chiến lược đối nội lẫn đối ngoại/quốc tế hẳn hoi, để gia tăng áp lực lên Maduro phải bước xuống. Mấu chốt vấn đề tại Venezuela hiện nay là làm thế nào quân đội Venezuela đứng bên ngoài cuộc đấu tranh chính trị này, không chấp hành lệnh đàn áp của Maduro. Nên nhớ quân đội Venezuela lâu nay là thành phần ít nhiều chịu "ơn" của Chávez và Maduro. Trong khi chính quyền cạn kiệt nguồn lực để duy trì chế độ xã hội chủ nghĩa, mà phần lớn cũng chỉ đủ khả năng để trả lương giới hạn và chọn lọc cho công chức Venezuela, thì giới quân đội Venezuela vẫn tiếp tục được hưởng lương bổng từ chính quyền Maduro. Họ hiện đang nắm và điều khiển mọi lĩnh vực công tại Venezuela. Nhưng điều đó không có nghĩa là nó không thay đổi. Ở đây, các áp lực quốc tế sẽ mang tính quyết định. Hoa Kỳ đã gia tăng áp lực lên Venezuela bằng cách đánh thẳng vào hầu bao của chính quyền Maduro, phương tiện sống còn của chễ độ. Theo tạp chí The Economist thì "Hoa Kỳ đã áp đặt mức phạt đối với xuất khẩu dầu và nhập khẩu chất pha loãng cần thiết để đưa ra thị trường dầu nặng. Bằng cách ra lệnh thanh toán dầu từ Venezuela phải được đưa vào tài khoản ngân hàng dành riêng cho chính phủ Guaido, Hoa Kỳ nhắm vào mục đích làm ngạt thở chế độ, với hy vọng rằng các lực lượng vũ trang sẽ chuyển sang ủng hộ ông Guaido".
Những rủi ro phải cân nhắc
Hoa Kỳ và các nước Nam Mỹ khác chắc chắn không muốn nhìn thấy một khủng hoảng Venezuela. Nếu cuộc đấu tranh chính trị của phe đối lập, đứng đầu là Juan Guaido, kỳ này không thành thì hậu quả để lại sẽ tàn khốc, và sẽ mất một thời gian rất lâu nữa để có một cơ hội khác có đầy đủ các yếu tố thuận lợi như hiện nay. Không thành công kỳ này thì Venezuela sẽ trở thành một nước phá sản toàn diện để rồi hậu quả nội địa lan tràn sang các nước khác và trong vùng.
Do đó Hoa Kỳ và các nước Nam Mỹ phải bằng mọi cách tiếp tục tạo áp lực quốc tế tối đa lên chính quyền Maduro, để cho phía quân đội không dám nghĩ đến, và có nghĩ thì cũng phải cân nhắc và chùng bước, việc đàn áp Guaido, phe đối lập và người dân. Nhưng chiến lược của Hoa Kỳ trong cách ủng hộ Guaido và phe đối lập lần này vô cùng quan trọng. Mạnh mẽ hoặc hung hăng quá, dồn chính quyền và quân đội vào chân tường, thì có thể sẽ có phản ứng. Hoa Kỳ tất nhiên không muốn vấn đề của Venezuela trở thành vấn đề của nước Mỹ, trở thành xung đột giữa Hoa Kỳ và Venezuela, trong khi mục tiêu chính là phục hồi dân chủ tại Venezuela và Nicolás Maduro phải ra đi. Ngược lại, nếu thiếu cứng rắn và chuẩn bị thì các thể chế đã và đang hỗ trợ cho sự tồn tại của chế độ Maduro, nhất là Cuba, Nga, Trung Quốc và Thổ Nhỉ Kỳ, sẽ tìm các biện pháp đối phó và gây khó khăn cho phe đối lập tại Venezuela.
Nếu điều trên xảy ra, tình thế sẽ trở nên phức tạp, do đó cần tính trước mọi bước để tiên liệu và đối phó hiệu quả. Chẳng hạn, Hoa Kỳ và các quốc gia công nhận Juan Guaido có thái độ nào, và sẽ làm gì cụ thể, để bảo vệ Juan Guaido và các nhân sự đối lập chủ chốt, nếu chính quyền Maduro sử dụng bạo lực để đàn áp ?
Vài lời kết
Có rất nhiều điều đáng suy ngẫm và có thể rút tỉa cho công cuộc vận động dân chủ tại Việt Nam nếu quan sát kỹ diễn biến tại Venezuela, mặc dầu có rất nhiều khác biệt giữa hai quốc gia này. Nhưng đây là đề tài cho một dịp khác.
Cuộc biểu tình tại Venezuela ngày 23 tháng Giêng năm 2019 có đến ít nhất là một triệu người. Con số tham dự cuộc biểu tình ngày mai, 2 tháng Hai, ước đoán và hy vọng sẽ còn cao hơn nữa. Juan Guaido và phe đối lập đang có được sự hậu thuẫn mạnh mẽ của đại đa số người dân Venezuela. Họ cũng được Hoa Kỳ và phần lớn thế giới công khai ủng hộ chính nghĩa của cuộc đấu tranh này và thực hiện các biện pháp áp lực mạnh mẽ lên chế độ độc tài Maduro. Mục tiêu phục hồi dân chủ tại Venezuela có vẻ đang trở thành hiện thực sau một thời gian dài bế tắc. Rất có thể có những nguy cơ và biến sự làm thay đổi tình thế vào giờ phút cuối, nhưng cũng có nhiều khả năng Nicolás Maduro cuối cùng phải bước xuống và bước ra khỏi Venezuela để cho người dân tại đây được vươn lên làm lại cuộc đời.
Sau cùng chúng ta có quyền hy vọng rằng chính nghĩa sẽ thắng hung tàn, chí nhân sẽ thay cường bạo, và lẽ phải sẽ đánh bại họng súng, lần này.
Úc Châu, 01/02/2019
Phạm Phú Khải
Nguồn : VOA, 01/02/2019