Đại dịch Covid-19 có nguồn gốc từ Trung Quốc đã thổi bùng làn sóng thoát Trung của các nước phương Tây. Với sức mạnh dữ dội như virus corona, trào lưu này còn lan sang cả những quốc gia được gọi là đồng minh của Trung Quốc ở Đông Nam Á là Campuchia và Philippines. Hai nước này cùng lúc đã có những động thái cho thấy muốn giảm bớt lệ thuộc vào Trung Quốc cũng như nâng cao cảnh giác với quốc gia này.
Thủ tướng Campuchia Hun Sen
Phát biểu trong lễ động thổ một dự án ven biển tại tỉnh Sihanoukville ngày 01/6, Thủ tướng Campuchia Hun Sen phủ nhận thông tin quân cảng Ream chỉ cho tàu chiến Trung Quốc cập bến đồng thời khẳng định Phnom Penh chào đón tàu chiến tất cả các nước tới đây, kể cả Mỹ.
Theo nhà lãnh đạo Campuchia, thời gian gần đây một số nhà ngoại giao nước ngoài, trong đó có Mỹ, đã bày tỏ sự lo ngại tới Phnom Penh trước thông tin Campuchia chỉ ưu ái và cho tàu chiến Trung Quốc đến quân cảng chiến lược nằm hướng ra vịnh Thái Lan.
Và ông Hun Sen khẳng định "Nếu tàu chiến của một nước được cập cảng Ream thì nước khác cũng làm được chuyện đó. Chúng tôi không đóng cửa quân cảng với nước nào".
Ông Hun Sen nói rằng Hiến pháp Campuchia không cho phép căn cứ quân sự nước ngoài được thiết lập trên đất nước ông nhưng tàu chiến của các nước đến viếng thăm đều được hoan nghênh.
Theo Hãng thông tấn AP, nhà lãnh đạo Campuchia cho rằng Bắc Kinh không cần lập căn cứ ở nước này bởi đã có các căn cứ khác ở Biển Đông, ám chỉ các thực thể nhân tạo trái phép mà Trung Quốc đã dựng lên.
Cũng nhân sự kiện, ông Hun Sen cho biết Campuchia sẵn sàng tham dự các cuộc tập trận chung với tất cả các nước. Tuy nhiên, điều này chỉ được thực hiện sau khi mối nguy hại liên quan đến đại dịch viêm đường hô hấp cấp Covid-19 qua đi.
Một ngày sau phát biểu này, Văn phòng Thủ tướng Campuchia đưa ra thông cáo nhấn mạnh Phnom Penh sẽ "không liên minh với nước này để chống lại nước khác".
Thông cáo ngày 2/6 của Văn phòng Thủ tướng Campuchia tuyên bố : "Nhắc lại một lần nữa quan điểm của Campuchia để tránh mọi sự nghi ngờ liên quan tới quân cảng Ream. Campuchia không liên minh với nước này để chống lại nước khác hay cho phép sự hiện diện quân sự của nước ngoài trên lãnh thổ Campuchia. Chúng tôi cũng không đóng quân ở bất kỳ nước nào khác, ngoại trừ dưới cờ Liên Hiệp Quốc".
Cách đây chưa đầy 1 năm, ông Hun Sen cũng phủ nhận chuyện Campuchia cho Trung Quốc thuê quân cảng Ream trong thời gian 30 năm sau khi tờ Wall Street Journal của Mỹ dẫn thông tin từ các quan chức giấu tên của nước này và đồng minh cho biết Bắc Kinh và Phnom Penh hồi đầu năm bí mật ký thỏa thuận cho phép Trung Quốc độc quyền sử dụng một phần căn cứ hải quân Ream của Campuchia ở vịnh Thái Lan.
Thủ tướng Campuchia Hun Sen phát biểu ngày 22/7/2019 rằng : "Đây là thông tin bịa đặt tồi tệ chưa từng có nhằm vào Campuchia. Điều đó không thể xảy ra vì việc đặt căn cứ nước ngoài trên lãnh thổ là đi ngược lại Hiến pháp Campuchia".
Căn cứ Ream do hải quân Campuchia vận hành thuộc tỉnh Sihanoukville ở tây nam nước này, nằm trên bờ biển giáp vịnh Thái Lan.
Quân đội Mỹ và Campuchia từng tiến hành một số cuộc diễn tập chung tại đây trước khi quan hệ quốc phòng song phương trở nên nguội lạnh, trong bối cảnh Phnom Penh xích lại gần hơn với Bắc Kinh.
Kể từ năm 2016, Campuchia đình chỉ vô thời hạn các cuộc tập trận chung với Mỹ và đến tháng 8/2017 quan hệ giữa Campuchia và Mỹ trở nên căng thẳng sau khi Phnom Penh cáo buộc Washington can thiệp vào các vấn đề nội bộ của đất nước.
Thay vào đó, quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc ngày càng trở nên khăng khít. Ngày 15/3 vừa qua, bất chấp đại dịch Covid-19, gần 3.000 binh sĩ Campuchia đã bắt đầu cuộc tập trận Rồng vàng với Trung Quốc. Đây là cuộc tập trận Rồng vàng thứ 4 giữa Campuchia và Trung Quốc. Trước đó, Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia Tea Banh và Đại sứ Trung Quốc tại Campuchia Vương Văn Thiên cùng khẳng định sẽ không hoãn cuộc diễn tập Rồng vàng 2020 bất chấp sự bùng phát của dịch Covid-19. Thông báo trên được đưa ra tại lễ bàn giao thiết bị y tế bảo hộ chống dịch Covid-19 của Campuchia cho Bộ Quốc phòng Trung Quốc.
Trung Quốc là nhà tài trợ lớn nhất cho Campuchia trong những năm gần đây. Ngoài các khoản viện trợ quân sự, Bắc Kinh trong năm 2017 đã hỗ trợ Phnom Penh 11 triệu USD để tổ chức các cuộc bầu cử địa phương. Các dự án cơ sở hạ tầng tập trung tại thủ đô Phnom Penh và thành phố cảng Sihanoukville khiến xứ sở chùa tháp đã thay đổi hoàn toàn diện mạo một cách nhanh chóng.
Đổi lại những khoản đầu tư kếch xù từ Trung Quốc, Campuchia đã trao cho Trung Quốc lá phiếu và tiếng nói của mình bằng cách ủng hộ lập trường địa chính trị của Bắc Kinh tại các diễn đàn quốc tế về những vấn đề như tuyên bố chủ quyền lãnh thổ của Trung Quốc tại Biển Đông.
Nhiều nhà phân tích cho rằng việc đặt căn cứ tại Campuchia sẽ tạo cơ hội nới rộng tầm chiến lược quân sự của Trung Quốc một cách đáng kể, và làm nghiêng cán cân quyền lực ở khu vực theo cách sẽ làm áp lực lên các nước láng giềng trong ASEAN vốn có xu hướng đứng về phía Mỹ nhiều hơn.
Một thành viên khác của ASEAN những năm gần đây có mối quan hệ thắm thiết với Trung Quốc là Philippines mới đây đã có một quyết định bất ngờ khi vừa thông báo tạm hoãn quyết định chấm dứt Thỏa thuận Thăm viếng Quân sự (VFA) với Mỹ.
Ảnh chụp màn hình thông báo của Đại sứ quán Mỹ về việc Philippines tạm hoãn quyết định chấm dứt Thỏa thuận Thăm viếng Quân sự (VFA) với Mỹ
Thông báo này được công bố trên website của Đại sứ quán Mỹ tại Philippines với nội dung :
"Vào ngày 1/6, chính phủ Philippines đã thông báo cho Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Philippines về quyết định đình chỉ chấm dứt Thỏa thuận Thăm viếng quân sự.
Hoa Kỳ hoan nghênh quyết định của chính phủ Philippines. Liên minh lâu đời của chúng ta đã mang lại lợi ích cho cả hai nước và chúng tôi mong muốn tiếp tục hợp tác chặt chẽ về an ninh và quốc phòng với Philippines".
Cũng trong hôm 2/6, Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin viết trên Twitter rằng quyết định này được đưa ra theo lệnh của Tổng thống Rodrigo Duterte.
Ông Teodoro Locsin cũng giải thích Tổng thống Rodrigo Duterte thay đổi quyết định của mình với lý lẽ là : "Một người không thay đổi suy nghĩ thì không thay đổi được điều gì…".
Đồng thời ông nhấn mạnh : "Các tình huống trên thế giới đang thay đổi rộng khắp và nhanh chóng, trong thời gian đại dịch và căng thẳng về siêu quyền lực gia tăng, một lãnh đạo thế giới cần ‘nghĩ nhanh, làm gấp’ vì sự an toàn của quốc gia và hòa bình cho thế giới…".
Trước đó, hồi đầu tháng 2 năm nay, Tổng thống Duterte đã tuyên bố hủy bỏ thỏa thuận ký vào năm 1998 giữa hai nước Mỹ và Philippines.
Ảnh chụp màn hình tweet của Ngoại trưởng Philippines Teodoro Locsin
Quyết định của Tổng thống Duterte được cho là bắt nguồn từ mối bất hòa được khơi mào khi Thượng viện Hoa Kỳ thông qua nghị quyết trừng phạt các quan chức Philippines liên quan đến cuộc chiến ma túy của ông Duterte, và việc giam giữ Thượng nghị sĩ bất đồng chính kiến Leila De Lima. Đặc biệt, Hoa Kỳ đã hủy bỏ thị thực của Thượng nghị sĩ trung thành Ronald "Bato" Muff Dela Rosa, một trong những người lãnh đạo cuộc chiến chống ma túy đẫm máu của ông Duterte.
Còn lý do chính thức mà ông Duterte đưa ra là để giúp Philippines đa dạng hóa quan hệ ngoại giao và để quân đội Philippines độc lập hơn.
Bất chấp những phản đối từ phía quân đội, Manila vẫn gửi thông báo hủy VFA vào ngày 11/02, kích hoạt thời hạn 180 ngày trước khi chính thức chấm dứt thỏa thuận vào ngày 09/8.
VFA đóng vai trò quan trọng trong một trong những quan hệ đồng minh quan trọng nhất của Washington ở Châu Á. VFA tạo khuôn khổ pháp lý để quân đội Mỹ có thể luân chuyển đến Philippines. Theo các chuyên gia, nếu không có hiệp định này, các thỏa thuận quốc phòng song phương không thể được triển khai.
Tuy nhiên, tương lai của thỏa thuận này vẫn bất định khi Manila chỉ đang tạm hoãn việc hủy thỏa thuận. Theo lá thư ngày 01/6 được Bộ Ngoại giao Philippines gửi cho đại sứ quán Mỹ, việc trì hoãn quá trình hủy VFA "sẽ tiếp tục trong 6 tháng" và có thể được gia hạn thêm 6 tháng nữa, sau đó sẽ nối lại quá trình hủy thỏa thuận như đã thông báo ngày 11/02.
Có thể thấy, thông báo chính thức về việc hoãn thực hiện quyết định nói rằng nguyên nhân là "diễn biến chính trị và các vấn đề khác ở khu vực", nhưng không nói cụ thể hơn.
Một số nhà phân tích cho rằng nguyên nhân liên quan đến căng thẳng gia tăng trên Biển Đông tức là từ chính cách hành xử của Trung Quốc.
Duy trì Thỏa thuận quân sự với Mỹ cũng là công cụ hiệu quả giúp kiềm chế các hành động khiêu khích của Trung Quốc trên Biển Đông.
Chuyên gia luật biển Jay Batongbacal, Trưởng khoa Luật và các vấn đề biển thuộc Đại học Philippines nhận định ông Duterte quyết định tiếp tục duy trì VFA có thể do tác động của những hành động của Trung Quốc trên Biển Đông gần đây nhằm vào các nước Việt Nam, Malaysia và Indonesia.
Ông Batongbacal nói với báo SCMP rằng các lực lượng vũ trang Philippines đang ở tình thế dễ tổn thương do thiếu tàu tuần tra và tiếp tế.
Ông nói. "Hai tàu lớn nhất của Philippines vẫn đang ở Ấn Độ, nếu tôi nhớ đúng, trong khi những phương tiện trên không và trên biển khác đang được dùng để cho vận tải hàng tiếp tế và y tế".
Ông Greg Poling, Giám đốc Sáng kiến minh bạch hàng hải Châu Á thuộc Trung tâm nghiên cứu quốc tế và chiến lược (CSIS) ở Washington, Mỹ, đánh giá rằng việc bãi bỏ VFA "luôn nhận được ít ủng hộ".
Ông Poling nói : "Giờ Trung Quốc đang hành xử hung hăng trong khi đại dịch Covid-19 khiến hầu hết các cuộc gặp của quan chức cấp cao Mỹ và Philippines phải hủy. Rõ ràng ai đó đã thuyết phục ông Duterte rằng vì điều này và những lý do khác, họ cần thêm thời gian".
Thời gian qua, Philippines cũng có những tiếng nói mạnh mẽ về vấn đề Biển Đông. Hồi tháng 4 năm nay, Philippines đã gửi hai công hàm phản đối Trung Quốc, trong đó có cáo buộc chĩa radar ngắm bắn vào tàu Philippines và việc Trung Quốc thành lập 2 quận mới nhằm hiện thực hóa yêu sách phi pháp và mở rộng của mình ở Biển Đông.
Ngay sau vụ việc tàu Trung Quốc đâm chìm tàu cá Việt Nam ở khu vực quần đảo Hoàng Sa hôm 03/4, Bộ Ngoại giao Philippines cũng lên tiếng thể hiện sự "quan ngại sâu sắc", thể hiện tình đoàn kết với Việt Nam và kêu gọi cần có "sự kiên nhẫn và cư xử đúng đắn".
Hải Yến (Hà Nội)
Nguồn : VNTB, 04/06/2020