THÔNG LUẬN

Published in

Diễn đàn

09/09/2019

Giải quyết thế nào nạn ô nhiễm thủy ngân sau vụ cháy Rạng Đông ?

Mặc Lâm

Vụ Rạng Đông : Khi đà điểu đối phó thảm họa

Mặc Lâm, VOA, 09/09/2019

Câu chuyện đà điểu chui đầu vào cát mỗi khi thấy bão ập tới hay có kẻ thù nguy hiểm rình rập thực ra chỉ là câu chuyện ngụ ngôn không có thật, người xưa chỉ lấy hình ảnh to lớn của đà điểu đứng một mình giữa hoang sơ cúi đầu tìm thức ăn gây ấn tượng nó đang tránh né điều gì đó đang ập tới nhằm ngụ ý phê phán những con người có chức phận nhưng không hoàn thành trách nhiệm của mình, như con đà điểu trốn tránh trách nhiệm phải bảo vệ chính nó.

Khu nhà kho Công ty Bóng đèn Phích nước Rạng Đông bị phá hủy do vụ cháy hôm 28/8/2019.

Câu chuyện này không khác mấy với thái độ chui đầu xuống cát của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội trong mấy ngày qua khi nhà máy bóng đèn phích nước Rạng Đông bị cháy gây phát tán chất độc thủy ngân có thể làm cho người dân quanh vùng bị nhiễm chất độc này. Từ khi xảy ra vụ cháy cho đến những tranh cãi về các thông báo cho người dân tránh xa vùng bị nhiễm độc, người dân cả nước thật sự ngạc nhiên khi Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội hoàn toàn im lặng, không hề có bất cứ chỉ đạo nào đối phó với tại họa này trong khi vai trò mà Ủy ban nhân dân thành phố mang trên vai là phải nhanh chóng xử lý vụ việc nhanh nhất có thể.

Câu chuyện về thông báo khẩn cấp của Ủy ban nhân dân phường Hạ Đình cho thấy trách nhiệm của một chủ tịch phường lớn hơn nhiều lần lãnh đạo cấp cao hơn. Ngay hôm sau khi đám cháy xảy ra thông bao của phường Hạ Đình cho biết số bụi khói, không khí nhiễm bẩn chắc chắn sẽ gây tổn hại đến sức khỏe người dân trên một số địa bàn của phường Hạ Đình vì vậy phường khuyến nghị người dân không sử dụng thực phẩm rau, hoa quả gia cầm, cá, lợn được nuôi trong vòng bán kính 1 km tính từ tâm đám cháy trong vòng 21 ngày.

Nhận xét về văn bản này Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch mạng lưới không khí sạch Việt Nam, cho rằng thông báo của Ủy ban nhân dân phường Hạ Đình phát đi là rất kịp thời, cần thiết, hữu ích. Ông Tùng cho rằng tuy văn bản do chính quyền phường ban hành nhưng đã được cơ quan chuyên môn tư vấn rất kỹ vì các khuyến cáo đưa ra khá chính xác, chi tiết. Người soạn thảo, ký cho ban hành đã nhìn thấy rõ nguy cơ về ô nhiễm hóa chất của một vụ cháy không phải thông thường kho hàng của một nhà máy sản xuất có chứa hóa chất trong khu dân cư đông đúc, khuyến cáo như vậy là cần thiết.

Tuy nhiên văn bản cần thiết này dưới mắt của cấp cao hơn là Ủy ban nhân dân quận Thanh Xuân lại cho rằng không phù hợp với cương vị của một chủ tịch phường do đó bà Phó Chủ tịch quận Thanh Xuân (Hà Nội) Lê Mai Trang cho biết, Ủy ban nhân dân quận đã kiểm điểm nghiêm khắc đối với Ủy ban nhân dân phường Hạ Đình vì đã ban hành văn bản vượt quá thẩm quyền và chưa đủ cơ sở, khiến người dân hoang mang, lo lắng.

Một lần nữa Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội vẫn rúc đầu xuống cát.

Sau khi phán xử Ủy ban nhân dân phường Hạ Đình, hai ngày sau quận Thanh Xuân tiến hành cho lấy mẫu quan trắc môi trường rồi vội kết luận : An toàn ! Nhưng sau đó Bộ Tài nguyên và môi trường đã chứng minh môi trường không hề an toàn đối với sức khỏe người dân.

Tiến sĩ Nguyễn Đức Sơn, Viện phó Viện Sức khỏe Nghề nghiệp - Môi trường thuộc Bộ Y tế, người trực tiếp dẫn đoàn của đơn vị này đến quan trắc khu vực đám cháy tại công ty Rạng Đông, khẳng định với báo chí chưa từng có văn bản nào trả lời kết quả quan trắc môi trường sau vụ cháy tại công ty Rạng Đông, như thông tin do Ủy ban nhân dân quận Thanh Xuân tự đưa ra. Vậy hóa ra Ủy ban nhân dân quận Thanh Xuân đang dùng chiêu trò trấn an quần chúng bằng phương pháp trấn áp thông tin một chiều.

Ngay cả việc làm sai trái đi ngược lại với "đạo đức cách mạng" này của quận Thanh Xuân thì Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, đơn vị chủ quản của nó vẫn tiếp tục im lặng làm như Thanh Xuân trực thuộc thành phố HCM.

Người dân không cần sự quan tâm hay trách nhiệm gì của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội vì họ biết có quan tâm thì cũng chỉ là những thông báo vô thưởng vô phạt chẳng mấy ai nghe, nhưng dù sao thì một thông báo dù ngớ ngẩn cũng có thể gọi là "quan ngại" sức khỏe quần chúng, có đâu tâm lý đà điểu đã làm cho cán bộ từ thấp đến cao trong cái UB này chỉ biết nhìn nhau chờ đợi.

Người dân không nói nhưng ông Lưu Bình Nhưỡng, đại biều quốc hội đã nói. Theo ông thì "Trong việc này, lẽ ra Thành phố phải có trách nhiệm nhưng lại không làm. Thậm chí khi người ta làm có trách nhiệm thì lại lờ đi không bênh vực, cũng không công khai thông tin. Vì thế, dư luận có quyền đặt dấu hỏi về việc Thành phố bao che cho quận Thanh Xuân - đơn vị liên quan trực tiếp nhưng cũng chưa có động thái kịp thời ứng phó với sự cố".

Vào ngày 4 tháng 9, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường Võ Tuấn Nhân cho biết có 15,1 - 27,2 kg thủy ngân đã phát tán ra môi trường vì vậy Bộ Tài nguyên và môi trường xác định phạm vi vùng có nguy cơ ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ người dân là trong khoảng cách 500 m tính từ hàng rào nhà máy bị cháy và cho hay, đã kiến nghị TP. Hà Nội phối hợp với Bộ Quốc phòng triển khai tẩy độc khu vực bị cháy. Ngoài ra, khuyến cáo người dân trong vùng phạm vi bán kính cách hàng rào nhà kho cháy đến 500m áp dụng các biện pháp vệ sinh, phòng ngừa phơi nhiễm bảo vệ sức khỏe.

Vậy là phường Hạ Đình đã làm một công việc hết sức cần thiết tuy thẩm quyền của một phường không cho phép quyết định một việc vượt quá chức năng của nó. Tuy nhiên trong đối phó với thảm họa, hành động quyết đoán này cẩn được nhân rộng thay vì phủ nhận bởi vì văn bản kịp thời này làm cho người dân hiểu rõ mức độ nguy hiềm của chất độc trong nước và không khí, nó cảnh báo chứ không o ép người dân phải ngay lập tức di tản tránh tai họa, phần việc này thuộc trách nhiệm của Ủy ban nhân dân thành phố, cấp cao nhất và có đủ thẩm quyền nhất cho những hành động tiếp theo kể cả việc thông báo gỡ bỏ những biện pháp mà phường Hạ Đình đưa ra lúc ban đầu.

Cho tới nay đã hơn một tuần lễ, theo Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết kể từ sau khi vụ cháy xảy ra, đã có trên 100 người được làm xét nghiệm thủy ngân máu và một số người đã được lấy nước tiểu 24 giờ để xét nghiệm thủy ngân, đã có 82 người ghi nhận có thủy ngân trong máu với hàm lượng thấp 10 mcg/L (mức tối đa cho phép). Tuy thấp nhưng đây là dấu hiệu đã có sự xuất hiện của thủy ngân trong nước hay trong không khí. Từ thấp đến cao là một khả năng hoàn toàn có thể.

Báo chí đã có ý kiến chuyên gia cho rằng Hà Nội cần buộc các nhà máy công nghiệp có hóa chất độc hại di dời ra khỏi nội đô vì mỗi lần có sự cố thì người dân không biết tránh đâu vì hạ tầng phòng chống thảm họa của Việt Nam là một bi kịch, nếu có sự cố lớn xảy ra thì tai họa sẽ rất khôn lường. Tuy nhiên theo nhiều người trách nhiệm cho biết chủ trương di dời các cơ sở sản xuất ô nhiễm, độc hại ra khỏi nội đô đã được quyết định từ những năm 2010 tới 2014 nhưng từ đó đến nay vẫn chưa thực hiện.

Và một lần nữa trách nhiệm của chú đà điểu đã được nhắc tới mặc dù không ai tin rằng chú sẽ nghe và phản hồi tích cực.

Mặc Lâm

Nguồn : VOA, 09/09/2019

*******************

Vụ Rạng Đông và bi kịch từ ‘các cơ quan chức năng’

Trân Văn, VOA, 09/09/2019

Tổng cục môi trường thuộc Bộ Tài nguyên và môi trường vừa kết luận : Công ty Rạng Đông gian dối. 480.000 bóng đèn dài 1,2 mét đã cháy trong vụ hỏa hoạn hôm 28 tháng 8 chứa thủy ngân lỏng chứ không phải là hợp chất amalgam như báo cáo. 1,6 triệu bóng loại compact tuy chứa hợp chất amalgam nhưng hàm lượng thủy ngân vẫn chiếm khoảng 25% trọng lượng. Khoảng hai triệu bóng tròn, tuy không chứa thủy ngân nhưng có vonfram và những hóa chất độc hại cho sức khỏe và môi trường (1)…

Người dân kéo đến trụ sở công ty Rạng Đông đòi "đối thoại" vào ngày 6/9/2019.

Nói cách khác, vụ cháy kho chứa bóng đèn của Công ty Rạng Đông đe dọa sức khỏe của cư dân quanh khu vực phát cháy. Tổng cục môi trường chính thức khuyến cáo. Nếu cư trú trong bán kính 200 mét tính từ hàng rào của nhà máy thuộc Công ty Rạng Đông, dân chúng nên khám sức khỏe định kỳ. Nếu cư trú trong bán kính từ 200 mét đến 500 mét tính từ hàng rào của nhà máy mới cháy, phải theo dõi xem có dấu hiệu nhiễm độc thủy ngân hay không. Ngoài phạm vi 500 mét, cần tẩy rửa mái nhà, tường, sàn nhà, đồ gia dụng,…

***

Nhìn một cách tổng quát, tuy cùng thuộc hệ thống công quyền, cùng "của dân, do dân, vì dân" nhưng trong vụ cháy kho chứa bóng đèn của Công ty Rạng Đông, cách ứng xử của các cơ quan công quyền từ trung ương đến địa phương không những mâu thuẫn mà còn nhằm triệt hạ nhau.

Nhà máy sản xuất bóng đèn của Công ty Rạng Đông bị cháy hôm 28 tháng 8 thì ngày 29 tháng 8, Ủy ban nhân dân phường Hạ Đình – nơi nhà máy tọa lạc – phát hành thông báo, khuyến cáo dân chúng tạm ngưng dùng rau, trái, cá gia cầm, gia súc,… được trồng, được nuôi trong bán kính một cây số tính từ điểm phát cháy, ít nhất là 21 ngày.

Tuy giới chuyên môn cho rằng, hệ thống công quyền cần hành động như chính quyền phường Hạ Đình, phải khuyến cáo để dân chúng tự phòng ngừa (2) nhưng ngày 30 tháng 8), Ủy ban nhân dân quận Thanh Xuân ra lệnh cho Ủy ban nhân dân phường Hạ Đình thu hồi thông báo vừa kể với lý do khuyến cáo lạm quyền, "không đủ cơ sở khoa học".

Trong văn bản đề cập đến vụ cháy kho của Công ty Rạng Đông, Ủy ban nhân dân quận Thanh Xuân dẫn "thông tin ban đầu từ Viện Sức khỏe nghề nghiệp - Môi trường thuộc Bộ Y tế", trấn an rằng, sau khi dùng phương tiện thử nghiệm nhanh, hiện đại, "các chỉ số như thủy ngân, chì, kim loại nặng đều nằm trong ngưỡng an toàn".

Đáng lưu ý là ngay sau đó, qua tờ Tiền Phong, ông Nguyễn Đức Sơn – Viện phó Viện Sức khỏe Nghề nghiệp - Môi trường thuộc Bộ Y tế đính chính : Cơ quan của ông chưa có văn bản nào thông báo chính thức về kết quả khảo sát môi trường sau hỏa hoạn ở khu vực quanh kho của Công ty Rạng Đông (3).

Đến ngày 31 tháng 8, tới lượt Sở Tài nguyên và môi trường thành phố Hà Nội nhập cuôc. Cơ quan này công bố báo cáo triển khai hoạt động "khắc phục ‘sự cố môi trường’ xảy ra khi cháy kho của Công ty Rạng Đông", nhấn mạnh, sau khi kiểm tra môi trường quanh khu vực hỏa hoạn, Sở Tài nguyên và môi trường thành phố Hà Nội "không phát hiện nồng độ thủy ngân" (4).

Không may cho Sở Tài nguyên và môi trường thành phố Hà Nội là báo cáo ấy lập tức bị biến thành trò hề. Chẳng ai tin môi trường quanh khu vực hỏa hoạn an toàn khi báo giới dùng tấm ảnh chụp ông Hoàng Văn Thức, Tổng cục phó Tổng cục môi trường, đeo mặt nạ phòng độc khi thị sát hiện trường để minh họa cho tuyên bố "không phát hiện nồng độ thủy ngân" (5).

Quái đản hơn : Cùng lúc với việc Sở Tài nguyên và môi trường thành phố Hà Nội khẳng định "không phát hiện nồng độ thủy ngân", Bộ Tài nguyên và môi trường nhắc nhở dân chúng trong vùng, đặc biệt là những người cư trú trong bán kính 1,5 cây số tính từ kho của Công ty Rạng Đông phải phòng ngừa nhiễm độc. Nếu đến gần Công ty Rạng Đông, nên mặc áo dài tay, đeo khẩu trang…

Tình trạng "trống đánh xuôi, kèn thổi ngược" như thế kéo dài đã nửa tháng. Các cơ quan hữu trách của chính quyền địa phương (phường, quận, thành phố) và chính quyền trung ương (Bộ Tài nguyên và môi trường, Bộ Y tế, thậm chí cả Bộ Quốc phòng - tình nguyện tham gia bài độc cho môi trường) liên tục đưa ra những tuyên bố mà tự chúng là sự thóa mạ lẫn nhau.

Không chỉ có thế, tuần trước, ông Nguyễn Đức Chung, Chủ tịch thành phố Hà Nội, công khai chỉ trích ông Hoàng Văn Thức, Tổng cục phó Tổng cục môi trường, ứng xử… phản cảm (khi đến hiện trường, mọi người chỉ mang khẩu trang trong khi ông này lại đeo mặt nạ phòng độc) (6) ! Cứ như lập luận của ông Chung thì ông Thức không có quyền phòng ngừa, giống như dân chúng không có quyền nghi ngờ môi trường sống của họ đang bị nhiễm độc.

***

Cho tới hôm nay, tình trạng "trống đánh xuôi, kèn thổi ngược" vẫn tiếp diễn. Bất kể chỉ trong một ngày (6 tháng 9), ít nhất 52/179 người cư trú trong bán kính 500 mét tính từ tâm kho bị cháy, đã được hệ thống y tế xác định là có dấu hiệu bất thường về sức khỏe (7), bất kể Tổng cục môi trường vừa đưa ra thêm hàng loạt khuyến cáo, Sở Tài nguyên và môi trường thành phố Hà Nội vẫn khẳng định, tất cả các chỉ số thu thập từ đợt quan trắc mới nhất đều trong ngưỡng an toàn (8) giống như kết quả quan trắc ngay sau khi kho bị cháy (9).

Hệ thống chính trị, hệ thống công quyền tại Việt Nam thích gọi các cơ quan hữu trách (có trách nhiệm và phải chịu trách nhiệm về những vấn đề liên quan đến phạm vi trách nhiệm của mình) là… "các cơ quan chức năng". Vụ cháy kho của Công ty Rạng Đông chính là ví dụ minh họa cho cái gọi là "chức năng" vốn hết sức mơ hồ về ngữ nghĩa và trách nhiệm vốn hết sức chung chung, nhạt nhòa của "các cơ quan chức năng".

Đến giờ "chức năng" rõ nhất của "các cơ quan chức năng" vẫn chỉ là có… quyền, không có và chẳng bao giờ phải chịu… trách nhiệm (chẳng hạn trách nhiệm của chính quyền thành phố Hà Nội thế nào khi qui hoạch đến cả… vỉa hè nhưng vẫn để sót những doanh nghiệp mà hoạt động vốn sử dụng rất nhiều hóa chất nguy hại cho môi trường, cho sức khỏe dân chúng, tồn tại giữa nơi dân cư hết sức đông đúc như phường Hạ Đình ?).

Đặc điểm rõ nhất về "chức năng" của "các cơ quan chức năng" là không trên, không dưới nên lúc hữu sự không biết ai đúng, ai sai. Cũng vì vậy, ông Nguyễn Đức Chung, Chủ tịch thành phố Hà Nội mới không thèm bận tâm chuyện Bộ Tài nguyên và môi trường là cơ quan đặc trách về tài nguyên và môi trường của chính phủ Việt Nam. Khi nhận định của Bộ Tài nguyên và môi trường khác với nhận thức của chính quyền thành phố Hà Nội, ông Chung lập tức chỉ đạo "trưng cầu cơ quan độc lập có trang thiết bị tốt nhất, hiện đại nhất để đưa ra thông số chính xác nhất".

Trong nhận thức của ông Chung – người đứng đầu một "cơ quan chức năng", chuyện đại diện Bộ Tài nguyên và môi trường cho biết họ là "nơi duy nhất có thiết bị hiện đại bẫy được hàm lượng thủy ngân" là… vớ vẩn, rằng "kết quả quan trắc cho thấy thủy ngân đã phát tán ra môi trường, vượt ngưỡng mà theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe" còn… vớ vẩn hơn. "Cơ quan chức năng" do ông Chung lãnh đạo "cũng lắp đặt thiết bị của Pháp - đạt tiêu chuẩn Châu Âu - có thể xác định chỉ số rất chính xác" nên Bộ Tài nguyên và môi trường thích thì cứ "cảnh báo" còn Hà Nội vẫn khẳng định… "an toàn" !

Với một hệ thống chính trị, hệ thống công quyền gồm toàn "các cơ quan chức năng" mang các đặc điểm như thế, vận hành theo kiểu như thế thì thực trạng xã hội như hiện nay là tất nhiên. Cả "ý thức trách nhiệm" lẫn "truy cứu trách nhiệm" tất nhiên phải thuộc về phạm trù… giả tưởng.