Điều đáng nói, bài phân tích về tuổi thọ của Đảng cộng sản Trung Quốc cho thấy những nét tương tự đã, đang và sẽ hiện diện tại Việt Nam. Cụ thể : Đảng cộng sản Việt Nam đang trong giai đoạn "cơn ghẻ ngứa" – 75 năm nắm quyền (1945 – 2020) ; lão hóa dân số nhanh nhất thế giới (sẽ bước vào thời kỳ dân số già vào năm 2035) ; luật pháp dành để cai trị và giữ gìn quyền lực (rule by law) hơn là pháp quyền ; kiểm duyệt ngày càng gay gắt thông tin ; lãnh tụ đã xuất hiện trở lại ; tầng lớp trung lưu đang gia tăng và dự đoán là 2020 sẽ có 33 triệu người ; và nợ xấu, thất nghiệp, lạm phát có xu hướng bị kiểm soát (?)
Các chế độ độc đảng hiếm khi tồn tại lâu hơn 70 năm.
Bình luận : "Đảng cộng sản Trung Quốc còn trụ được bao lâu ?" câu hỏi không chỉ dành cho các nhà nghiên cứu lịch sử, chính trị trên thế giới, người dân tại các khu tự trị và vùng lãnh thổ của Trung Quốc, mà cho cả người dân Việt Nam.
"Đảng cộng sản Trung Quốc còn trụ được bao lâu ?" sẽ cho phép mọi người có quyền suy đoán tương tự về số phận của các quốc gia có chế độ độc Đảng cộng sản lãnh đạo còn lại.
Trong bài viết "Đảng cộng sản Trung Quốc còn trụ được bao lâu ?", có thể nhận diện rõ ràng các nguy cơ mà Trung Quốc đối diện (lão hóa dân số, kinh tế tăng trưởng chậm, đấu đá quyền lực, lạm dụng quyền lực cá nhân). Nhưng trên hết, tác giả bài viết nhận định khả năng Đảng cộng sản Trung Quốc buộc phải chuyển đổi dân chủ, tương tự như Quốc Dân Đảng áp dụng đối với nền dân chủ Đài Loan vào năm 1996.
Điều đáng nói, bài phân tích về tuổi thọ của Đảng cộng sản Trung Quốc cho thấy những nét tương tự đã, đang và sẽ hiện diện tại Việt Nam. Cụ thể : Đảng cộng sản Việt Nam đang trong giai đoạn "cơn ghẻ ngứa" – 75 năm nắm quyền (1945 – 2020) ; lão hóa dân số nhanh nhất thế giới (sẽ bước vào thời kỳ dân số già vào năm 2035) ; luật pháp dành để cai trị và giữ gìn quyền lực (rule by law) hơn là pháp quyền ; kiểm duyệt ngày càng gay gắt thông tin ; lãnh tụ đã xuất hiện trở lại ; tầng lớp trung lưu đang gia tăng và dự đoán là 2020 sẽ có 33 triệu người ; và nợ xấu, thất nghiệp, lạm phát có xu hướng bị kiểm soát (?)
Không ai biết điều gì sẽ xảy ra nếu Đảng cộng sản Trung Quốc sụp đổ, nhưng 16 chữ vàng có thể kéo Việt Nam vào một vận mệnh không thể tránh khỏi.
Dự đoán sự sụp đổ của Đảng cộng sản Trung Quốc của Pundits đã sai sau nhiều thập kỷ.
Đảng cộng sản Trung Quốc – vừa kỷ niệm ngày thành lập lần thứ 70 – là một trong những chế độ độc đảng kéo dài nhất trong lịch sử hiện đại. Nhưng các chế độ độc đảng cai trị hiếm khi tồn tại lâu hơn 70 năm.
Đảng cộng sản Liên Xô cầm quyền 74 năm trước khi sụp đổ vào năm 1991, và Đảng cách mạng thể chế của Mexico bị thất bại trong cuộc bầu cử năm 2000, chấm dứt 71 năm quyền lực.
Đối thủ cạnh tranh duy nhất của Trung Quốc là Đảng ở Bắc Triều Tiên của Kim Nhật Thành được thành lập vào năm 1948 – đến nay là 71 năm.
Các nhà phân tích nhận định rằng, quy tắc độc đảng của Đảng cộng sản Trung Quốc có thể không bền vững, mặc dù có khả năng phục hồi và khác biệt trong quá khứ so với các chế độ khác.
Vậy khi nào và làm thế nào Bắc Kinh có thể trải qua cải cách chính trị ? Muốn biết câu trả lời này, thì cần phải tìm hiểu : làm thế nào Đảng cộng sản Trung Quốc giữ vững quyền lực trong một thời gian dài ?
Làm thế nào mà Đảng cộng sản Trung Quốc tồn tại lâu như vậy ?
Rory Truex, Phó giáo sư chính trị và các vấn đề quốc tế tại Đại học Princeton, nói với ABC rằng Đảng cộng sản Trung Quốc giảm nhẹ hai mối đe dọa chính đối với các chế độ độc tài – đảo chính và các cuộc cách mạng.
Để ngăn chặn điều trước đây, ông Truex cho biết Bắc Kinh có một hệ thống để đảm bảo việc chuyển giao quyền lực "tương đối yên bình".
Sau cái chết của Mao Trạch Đông vào năm 1976, Đặng Tiểu Bình đã đặt giới hạn nhiệm kỳ Chủ tịch nước vào hiến pháp của Trung Quốc, bởi ông ta nhận ra sự nguy hiểm của quyền lực cá nhân và sùng bái cá nhân. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã tiến hành sửa đổi Hiến pháp vào tháng Ba, 2018 – loại bỏ giới hạn 10 năm, và trao cơ hội cho Tập Cận Bình cầm quyền cho đến khi chết.
Trong khi đó, chế độ đã tự bảo vệ mình khỏi một cuộc cách mạng bằng cách "thống trị vừa phải để giữ cho dân đen hạnh phúc, và khiến dân đen không muốn nổi dậy", và tất nhiên là thông qua việc kiềm soát thông tin và đàn áp, ông Truex nói.
Michael Albertus, đồng tác giả của Chủ nghĩa độc đoán và Nguồn gốc dân chủ tinh hoa, nói rằng Đảng cộng sản Trung Quốc đã đặt ra tính hợp pháp của chính nó đối với sự phát triển quốc gia và đã thực hiện lời hứa đó một cách đáng kinh ngạc, giúp nửa tỷ người thoát khỏi đói nghèo trong những thập kỷ gần đây.
Năm nay cũng được coi là "một năm chiến thắng quyết định để xóa đói giảm nghèo", ông Tập nói trong bài phát biểu năm mới của mình, khi thời hạn 2020 tự đặt ra của Đảng cộng sản Trung Quốc đã hiện diện.
Trong 40 năm qua, Trung Quốc đã chuyển đổi từ một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới sang nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới, nhờ cải cách và các chính sách kinh tế mở.
Đồng thời Bắc Kinh đã sử dụng quyền lực để kiểm duyệt và loại bỏ những gì mà nhà nước này coi là mối đe dọa đối với tính hợp pháp của nó.
Ông Truex lưu ý Đảng cộng sản được cho là "chế độ tinh vi nhất" về mặt đàn áp, kiểm soát và bóp méo thông tin bằng internet, công nghệ, kiểm duyệt và tuyên truyền.
"Nhưng có một số bằng chứng cho thấy một số điều này có thể thay đổi dưới thời Tập Cận Bình, và một số điều thực sự khiến Đảng cộng sản trở nên vững mạnh có thể bị xói mòn dưới sự cai trị của ông ấy".
Ông Albertus nói rằng Đảng cộng sản Trung Quốc mạnh một phần vì nó đã "tiêu diệt kẻ thù chính của nó", Kuomintang (Quốc dân Đảng).
"Nó đã phát triển thành một tổ chức chặt chẽ, được tổ chức tốt và nhiều thành viên của Đảng cộng sản Trung Quốc có lợi ích về sức bền và khả năng dự báo của chính nó".
Điều gì khiến chế độ độc đảng sụp đổ ?
Vào năm 2013, Larry Diamond, một học giả dân chủ nổi tiếng tại Đại học Stanford, viết rằng Trung Quốc đang bước vào thời kỳ – thường cho thấy sự nguy hiểm đối với các chế độ độc đảng khác.
Ông gọi đó là "cơn ghẻ ngứa 70 năm" – một hiện tượng mà Trung Quốc đang phải đối mặt "sau một thời gian độc tài cai trị thành công".
Và có nhiều lý do tại sao chế độ Bắc Kinh tiếp tục thành công trong khi những chế độ khác thất bại, ông viết.
Sự tương phản giữa Trung Quốc ngày nay và Liên Xô trước khi sụp đổ không thể rõ ràng hơn.
Vào thời điểm Mikhail Gorbachev trở thành lãnh đạo Liên Xô năm 1985, nền kinh tế đã suy thoái và mục đích của ông là hồi phục nó bằng hai cải cách lớn : perestroika và glasnost (cải cách kinh tế và mở cửa chính trị).
Sarah Percy, Phó giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Queensland, gần đây đã viết rằng cải cách kinh tế đã thu hút sự chỉ trích của người dân – nhưng "vấn đề cho phép một số lời chỉ trích là nó trở nên không thể kiểm soát được".
Hampnost đã mở ra một tự do ngôn luận với Pandora, giảm kiểm duyệt truyền thông và cho phép chỉ trích các quan chức chính phủ.
Maria Repnikova, một nhà khoa học chính trị tại Đại học bang Georgia, nói với ABC rằng sự sụp đổ của Liên Xô đã biến nó thành một "mô hình chống đối" cho chế độ Trung Quốc.
"Đó là điều mà Bắc Kinh muốn tránh bằng mọi giá thông qua sự kết hợp giữa khả năng đáp ứng và kiểm soát toàn diện".
Bà Repnikova, tác giả của cuốn sách "Chính trị truyền thông ở Trung Quốc", nói rằng Bắc Kinh đã bị ám ảnh bởi việc nắm bắt và định hướng dư luận, quản lý các cuộc khủng hoảng thông qua tiếp xúc với truyền thông chính thống và xã hội.
Đảng cộng sản Trung Quốc khác với các chế độ độc đảng khác như thế nào ?
Các chuyên gia gắn tuổi thọ Đảng cộng sản Trung Quốc với khả năng học hỏi và thích nghi của chính nó.
Kerry Brown, Giáo sư nghiên cứu Trung Quốc và là giám đốc của Viện Lau China tại Đại học King London, lưu ý rằng Đảng cộng sản Trung Quốc rất linh hoạt ở chỗ nó không "quá căng thẳng về ý thức hệ".
Ví dụ, khi Đảng cộng sản Trung Quốc đang ở mức thấp nhất trong cuộc Cách mạng Văn hóa vào giữa những năm 70, các nhà lãnh đạo đảng "tái sinh" bằng cách tập trung vào nền kinh tế , ông nói.
Giáo sư Brown cho biết ý tưởng về chủ nghĩa xã hội với "đặc sắc Trung Quốc" cũng "hoàn toàn cốt lõi" bởi nó có nghĩa là nó không giống bất kỳ hệ thống nào khác.
Trong khi chế độ độc đảng của Bắc Triều Tiên cũng khá đặc biệt, triều đại họ Kim hoạt động gần giống như một chế độ quân chủ, hệ thống chính trị đóng cửa khét tiếng đã hạn chế nghiêm trọng mọi cơ hội phát triển kinh tế.
"Có thể gọi nó là toàn trị, khi chính đảng có toàn quyền kiểm soát cuộc sống của người dân và hoàn toàn kiểm soát luồng thông tin".
Thoạt nhìn, Bình Nhưỡng có vẻ như là xứ sở thần tiên xã hội chủ nghĩa mà triều đại họ Kim luôn mơ ước – nhưng nó nhanh chóng trở nên phức tạp hơn rất nhiều.
Graeme Smith từ Đại học Quốc gia Úc cho biết Đảng cộng sản Trung Quốc đã nhận ra từ rất sớm – ngay cả trước khi lên nắm quyền vào năm 1949 – rằng việc thanh trừng thường xuyên để thanh lọc hàng ngũ của Đảng sẽ không phải là một chiến lược dài hạn.
Ở Campuchia, các cuộc thanh trừng đã góp phần lật đổ nhà lãnh đạo Khmer Đỏ của Pol Pot.
Một bài báo của Trung tâm Wilson kiểm tra mối quan hệ của Đảng cộng sản Trung Quốc với Khmer Đỏ vào những năm 1970 cho biết Đặng Tiểu Bình đã chỉ trích Pol Pot vì "chủ nghĩa cực đoan quá mức [của Đảng]", nói thêm rằng khuynh hướng "cánh tả" – đặc biệt là thanh trừng – đã "làm tổn hại khả năng đẩy lùi cuộc tấn công quân sự Việt Nam".
Mặc dù Đảng cộng sản Trung Quốc cũng đã thanh trừng một số lượng lớn đảng viên trong quá khứ, nhưng sau đó, nó đã chuyển hướng sang chiến lược cải chính của đảng.
"Đây là ý tưởng rằng tất cả các cán bộ về cơ bản là tốt và có thể được cải tạo thông qua công tác tư tưởng".
Nhưng Tiến sĩ Smith nói thêm rằng, chiến dịch chống tham nhũng của Tập Cận Bình – "hổ và ruồi" – một cụm từ lóng đề cập đến các quan chức cấp cao và tại địa phương – đã biến ông thành kẻ thù kể từ khi ông trở thành Chủ tịch nước.
Bao gồm cả số người có thể có quyền thế trong tương lai, Tiến sĩ Smith cho biết.
Chế độ Bắc Kinh sẽ trở thành ngoại lệ ?
Ông Diamond từ Đại học Stanford nói với ABC rằng mặc dù không có "quy luật sắt" nào đòi hỏi chế độ độc đảng phải tan rã sau 70 hoặc 80 năm, nhưng ông không nghĩ rằng hệ thống độc đảng của Đảng cộng sản là bền vững trong tương lai.
"Mặt khác, những người cầm quyền của Đảng cộng sản rất mong muốn Đảng cộng sản Trung Quốc trở thành lực lượng chính trị hùng mạnh nhất thế giới vào năm 2049, khi chế độ đạt tuổi thọ 100, và tôi không nghĩ điều đó sẽ xảy ra", ông nói .
"Mặc dù ảnh hưởng chính trị của hiện đại đã bị chậm lại và bị trì hoãn do một số yếu tố, bao gồm quản lý chặt chẽ thông tin của chế độ và mức độ đàn áp và giám sát của Orwell, chế độ phải đối mặt với những mâu thuẫn dài hạn như các chế độ độc đoán khác".
Ông Diamond nói rằng thu nhập và giáo dục của mọi người càng cao, giá trị của họ sẽ càng thay đổi và cuối cùng "họ muốn tự chủ hơn, nhân phẩm hơn, tự do hơn hơn cuộc sống bị kiểm soát".
"Một số người quay trở lại Chương trình Ngàn người tài năng hoặc đưa ra các cơ hội liên quan… và thực sự, chủ nghĩa dân tộc trong giới trẻ gần đây đã tăng mạnh".
"Tuy nhiên, nếu tôi là Đảng cộng sản Trung Quốc, tôi sẽ lo lắng trước xu hướng và những mâu thuẫn cơ bản trong hệ thống".
Anne-Marie Brady, giáo sư chính trị Trung Quốc tại Đại học Canterbury nói rằng, câu hỏi lớn là liệu Đảng cộng sản Trung Quốc có thể tiếp tục cung cấp lợi ích kinh tế cho dân số Trung Quốc hay không.
"Tăng trưởng đã chậm lại ở Trung Quốc và họ có xã hội già hóa nhanh nhất thế giới", cô nói.
"Các ngân hàng Trung Quốc có nợ xấu, con số thất nghiệp thực tế bị kiểm duyệt, [và] lạm phát rất cao".
Ông Diamond tin rằng "sự bùng nổ nhân khẩu học" của Trung Quốc – được thúc đẩy bởi chính sách một con trước đây của Trung Quốc – sẽ khó có thể đảo ngược nếu không có sự nhập cư đáng kể.
"Nhưng làm thế nào Trung Quốc có thể làm điều đó với quy mô đủ lớn ?"
"Sự già hóa nhanh chóng của dân số sẽ thách thức mọi khía cạnh của ‘giấc mơ Trung Quốc’".
Hệ thống chính trị của Trung Quốc sẽ trông như thế nào trong tương lai ?
Diamond tin rằng Đảng cộng sản Trung Quốc sẽ phải đối mặt với "tham nhũng trong hệ thống", nhưng nói rằng có "mâu thuẫn cơ bản" khi cố gắng giải quyết vấn đề này.
"Tham nhũng chỉ có thể được kiểm soát thông qua nhà nước pháp quyền, chứ không phải nhà nước cai trị bằng quyền lực đảng phái, đòi hỏi phải tách Đảng cộng sản khỏi nhà nước và tư pháp".
"Nhưng nếu Đảng cộng sản Trung Quốc không còn thống lĩnh với nhà nước và ngành tư pháp thì nó có nguy cơ mất quyền kiểm soát".
"Đây là một vấn đề nan giải mà Đảng cộng sản Trung Quốc không thể giải quyết trừ khi tiến tới dân chủ".
Mặc dù không ai chắc chắn liệu Trung Quốc sẽ trở thành một quốc gia dân chủ với quyền bầu cử phổ thông hay không, nhưng không nghi ngờ gì khi Đảng cộng sản Trung Quốc tránh sử dụng thuật ngữ này.
Trong chuyến đi tới Thượng Hải vào tháng 11, ông Tập Cận Bình đã nói rằng nền dân chủ của Trung Quốc là một nền dân chủ "toàn quy trình".
Ông Trux nói rằng Đảng cộng sản thường sử dụng ngôn ngữ dân chủ – trừ khi đó không phải là một nền dân chủ được phương Tây biết đến".
"Ví dụ, nếu bạn sử dụng các cuộc thăm dò ý kiến của công dân Trung Quốc, đa số sẽ nói rằng họ sống trong một hệ thống dân chủ, ngay cả khi hầu hết mọi người mô tả Trung Quốc là độc tài".
Ông nói thêm rằng trong khi các nước phương Tây có xu hướng đánh đồng dân chủ với bầu cử, Trung Quốc đang cố gắng tăng sự tham gia của công dân vào chính trị theo một số cách khác nhau.
Ví dụ, ông nói rằng nhiều chính quyền địa phương Trung Quốc có cái gọi là "hộp thư của Chủ tịch" nơi mọi người có thể gửi khiếu nại trực tuyến và cho phép dân đen đưa ra ý kiến sau khi thông qua pháp luật.
"Có nhiều thủ tục khác cho phép công dân bày tỏ sự bất bình hoặc bày tỏ ý kiến của họ về chính trị", ông nói.
"Nhưng thật khó để biết được, liệu chính phủ có thực sự đếm xỉa đến nó hay không…".
Nhưng ông Alberts nói rằng Đảng cộng sản Trung Quốc có thể đi theo con đường tương tự như Quốc Dân Đảng ở Đài Loan, nơi dần dần mở ra sự cạnh tranh chính trị theo cách riêng của nó.
Quốc Dân Đảng là đảng cầm quyền duy nhất khi di tản đến Đài Loan vào năm 1949, trước khi chuyển sang chế độ dân chủ sau cuộc bầu cử tổng thống trực tiếp đầu tiên của hòn đảo vào năm 1996.
Và Đảng Tiến bộ Dân chủ (DPP) được bầu lần đầu tiên vào năm 2000.
Tuy nhiên, ông nói rằng phải có một số động lực để làm điều đó và rất có thể nó sẽ đến từ các mối đe dọa chính trị không thể kiểm soát.
"Chính phủ Bắc Kinh dự kiến sẽ đối mặt với những thách thức lớn trong 5-10 năm tới, điều này có thể hối thúc chế độ này tiến tới dân chủ theo cách riêng của mình", ông nói.
"Có thể giống như nhiều quốc gia khác, sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu đang bắt đầu đòi hỏi phải tách biệt đại diện và tự do hơn khỏi an ninh kinh tế".
"Nhưng tại thời điểm này, Đảng cộng sản Trung Quốc có cơ hội tốt để tin rằng mối đe dọa này sẽ không đủ trong tương lai, vì vậy nó không cần phải cải tổ ngày hôm nay".
Christina Zhou
Nguyên tác : China's Communist Party is at a fatal age for one-party regimes. How much longer can it survive ?, ABC News, 04/01/2020
Diễm My biên dịch
Nguồn : VNTB, 07/01/2020